De eigen verantwoordelijkheid van de werknemer

Transcriptie

1 De eigen verantwoordelijkheid van de werknemer Wetsvoorstel met voorzorgsmaatregelen voor de werknemer om bedrijfsongevallen en beroepsziekten te voorkomen Door Angelique Roshanali Master Rechtsgeleerdheid, accent sociaal recht S Master Thesis voor Tilburg University voor het behalen van de graad van Master of Laws Tilburg University Tilburg Law school September

2 Voorwoord Deze Master Thesis is geschreven in opdracht van Tilburg University voor het behalen van de graad van Master of Laws. Deze Master Thesis probeert op een zo duidelijk en helder mogelijke manier een aantal voorzorgsmaatregelen te formuleren voor de werknemer, om bedrijfsongevallen en beroepsziekten te voorkomen. Tevens is geprobeerd om een selectie van de voorzorgsmaatregelen neer te leggen in een wetsvoorstel en het verder toe te lichten in een Memorie van Toelichting. Ik wil allereerst en vooral mijn scriptiebegeleider, de heer Van Rijs, bedanken. Het overleg dat ik met hem had over deze Thesis was in een goede en ontspannen sfeer. Hij heeft steeds heldere en opbouwende kritiek gegeven, wat mij iedere keer aan het denken heeft gezet en mij op die manier heeft gestimuleerd om verder te onderzoeken. Zijn deskundigheid als wetgevingsjurist heeft me ontzettend geholpen bij het ontwerpen van het wetsvoorstel. Door zijn verhalen over zijn ervaring raakte ik steeds erg geïnspireerd en bleef gemotiveerd. Dankzij hem heb ik deze Thesis met veel plezier geschreven. Vervolgens wil ik KNLTB bedanken voor het verstrekken van de Risico inventarisatie en evaluatie en het Plan van Aanpak. Zelfs interne memo s mocht ik inzien. Ik heb de gegevens zorgvuldig en met veel plezier verwerkt in deze Thesis. Tot slot wil ik mijn moeder bedanken voor haar onvoorwaardelijke steun. Oss, september 2011 Angelique Roshanali 2

3 Inhoudsopgave pag. Voorwoord p.2 Hoofdstuk 1. Inleiding p Onderzoeksvraag en doel p Opbouw p.6 Hoofdstuk 2.Werkgeversaansprakelijkheid p Inleiding p Artikel 7:658 BW p Bedrijfsongevallen en beroepsziekten p.9 Hoofdstuk 3.Voorzorgsmaatregelen bij lijden schade werknemer p Inleiding p Werkzaamheden op de werkvloer p Opzet en bewuste roekeloosheid bij werkzaamheden op de werkvloer p Goed werknemerschap p Werkzaamheden elders uitgevoerd p Algemeen p Ongevallen in het verkeer p Ongevallen in het buitenland p Bedrijfsuitjes p Deelconclusie p.20 Hoofdstuk 4. Voorzorgsmaatregelen bij veroorzaken schade door werknemer p Inleiding p Opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer p Omstandigheden van het geval p Afwijking bij schriftelijke overeenkomst p Deelconclusie p.26 Hoofdstuk 5. De rol van de OR bij bedrijfsongevallen en beroepsziekten p Inleiding p Individuele of gezamenlijke bijdrage van de werknemer p Rechten en bevoegdheden van de OR p.28 3

4 5.4 Instrumenten van de OR p Invloed OR op veiligheid, gezondheid en welzijn p Tekortkomingen van de OR p Deelconclusie p.35 Hoofdstuk 6. Het Engelse recht en de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer p Inleiding p Zorgplicht p Eigen verantwoordelijkheid van de werknemer p Conclusie p.43 Hoofdstuk 7. Wetsvoorstel en MvT 7:660b BW p Wetsvoorstel 7:660b BW p Memorie van Toelichting p.46 Hoofdstuk 8. Conclusie en aanbevelingen p. 53 Literatuurlijst p.60 Jurisprudentie register p.65 4

5 Hoofdstuk 1. Inleiding Hartlief stelt: Het vakgebied moet nu ook plaats bieden aan vele goed geschoolde en mondige werknemers die meer geïnteresseerd zijn in keuze ruimte dan in afgedwongen bescherming, in een regeling à la carte dan in een eenheidsworst, in contractsvrijheid dan in dwingend recht. De moderne werknemer wil serieus worden genomen, kan zijn eigen boontjes doppen en draagt de eigen verantwoordelijkheid hoog in het vaandel. 1 Ondanks hetgene Hartlief stelt, wordt het arbeidsrecht gedomineerd door bescherming van de werknemer. Werknemers worden namelijk gekenmerkt door hun achtergestelde economische positie en zijn meestal de zwakkere partij. Het arbeidsrecht staat steeds in het teken van de ongelijkheidscompensatie. Hierin is enigszins een verschuiving aan het plaatsvinden. 2 In de jurisprudentie is dit onder andere zichtbaar, doordat de Hoge Raad heeft uitgemaakt dat uit de artikelen 7:658 BWen 7:611 BW geen onbeperkte aansprakelijkheid van de werkgever kan voortvloeien. 3 Hartlief, 4 Loonstra en Zondag 5 en Klaassen 6 vinden dit een positieve ontwikkeling. 7 Daartegenover staat de stringente aanname van de opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, door de Hoge Raad. Hartlief vindt dat de Hoge Raad in de jurisprudentie met betrekking tot het goed werkgeverschap, artikel 7:611 BW, de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer laat doorschemeren, maar dat deze ontwikkeling niet zichtbaar is bij artikel 7:658 BW. 8 Ondanks de minimale koerswijziging wordt de nadruk nog steeds gelegd op de zorgplicht van de werkgever, om de werknemer te beschermen tegen gevaar bij het uitoefenen werkzaamheden. 9 De huidige wetgeving en jurisprudentie bieden dus onvoldoende gehoor aan de moderne werknemer, 10 en zijn behoefte aan meer eigen verantwoordelijkheid. Een specifieke wetsbepaling waarin wordt neergelegd wat de werknemer kan doen om te voorkomen dat hij bij het uitoefenen van zijn werkzaamheden schade lijdt, zou een oplossing kunnen zijn. Voorkomen is immers beter dan genezen. De wetsbepaling zou een aantal voorzorgsmaatregelen moeten behelzen, die de werknemer in acht dient te nemen om grotere oplettendheid te betrachten. Het moet toezien op alle werkzaamheden en beroepsgroepen, maar bijzondere situaties verdienen ook de nodige aandacht. Hier kan worden gedacht aan werkzaamheden in het verkeer, het buitenland of een bedrijfsuitje. 1 Hartlief 2008, p.2. 2 Van der Heijden 2006, p HR 1 februari 2008, LJN BB Hartlief 2008, p.2. 5 Loonstra & Zondag 2006, p Klaassen 2008, p Lebbing 2005, p Hartlief 2008, p.2. 9 Loonstra & Zondag 2006, p Hartlief 2008, p.2. 5

