Verleden en toekomst geschilderd Boombastdoek van de Maisin in Papoea Nieuw-Guinea. Anna-Karina Hermkens 1

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verleden en toekomst geschilderd Boombastdoek van de Maisin in Papoea Nieuw-Guinea. Anna-Karina Hermkens 1"

Transcriptie

1 Verleden en toekomst geschilderd Boombastdoek van de Maisin in Papoea Nieuw-Guinea. Anna-Karina Hermkens 1 RMV

2 Inhoudsopgave Inleiding I II III IV V VI VII VIII IX Leefsituatie van de Maisin - Maisin clans en geschiedenis Boombastdoek maken: vrouwenwerk - Het slaan van de boombast - De bast tot doek kloppen Het tekenen van patronen op boombast - Het tekenen van de zwarte ontwerpen - Het voltooien van een ontwerp Het tot leven wekken van de boombastdoek: dun aanbrengen - Rode verf of bloed? Stijlen en typen patronen - Algemene patronen - Christelijke patronen - Clanpatronen Boombastdoek als kleding - Kerkelijke festivals - Levenscyclusrituelen Uitwisseling van boombastdoek - Boombastdoek als handelsproduct Boombastdoek gemaakt en verkocht door mannen - Het promoten van boombastdoek, Maisin en Papoea Nieuw-Guinea Boombastdoek tegen houtkap X Literatuur Noten Colofon Tekst: Anna-Karina Hermkens Redactie: Veldfoto s: Foto s museumobjecten: Tekeningen: Conservator: Paul L.F. van Dongen & Marlies Jansen; Enid Perlin-West Anna-Karina Hermkens Ben Grishaaver Anna-Karina Hermkens Dirk Smidt 1

3 Inleiding Voor de Maisin, een volk dat woont langs de kust van Collingwood Bay (provincie Oro in Papoea Nieuw-Guinea, is boombast, of tapa zoals het plaatselijk wordt genoemd, belangrijk. Dit belang wordt verbeeld door de uitdrukking 'Maisin is tapa', die vaak werd genoemd toen ik probeerde om de betekenis van boombast bij de Maisin uit te zoeken. En inderdaad, vooral in het dorp Airara waar ik mijn onderzoek deed, was het duidelijk dat tapa niet alleen een traditioneel kledingstuk is, maar een link verschaft naar het verleden en dromen voor de toekomst. Maisin vrouwen dragen schorten en versieringen gemaakt van boombast bij het kerkfestival in Sefoa in

4 I. Leefsituatie van de Maisin De Maisin leven in 36 clans, die verspreid zijn over tien dorpen langs de zuidelijke en centrale kust van Collingwood Bay (kaart 1). 2 Hun huizen met een dakbedekking van sagobladeren (foto 1) staan op smalle stukken strand tussen de Solomonzee en de Owen Stanley Range, een bergrug die onder andere de berg Mt. Suckling (3676 meter) en de slapende vulkaan Mt. Victory (1891 meter) omvat. Kaart 1: Collingwood Bay met Maisin, Wanigela, Miniafia en Korafe dorpen. Het Maisin dorp Airara met huizen afgedekt met sagobladeren. 3

5 Veranda van een klein Maisin huis, waar rechts de aardewerken potten te zien zijn die voor ceremonieel koken worden gebruikt. Maisin wonen voornamelijk buiten en gebruiken de binnenkant van hun huizen enkel om te slapen. Tegenwoordig wonen er ongeveer 1200 Maisin in Collingwood Bay in de provincie Oro, hoewel de lokale bevolking groeit en afneemt als gevolg van de migratie van mensen tussen de dorpen en steden, zoals Alotau en Port Moresby. De levensvoorziening van de mensen is voornamelijk gebaseerd op subsistence farming (kleinschalige landbouw voor eigen gebruik) waarbij de grond wordt afgebrand, vissen en jagen. Overige goederen, zoals kleren, rijst, batterijen en geld, verkrijgt met voornamelijk van familieleden die in steden wonen en regelmatig toelages naar hun dorpen sturen. Andere manieren om wat geld te verdienen zijn bijvoorbeeld de verkoop van tuinproducten op lokale markten, het verbouwen en verkopen van vanille en het verkopen van versierde boombast. Voedsel uit de tuinen wordt meegedragen in een groot draagnet. Bijna dagelijks lopen de vrouwen naar hun tuinen, op ongeveer twee uur gaans van het dorp, om te wieden en om voedsel te oogsten, zoals taro en zoete aardappels, die samen met bananen, vis en soms varkensvlees het voornaamste dieet van de Maisin uitmaken. 4

6 Maisin clans en geschiedenis De Maisin onderscheiden zich van andere groepen in Collingwood Bay op basis van hun linguïstische en voorouderlijke verwantschap. Ideologisch zijn de Maisin georganiseerd op basis van patrilineaire afstamming, met een voorkeur voor patrilokaal wonen in clans (iyon). Dit impliceert dat de overerving georganiseerd is via de mannelijke lijn, en dat meisjes trouwen en idealiter bij de clan van hun partner gaan wonen. 3 Iedere clan is ofwel een Sabu (krijgers-) clan of een Kawo (vredestichters-) clan. Een Maisin 'chief' (lid van de Kawo vredestichters clan), gekleed in zijn volle regalia. Alleen leden van de Kawo clans hebben het recht om kippenveren te dragen en om grote likstokken en kalkhouders te gebruiken. De Maisin hebben niet altijd in hun huidige nederzettingen op het strand gewoond. Het heeft enkele decennia geduurd, lange tochten en bittere gevechten gekost voordat de voorouders van de Maisin zich vestigden aan de kust van Collingwood Bay. Terwijl één groep Maisin, de Kosira (of Kosirava), in haar kleine nederzettingen in de moerassen van het Musa-bekken bleef (Strong 1911: 381), besloot een andere groep om weg te trekken naar de kust van Collingwood Bay. Vertrekkend uit hun plek van herkomst, de benedenloop van de Musa-rivier, reisden deze Maisin clans paarsgewijs naar zee. Reizen per kano met drijvers in Collingwood Bay. Hoewel motorboten ook worden gebruikt, is het zeilen en peddelen met kano's met drijvers, naast lopen, het meest frequent gebruikte transportmiddel. 5

7 De Maisin waren niet de enige die zo'n tocht ondernamen. Miniafia en Korafe sprekende volken waren ook aan het trekken. Bij sommige gelegenheden ontmoetten de drie stammen elkaar, vochten, werden vrienden, leefden samen, braken weer op en reisden verder. Tijdens deze reizen claimden zowel de Maisin als de andere groepen diverse soorten dieren, geografische kenmerken en, het belangrijkste, land. Deze claims zijn gevat in de mythische verhalen en clan-emblemen van iedere clan. De Maisin clans tonen hun identiteit en verwantschappen met anderen door deze collectieve herinneringen in de vorm van voorouder- en totemnamen, liederen, dansen, verhalen en geërfde clan-emblemen, zoals halskettingen en veren, en clanpatronen die op boombast zijn geschilderd. Maar wie maakt deze stukken boombastdoek en wie tekent de patronen? 6

