(IO)IO Werkvormen kennisoverdracht

Transcriptie

1 Hoe zet ik deelnemers aan het werk om zich kennis eigen te maken? Hoe sluit ik beter aan bij het kennisniveau van de deelnemers Hoe maak ik kennisoverdracht actief? Leestafel Op een tafel in de zaal liggen diverse artikelen en boeken. Aan de hand van een vraag/opdracht van de begeleider nemen de deelnemers het materiaal door, overleggen en halen daaruit de benodigde informatie. Als je wilt dat deelnemers documenten lezen en daaruit bepaalde informatie filteren of zich op basis van documenten een mening vormen, dan is de werkvorm Leestafel een goede optie. Ten eerste omdat de vraag die je aan de groep stelt, een focus geeft bij het lezen. De groep kan aan de hand van de vraag gericht zoeken in de documentatie. Ten tweede omdat het lezen en doornemen van de documentatie een groepsactiviteit wordt, in plaats van een voorbereidingsopdracht waarvoor velen de tijd niet hebben vrijgemaakt. Het werkt vaak stimulerend als alle deelnemers, onder een bepaalde tijdsdruk, tegelijkertijd aan het lezen zijn. (Het groot werkvormen boek pag ) Presentatie De docent, trainer, voorzitter of expert draagt zijn kennis over via presentatie voor de groep, eventueel met gebruikmaking van een flip-over of beamer. De presentatie is een van de meest voorkomende manieren om kennis over te dragen. We noemen Presentatie hier als aparte werkvorm omdat presenteren een kunst is en vooral een weloverwogen keuze moet zijn. Overweeg goed of je in staat bent om de groep met je verhaal te boeien.een goed e voorbereiding en een mix van werkvormen in je presentatie verhogen het resultaat. Als je kennis wilt overdragen, heb je door het geven van een presentatie veel invloed op het onderwerp ervan. Jij bepaalt wat je wilt vertellen en wat men te horen krijgt. (Het groot werkvormen boek pag ) Vak-kennis Op de grond heeft de begeleider met tape twee vakken gemaakt. De begeleider legt de deelnemers uit dat er een aantal vragen volgen en dat iedereen daarna positie inneemt in de vakken (waar/niet waar-eens/oneens). Eventueel na een presentatie volgen de vragen en nemen de deelnemers positie in. Experts op een bepaald gebied, weten vaak niet meer wát ze weten. Onbewust passen ze hun kennis toe en handelen ze. Waarom ze zo 1

2 handelen, weten ze allang niet meer. Waarom een arts tot opereren overgaat, wanneer een wegenwacht tot weglopen overgaat die beslissingen zijn een gevolg van de kennis en ervaring die de expert heeft. We kunnen dus stellen dat de handeling of beslissing op zich niet interessant is, het gaat om de overweging die het beslissingsproces kenmerkt. Deze werkvorm benadrukt deze vorm van kennisoverdracht. Niet het antwoord is van belang, maar de redenering die tot het antwoord geleid heeft krijgt de aandacht. Bovendien gaat het om een actieve vorm, waarbij alle deelnemers tegelijkertijd over dat kennisgebied moeten nadenken en discussiëren. Verder dient deze werkvorm als indicator. Als veel deelnemers een vraag in een categorie fout hebben, is dat een signaal dat dit thema of onderwerp nadere toelichting behoeft. (Het groot werkvormen boek pag ) Reconstructie De deelnemers krijgen een in stukken geknipt model of stappenplan. De opdracht is om individueel of in groepen het model te reconstrueren. Hoe vaak gebeurt het docenten niet dat zij in hun training beginnen met de presentatie van een model? (Smit 1995) beschrijft dat het starten vanuit een model niet effectief is omdat een model het resultaat is van een leerproces van de professional. Hij kon het model pas maken nadat hij de complexe werkelijkheid heeft kunnen ervaren en doorgronden. Voor de lerende is het dus belangrijk dat hij, net als de bouwer van het model, gevoel krijgt voor de complexiteit van de werkelijkheid. Hoe meer hij de gedachtegang van de bouwer zelf kan navolgen, hoe groter de kans dat hij het model begrijpt, kan onthouden en toepassen. De reconstructiemethode biedt de mogelijkheid om deelnemers te laten oefenen met de opbouw van het model. De reconstructieoefening doet een beroep op eigen kennis en op het vermogen om logisch te redeneren, waardoor de kennis van het model beter wordt verankerd.. (Het groot werkvormen boek pag ) Sorteren De deelnemers krijgen individueel, in duo s of in een kleine groep een kaartenset. De opdracht is de kaartenset op basis van een door de begeleider gegeven vraag of criterium te sorteren. Denk bijvoorbeeld aan het sorteren van competenties, verbeterpunten voor het team, of van begrippen die de deelnemer al wel of niet kent. De gesorteerde kaarten vormen het vertrekpunt voor een vervolgstap. Stel je eens voor: Je krijgt twee A4 tjes met daarop alle competenties of vaardigheden die je zou moeten beheersen voor je functie. Je wordt gevraagd om ter voorbereiding van je functioneringsgesprek de lijst te bekijken en per vaardigheid aan te kruisen of je vindt dat je deze wel of niet beheerst. Zoals gevraagd, doorloop je de lijst. Nadat je op de eerste vijf vaardigheden negatief hebt gescoord, voel je toch enige druk om op de volgende vaardigheden positief te kunnen scoren. De vorm van dit instrument (Checklist) geeft er een meer beoordelend karakter aan. Vreemd genoeg roept deze feedbackoefening met behulp van een kaartenset een heel ander gevoel op. Een stapel kaarten verdelen mensen veel makkelijker in ben ik goed in en ben ik minder goed in. Kortom, de kaartenset draagt bij aan de veiligheid van een feedbackoefening en bevordert het keuzeproces. 2