6 Begrijpelijkheid en praktische relevantie dienen voorop te staan zijn. Iedere werknemer moet het immers kunnen begrijpen, zonder er een hele rits jurisprudentie op na te slaan. 11 Hiermee worden zowel de belangen van de werknemer als van de werkgever gediend. De werknemer wordt gestimuleerd om het heft in eigen handen te nemen en ervoor te zorgen dat hij zolang mogelijk veilig en gezond kan deelnemen aan de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd wordt de vergoedingsplicht van de werkgever enigszins aangepakt. De werknemer en werkgever worden samen verantwoordelijk voor het voorkomen van schade bij het uitoefenen van de werkzaamheden. De werknemer en werkgever kunnen de verantwoordelijkheid niet meer op elkaar afschuiven. Het wetsvoorstel zal de werknemer en werkgever stimuleren om samen te werken, elkaar aan te vullen en van elkaar te leren. Gezamenlijk zullen ze streven naar veilige werkomgeving, met gezonde en gelukkige werknemers. 12 Het wetsvoorstel probeert tot slot te voorkomen dat er een claimcultuur ontstaat, waarin de werknemer voor de meest onzinnige situaties schadevergoeding kan vorderen van de werkgever. 1.1 Onderzoeksvraag en doel Het doel van deze master thesis is om een wetsvoorstel en Memorie van Toelichting te maken. Allereerst wordt de Nederlandse jurisprudentie gebruikt, met name om de werkgeversaansprakelijkheid, het goed werknemerschap en het goed werkgeverschap te analyseren. Vervolgens wordt een beroep gedaan op wet- en regelgeving over de Ondernemingsraad. Ten slotte wordt ook de Engelse werkgeversaansprakelijkheid onderzocht. Het moet een schat aan situaties en omstandigheden opleveren, die vertaald kunnen worden naar voorzorgsmaatregelen die de werknemer in acht dient te nemen, om schade bij het uitoefenen van de werkzaamheden te voorkomen. Uiteraard kunnen niet alle geformuleerde voorzorgsmaatregelen op worden genomen in het wetsvoorstel. Een nauwkeurige selectie zal worden gemaakt. Vervolgens worden de geselecteerde voorzorgsmaatregelen gecodificeerd in het wetsvoorstel. De selectie wordt gemotiveerd in de Memorie van Toelichting In deze Thesis staat de volgende hoofdvraag centraal: Welke voorzorgsmaatregelen vloeien voort uit het goed werknemerschap, goed werkgeverschap, werkgeversaansprakelijkheid, aanwezigheid van een OR en de Engelse werkgeversaansprakelijkheid om te beantwoorden aan de gewenste eigen verantwoordelijkheid van de werknemer bij schade ontstaan in de uitoefening van werkzaamheden op of rondom de werkvloer en hoe kunnen de voorzorgsmaatregelen worden vertaald naar een te ontwerpen wetsbepaling? 11 Hartlief 2008, p Klaassen 2008, p

7 1.2. Opbouw De Thesis is opgebouwd uit 8 hoofdstukken. Deze hoofdstukken zullen uiteindelijk moeten leiden tot de beantwoording van de hierboven genoemde onderzoeksvraag. De hoofdstukken zijn als volgt ingedeeld. In hoofdstuk 2 zal kort worden ingegaan op de huidige werkgeversaansprakelijkheid. Het gaat met name om artikel 7:658 BW. Het toepassingsbereik van het artikel wordt uitgelegd. Hoofdstuk 3 gaat over omstandigheden en situaties afkomstig uit de recente jurisprudentie, waarin de werkgever niet tot vermindert aansprakelijk is voor schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. 13 De inventarisatie wordt vertaald naar voorzorgsmaatregelen die de werknemer in acht kan nemen om bedrijfsongevallen en beroepsziekten te voorkomen. In de eerste plaats richt het zich op de schade ontstaan op de werkplek, waarop artikel 7:658 BW en met name de opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer van toepassing is. Vervolgens komen de ongevallen ontstaan in het verkeer aan bod. Daarna worden ongevallen in het buitenland besproken. Tot slot worden ongelukken tijdens bedrijfsuitjes genoemd. De laatste drie gevallen hebben gemeen dat ze worden beschermd door het goed werkgeverschap en de opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, de aansprakelijkheid van de werkgever kunnen uitsluiten. Het goed werknemerschap speelt een minimale rol bij het voorkomen van schade. In hoofdstuk 4 wordt de nadruk gelegd op de werknemer die bij de uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst schade toebrengt aan de werkgever of een derde. 14 Onderzocht wordt of het criterium of de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet en bewuste roekeloosheid van de werknemer, dezelfde betekenis heeft als in artikel 7:658 BW. Vervolgens wordt bekeken of het criterium aanvullende voorzorgsmaatregelen oplevert. Hoofdstuk 5 richt zich met name op de Ondernemingsraad. De rol van de Ondernemingsraad bij het voorkomen van schade van de werknemer tijdens het uitvoeren van zijn werkzaamheden, wordt onderzocht. Bovendien wordt achterhaald of de aanwezigheid van een Ondernemingsraad in een OR aanvullende voorzorgsmaatregelen oplevert voor de werknemer. Hoofdstuk 6 behandelt de Engelse werkgeversaansprakelijkheid. De Engelse werkgeversaansprakelijkheid, wordt bestudeerd op verschillen en overeenkomsten met de Nederlandse werkgeversaansprakelijkheid. De verschillen worden vertaald in voorzorgsmaatregelen voor de werknemer om schade bij het uitvoeren van zijn werkzaamheden te voorkomen. In hoofdstuk 7 is het wetsvoorstel en de Memorie van Toelichting opgenomen. 13 Hartlief 2008, p Artikel 7:661 lid 1 BW. 7

8 In hoofdstuk 8 zal een definitieve conclusie worden opgesteld naar aanleiding van datgene wat besproken is in de hoofdstukken 1 tot en met 7. In dit hoofdstuk zal dan ook de hoofdvraag van deze Master Thesis beantwoordt worden. Hoofdstuk 2. Werkgeversaansprakelijkheid 2.1 Inleiding Alvorens over te gaan tot het aanwijzen van voorzorgsmaatregelen, een korte weergave van de werkgeversaansprakelijkheid, neergelegd in artikel 7:658 BW. In paragraaf 2.2 wordt ingegaan op de strekking van artikel 7:658 BW, met name de werkzaamheden die worden uitgeoefend op de werkvloer. Tot slot komen in paragraaf 2.3 de begrippen beroepsziekten en bedrijfsongevallen aan de orde. 2.2 Artikel 7:658 BW Volgens artikel 7:658 lid BW is de werkgever verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Het eerste lid kent drie belangrijke zinsneden. Allereerst de zorgplicht van de werkgever om lokalen werktuigen en gereedschappen waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden als redelijk wijze nodig is. In de jurisprudentie heeft de Hoge Raad het begrip lokalen zodanig uitgelegd, dat de zorgplicht van de werkgever verder reikt dan slechts de werkplek. 15 Van Drongelen e.a. hebben het aangemerkt als het gehele werkmilieu. 16 De zorgplicht heeft betrekking op werktuigen en gereedschappen die door de werkgever beschikbaar zijn gesteld of van derden zijn gehuurd. 17 Zorg voor grond- en hulpstoffen, kabels, pijpleiding etc. wordt ook aan de werkgever toebedeeld. Het is niet van toepassing op gereedschappen van de werknemer zelf. 18 De werkgever moet bovendien zodanige maatregelen nemen en aanwijzingen geven. Het gaat voornamelijk om veiligheidsmaatregelen en voorschriften neergelegd in de Arbeidsomstandighedenwet-en regelgeving, 1920 vakbladen van Arbeidsinspectie, HR 1 juli 1993, NJ 1993,687. Werknemer loopt over bouwterrein naar bouwkeet om zich om te kleden en wordt geraakt door een metalen schijf. 16 Van Drongelen 2010, p HR 20 januari 2006, JAR, Van Drongelen 2010, p HR 9 februari 2007, JAR 2007, HR 6 april 1990, NJ 1990, 573. In hoeverre heeft de werkgever zich tijdig laten voorlichten over aan asbest gebonden gevaar en de te treffen voorzieningen en in hoeverre kan het van hem worden redelijkerwijs worden gevergd. 21 Van Genderen 2006, p