8 II. Boombastdoek maken: vrouwenwerk De mensen van het dorp Airara kweken de bomen waarvan boombastdoek wordt gemaakt voornamelijk in de tuinen, die op zo'n twee uur lopen van het dorp liggen. Groepjes moerbeibomen, wuwusi genoemd, worden geplant tussen de gewassen en worden voornamelijk geplant en onderhouden door vrouwen, hoewel sommige mannen hun vrouwen helpen bij het planten van de scheuten. Maar vrouwen beslissen wanneer de wuwusi rijp genoeg zijn om geoogst te worden en zij maken van de bast van deze bomen lendendoeken voor zowel vrouwen als mannen. De vrouwenrokken worden embobi genoemd en de mannelijke lendendoeken worden aangeduid als koefi. Twee koefi (links, RMV ,7) en twee embobi (rechts, RMV , 49). De maat van de boom bepaalt welk type kledingstuk vrouwelijk of mannelijk men kan maken. Korte, dikke wuwusi worden gebruikt voor het maken van de rechthoekige embobi, terwijl hogere, dunnere wuwusi bewaard worden om er de lange, smalle koefi van te produceren. Afhankelijk van het type boombastdoek dat nodig is, wordt de wuwusi geveld, wanneer de doorsnede zo'n 5 centimeter of meer is, en daarna meegenomen naar het dorp of naar het tuinhuis. Het vellen van een wuwusi, een boom voor boombastdoeken, in de groentetuinen. 7

9 Iedere Airara vrouw heeft haar eigen voorkeur wat betreft de tijd en ruimte om de verschillende stadia van het vervaardigen van een boombastdoek uit te voeren. Die bestaan allereerst uit het schrapen van de buitenste laag bast (foto 6), het losmaken van de houten kern (foto 7 en 8) en vervolgens het slaan en kloppen van de boombast. In de volgende fase wordt de doek ontworpen en in de laatste fase worden delen van het ontwerp rood geschilderd. Ieder stadium vergt zijn eigen tijd en volgorde, en een vrouw moet haar tijd en activiteiten indelen, om aan de boombastdoek te kunnen werken, aangezien ze ervoor moet zorgen dat er genoeg eten in huis is om thuis te kunnen blijven. Daarom duurt het in het algemeen enkele weken en soms zelfs enkele maanden voor een stuk boombastdoek helemaal af is. Monica schraapt de buitenste bastlaag en een snede wordt in de lengte gemaakt om de bast van de houten kern los te maken. Het verwijderen van de bast van de houten kern. 8

10 Nadat de bast zorgvuldig van de houten kern is geschraapt en gepeld door het maken van een snede in de lengte, is de boombast klaar om verwerkt te worden tot een dun en buigzaam stuk papierachtige doek. Het slaan van de boombast In het algemeen beginnen de vrouwen het zware slaan van de boombast zodra die van de boomstam verwijderd is. Als men de bast te lang laat liggen, dan droogt die uit en moet die eerst enkele uren geweekt worden voor hij geslagen kan worden. Slaan en kloppen van boombast is een inspannend karwei dat door één vrouw wordt gedaan. Ze zit met haar benen onder zich gevouwen en slaat en klopt met één hand de geschraapte boombast op een zwaar houtblok, fo genaamd. Deze positie, die enkele uren wordt volgehouden, is een aanzienlijke belasting van het lichaam en vooral de rug van de vrouwen. Bovendien hebben vrouwen nogal wat kracht nodig om de boombast te slaan. Monica slaat de boombast met een metalen klopper, op een zwaar houtblok, fo. Het kloppen van boombast op het houtblok maakt een heel apart, ritmisch geluid dat van ver te horen is. Het kloppen van boombast omvat twee fasen die elk om een bepaald soort hamer vragen. Maisin vrouwen slaan bij voorkeur op de stijve boombast met een dun metalen voorwerp, zoals de botte kant van een groot mes of een ander metalen gereedschap. Slechts enkele vrouwen bezitten nog steeds de kleine en smalle hamers die fisiga heten. Fisiga worden tegenwoordig nog maar zelden gebruikt, aangezien de vrouwen de voorkeur geven aan de zwaardere en scherpere randen van metalen kloppers, aangezien die het verspreiden van de stugge barkvezels bevorderen. Tekening 1. Fisiga (43cm). Een metalen klopper wordt gebruikt om de boombast diagonaal te slaan. 9

11 Zowel de binnenkant als de buitenkant van de bast worden diagonaal geslagen om ervoor te zorgen dat de vezels haaks op elkaar komen te liggen. Dit gebeurd door de bast steeds opnieuw te vouwen en vervolgens het klopproces te hervatten. Als de bast te droog is, waardoor bastvezels breken in plaats van uitgespreid te worden, besprenkelen de vrouwen de bast met water. De geklopte boombast wordt gevouwen, waarna het klopproces wordt hervat. Monica hervat het kloppen van de gevouwen boombast. De bast tot doek kloppen Zodra de bast plat en glad genoeg is geworden, wordt de bast geklopt met de zijkanten van een grotere en zwaardere houten hamer, de fo, vergelijkbaar met het houtblok waarop de boombast wordt geslagen. In het recente verleden kerfden de Maisin patronen in de houten hamers, maar tegenwoordig gebruiken vrouwen meestal onversierde hamers. Tekening 2: Fo (51cm). Monica's dochter Linda (14 jaar) klopt boombastdoek. Aangezien ze nog niet de kracht bezit om de doek met één hand te kloppen, gebruikt ze twee handen om de zware houten hamer op te tillen. Achter haar rug hangt een compleet stuk boombastdoek te drogen. Het kloppen van boombast wordt gedaan met een andere techniek om de doek te vouwen dan het aanvankelijke slaan. Tijdens de eerste fase vouwen de Maisin vrouwen de geslagen bast doormidden, en draaien die om, zodat ze zowel de binnen- als buitenkant van de bast slaan. In de tweede fase waarbij de grotere houten hamer (fo) wordt gebruikt, wordt alleen op de buitenkant van de doek geslagen en wordt de boombast opgerold in plaats van gevouwen. Bij het kloppen werken de vrouwen van het midden van de doek naar de randen. 10