3 Daarnaast is de sorteeroefening een hulpmiddel om deelnemers een gedeelde verantwoordelijkheid te geven. Een open vraag wat wil je leren? is voor veel mensen vaak lastig te beantwoorden. Een kaartenset met daarop mogelijkheden of suggesties, biedt een kader én geeft ruimte voor eigen keuze en verantwoordelijkheid.. (Het groot werkvormen boek pag ) Ervaring uit de groep De begeleider vraagt de groep wie er al ervaring hebben met het onderwerp. Deze deelnemers pakken hun stoel op en gaan vóór de groep zitten. De rest van de groep krijgt gelegenheid om die vragen te stellen over het onderwerp van de bijeenkomst die de groep vanuit de eigen ervaring kan beantwoorden Hoe vaak komt het niet voor dat een trainer, gastdocent, voorzitter of begeleider op een heel overtuigende manier over een onderwerp vertelt, met als doel de groep enthousiast te krijgen voor het onderwerp? En hoe vaak komt het niet voor dat het enthousiasme van de begeleider eerder leidt tot tegengesteld denken dan tot enthousiasme? Vanuit je rol als begeleider, trainer, gastdocent of voorzitter bestaat er een bepaalde afstand tot de groep. Wanneer je een groep wilt overtuigen of enthousiasmeren voor een bepaald onderwerp, si er het risico dat deze afstand vanuit je rol al heb eerder in je nadeel dan in je voordeel kan gaan werken, In zo n situatie kan het een heel krachtig middel zijn als een deel van de groep de rest vertelt vanuit de eigen ervaring. Daarnaast geeft deze vorm meer interactie dan wanneer je de informatie alleen zelf brengt. (Het groot werkvormen boek pag ) Mindmap Het resultaat van een mindmap is een visuele weergave van een inhoudelijke bijeenkomst. De mindmap is een tekening, met in het midden de titel of het onderwerp van de bijeenkomst met daaromheen een cirkel. De subthema s die betrekking hebben op dit onderwerp, worden buiten de cirkel geschreven met een verbindingslijn naar het hoofdthema. Elk subthema kan ook weer bestaan uit subthema s Door diverse onderzoekers is aangetoond dat mensen bij het maken van een mindmap in tegenstelling tot opsommen, schematiseren, lezen en schrijven gebruik maken van beide hersenhelften (o.a. Dorrestijn&Svantesson, 1989) Hierdoor worden zowel kwaliteiten op logisch, analytisch, lineair, verbaal en rationeel gebied ingezet (linkerhersenhelft) als kwaliteiten op intuïtief, synthetisch, holistisch, non-verbaal en irrationeel gebied ingezet (rechterhersenhelft) Ten eerste maakt de inzet van beide hersenhelften de kans groter dat aangeboden informatie beter wordt onthouden. Ten tweede geldt voor brainstormsessies dat via de werkvorm Mindmap de kans op vernieuwende ideeën groter is, met name vanwege het feit dat ook de rechterhersenhelft wordt geactiveerd, waarin het associatieve vermogen schuilt. Kortom, Mindmap is geschikt voor zowel het activeren van het creatieve denken als het beter onthouden van aangeboden informatie. (Het groot werkvormen boek pag ) 3