9 veiligheidsinstructiekaarten, veiligheidsnormen uit de cao en instructies van de fabrikant van gereedschappen en machines. 22 De zinsnede in de uitoefening van zijn werkzaamheden heeft een vergaande strekking. 23 Wanneer de werknemer schade lijdt in het buitenland, tijdens een bedrijfsuitje of in het verkeer wordt onder omstandigheden aan dit criterium voldaan. In hoofdstuk 3 wordt dit verder toegelicht. Indien het gaat om een gevaarlijke situatie, is de zorgplicht van de werkgever voornamelijk gericht op voorkomen of opheffen van de situatie en wanneer dit niet mogelijk is, op het waarschuwen tegen het gevaar. 24 De werkgever moet te allen tijde rekening houden met de volgende omstandigheden: 25 de aard van de werkzaamheden, de kenbaarheid van het gevaar, de te verwachten onoplettendheid van de werknemer, de samenstelling en de achtergrond van zijn personeel, de bezwaarlijkheid van het nemen van veiligheidsmaatregelen, de mate waarin realisering van een bepaald gevaar en de te verwachten gevolgen. 26 Ook dient de werkgever rekening te houden met het ervaringsfeit dat de werknemers bij dagelijkse en routine werkzaamheden verminderd alert zijn, de gevaren lichtvaardig opvatten en de veiligheidsvoorschriften nogal eens in de wind slaan. 27 Volgens het tweede lid is de werkgever jegens de werknemer aansprakelijk voor de schade die een werknemer bij de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij de in lid 1 genoemde verplichting is nagekomen of de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. 28 In paragraaf wordt ingegaan op de opzet en bewuste roekeloosheid van de werknemer. Het om schuld aansprakelijkheid. 29 Wanneer komt vast te staan, dat de werkgever niet is tekortgeschoten in zijn zorgverplichting of er is sprake van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer of het nakomen van de zorgverplichting door de werkgever de schade niet had kunnen voorkomen, 30 is hij niet aansprakelijk voor de schade van de werknemer Bedrijfsongevallen en beroepsziekten In artikel 7:658 lid 1 jo. lid 2 wordt gesproken van schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. Schade kan zich voordoen in de vorm van een bedrijfsongeval of beroepsziekte en in beiden gevallen wordt de werknemer beschermd. 22 Van Drongelen 2010, p Van Drongelen 2010, p HR 5 november 2004, NJ 2005, HR 11 november 1965, NJ 1966, Klaassen 2008, p HR 27 juni 1975, NJ 1976, Loonstra & Zondag 2004, p Hartlief 2008, p Cancian-van Ballegooijen 2004, p Asscher-Vonk & Bouwens 2009, p

10 In artikel 1 lid 3 sub i Arbeidsomstandighedenwet 1998 is bedrijfsongeval als volgt gedefinieerd: Een aan een werknemer in verband met het verrichten van arbeid overkomen ongewilde, plotselinge gebeurtenis, die schade aan de gezondheid tot vrijwel onmiddellijk gevolg heeft gehad en heeft geleid tot ziekteverzuim, of de dood tot vrijwel onmiddellijk gevolg heeft gehad. Het gaat om ernstige ongelukken die leiden tot de dood, blijvend letsel of een ziekhuisopname. 32 In artikel 1.11 lid 1 Arboregeling wordt de beroepsziekte aangemerkt als een ziekte of aandoening die in hoofdzaak een gevolg is van arbeid of arbeidsomstandigheden. De meeste voorkomende beroepsziekten ontstaan allereerst door werkzaamheden waarbij de werknemer wordt blootgesteld aan schadelijke stoffen. Het kan gaan om aandoeningen als asbestose, longkanker, silicose, Chronische Toxische Encefalopathie (CTE) 33 en Organisch Psycho Syndroom (OPS). Vervolgens komt Repetive Strain Injury (RSI) voor in bedrijven waar veel gebruikt wordt gemaakt van computers. 34 Ook psychische aandoeningen zijn voorkomende beroepsziekten. 35 Hier kan bijvoorbeeld worden gedacht aan machinisten die regelmatig met zelfmoordpogingen worden geconfronteerd en geen adequate psychische hulp en opvang wordt geboden. 36 Psychische klachten door een burn-out 37 en seksuele intimidatie 38 kunnen hier ook onder worden geschaard. 39 Ten slotte is de opsomming niet limitatief en zijn er nog veel meer uiteenlopende beroepsziekten. Hoofdstuk 3. Voorzorgsmaatregelen bij lijden schade werknemer 3.1 Inleiding In de jurisprudentie is een ontwikkeling zichtbaar waarbij de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer steeds meer naar voren wordt geschoven. De werkgever is dan niet geheel aansprakelijk voor schade van de werknemer. 40 In dit hoofdstuk wordt onderzocht welke omstandigheden dat zijn. De omstandigheden worden omgezet in voorzorgsmaatregelen, die de werknemer in acht kan nemen om schade te voorkomen. Sporadisch worden een aantal voorzorgsmaatregelen voor de werkgever genoemd, omdat de werknemer in bepaalde situaties simpelweg niets kan doen om schade te voorkomen of te beperken. 32 Artikel 9 Arbeidsomstandighedenwet Van Drongelen 2010, p De Heer 1997, p De Heer 1997,p Ktr. Utrecht 4 september 2002, LJN AE Ktr. Terneuzen 29 september 2004, JAR 2004, 270 (Beroepsziekte burn-out) 38 Ktr. Utrecht 29 september 2010, LJN BN Van Drongelen 2010, p Hartlief 2008, p.1. 10