12 Nadat ze één laag afhebben, rollen ze deze laag uit en gaan door met het kloppen van de volgende laag die dan boven komt te liggen. Zo wordt de opgerolde boombastdoek langzaam uitgevouwen totdat de complete buitenkant van de boombastdoek geklopt is. Dit proces wordt herhaald totdat een stuk boombastdoek is verkregen dat overal even dun en breed is. Zodra dat is bereikt, wordt de boombastdoek in de schaduw te drogen gehangen, waarna de randen recht worden afgesneden, gaten worden gestopt en de doek klaar is om versierd te worden met de kenmerkende Maisin patronen. Het stoppen van gaten in een stuk boombastdoek met behulp van het sap van kleine besjes als lijm. Deze handeling hangt samen met de commercialisering van boombast en komt tegemoet aan kopers die een glad stuk doek willen zonder gaten. Over het algemeen worden deze kleine gaten, die een gevolg zijn van het klopproces, niet hersteld als de doek voor persoonlijk gebruik is. Maar het kan enkele dagen of zelfs weken duren voor een vrouw tijd en gelegenheid vindt om aan het ontwerpen van de doek te beginnen. Ondertussen wordt de doek bewaard tussen een gevouwen mat van pandanusvezels. Wanneer op de mat geslapen wordt, verdwijnen de kreukels uit de doek die wordt als het ware 'gestreken' en blijft de boombast zacht. Binnenkant van een Maisin huis. Links op de vloer ligt een gevouwen pandanusmat met verschillende stukken tapa. De Maisin slapen op deze matten, onder een muskietennet. Dus vrouwen zijn niet alleen verbonden met boombast door het maakproces, maar hun lichamen strijken en versoepelen de boombast door erop te slapen. Zoals een Uiaku vrouw het uitdrukte: door erop te slapen impregneren we de tapa met 'een stukje van onszelf'. 4 Op een dergelijke manier bevat iedere tekening die op de boombastdoek wordt aangebracht, een stukje van de vrouw die hem ontworpen heeft, aangezien het ontwerpen een grote dosis vaardigheid en vooral creativiteit vergt. 11

13 III. Het tekenen van patronen op boombast Voordat met tekenen wordt begonnen, moet een ontwerp gemaakt worden. Dat gebeurt in eerste instantie in het hoofd, hoewel vrouwen soms ontwerpen in het zand tekenen, zodat ze die kunnen testen zonder kostbare boombast te verspillen. Monica bijvoorbeeld, een 34-jarige moeder van vijf kinderen, maakte een ontwerp in haar hoofd en tekent dit mentale ontwerp met vier vingers op de boombastdoek. De vier vingers representeren de vier zwarte lijnen die parallel meanderen en golven, waardoor drie 'aderen' worden gevormd waarvan de middelste wit wordt gelaten en de twee buitenste gevuld worden met rode verf. De ontwerpen zijn altijd erg levendig en dynamisch ( ). Alle vrouwen die ik geïnterviewd en bij hun werk geobserveerd heb, creëerden een beeld in hun hoofd voor ze aan hun ontwerp begonnen. Dit betekent dat de vrouwen tot op zekere hoogte van te voren weten wat zij gaan tekenen. Bovendien maken de vrouwen verschillende ontwerpen voor embobi en koefi. Aangezien embobi nogal breed en vierkant van vorm zijn, en dus veel ruimte bieden om te tekenen, vergen de ontwerpen die op deze stukken boombastdoek worden afgebeeld, meer ervaring en kunde dan de ontwerpen die op een smalle, langwerpige koefi worden afgebeeld. Het tekenen van de zwarte ontwerpen De zwarte ontwerpen worden getekend met mi, een zwart pigment gemaakt van rivierklei (yabu mi) en van een klimplant, wayango genaamd (Latijnse naam: Cucumoya sp.). Soms wordt verbrande kokosschil of de inkt van een octopus toegevoegd. Deze ingrediënten worden vermengd met water en kunnen vrij lang bewaard worden, waarbij de geur van rottend organisch materiaal met de dag sterker wordt. Louisa voegt onder het toeziend oog van haar op-een-na jongste zoon, klei toe aan een mengsel van water en bladeren. De mi wordt aangebracht met een klein stokje, de nasa, dat van de droge vezels van de witte palm wordt afgebroken en geslepen om een betere tekenpunt te verkrijgen. Het aanbrengen van een ontwerp met zwarte pigment (mi) en een tekenstokje (nasa). 12

14 In het algemeen heeft iedere vrouw haar eigen schaal met mi en nasa stokjes met verschillende diktes, om zowel dunne als dikke lijnen te trekken. Vrouwen trekken de zwarte lijnen door hun tekenhand te ondersteunen met één vinger of door hun hand boven de doek te houden, waarbij alleen de nasa de doek raakt. Vooral de laatstgenoemde methode vereist een stevige hand en niet iedereen is daarin even vaardig. Dat is iets dat zwijgend wordt erkend, maar nooit in de openheid gebracht. Vrouwen herkennen elkaars werk en hebben voorkeuren, maar men zegt dat alle vrouwen even goed zijn in het maken en ontwerpen van boombastdoeken en dat er geen hiërarchieën bestaan tussen ervaren en 'jonge' boombastontwerpsters. Vrouwen die onzeker zijn over hun vaardigheden draaien vaak hun werk ondersteboven als meer ervaren boombast ontwerpsters een praatje komen maken en een kijkje nemen. Dat gedrag werd door zowel mannen als vrouwen herkend en beschouwd als een teken van respect jegens de meer ervaren vrouw die een bezoek bracht. Meer ervaren boombastontwerpsters blijven gewoon doorwerken. Monica zit te ontwerpen terwijl haar buurvrouw toekijkt. De vaardigheid en het inzicht nodig om de verschillende stadia van ieder ontwerp te kunnen tekenen, worden net als het kloppen van de boombast van de ene op de andere generatie vrouwen overgedragen. Monica ontwerpt terwijl haar dochter Linda toekijkt. Jonge meisjes leren de technieken om boombast te kloppen en te ontwerpen van hun moeders of vrouwelijke verwanten. Jonge meisjes kijken toen en experimenteren voor zichzelf, terwijl een vrouwelijk familielid, voor hen gezeten, een ontwerp op een stuk boombast tekent. Het voltooien van een ontwerp Nadat een ontwerp op de doek is getekend, worden stipjes en geometrische figuren aangebracht om het ontwerp te voltooien. Zwarte stippen, supfifi genoemd (6009-2), worden aangebracht met een iets kleinere nasa. Ze accentueren de delen die onbeschilderd worden gelaten en die lijnen en vlakken die rood geschilderd worden. Supfifi (detail van RMV ) 13

15 Het voltooien van het ontwerp met kleine geometrische figuren. Naast de supfifi worden kleine geometrische figuren aangebracht, sisimbi genoemd. Sisimbi zijn bijvoorbeeld kleine stokjes met stippen, kanè genoemd (6009-1, 38, 47) en kleine zwarte driehoeken, boing ( ). Zoals sommige vrouwen beweerden: "zonder sisimbi ziet een tapa er niet goed uit." Voorbeelden van kanè (links, RMV , 38, 47) en van boing (RMV , rechts) Als het ontwerp compleet is, wordt het in de zon te drogen gehangen. Stukken ontworpen boombastdoek hangen in de zon te drogen. Vervolgens wordt de doek tussen een slaapmat gevouwen, waar hij blijft totdat voldoende boombastdoek van een ontwerp voorzien is, of totdat een bestelling of andere gelegenheid zich voordoet waarvoor de boombastdoek nodig is. Zodra dat het geval is, komen de laatste stadia in het ontwerpen van embobi en koefi aan bod, het aanbrengen van het rode pigment dun. 14