4 Carrousel In de ruimte zijn verschillende plaatsen gecreëerd, bijvoorbeeld rond inhoudelijke thema s of vragen. Bij de werkvorm Carrousel wordt de groep opgedeeld in een aantal groepen. Elke groep start bij een onderdeel uit de carrousel. Na een bepaalde tijd gaat de bel en draaien de groepen door. Hoe groter de groep, hoe minder tijd er voor elke deelnemer is om persoonlijke situaties in te brengen. Daarnaast is het met een grote groep biet mogelijk om bij alle verschillende leerstijlen of voorkeuren aan te sluiten. De werkvorm Carrousel biedt de mogelijkheid om de deelnemers meer te activeren door in kleine groepen te werken en variatie in inhoud en/of leervormen te kunnen aanbieden. Deze aanpak vraagt wel de nodige voorbereiding vooraf, maar kan dan ook meer structureel leerresultaat of rendement opleveren dan een gezamenlijke sessie. Je kunt verschillende redenen hebben om deze werkvorm te kiezen. Denk aan: Verschillende onderwerpen introduceren Een onderwerp op verschillende manieren introduceren en variatie in leervormen aanbieden In kleinere groepen werken, waardoor er meer ruimte is voor individuele behoefte en inbreng Variatie in activiteit, waardoor de energie in de bijeenkomst blijft (Het groot werkvormen boek pag ) ABC1 Op een flip-over staan de letters van het alfabet. De deelnemers worden uitgenodigd om bij de letters associaties met het onderwerp te noteren. De letters op de flip-over vormen steeds de eerste letter van de associatie. ABC1 is vooral geschikt voor het activeren van voorkennis of het inventariseren van leerdoelen, vragen of mogelijke oplossingen. Voor sommige groepen is een open vraag als: wat wil je leren? De werkvorm ABC1 biedt in de vorm van de letters van het alfabet een kader dat kan helpen bij het associëren. De letters op de flip-over kunnen voor sommige mensen werken als een opstapje naar associaties. Daarnaast is deze werkvorm activerend voor de groep en eenvoudig om te begeleiden. (Het groot werkvormen boek pag ) Theoriesandwich De essentie van deze werkvorm is dat je deelnemers eerst laat nadenken over een praktijksituatie voordat je theorie uitlegt en dat je ook weer afsluit met het eerder besproken voorbeeld. Je kunt als 4

5 begeleider zelf een praktijksituatie geven, maar het is ook mogelijk dat de deelnemers allemaal een eigen situatie in gedachten nemen. Een ander positief effect van deze methode heeft te maken met het creëren van een noodzaak tot veranderen. Doordat de deelnemers eerst zonder kennis te hebben verkregen van de theorie - moeten omschrijven hoe zij omgaan met een bepaalde situatie, kun je na het uitleggen van de theorie zichtbaar maken wat zij hebben geleerd én tot welke veranderingen dit kan leiden in de eigen situatie. Dit voordeel kun je met name gebruiken bij het uitleggen van waardevolle theorieën die te simpel of als open deur kunnen overkomen. (Het groot werkvormen boek pag ) (Het groot werkvormenboek Sasja Dirkse-Hulsher en Angela Talen : ISBN ) De mate waarin mensen leren van theorie verschilt van persoon tot persoon. Sommige doorzien schema s en modellen snel en zien direct toepassingsmogelijkheden. Echter, voor veel mensen geldt ook dat met name de koppeling van theorie aan de eigen praktijk lastig is. Voor hen helpt het vaak wanneer je start en/of afsluit met een situatie uit de praktijk. Deze praktijkvoorbeelden geven de contextinformatie die men nodig kan hebben om de theorie te kunnen plaatsen. 5