11 arrest. 45 De Hoge Raad is in de arresten van oordeel, dat artikel 7:658 BW de werknemer geen absolute Ten eerste komen in paragraaf 3.2 een aantal arresten aanbod die zich specifiek richten op werkzaamheden op de werkplek. Artikel 7:658 BW is hier het aangewezen artikel. Het goed werknemerschap speelt bovendien een minimale rol bij het ontstaan van bedrijfsongevallen en beroepsziekten. 41 In paragraaf 3.3 wordt dit verder toegelicht. Tevens worden in paragraaf 3.4 een aantal arresten besproken waarbij de werkzaamheden zich niet op de werkvloer plaatsvinden, maar bijvoorbeeld in het verkeer, tijdens een bedrijfsuitje of in het buitenland. Artikel 7:611 BW, het goed werkgeverschap, is hier van toepassing. 42 Paragraaf 3.5 sluit het hoofdstuk af met een conclusie. 3.2 Werkzaamheden op de werkvloer De afbrokkelende bescherming van de werknemer geldt ten eerste ten aanzien bedrijfsongevallen, die erg lijken op huis-, tuin-, en keukenongevallen zoals Klaassen ze noemt. 43 Dit kan het beste worden gedemonstreerd aan de hand van het Broodmes-arrest 44 en het Casa Grande- waarborg beoogt te bieden tegen schade opgelopen in het werk. De werkgever is niet aansprakelijk als hij kan aantonen dat hij niet is tekortgeschoten in zijn zorgplicht of dat zijn tekortschieten niet de oorzaak is van de door de werknemer opgelopen schade. Het is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. 46 Algemene bekendheid met het gevaar is voldoende, om geen zorgplicht van de werkgever aan te nemen. 47 De Hoge Raad wijst min of meer op de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer. Wanneer het gaat om werkzaamheden die sterk lijken op normaal huishoudelijk werk, en de werknemer hier meer dan genoeg ervaring mee heeft, kan de werkgever dus niet aansprakelijk worden gehouden bij eventuele schade. Voor werkzaamheden als het smeren en bereiden van broodjes en schoonmaakwerkzaamheden zijn natuurlijk geen specifieke vaardigheden of kennis nodig, want dit wordt door iedereen dagelijks gedaan. Iedere persoon kan bedenken dat een vloer glad is na een stevige regenbui, en al helemaal wanneer men woont in een vochtig land als Aruba. Dat de messen waarmee de broodjes in een broodjeszaak worden bereid scherp kunnen zijn, zal ook niemand verbazen. Uiteraard dient de werkgever in dat geval wel te zorgen voor de normaal gebruikelijke veiligheidsmaatregelen. 48 De werknemer moet simpelweg de zorg die hij in de thuissituatie in acht zou nemen, betrachten bij het uitvoeren van de huis-, tuin-, en keukenwerkzaamheden. 41 Van Genderen 2006, p Loonstra & Zondag 2004, p Klaassen 2008, p HR 4 oktober 2002, NJ 2004, 175 (Laudry/Fair Play). 45 HR 2 maart 2007, LJN AZ Klaassen 2008, p Klaassen 2008, p Klaassen 2008, p

12 Wanneer de werknemer bovendien meer dan genoeg ervaring heeft met zijn werkzaamheden, en hij is in bezit van een veiligheidsdiploma, mag ook meer van hem worden verwacht. 49 Het mag duidelijk zijn dat het niet gaat om huis-, tuin-, en keuken werkzaamheden, Hoe langer de werknemer ergens werkzaam is, of hoe meer ervaring hij heeft in de desbetreffende branche, hoe meer van hem kan worden verwacht. 50 Hij weet immers wat de risico s kunnen zijn als hij niet goed oplet. Uiteraard speelt niet alleen de ervaring bij de betreffende werkgever een rol, werkervaring opgedaan bij andere werkgevers of als zelfstandige komen hier ook voor in aanmerking. De eigen kennis en ervaring kunnen worden de werknemer tegengeworpen bij het ontstaan van een bedrijfsongeval of beroepsziekten. 51 Het is dus van belang dat de werknemer goed oplet bij het uitvoeren van zijn werkzaamheden, en zijn opgedane kennis en ervaring te allen tijde volledig inzet. De werkgever dient zijn werknemers aan te sporen cursussen op het gebied van veiligheid te volgen. 52 Dit is iets wat bij de aanvang van het dienstverband besproken kan worden. Wanneer een werknemer al langer in dienst is, zonder ooit een desbetreffende cursus te hebben gevolgd, kan een opfriscursus worden aangeboden. Het is uiteraard niet gratis, en zal de werkgever de nodige onkosten opleveren, maar de voordelen voor zowel de werkgever als werknemer zijn groter. De werknemer leert hoe hij zijn werkzaamheden zo veilig mogelijk kan uitvoeren, en wat de gevolgen kunnen zijn van onvoorzichtig gedrag. Zo worden bedrijfsongevallen en beroepsziekten voorkomen, en hoeft de werkgever minder uit te keren aan schadevergoeding. Door het aanbieden en volgen van veiligheidscursussen zorgen de werkgever en werknemer samen voor veilige werkomgeving, waarbij zo min mogelijk vervelende ongelukken voorkomen. Daarnaast hoeven werkgevers zich niet extra in te spannen voor een veilige werkomgeving, wanneer er iets bijzonders met de werknemer aan de hand is. Hier kan worden gedacht aan kwetsbare werknemers of werknemers met een speciale eigenschap. 53 Specifieke aanwijzingen, instructies of waarschuwingen zijn dus niet nodig. De werkgever heeft geen verzwaarde zorgplicht 54 Zelfs wanneer een werknemer gehandicapt is of te kampen heeft met andere beperkingen, heeft hij rekening te houden met gevaren die algemeen bekend zijn, zoals dat het verlaten van een podium anders dan door de aangebrachte trap gevaarlijk kan zijn. 55 De hoeveelheid werkervaring en waarschuwingen van collega s, kan de werknemer ook in die toestand worden tegengeworpen. 56 De Hoge Raad heeft min of meer duidelijk gemaakt dat onwerkbare situaties moet worden voorkomen. Het bedrijfsbeleid hoeft niet onfeilbaar te zijn. De eisen die aan een werkgever worden 49 HR 16 mei 2003, LJN AF Klaassen 2008, p HR 16 mei 2003, LJN AF Klaassen 2008, p Waterman 2009, p HR 25 mei 2007, 55 HR 25 mei 2007, LJN BA 3017 (Van den Heuvel/Leger des Heils). 56 Klaassen 2008, p