16 IV. Het tot leven wekken van de boombastdoek: dun aanbrengen Het rode pigment dat op boombastdoek wordt aangebracht, heet dun. Dun wordt gemaakt van drie bestanddelen: de bast van de Parasponia species boom, die plaatselijke saman (= boombast) heet, de bladeren van de Fians Subcuneata, dun fara geheten (fara = bladeren), en zoet water (jun). In tegenstelling tot de zwarte verf moeten de ingrediënten van de rode verf gekookt worden. De bast en de bladeren worden laag voor laag in de kookpot gelegd. Eerst de bast, dan de bladeren, daarna een laag met kleine stukjes bast, etc. totdat de pot vol is. Er wordt water toegevoegd en het vuur wordt opgestookt om het mengsel ongeveer een uur te koken. Het rode pigment wordt aangebracht met de gedroogde vrucht van de pandanus, imongiti genaamd. In tegenstelling tot mi kan de rode verf niet worden bewaard. Wanneer de boombast met rode verf beschilderd wordt, wordt de pot op het vuur gehouden om ervoor te zorgen dat het pigment warm wordt aangebracht. Vrouwen delen vaak hun dun met vrouwelijke verwanten of vriendinnen en je ziet vaak enkele vrouwen verzameld rond een opgewarmde pot dun. Onder het schilderen wisselen de vrouwen niet alleen dun uit, maar ook gedachten en roddels. Airara vrouwen schilderen hun algemene boombastontwerpen en brengen dun aan met imongiti, de gedroogde pandanusvrucht. Rode verf of bloed? In het verleden was de aanmaak van en het schilderen met dun geritualiseerd. Zowel de productie als het aanbrengen van de rode verf was gebonden aan regels en taboes. De rode verf werd binnenshuis aangemaakt en gekookt in een aparte kleipot, die niet gebruikt mocht worden voor het koken, omdat dat het voedsel zou besmetten. Kleine kinderen en mannen mochten er niet naar kijken, in de buurt komen of zelfs maar een geluid maken. De vrouwen die met de dun werkten, moesten ook zachtjes spreken. Bovendien mochten zij niet eten, drinken of geslachtsgemeenschap hebben, zolang zij met de rode substantie bezig waren. 5 Wanneer de vrouwen klaar waren met hun geheime werk en de boombastdoek voltooid was, dan hingen zij hem buiten te drogen en toonden zo hun voltooide werk aan de andere clan- en dorpsgenoten. Zolang de dun in het huis was, mochten mannen het huis niet binnengaan, slechts vrouwen die met de dun werkten, of tambuta, zoals het werk met de rode substantie genoemd werd. In feite waren vrouwen fysiek van de samenleving afgesneden, wanneer ze de boombast beschilderden. Mannen werden geweerd van het proces, omdat men vreesde dat zij 'de verf zouden bederven'. Het idee was dat de aanwezigheid van mannen de verf zou 'bederven' door hem 'minder rood' te maken of te laten 'opdrogen', en dientengevolge moesten mannen bij de aanmaak en het gebruik ervan worden weggehouden, en daarom vond die in het geheim plaats. 15

17 Het verbod op geslachtsgemeenschap voorafgaande aan de bereiding en het aanbrengen van dun ging waarschijnlijk terug op hetzelfde effect: het verzwakken van de rode pigment. Hetzelfde zou gebeuren als men de naam dun hardop uitsprak tijdens het bereiden of gebruiken ervan. Uit respect en uit angst om de verf te 'bederven', noemden mensen het daarom tambuta. Tambuta betekent rood bloed 6, en dat maakt het uitsluiten van kinderen en mannen, en het taboe om de eigenlijke naam 'dun' hardop uit te spreken, interessanter. Zeker als je bedenkt dat in de meerderheid van de samenlevingen van Nieuw-Guinea vrouwen worden beschouwd als degenen die 'bezoedelende' en gevaarlijke stoffen bezitten, en niet de mannen. In het verleden werden Maisin mannen beschouwd als gevaarlijk vanwege hun vermogen om de verf 'te laten opdrogen' of 'te bederven', met andere woorden, om het bloed te verzwakken. 7 In dat licht bezien kunnen de rode lijnen beschouwd worden als aderen die op de boombastdoek of huid zijn afgebeeld, die grillig 'lopen' en leven maken. Aangezien de ingrediënten gekookt moeten worden en het resultaat, dun, heet of warm moet worden aangebracht, wordt het verband met levend bloed zelfs sterker. Om onbekende redenen heeft de relatie tussen bloed en dun zijn kracht verloren. De strikte, geritualiseerde productie en gebruik van dun was twee à drie generaties terug nog in gebruik, maar verloor kort daarna haar rituele karakter. Het schijnt dat het mannen geleidelijk werd toegestaan om de vrouwen dun te zien maken en tegenwoordig is het mannen in theorie zelfs toegestaan om ook te schilderen, hoewel ze dat zelden doen en dit werk net als het kloppen aan vrouwelijke verwanten overlaten. 16

18 V. Stijlen en typen patronen VERLEDEN EN TOEKOMST GESCHILDERD. BOOMBASTDOEK VAN DE MAISIN IN PAPOEA NIEUW-GUINEA. Iedere vrouw heeft haar eigen stijl om patronen te tekenen. De museumcollectie omvat stukken boombastdoek die waren getekend door vrouwen van diverse leeftijden en behorend tot verschillende clans en dorpen. Dit maakt het mogelijk om de individuele stijlen te zien van iedere ontwerpster, zoals bijvoorbeeld van Brenda Dave, Mildred Tinawe, Jill Javisea of de familie Taniova. Van links naar rechts voorbeelden van boombastdoeken gemaakt door Brenda Dave (RMV ), Mildred Tinawe (RMV ), Jill Javisea (RMV en de familie Taniova (RMV ). Ondanks de onderlinge verschillen zijn de boombastdoek-ontwerpen duidelijk herkenbaar als Maisinontwerpen. Bovendien, om te voorkomen dat sommige mensen meer van de verkoop van boombast profiteren dan anderen, hebben Maisin liever dat naar versierde boombast wordt verwezen als 'gemaakt door Maisin', dan dat de individuele artiest wordt genoemd. Nog afgezien van de stijlverschillen, bestaan er verschillende soorten ontwerpen die vervlochten zijn met heden en verleden van de Maisin. Deze verschillende soorten ontwerpen vertellen, of liever gezegd visualiseren, elk hun eigen geschiedenis. De eerste soort ontwerpen wordt 'a moi kayan' genoemd, dit betekent 'slechts een ontwerp'. Deze algemene ontwerpen visualiseren de vaardigheid en fantasie van de individuele vrouwen, gebed in de Maisin traditie en ontwerpstijl. De tweede soort ontwerpen bestrijkt uitingen van christelijke verering, die kunnen worden beschouwd als symbolen van de religieuze geschiedenis van het Maisin volk. Tenslotte verhalen sommige ontwerpen over clanvoorouders van de Maisin en hun reizen van de Musa-rivier naar Collingwood Bay. Deze ontwerpen zijn clanontwerpen, evovi, en behoren toe aan afzonderlijke clans. Algemene patronen De algemene patronen zijn of zogeheten 'paneel-patronen' (6009-3, 5, 22, 30, 43) of continu-patronen, gangi-gangi (dit betekent: bochtig). Een gangi-gangi patroon (links, RMV ) en een paneel patroon (RMV ). 17