13 treffen. 58 Het Lagraauw/Van Schie-arrest 59 vormt hier een mooi voorbeeld. De Hoge Raad bepaalt dat gesteld moeten wel realistisch en werkbaar blijven. Onvoorziene omstandigheden hoeven niet te worden voorspeld. Een werkgever kan nu eenmaal niet alles voorzien, en hoeft dit ook niet. 57 Hier kan ook worden gedacht aan financiële of praktische bezwaren om veiligheidsmaatregelen te Van Schie geen maatregelen hoeft te nemen of instructies te geven om het risico te beperken, omdat het risico dat de openslaande laaddeur vanwege de wind zal dichtklappen, ook voor niet gewaarschuwde mensen voldoende bekend is en niet zodanig is, dat hij iets moet ondernemen. 60 Het PTT Post/ E.H. Baas zou ook kunnen fungeren als voorbeeld, maar de Hoge Raad verwerpt helaas het cassatieberoep, vanwege het ontbreken van schriftelijke veiligheidsinstructies. Het gaat om een postbesteller die zijn bestelauto parkeert, en een weggewaaid poststuk achterna gaat op de openbare weg. 61 In het S./Reclassering-arrest bepaalt de Hoge Raad tevens dat de werkgever niet aansprakelijk is, voor hetgeen de werknemer in de privé-situatie is overkomen. 62 Werkgevers hoeven geen maatregelen te nemen om werknemers in hun privé-leven te beschermen. Dit is ook niet zo vreemd. Het zou erg lastig om een werkgever te laten voorspellen hoe de werkzaamheden van een werknemer, de thuissituatie kan beïnvloeden. Indien de werknemer zich thuis onveilig voelt, door een dreiging vanuit de werkomgeving, is het aan de werknemer om dit aan de werkgever te melden. Hier kan worden gedacht aan bedreigingen van cliënten, wat vast niet geheel ondenkbaar is in reclasseringsinstellingen, ziekenhuizen, psychiatrische instellingen etc. Bij een mogelijk dreiging kunnen de werkgever en werknemer vervolgens gezamenlijk zoeken naar een oplossing. Ten slotte privé-gedragingen van de werknemer, die het ontstaan van beroepsziekten bevorderen. In de jurisprudentie 63 wordt als volgt bepaald of een beroepsziekte is ontstaan door de werkzaamheden of privé-gedragingen van de werknemer. 64 De rechter mag de werkgever tot vergoeding van de gehele schade van de werknemer veroordelen, met vermindering in evenredigheid, van de mate waarin de aan de werknemer toe te rekenen omstandigheden tot diens schade hebben bijgedragen. Het gaat om omstandigheden als roken, overbelasting, genetische aanleg, veroudering, snuiven van methyleenchloride of andere van buiten komende oorzaken Klaassen 2008, p Klaassen 2008, p HR 8 februari 2008, LJN BB7423 (Lagraauw/Van Schie). 60 Klaassen 2008, p HR 19 oktober 2001, LJN ZC3689 (PTT Post/ E.H). 62 HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534 (S./Reclassering). 63 Ktr. Middelburg 1 september 2003, JAR 2003/269 (Thier/Groeneveld). 64 Hoge Raad 31 maart 2006, LJN AU N. Cancian-van Ballegooijen 2004, p

14 De werknemer is verantwoordelijk voor zijn eigen gezondheid. Hij moet een gezonde levensstijl nastreven. Uiteraard is het aan de werkgever om de werknemer te beschermen bij het werken met gevaarlijke stoffen en is het onmogelijk om invloed uit te oefenen op factoren als genetische aanleg en veroudering. Roken, snuiven van methyleenchloride, overbelasting doorvrijetijdsbesteding zijn wel zaken die de werknemer zelf in de hand heeft. Er zijn allereerst veel mogelijkheden om te stoppen met roken, en een combinatie van hulpmiddelen worden zelfs vergoed door de zorgverzekering. 66 Ook is het de werknemers eigen verantwoordelijkheid om in zijn thuissituatie zijn grenzen aan te geven en overbelasting te voorkomen, zelfs bij het verlenen van hulp aan vrienden en familie. Bij het veelvuldig thuisgebruik van computer om spelletjes te spelen en/of te internetten dient men vervolgens voorzichtig te zijn. 67 De werknemer dient tot slot gezondheidsklachten niet te bestrijden, door schadelijke stoffen als methyleenchloride te snuiven. 68 Indien de werknemer lijdt aan gezondheidsklachten, moet hij samen met zijn arts op zoek naar een geneesmiddel. Wanneer het geneesmiddel gevolgen heeft voor het uitvoeren voor de werkzaamheden, dient hij dit aan de werkgever te melden en samen naar een oplossing te zoeken. Mogelijk is het aanpassen van de werkzaamheden noodzakelijk. Vrijetijdsbesteding is noodzakelijk ter ontspanning van de werknemer en draagt bij aan het goed functioneren op de werkvloer. Het mag echter niet het ontstaan van beroepsziekten bevorderen Opzet en bewuste roekeloosheid bij werkzaamheden op de werkvloer Alvorens over te gaan tot het formuleren van voorzorgsmaatregelen bij gedragingen van de werknemer die als opzet of bewuste roekeloos worden aangemerkt, is het verstandig de termen eerst uit te leggen. In de kamerstukken heeft de wetgever opzet omschreven als gedragingen van de betrokken werknemer respectievelijk de ter beschikking gestelde arbeidskracht die zijn gericht op het veroorzaken van schade. 70 Het arrest Pollemans /Hoondert 71 gaat dieper in op de zinsnede 'in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. De Hoge Raad bepaalt dat van bewust roekeloos handelen kan worden gesproken, indien de werknemer zich tijdens het verrichten van zijn onmiddellijk aan het ongeval voorafgaande gedraging, van het roekeloos karakter van die gedraging daadwerkelijk bewust zou zijn geweest. 72 In belangrijke mate is slechts aan de orde, indien de gedragingen van de werknemer die opzet of bewuste roekeloosheid opleveren, in zodanige mate tot 66 Stivoro 2010, p Ktr. Middelburg 1 september 2003, LJN AL N. Cancian-van Ballegooijen 2004, p Lebbing 2005, p Kamerstukken II 1995/96, , nr. 5, p HR 20 september 1996, JAR 1996/203 (Pollemans/Hoondert). 72 Loonstra & Zondag 2004, p. 64 e.v. 14

15 het ongeval hebben bijgedragen dat het tekortschieten van de werkgever in diens verplichtingen daarbij als oorzaak in het niet valt. 73 Het Pollemans /Hoondert-arrest leert dat het negeren van waarschuwingen van de werkgever onvoldoende is, om van opzet of bewuste roekeloosheid handelen van de werknemer te spreken. 74 Het opvolgen van de aanwijzingen en waarschuwingen van de werkgever kan om te beginnen wel als voorzorgsmaatregel voor de werknemer worden aangemerkt. Het getuigt immers van onzorgvuldig en gevaarlijk gedrag wanneer de instructies van de werkgever in de wind worden geslagen. De instructies kunnen nietszeggend en overbodig overkomen, maar het is niet aan de werknemer om ze in twijfel te trekken. De werkgever waarschuwt immers niet voor niets. Hij heeft een beter overzicht van de gehele situatie, terwijl de werknemer zich slechts concentreert op enkele werkzaamheden. Bovendien moet de werknemer zijn gezonde verstand gebruiken bij het uitvoeren van werkzaamheden. 75 Wanneer in het verleden ongelukken zijn ontstaan naar aanleiding van bepaalde gedragingen en handelingen, is het verstandig deze gedragingen en handelingen zo veel mogelijk te vermijden of in ieder geval zo snel mogelijk op te heffen. Hier kan worden gedacht aan het open laten staan van een lade in een apotheek. 76 Het gaat vaak gepaard met het met net iets meer moeite doen van de werknemer, maar dit hoort bij uitvoeren van de werkzaamheden krachtens de arbeidsovereenkomst. Zelfs in een drukke en stressvolle werkomgeving is het mogelijk scherp en alert te zijn, en dit soort onnodige risico s te vermijden. 77 Het gezonde verstand dient niet alleen te worden gebruikt voor de eigen veiligheid, maar ook ter bescherming van de goederen van de werkgever. Een werknemer kan wel voorspellen een container met polo s en jackets wordt gestolen, als de vrachtwagen wordt geparkeerd aan een openbare weg bij een verlaten industrieterrein, en het gehele weekend wordt achtergelaten Het is algemeen bekend dat dieven het geregeld voorzien hebben op geladen vrachtauto s op verlaten industrieterreinen. 80 Nalatig gedrag beïnvloedt bovendien de arbeidsplaats van de werknemer. Wanneer goederen van de werkgever worden beschadigd of gestolen, brengt dit de nodige kosten mee voor reparatie en vervanging. De werkgever kan die kosten compenseren door minder mensen aan te nemen of zelfs huidige arbeidsplaatsen te verminderen. Het is dus van belang dat werknemer te alle tijden hun gezond verstand gebruiken en zich verstandig gedragen bij het uitvoeren van hun werkzaamheden. Luiheid en egoïstisch gedrag wordt niet op prijs gesteld. 73 Cancian-van Ballegooijen 2004, p Loonstra & Zondag 2004, p HR 9 november 2001, LJN AD3985 (Doesburg/Tan). 76 HR 9 november 2001, LJN AD3985 (Doesburg/Tan). 77 N. Cancian-van Ballegooijen 2004, p Van Den Broek 2006, p HR 5 januari 2001, LJN AA Nos.nl