19 Paneel-patronen bestaan uit één patroon dat traditioneel vier keer herhaald wordt op een embobi en zes keer op een koefi. Voorbeelden van paneel patronen, traditioneel vier keer herhaald op een embobi (links, RMV ) en in het algemeen zes keer op een koefi (RMV ). Het doek wordt in delen gevouwen en het patroon wordt op ieder paneel afzonderlijk geschilderd, vaak zonder op het daarvoor getekende paneel te kijken. Gangi-gangi patronen echter vloeien vrijelijk over het doek en worden niet beperkt door kaders of panelen. In Airara tekenen maar weinig vrouwen in deze laatste stijl. Hoewel symmetrische paneel-patronen de voorkeur hebben, hangt veel af van de maat van de boombastdoek. Kleine doeken worden altijd versierd met vrijstaande gangi-gangi patronen, grotere doeken vaak met paneel-patronen. De gangi-gangi patronen lijken een recente ontwikkeling die de kunstenaressen in staat stelt om stukken boombastdoek te ontwerpen en beschilderen die te klein zijn voor een paneel-patroon. Bovendien worden naast de patronen op vier panelen die op de grote vrouwendoeken (embobi) worden geschilderd kleinere stukken tapa versierd met patronen van twee of drie panelen. Twee kleinere tapa met twee (links) en drie paneel patronen (RMV en RMV , rechts). 18

20 Aangezien de boombastdoeken die aan het begin van de twintigste eeuw bij de Maisin en in Collingwood Bay zijn verzameld vooral patronen van vier en zes panelen bevatten, houden deze ontwikkelingen vermoedelijk verband met de commercialisering van boombastdoeken, waardoor het de moeite waard wordt om zelfs de kleinste stukjes boombast te versieren. 8 Christelijke patronen Het tweede type patronen die op boombastdoek worden aangebracht zijn christelijke patronen. Sinds de komst van Anglicaanse missionarissen in Collingwood Bay in 1890, zijn de Anglicaanse verering en symbolen overgenomen en geïntegreerd in de Maisin levensstijl. Boombast speelde een cruciale rol in deze overname aangezien bijna alle missionarissen die in Collingwood Bay waren gestationeerd, artefacten als boombastdoeken verzamelden, en sommigen zelfs hun huizen decoreerden met stukken versierde boombastdoek. Missionarissen als W. Abott en P. Money, die tussen 1898 en 1910 gestationeerd waren in Collingwood Bay, verzamelden diverse stukken versierde boombastdoek, terwijl hun opvolgers landgenoten en wetenschappelijke verzamelaars als C.G. Seligman en A.B. Lewis hielpen bij het verzamelen van boombastdoek. Zuster Helen Roberts ( ) die niet minder dan 45 jaar in de missiepost Wanigela was gestationeerd, zette deze Anglicaanse pogingen om boombastdoek te commercialiseren en te integreren in de christelijke levensstijl en eredienst, voort. Zij organiseerde het naaien van een mantel en mijter voor de Aartsbisschop van Canterbury, die hij ontving bij het eeuwfeest van de Kerk en droeg bij de processie in Dogura in 1991 (een dorp in Milne Bay waar de eerste Anglicaanse missionarissen geland waren). Kerkelijk festival in Wanigela Veel Anglicaanse kerken in Collingwood Bay zijn versierd met boombastdoeken. Religieuze taferelen worden op boombast afgebeeld en bijbels worden gekaft met stukken boombast. Altaar van de Airara kerk (links). De achterkant van de kerk is met stukken boombastdoek versierd. Een stukje boombastdoek beschilderd met de kelk van Christus, met aan weerszijden twee knielende engelen. 19

21 Bovendien is het logo van de Mothers' Union (MU) 9 op een embobi (vrouwelijke lendendoek) geschilderd, die door vrouwen van de MU tijdens vergaderingen en speciale gelegenheden wordt gedragen. Twee leden van de MU kleden zich aan. De vrouw links draagt een boombastdoek beschilderd met het logo van de MU. Leden van de Mothers' Union vieren de aankomst van hun gasten. De vrouwen achteraan dragen blauwe katoenen rokken met het MU logo erop gedrukt, terwijl de vrouwen vooraan rokken van boombastdoek dragen. 20

22 Leden van de Mothers' Union verwelkomen bezoekers. Clanpatronen Naast de 'algemene' patronen en 'christelijke' patronen, brengen de vrouwen ook clanpatronen aan, zogeheten evovi. Dit zijn vaak figuratieve voorstellingen die verwijzen naar een patrilineaire clan en de diens symbolen en geschiedenis. Elke evovi heeft een eigen naam die vaak verwijst naar de clanvoorouder die van de Musa-rivier naar Collingwood Bay is gereisd. In tegenstelling tot algemene ontwerpen, die de persoonlijke creaties van de vrouwen zijn, worden clanontwerpen van generatie op generatie overgedragen, waarbij het eigendom van vader op zoon overgaat, en de 'vaardigheid' van moeder op dochter en schoondochter. Hoewel verschillende generaties vrouwen evovi toepassen en hebben toegepast, zijn de ontwerpen vrij vast en veranderen ze amper. Sommige evovi die meer dan honderd jaar geleden werden gebruikt en vervolgens verzameld door missionarissen en andere verzamelaars, worden tegenwoordig nog gebruikt. 10 Maar sommige clanpatronen zijn recenter. Vrouwen met een sterke visie of een terugkerende droom over een bepaald patroon, kunnen hun ontwerp aan de clanoudsten voorleggen. Als de clanoudsten hun ontwerp en de betekenis ervan goedkeuren, dan kan het als clanpatroon worden geaccepteerd. Zo kunnen vrouwen meer zijn dan enkel de doorgevers van de kennis en identiteit van de clan die in de clanpatronen zijn verweven, ze kunnen ze ook creëren. Omdat deze clanpatronen sterk verbonden zijn met de identiteit van verschillende clans, en deze patronen de geschiedenis en grondaanspraken van de clan belichamen, zijn Maisin bang dat anderen hun clanpatronen kopiëren en gebruiken, en zo beslag leggen op de identiteit van de clan. Dientengevolge zijn de Maisin in tegenstelling tot hun buren niet geneigd om hun clanpatronen te verkopen of weg te geven. Elsie Safem (links) en Grace Kafusa (rechts) van de Yakap clan in het dorp Gegerau (Miniafia) tonen hun clanpatroon (RMV en 51). 21

De steentijd Jagers en verzamelaars

De steentijd Jagers en verzamelaars De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven

Nadere informatie

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. 6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een

Nadere informatie

De Romeinen. Wie waren de Romeinen?

De Romeinen. Wie waren de Romeinen? De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als

Nadere informatie

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste

Nadere informatie

.2.. ~r (J~s~tHYt) 3 ~~IUH L li(ul.wufsd I. 1.[~rN (6t4tA..tr ~1 ) 1'rM0 prrrf tu+- wa./&r) vi.. f.(.m /'f)-tf'h? ~'fk- ~ ej..",; tit-~l ;..

.2.. ~r (J~s~tHYt) 3 ~~IUH L li(ul.wufsd I. 1.[~rN (6t4tA..tr ~1 ) 1'rM0 prrrf tu+- wa./&r) vi.. f.(.m /'f)-tf'h? ~'fk- ~ ej..,; tit-~l ;.. 2. Viltwerk ( Vf!,Illt.-W V~ ~ I~; ~6""m. ~ ~Wl.A.k.r;.... ~ ~ A.,- 6«41-..3 vi.. f.(.m /'f)-tf'h? ~'fk- ~ ej..",; tit-~l ;.. 7~ : 1.[~rN (6t4tA..tr ~1 ).2.. ~r (J~s~tHYt) 3 ~~IUH L li(ul.wufsd I VN"nt,t

Nadere informatie

LEVEN MET LEF Bijbelstudie 6: Een vrouw voor Izak: Op zoek naar de ware Jacob(a)

LEVEN MET LEF Bijbelstudie 6: Een vrouw voor Izak: Op zoek naar de ware Jacob(a) LEVEN MET LEF Bijbelstudie 6: Een vrouw voor Izak: Op zoek naar de ware Jacob(a) Bijbelstudie 6 Leven met lef Een vrouw voor Izak: op zoek naar de ware Jacob(a) Hervormde Gemeente van Enter Contact: Ds.

Nadere informatie

Maak hier de gaatjes voor in je multomap. Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN. Dit boekje is van

Maak hier de gaatjes voor in je multomap. Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN. Dit boekje is van Maak hier de gaatjes voor in je multomap Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN _ Dit boekje is van Welkom bij de Romeinen! In Welkom bij de Romeinen maak je kennis met het Romeinse leven. Je zult merken

Nadere informatie

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp. Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,

Nadere informatie

E C C E H O M O. Weekoverweging. Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen

E C C E H O M O. Weekoverweging. Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen WEEK 18 1 Weekoverweging E C C E H O M O Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen in de ontplooiing worden mensen twee om door geestelijke

Nadere informatie

De bruiloft van Simson

De bruiloft van Simson De bruiloft van Simson Weet je nog waar de vertelling de vorige keer over ging? Over Simson, de nazireeër. Wat is een nazireeër? Een nazireeër is een bijzondere knecht van God. Een nazireeër mag zijn haar

Nadere informatie

Opstandingskerk, 26 november 2017

Opstandingskerk, 26 november 2017 Opstandingskerk, 26 november 2017 Laatste zondag kerkelijk jaar, Symbolische bloemschikking laatste zondag kerkelijk jaar In de bijbel, het boek van verwachting, maar ook van verdriet lezen we in Openbaring

Nadere informatie

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Musa Inhoud Inleiding op het lespakket. Blz. 3 Het verhaal van Musa Blz. 4 Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Het koffertje ontdekken. Blz. 6 en 7 Inhoud koffertje. Blz. 8 en 9 2 Inleiding

Nadere informatie

Legende van de dromenvanger

Legende van de dromenvanger Legende van de dromenvanger Lang geleden zat een oude sjamaan van de Lakota indianen op een hoge bergtop. Daar kreeg hij een visioen. In dit visioen verscheen Iktomi, de grote zoeker naar wijsheid. Iktomi

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn

Nadere informatie

weetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje

weetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius

Nadere informatie

Noot 14 Het maken van een levenslijn of familiestamboom, en het verzamelen van materialen.

Noot 14 Het maken van een levenslijn of familiestamboom, en het verzamelen van materialen. Noot 14 Het maken van een levenslijn of familiestamboom, en het verzamelen van materialen. Een levenslijn Tijdens het kennismakingsgesprek of in het eerste themagesprek kunt u met iets bijzonders beginnen:

Nadere informatie

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03 Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03 blz.0 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 De Egyptenaren jagen en oogsten blz. 3 De Farao blz. 4 Doden blz. 5 Arm of welvarend blz. 6 Ik ben de Farao blz.

Nadere informatie

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Suriname Voorwoord Ik houd mijn werkstuk over het land Suriname. Ik heb het onderwerp gekozen omdat mijn oom uit Suriname komt en ik het daarom ook een heel interessant land vind waar ik graag meer over

Nadere informatie

PVA AFSTUDEERPROJECT BRITTA ZIMMERMAN 2015

PVA AFSTUDEERPROJECT BRITTA ZIMMERMAN 2015 PVA AFSTUDEERPROJECT BRITTA ZIMMERMAN 2015 H1 AANLEIDING WAT IS MIJN IDENTITEIT? Geboren uit een combinatie van een Indonesische vader en een Nederlandse moeder, ben ik al sinds kleins af aan bezig geweest

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op

Nadere informatie

Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag?

Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag? De overige plagen in Egypte. Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag? Genesis 9:2-5 2 Want als u hun weigert te laten gaan

Nadere informatie

De exodus. Foto s van het materiaal

De exodus. Foto s van het materiaal De exodus Focus van dit verhaal De focus van dit verhaal ligt bij de uittocht van het volk van God (Exodus 11:1 15:21). Het verhaal is één van de heilige verhalen en behoort tot de kernpresentatie. Lesdoelen

Nadere informatie

Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus.

Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus. 1 Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus. 2 Het verhaal De Goede Week Trouw, Hoop en Spijt Ik wil jullie vandaag vertellen over de Goede Week. Dat

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert JACOB DE BEDRIEGER

Bijbel voor Kinderen. presenteert JACOB DE BEDRIEGER Bijbel voor Kinderen presenteert JACOB DE BEDRIEGER Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Kerr en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Intochtslied. Thema van de dienst : Schepping. Organist/piano : Jan Bremer. Mededelingen van de kerkenraad. Zondag 4 Augustus 2013

Intochtslied. Thema van de dienst : Schepping. Organist/piano : Jan Bremer. Mededelingen van de kerkenraad. Zondag 4 Augustus 2013 Zondag 4 Augustus 2013 Thema van de dienst : Schepping Voorganger : ds. J.W. Stam Organist/piano : Jan Bremer Mededelingen van de kerkenraad Lied: Ps. 19: 1 en 2 >> Intochtslied vers 2 >> 1 2. God heeft

Nadere informatie

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE Vooraf Het onderstaande is een bewerking van een artikel dat verschenen is in De Modelbouwer nr.1, 2013. In de beschrijving hebben we de jonge bouwer voor ogen gehad.