16 Gevaarlijke spelletjes komen ten slotte voor de rekening van de werknemer. In de uitspraak van de Kantonrechter Dordrecht 27 oktober gaat een steigerbouwer voor zijn eigen vermaak aan de takel hangen en valt naar beneden. 82 De kantonrechter is van oordeel dat gedragingen van de werknemer, die niets van doen hebben met de werkzaamheden, die de werknemer krachtens de arbeidsovereenkomst verricht en die kunnen worden geschetst als gevaarlijke spelletjes met materialen of gereedschappen van de werkgever, niet behoren te worden beschermd door artikel 7:658 BW. 83 Het gaat in dit geval om een uit de hand gelopen grap. De werknemer speelt met zijn eigen veiligheid, door het vertonen van extreem gevaarlijk gedrag. Het nemen van dit soort risico s zal in de thuissituatie niet snel voorkomen, daarom is het onbegrijpelijk dat dit soort onverantwoorde risico s wel in de werkomgeving worden genomen. Werknemers behoren zich eerder onder werktijd van dit soort gedragingen te onthouden, omdat de gevolgen in de werksfeer veel groter kunnen zijn. Tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden wordt namelijk vaak gebruik gemaakt van gevaarlijke werktuigen, apparaten en gereedschappen. 84 De werknemers moeten zich ver dus onthouden van onvoorzichtig en onzorgvuldig gedrag. Het maakt niet uit of er een komische en onschuldige bedoeling achter zit. 3.3 Goed werknemerschap Helaas heeft het goed werknemerschap geen aanknopingspunten over de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer, bij het voorkomen van bedrijfsongevallen en beroepsziekten. Wel is terug te vinden hoe de werknemer en werkgever zich over en weer behoren te gedragen. Ze dienen zich jegens ten eerste elkaar fatsoenlijk te gedragen De werknemer dient in de werkomgeving bovendien zorgvuldig om te springen met eigen en andermans eigendommen en lijfelijk behoud. 87 De werknemer moet dus voorzichtig zijn met gereedschappen, werktuigen en andere eigendommen van de werkgever, maar ook met de veiligheid van zichzelf, van anderen en de werkgever. 88 Tot slot heeft de Hoge Raad in het TPG/Akvakabo-arrestaangegeven dat het goed werknemerschap bepaalt dat de werknemer zich dient te onthouden van het toebrengen van schade aan de werkgever. 89 Meer specifiek gericht op beschikbaar gestelde bedrijfsauto s kan het volgende worden opgemerkt. De werkgever vertrouwt de werknemer het feitelijk gebruik toe. Hierbij 81 Ktr. Dordrecht 27 oktober 2005, JA 2006/ Van Den Broek 2006, p Rb. Dordrecht 27 oktober 2005, LJN AU Van den Berg 2011, p HR 26 juni 1998, JAR 1998/ HR 28 april 2000, JAR 2000/ De Laat 2003, p Loonstra & Zondag 2004, p HR 13 juni 2008, JAR 2008, 185 (TPG/Akvakabo). 16

17 hoort de werknemer zorgtaken als het aftanken, de reiniging en het uitvoeren van de reguliere onderhoudsbeurten, op zich te nemen. Dit alles behoort op tijd gebeuren. 90 Mogelijk kan hier een minimale zorgplicht worden aangenomen voor de werknemer, en het zijn zeker belangrijke voorzorgsmaatregelen voor de werknemer. 3.4 Werkzaamheden elders uitgevoerd Algemeen Velen werknemers beperken zich niet tot een werkplek om hun werkzaamheden uit te voeren. Zij moeten voor het uitvoeren van hun werkzaamheden deelnemen aan het verkeer of zelfs naar het buitenland. Bedrijfsuitjes kunnen bestaan uit activiteiten op kantoor, maar ook daarbuiten. Al deze situaties hebben gemeen dat de zeggenschap, aanwijzingsbevoegdheid en waarschuwingsplicht van de werkgever ontbreekt. Hij kan in dit soort situaties onmogelijk invloed uit te oefenen op het gedrag van de werknemer. Indien in een dergelijke context een bedrijfsongeval of beroepsziekte ontstaat, is artikel 7:658 BW niet van toepassing. De gevallen kunnen wel worden geschaard onder het goed werkgeverschap. Ook hier kan de opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, de aansprakelijkheid van de werkgever uit sluiten. 91 Allereerst word in paragraaf gekeken naar de ongevallen in het verkeer. Vervolgens komen in paragraaf de ongelukken in het buitenland aan de orde. Tevens worden in paragraaf ongelukken tijdens bedrijfsuitjes besproken Ongevallen in het verkeer De werkgever is niet onbeperkt aansprakelijk, bij ongevallen van de werknemer ontstaan in het verkeer 9293 Hij heeft verzekeringsplicht voor werknemers die een auto of fiets gebruiken of te voet gaan, 94 om hun werkzaamheden uit te oefenen. Het maakt niet uit of het gaat om een bedrijfsauto of de eigen auto van de werknemer. De Hoge Raad is gevoelig voor maatschappelijke ontwikkelingen, want tegenwoordig zijn de mogelijkheden voor het afsluiten van een auto verzekering erg breed, uiteenlopend en betaalbaar In het Maatzorg de Werven/ Van der Graaf-arrest wijst de Hoge Raad de werkgevers op hun verplichting afkomstig uit de Arbeidsomstandighedenwet, om de routes waarlangs werknemers zich 90 Hof s-hertogenbosch 17 april 2007, LJN BA Loonstra & Zondag 2004, p Van Nieuwstadt 2008, p HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 ( Maasman/Akzo Nobel). 94 Hoge Raad 12 december 2008, LJN BD Van der Heijden 2006, p HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 235 (Maatzorg de Werven/ Van der Graaf). 17