Nadere informatie

Ballingschap en terugkeer

Ballingschap en terugkeer Ballingschap en terugkeer Focus van dit verhaal De aanwezigheid van God met het volk ballingschap (2 Koningen 25, 2 Kronieken 36: 13-23, Ezra, Nehemia). Dit verhaal is één van de heilige verhalen en behoort

Nadere informatie

Heer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin

Heer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij

Nadere informatie

In 2007 reisde ik als beeldend kunstenaar voor het. De rijkdom van Peru - Deel 9 WEVEN VOOR EEN NIEUW LEVEN

In 2007 reisde ik als beeldend kunstenaar voor het. De rijkdom van Peru - Deel 9 WEVEN VOOR EEN NIEUW LEVEN De rijkdom van Peru - Deel 9 WEVEN VOOR EEN NIEUW LEVEN In Peru verhuizen veel families uit de traditionele bergdorpen naar de stad, op zoek naar een nieuw leven. Atelier PUMA in Urubamba, in de Heilige

Nadere informatie

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het

Nadere informatie

De geest is goed, maar het lichaam is versleten tekst PATRICK MEERSHOEK foto s AD NUIS

De geest is goed, maar het lichaam is versleten tekst PATRICK MEERSHOEK foto s AD NUIS IK HEB EEN SCHANDELIJK HOOG IQ. Ik lees kranten in zeven talen. Ik heb vroeger veel in het buitenland gezeten. De actualiteit houd ik met hartstocht bij, maar naar de televisie kijk ik niet en naar de

Nadere informatie

Reizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit. Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl KUNSTHUIS

Reizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit. Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl KUNSTHUIS Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl Reizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit Reizen in de Tijd is een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. De activiteiten gaan over de leerlingen en de plek

Nadere informatie

Waar wil je heengaan?

Waar wil je heengaan? Waar wil je heengaan? Viering Oecumenische Basisgroep 3 maart 2013 Aansteken van de kaars Kaars, jij mag branden, Jij geeft ons je licht Jij bent een teken: God houdt ons in het zicht. Openingslied: Verborgen

Nadere informatie

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt. Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil

Nadere informatie

Oerboeren in de Friese Wouden.

Oerboeren in de Friese Wouden. Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd

Nadere informatie

Tabernakel en godslamp Thuis bij de Heer

Tabernakel en godslamp Thuis bij de Heer Tabernakel en godslamp Thuis bij de Heer Dag en nacht I In het tabernakel worden na de viering van de eucharistie de overgebleven hosties bewaard. Bij het tabernakel brandt een kaars of lamp als teken

Nadere informatie

Paulo op bezoek in de klas

Paulo op bezoek in de klas Kunst voor peuters en kleuters Dit materiaal is bestemd voor leerkrachten van groep 0, 1 en 2. Met de informatie en lessuggesties kunt in de klas aan de slag met beeldende kunst. Het kijken naar en praten

Nadere informatie

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar

Nadere informatie

6,8. Werkstuk door een scholier 1881 woorden 3 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Voorwoord

6,8. Werkstuk door een scholier 1881 woorden 3 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Voorwoord Werkstuk door een scholier 1881 woorden 3 november 2006 6,8 168 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Voorwoord Ik heb de Papoea s gekozen omdat dit eigenlijk best een bekende cultuur is, maar ik er toch

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is altijd prettig als de Bijbel zelf aangeeft, hoe je iets moet lezen. Soms zijn er van die verhalen of gelijkenissen, waarvan ik bij een eerste

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

Waarom is deze avond

Waarom is deze avond Waarom is deze avond Het doel Kinderen, vanavond ga ik jullie een verhaal vertellen wat mij lang geleden eens overkomen is. Of het iets goeds was, dat mij was overkomen? Ja het was iets goeds. Hoewel,

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

Lesbrief bij de voorstelling Aardblij

Lesbrief bij de voorstelling Aardblij Lesbrief bij de voorstelling Aardblij Voor de groepen 1 en 2 van het basisonderwijs (4-6 jaar) Deze lesbrief is te gebruiken bij de voorstelling Aardblij. Aardblij is een voorstelling met zang, acrobatiek

Nadere informatie

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder Jezus zoekt ruzie Inleiding Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader,

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap.

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap. Verkondiging Een icoon met een groot rood veld. Een vurig veld in de vorm van een lindeblad het vuur dat overal heen kan waaien. Dat is de verbeelding van deze icoon uit de tweede helft van de zestiende

Nadere informatie

De presentatie rond de trap

De presentatie rond de trap Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken

Nadere informatie

Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen

Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen Inleiding Ramen zijn bedoeld om licht van buiten naar binnen te laten vallen en om van

Nadere informatie

VIERENDE GEMEENSCHAP...

VIERENDE GEMEENSCHAP... ... IN EEN BIDDENDE EN VIERENDE GEMEENSCHAP... KEN JIJ DE EN? 7 is al eeuwenlang een heilig getal. De zevende dag bijvoorbeeld is een rustdag. Zo zijn er ook zeven sacramenten, zeven belangrijke momenten

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is bijzonder om te ontdekken, hoe veel overeenkomsten er zijn, tussen het verhaal van de opstanding zoals Matteüs dat vertelt, en het boek Daniël,

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Moshi gaat met het vliegtuig naar Malawi

Moshi gaat met het vliegtuig naar Malawi Malawi Auditieve analyse: 1.2 Eén en twee lettergrepen 1.3 Drie of meer lettergrepen Auditieve synthese 4.1 Lettergrepen samenvoegen tot een woord 4.2 Letters samenvoegen tot een woord Zon varken Malawi

Nadere informatie

De week van Springmuis.

De week van Springmuis. De week van Springmuis. Vandaag is het verhaal verteld over Springmuis. Het verhaal is afkomstig van een legende van de Noord Amerikaanse vlakte-indianen. Het verhaal gaat over onzekerheid, het verlangen

Nadere informatie

Jouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer

Jouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer Nieske Selles-ten Brinke Jouw reis door de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Onder de naam Jes! Junior verschijnen boeken voor kinderen tot twaalf jaar. Jes! Junior is een imprint

Nadere informatie

10. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951.

10. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951. 10. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951. 5. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951. Lucas 15 Vertaling L. ten Kate

Nadere informatie

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij.

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Waxinelichtje en een glas - Een waxinelichtje - Een schoteltje - Een lucifer - Een glas Zet in het midden van de kring een schoteltje neer met

Nadere informatie

WAAROM STAAN DIE STENEN DAAR? OVERSTAPDIENST

WAAROM STAAN DIE STENEN DAAR? OVERSTAPDIENST WAAROM STAAN DIE STENEN DAAR? OVERSTAPDIENST Overstap van Geeske Vader Iris van Noord Joëlle van den Doel Meerle van Groningen Zondag 17 juni 2018 Exoduskerk Voorganger: ds. Rob van der Plicht Organist:

Nadere informatie

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl Onze Vader Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, Uw Naam worde geheiligd, Uw Rijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel, Geef ons heden ons dagelijks brood, en vergeef ons onze schuld,

Nadere informatie

Leydse Weelde. Carolus Clusius - A

Leydse Weelde. Carolus Clusius - A Leydse Weelde Carolus Clusius - A Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten

Nadere informatie

Uitvaart voorbede Voorbeeld 1.