18 verplaatsen tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden, zo veilig mogelijk te maken. 97 Helaas is dit niet altijd voldoende, om ongelukken te voorkomen. Werkgevers met werknemers die bij het uitvoeren van de werkzaamheden een (motor)voertuig gebruiken of te voet gaan, is het daarom aan te raden een verzekering af te sluiten 98 of de werknemer aanmoedigen dit zelf te doen. 99 De verzekeringsmogelijkheden kunnen aan begin van ieders dienstverband worden besproken. Voor werknemers die al langer in dienst zijn en waarvoor nog geen verzekering is afgesloten, kan daarover worden overlegd tijdens functioneringsgesprekken of andere één of één gesprekken. De bovenstaande verzekeringsplicht geldt grotendeels voor de werkgever. Uiteraard kan ook de werknemer het nodige ondernemen om schade in het verkeer te voorkomen. Allereerst geldt de verzekeringsplicht niet voor ongevallen tijdens het woon-verkeer. 100 De werkgever heeft namelijk geen invloed op de wijze van vervoer en de eindbestemming. Het is geen vorm van vervoer dat samenhangt met werkzaamheden die voortvloeien uit de arbeidsovereenkomst. 101 De werkgever kan onmogelijk aanwijzingen of instructies geven of enige andere invloed uitoefenen op het rijgedrag van de werknemer. Het is dus aan de werknemer om zich veilig door het verkeer te bewegen, onderweg naar zijn werk of huis. De verzekering hoeft bovendien in elk geval geen dekking te verlenen voor schade, dat het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Ook hier wordt de maatstaf van het Pollemans /Hoondert-arrest gehanteerd. 102 Het al dan niet bewust, niet-dragen van een autogordel wordt niet aangemerkt als opzet of bewuste roekeloosheid aan de zijde van de werknemer. 103 Dit is erg vreemd. Het is namelijk ontzettend gevaarlijk om tijdens het besturen van een motorvoertuig geen gordel te dragen. Een autogordel heeft een belangrijke functie. Het kan letsel bij een ongeval verminderen, en soms zelfs voorkomen. 104 Het dragen van de autogordel is bovendien wettelijk verplicht en iedere werknemer met een geldig rijbewijs, wordt geacht hiervan op de hoogte te zijn. Het is een van de eerste zaken die een persoon krijgt aangeleerd tijdens de rijlessen 105 Er zijn echter situaties denkbaar waarin het dragen van de auto gordel niet is verplicht. Ten eerste kan worden gedacht aan de beroepsontheffing. Taxichauffeurs hoeven bijvoorbeeld vanuit het oogpunt van veiligheid geen autogordel te dragen, wanneer zij passagiers vervoeren. Ten tweede kunnen medische redenen een grond zijn. In het bovenstaande geval is daar absoluut geen sprake van. Werknemer die zich niet kunnen uitzonderen vanwege de beroepsontheffing of medische redenen 97 Hoge Raad 12 december 2008, LJN BD3129, p HR 16 oktober 1992, NJ 1993, HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 235 (Maatzorg de Werven/ Van der Graaf). 100 HR 30 november 2008, LJN BB Frenk 2009, p HR 20 september 1996, JAR 1996/ HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 ( Maasman/Akzo Nobel). 104 Van Den Broek 2006, p Nederlandse politie 2008, p

19 dienen dus te allen tijde de beschikbare autogordel te dragen. 106 Het bewust geen gebruik maken van de aanwezige autogordel, omdat wordt gereden op polderweg en in het verleden ervaring is opgedaan met een in het water gevallen auto, doet hier geen afbreuk aan. 107 Van ervaren verkeersdeelnemers, en eigenlijk alle verkeersdeelnemers, mag ten slotte worden verwacht dat ze de verkeersregels naleven. De werknemer moet zich onthouden van bumperkleven, overtreden van de snelheidslimieten, onnodig gebruik van de vluchtstrook en vlak achter en naast auto's rijden. 108 Werknemers vermijden dit soort gedragingen buiten hun werktijd ook zo veel mogelijk. Natuurlijk om zo veel mogelijk verkeersboetes te voorkomen, maar ook om zich veilig door het verkeer te bewegen onderweg naar hun eindbestemming. Wanneer een werknemer weet dat hij een agressieve en ongeduldige automobilist is, dient hij daar juist nadrukkelijk rekening mee te houden tijdens het deelnemen aan het verkeer. 109 Het is niet alleen van belang voor de eigen veiligheid, de veiligheid van anderen, maar ook voor de eigendommen van de werkgever. De werknemer moet ervoor zorgen dat het door de werkgever beschikbaar gesteld (motor)voertuig onbeschadigd blijft. De werkgever kan hier onmogelijk op toezien of invloed op uitoefenen. Werkgevers hebben immers geen invloed op het rijgedrag van hun werknemers. De werknemer dient daarom zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen Ongevallen in het buitenland Wanneer een werknemer een ongeluk krijgt in het buitenland, zelfs tijdens de wachttijd, wordt hij beschermd. 110 Gedragingen tijdens de wachttijd worden geschaard onder werkzaamheden van de werknemer, en vallen onder het goed werkgeverschap. 111 Het is echter van belang dat de werkgever ook in dit soort situaties zorgt voor een adequate ongevallenverzekering en waarschuwt voor de risico s en gevolgen van het verblijven in het buitenland. Hierbij kan worden gedacht aan gebrekkige verzekeringsmogelijkheden en andere voorzieningen. De werkgever kan namelijk niet van de werknemer eisen, om in het hotel te blijven om de kans op ongelukken te voorkomen. Het aanbieden van een passende ongevallenverzekering in een personeelsblaadje is echter niet voldoende. 112 Bij de aanvang van ieders dienstverband is de verzekeringsplicht iets wat nadrukkelijk aan de orde moet komen. Voor werknemers die al langer in dienst zijn, en waarvoor nog geen verzekering is afgesloten, dient dit besproken te worden tijdens functioneringsgesprekken of andere één op één gesprekken. 106 Nederlandse politie 2008, p Hof Arnhem 18 oktober 2005, JA 2006/ HR 2 december 2005, JAR 2006, 15 (Dieteren/ Engelen). 109 HR 2 december 2005, LJN AU Rb. Alkmaar 25 januari 2006, LJN AV HR 18 maart 2005, NJ 2009, 328 (KLM/De Kuyer). 112 Frenk 2009, p

20 In het Martinair-arrest maakt de Hoge Raad duidelijk dat afhankelijk van het soort gedrag, de werknemer in bepaalde situatie zelf moeten opdraaien voor de gevolgen. Het moet gaan om een situatie die door zijn toedoen of schuld ontstaan. Het arrest laat verder open wat hieronder kan worden verstaan. 113 In ieder geval mag van de werknemer worden verwacht dat hij ook in het buitenland de voorzorgsmaatregelen van paragraaf 3.2 en in acht neemt, ook al worden de werkzaamheden niet op de werkvloer uitgeoefend Bedrijfsuitjes Zelfs bij ontspannende personeelsactiviteiten, heeft de werkgever een verzekeringsplicht, 114 om de veiligheid van de werknemer te waarborgen. 115 Het maakt niet uit of de activiteiten worden georganiseerd op kantoor of ergens anders. Het is de beste manier om te anticiperen op bijkomende risico s. 116 Een ongeluk in een klein hoekje, zelfs bij dergelijke feestelijke activiteiten. In de jurisprudentie is namelijk bepaald dat een workshop rollerskaten 117 of een autorit als onderdeel van een tweedaags ontspanningsuitje, 118 activiteiten zijn waaraan van tevoren kenbare specifieke risico's zijn verbonden. Bovendien is er voldoende verband tussen de werkzaamheden en de ontspanningsactiviteiten. 119 Het afschuiven van die verantwoordelijkheid op het ingeleende bedrijf is geen optie. Het feit dat de werknemers niet verplicht zijn om aan dergelijke activiteiten deel te nemen, doet hier geen afbreuk aan af. 120 Alvorens ontspanningsactiviteiten voor het personeel te organiseren, dient de dus werkgever een gepaste verzekering af te sluiten, voor het geval dat een van zijn werknemers een ongeluk krijgt. 3.5 Deelconclusie De jurisprudentie laat een verscheidenheid van omstandigheden zien die kunnen worden vertaald naar voorzorgsmaatregelen, die de werknemer in acht kan nemen om bedrijfsongevallen en beroepsziekten te voorkomen. De voorzorgsmaatregelen worden gerangschikt naar de plaats waar de werkzaamheden worden uitgeoefend. Allereerst de werkzaamheden die worden uitgevoerd op de werkvloer. Wanneer het gaat om huis-, tuin- en keuken werkzaamheden, waarvoor geen specifieke vaardigheden of kennis nodig is en waarmee de werknemer meer dan genoeg ervaring mee heeft, moet de hij ten eerste de zorg die hij in 113 Rb. Alkmaar 25 januari 2006, LJN AV0785 (Martinair). 114 HR 17 april 2009, LJN BH Rb. Utrecht 3 september 1997, JAR 2000, Van der Kolk & Lebbing 2009, p HR 17 april 2009, LJN BH1996 (Rollerskate). 118 Van der Kolk & Lebbing 2009, p Van Nieuwstadt 2008, p Rb. Utrecht 3 september 1997, JAR 2000,

21 de thuissituatie in acht zou nemen, betrachten bij het uitvoeren van de werkzaamheden. Indien het gaat om andere werkzaamheden, waarmee de werknemer genoeg ervaring heeft en in bezit is van een veiligheidsdiploma, moet hij ook goed opletten bij het uitvoeren van zijn werkzaamheden, en zijn opgedane kennis en ervaring inzetten. Wanneer een werknemer vervolgens gehandicapt is of te kampen heeft met andere beperkingen, heeft hij rekening te houden met gevaren die algemeen bekend zijn Indien de werknemer zich thuis onveilig voelt, door een dreiging vanuit de werkomgeving, moet hij dit ook aan de werkgever melden, zodat ze samen naar een gepaste oplossing kunnen zoeken. Verder dient de werknemer zijn vrijetijdsbesteding zo in te vullen, dat erg geen beroepsziekte kan ontstaan. Hij dient zich zoveel mogelijk te onthouden van gezondheidsbelemmerende activiteiten zoals roken, overbelasting, veelvuldig computer gebruik en het snuiven van methyleenchloride. Daarnaast dient de werknemer instructies van de werkgever te allen tijde op te volgen. Ook wordt een beroep gedaan op het gezond verstand van de werknemer, vanwege de veiligheid van zichzelf en andere, maar ook dat van de goederen van de werkgever. Tevens dienen werknemers zich ver te houden van onvoorzichtig en onzorgvuldig gedrag. Gevaarlijke spelletjes met werktuigen, apparaten en gereedschappen van de werkgever moeten worden vermeden. De werknemer moet zich overigens fatsoenlijk gedragen jegens de werkgever. Hij dient zorgvuldig om te gaan met zijn eigendommen en de eigendommen van de werkgever. Hij moet zich onthouden van het toebrengen van het toebrengen van schade aan de werkgever. Vervolgens de werkzaamheden die worden uitgeoefend in het verkeer. Bij het gebruik van een (motor)voertuig is het van belang dat de werknemer ten alle tijd gebruik maakt van de aanwezige autogordel en zich houdt aan de verkeersregels. Dit geldt zowel voor de verkeersborden, verkeerstekens als de maximumsnelheden. Het maakt niet uit of de verkeersdeelname per fiets, auto of te voet plaatsvindt. De veiligheid van zichzelf, van anderen, en die van de eigendommen van de werkgever staan voorop. De werknemer is verantwoordelijk voor bepaalde zorgtaken ten aanzien van beschikbaar gestelde (motor)voertuig, waaronder aftanken, de reiniging en het uitvoeren van de reguliere onderhoudsbeurten. Ten slotte mag van de werknemer worden verwacht dat hij in het buitenland de voorzorgsmaatregelen in acht neemt, die normaliter gelden voor werkzaamheden die op de werkvloer uitgeoefend. 21

22 Hoofdstuk 4. Voorzorgsmaatregelen bij veroorzaken schade door werknemer 4.1 Inleiding In artikel 7:661 is de werknemer die bij de uitvoering van de arbeidsovereenkomst schade toebrengt aan de werkgever of een derde jegens wie de werkgever tot vergoeding van die schade is gehouden, te dier zake niet jegens de werkgever aansprakelijk, tenzij een van de drie uitzonderingsgronden zich voordoen. 121 Alvorens over te gaan tot het formuleren van voorzorgsmaatregelen, in geval de werknemer schade toebrengt aan de werkgever of een derde, een korte uitleg over de strekking van het artikel. Allereerst is de werknemer aansprakelijk wanneer de schade het gevolg is van zijn opzet of bewuste roekeloosheid (lid 1). Paragraaf 4.2 gaat hier op. Vervolgens kan uit de omstandigheden van het geval, mede gelet op de aard van de overeenkomst, iets anders voortvloeien. Dit wordt toegelicht in paragraaf 4.3. Ten derde is, afwijking van lid 1 en van artikel 6:170 lid 3 BW, in het nadeel van de werknemer, slechts mogelijk bij schriftelijke overeenkomst en slechts voor zover de werknemer te dier zake is verzekerd (lid 2). 122 In paragraaf 4.4 komt dit aan de orde. Paragraaf 4.5 sluit het hoofdstuk af met een deelconclusie. De schade moet zijn veroorzaakt bij het uitvoeren van de arbeidsovereenkomst. Voor schade ontstaan onder de werktijd kan de werknemer in eerste instantie niet aansprakelijk worden gehouden, tenzij een van de drie uitzonderingsgronden kan worden aangetoond. Indien het ongeval ontstaat na de werktijd kan de schade wel op de werknemer worden verhaald. 123 Hier kan worden gedacht aan schade ontstaan door het prive-gebruik van een door de werkgever ter beschikking gestelde leaseauto. 124 Een uitzondering op de hoofdregel wordt zeer zelden aangenomen. Uit de wetsgeschiedenis blijkt namelijk dat de uitzondering slecht geldt in bijzonder gevallen en is niet bedoeld als middel voor de werkgever om de werknemer een bezwarende en met dwingende wetsbepaling strijdige huisregel op te leggen. 125 In paragraaf 4.3 worden een aantal voorbeelden genoemd. Dit hoofdstuk concentreert zich op de drie uitzonderingen. De omstandigheden waaronder de werkgever niet tot vermindert aansprakelijk is worden geïnventariseerd. Vervolgens worden ze vertaald naar voorzorgsmaatregelen voor de werknemer om bedrijfsongevallen en beroepsziekten te voorkomen. 121 Loonstra & Zondag 2004, p Loonstra & Zondag 2004, p Loonstra & Zondag 2004, p Ktr. Gouda 2 juli 1998, JAR 1998, Loonstra & Zondag 2004, p