Uitvaart voorbede Voorbeeld 1. Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11

Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11 Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11 Deze les wordt u gepresenteerd voor diegene die graag Satsuki bomen willen vormen in goede stijlen vanaf het eerste begin. Les 11 Ik wil

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

1. Wat is vervuld worden met de Geest? 2. Wat is het verschil tussen een christen die wel met de Geest vervuld is en een christen die niet met de

1. Wat is vervuld worden met de Geest? 2. Wat is het verschil tussen een christen die wel met de Geest vervuld is en een christen die niet met de Efeze 5:15-20 Let er dan op dat u nauwgezet wandelt, niet als dwazen, maar als wijzen, en buit de geschikte tijd uit, omdat de dagen vol kwaad zijn. Wees daarom niet onverstandig, maar begrijp wat de wil

Nadere informatie

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk

Nadere informatie

Verhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege

Verhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege Verhalen uit het Midden-Oosten naverteld door Sandra van der Stege Moeilijke woorden staan schuin. Ze worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 63. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt

Nadere informatie

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje. Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje

Nadere informatie

Enkele vragen aan Kristin Harmel

Enkele vragen aan Kristin Harmel Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. De grote foto op de grond is gemaakt in 1930. Toen was Schokland nog een eiland. Waarom

Nadere informatie

Javier Gómez en Arian Winterink exposeert in Museum vd Togt

Javier Gómez en Arian Winterink exposeert in Museum vd Togt Bijgewerkt: 20 oktober 2008 Zoek: ga. Begin: Nieuws Amstelveen Geschiedenis Foto's Gebeurtenissen Monumenten Partnersteden Straten Kerken Exposities Links Sponsoren Over de site Javier Gómez en Arian Winterink

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen presenteert JAKOB DE BEDRIEGER

Bijbel voor Kinderen presenteert JAKOB DE BEDRIEGER Bijbel voor Kinderen presenteert JAKOB DE BEDRIEGER Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Kerr en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6 Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs

Nadere informatie

Vrienden van onze Heer Jezus Christus,

Vrienden van onze Heer Jezus Christus, Overdenking 24 maart 2016, Witte Donderdag, in de Sixtuskerk 1 e lezing Ex. 12: 1-14 We zingen als antwoordpsalm 81: 1, 4, 7, 8, 9 2 e lezing Lucas 22: 7-20 We zingen Lied 558: 1, 2, 4 Door Ds A.J. Wouda

Nadere informatie

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3)

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Instelling Het avondmaal is door onze verlosser zelf ingesteld. Want de apostel Paulus verklaart: Wat ik heb ontvangen

Nadere informatie

Het meisje De volgende dag is de soldaat er niet. De negers zijn weer naar het front vertrokken, hoort ze de opgeluchte zuchten in het dorp. De sfeer verandert als blanke soldaten hen aflossen. De mensen

Nadere informatie

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie

Nadere informatie

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Boekje over de kerk voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Over dit boekje Wij hebben op catechisatie wat geleerd over de kerk. Daar willen we je wat over vertellen.

Nadere informatie

Kruid Europa Dit kruid is een tweejarige, winterharde, kruidachtige plant uit de schermbloemenfamilie. Dit betekent dat hij 2 jaar lang leeft voor hij

Kruid Europa Dit kruid is een tweejarige, winterharde, kruidachtige plant uit de schermbloemenfamilie. Dit betekent dat hij 2 jaar lang leeft voor hij Kruid Europa Dit kruid is een tweejarige, winterharde, kruidachtige plant uit de schermbloemenfamilie. Dit betekent dat hij 2 jaar lang leeft voor hij dood gaat. De plant groeit op rijke, vochtige en diep

Nadere informatie

b. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?

b. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je? Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,

Nadere informatie

Beschrijving schaal van Oegstgeest. Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen.

Beschrijving schaal van Oegstgeest. Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. Beschrijving schaal van Oegstgeest Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. Figure 2: Onderaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. De schaal heeft een diameter van 21 centimeter

Nadere informatie

Een film opnemen met een filmcamera.

Een film opnemen met een filmcamera. Les 1 Een film over Willem Adriaensz. filmen Een film opnemen met een filmcamera. Regisseur Iemand die de leiding heeft over het opnemen van de film. Hij zegt hoe er gespeeld moet worden, waar de camera

Nadere informatie

MAAK ZELF JE EIGEN MUZIEKINSTRUMENT VOOR 10 MAART

MAAK ZELF JE EIGEN MUZIEKINSTRUMENT VOOR 10 MAART MAAK ZELF JE EIGEN MUZIEKINSTRUMENT VOOR 10 MAART De kinderen met een handicap die door het Liliane Fonds geholpen worden komen uit arme landen. Zij hebben meestal geen geld om een muziekinstrument te

Nadere informatie

Welkom in de Open Hof

Welkom in de Open Hof Welkom in de Open Hof Opw. 616 Gez. 434: 1, 2, 5 Ps51: 5 El 458 Opw. 411 Gez. 182: 1, 2, 6 Gez. 44: 1, 2, 3 Genesis 29: 1-35 Mededelingen Voorganger : ds. Arie Reitsema Schriftlezing: Jan Leo de Hoop Voorbede

Nadere informatie

Naam: TIJD EN SEIZOENEN

Naam: TIJD EN SEIZOENEN Naam: TIJD EN SEIZOENEN Tijd is belangrijk. Je moet op veel plaatsen op tijd komen. Op tijd op school, op tijd thuis, op tijd voor de bus of de trein. Om te zien hoe laat het is, kijk je op je horloge.

Nadere informatie

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B Leydse Weelde Marie de Brimeu - B Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten

Nadere informatie

De Civil War stoffen die nu in de winkel staan:

De Civil War stoffen die nu in de winkel staan: NR 10 - APRIL 2011 Dat ik toch nog een nieuwsbrief in elkaar heb kunnen knutselen ondanks de drukte van deze dagen. Soms denk ik gewoon nog een beetje helder na. Wanneer ik een ideetje had om hier te plaatsen

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen ik het slot van de lezing van Matteüs las, moest ik gelijk denken aan het nieuws van deze week. Wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed.

Nadere informatie

RUTH: EEN LIEFDES- VERHAAL

RUTH: EEN LIEFDES- VERHAAL Bijbel voor Kinderen presenteert RUTH: EEN LIEFDES- VERHAAL Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Lyn Doerksen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd

Nadere informatie

07.2014 Deze studie bouwt voort op de studies God schiep de mens - Adam 1 en God schiep de vrouw - Eva 2 uit de studie Het ontstaan van de wereld.

07.2014 Deze studie bouwt voort op de studies God schiep de mens - Adam 1 en God schiep de vrouw - Eva 2 uit de studie Het ontstaan van de wereld. 07.2014 Deze studie bouwt voort op de studies God schiep de mens - Adam 1 en God schiep de vrouw - Eva 2 uit de studie Het ontstaan van de wereld. God schiep de vrouw, Eva, omdat Hij het niet goed vond

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie