Stromen van kweekvis en gekweekte garnalen

Transcriptie

1 Stromen van kweekvis en gekweekte garnalen een verkenning Drs. Agnes E.A.R. van Diemen Dr. Maarten B.M. van Dongen januari 2008 eindrapportage Postbus 175, 3930 ED Woudenberg Bezoekadres: Arnhemseweg 87, Leusden tel: fax:

2 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Voor meer informatie over dit rapport, kunt u contact opnemen met InnoTact Consulting B.V. Postadres: Postbus 175, 3930 ED Woudenberg, Bezoekadres: Arnhemseweg 87, 3832 GK Leusden. Telefoon: Fax: info@innotact.nl Teksten mogen worden overgenomen onder voorwaarde dat u dit rapport als bron vermeldt. Downloads van dit rapport kunt u verkrijgen via de website van InnoTact Consulting B.V.: Het InnoTact Consulting project team: - Mevr. Drs. Agnes E.A.R. van Diemen; - Dhr Dr. Maarten B.M. van Dongen; - Mevr. Tanja Piera. PAGINA 2 VAN 96 JANUARI 2008

3 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. SAMENVATTING De totale consumptie van vis, schaal- en schelpdieren, gekweekt en wild gevangen tezamen, was in 2006 in Nederland bijna ton en had een waarde van ruim 700 miljoen euro. De consumptie van vis, schaal- en schelpdieren is in volume de afgelopen jaren aanzienlijk gegroeid, met jaarlijkse percentages van 5 of meer. Echter vis is als onderdeel van de voeding van Nederlanders van beperkte betekenis. Zo is minder dan 2 procent van de uitgaven aan voeding bestemd voor vis, eet 1 op de 6 personen nóóit vis en 2 op de 5 minder dan één keer per maand. Het aanbod op de Nederlandse markt van een aantal vissoorten waarvan de wilde vangst beperkt wordt, staat onder druk. Kweekvis en gekweekte garnalen vormen daarvoor een alternatief. Wereldwijd komt de groei van de productie van vis al meer dan tien jaar op conto van de toename van de kweek van vis. Mondiaal wordt inmiddels een derde deel van de visproductie verworven door kweek. Veel vissoorten die een aanzienlijk deel van de Nederlandse consumptie uitmaken worden in het geheel niet via kweek verworven, zoals haring. Andere voor slechts een fractie, bijvoorbeeld kabeljauw. Daarentegen is er ook een aantal vissoorten met aanzienlijk en/of sterk groeiend aandeel in de Nederlandse visconsumptie dat nagenoeg uitsluitend in gekweekte vorm wordt aangeboden: Atlantische zalm, pangasius en tilapia. In Nederland, zo is onze schatting, betreft 22 tot 26 procent van de geconsumeerde vis gekweekte vis. Dit komt in het jaar 2006 overeen met circa 18 tot 21 duizend ton consumptie van gekweekte vis, schaal- en schelpdieren. In deze verkenning hebben we de consumptie van de top 5 van kweekvissen en gekweekte garnalen ingeschat. Dit leverde het volgende resultaat op: - Gekweekte Atlantische zalm ton - Gekweekte pangasius ton - Gekweekte tilapia ton - Gekweekte regenboogforel 901 ton - Gekweekte tropische garnalen ton - Totaal top ton Deze top 5 van kweekvis en gekweekte garnalen is daarmee goed voor circa drie kwart van de consumptie van gekweekte vis, schaal- en schelpdieren in Nederland. In het diepvriessegment vormen kweekvis en gekweekte garnalen een hoger aandeel van het totale aanbod van vis dan in het verse segment. Bij de supermarkten is het aandeel kweekvis en gekweekte garnalen in de omzet aan visproducten hoger dan bij de visdetaillisten. Zoals gezegd, Nederland is geen natie van viseters. Nederland is daarentegen wel een visverwerkende natie. De handelsstromen van vis naar Nederland worden niet zo zeer bepaald door de consumptie van vis in Nederland, als wel door de behoefte aan grondstoffen van de omvangrijke visverwerkende industrie in Nederland. Nederland als draaischijf voor visverwerking. Daarnaast zijn er de in- en uitvoer van vis, waarbij vis bovenal handelswaar is. Dit geldt in het bijzonder voor diepvries vis; Nederland als handelsnatie. Tenslotte is er de doorvoer van vis, via de Nederlandse lucht- en zeehavens. Nederland als gateway to Europe. JANUARI 2008 PAGINA 3 VAN 96

4 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT De verkenning leerde dat de mondiale markten van Atlantische zalm, pangasius, tilapia, regenboogforel en tropische garnalen onderling sterk verschillen en heel verschillende krachten kennen. - De wereldmarkt van gekweekte Atlantische zalm kent slechts een beperkt aantal partijen. De markt is sterk opgesplitst in een versmarkt van hele Atlantische zalmen, waar Noorwegen domineert en een diepvries filet markt die Chili aanvoert. Dit beeld zien we duidelijk terug in de herkomst van in Nederland gegeten Atlantische zalm. - De kweek (en verwerking) van pangasius wordt beheerst door Vietnam. Vietnam vermarkt zijn pangasius als diepvries filets. De markt is volledig gericht op export en groeit spectaculair. Europa is een grote invoerende regio, Nederland een belangrijke handelspartner. - De kweek van tilapia bevindt zich qua spreiding- aan de andere kant van het spectrum. Zij vindt plaats in meer dan honderd landen, veelal voor binnenlandse consumptie. Een beperkt aantal landen kent commerciële kweek van tilapia gericht op export. Nederland betrekt tilapia, in de vorm van diepvries filet, voornamelijk uit Aziatische landen en beperkt ook van het Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse continent. - De kweek van regenboogforel kent veel vormen en gebeurt, behalve voor consumptie, ook voor de sportvisserij. De markt van gekweekte regenboogforel is opgesplitst in verschillende deelmarkten met ieder zijn eigen karakteristieken. Voor de consumptie van regenboogforel in Nederland is vooral de Europese deelmarkt van zoetwater portion trout van belang. - Tropische garnalen zijn wereldwijd gezien de belangrijkste vishandelswaar. Garnalen worden wel vergeleken met koffiebonen, in die zin dat er veel gemixt wordt van soorten en herkomstlanden om tot goede melanges te komen. Tropische garnalen laten daarenboven een bijzonder grote verscheidenheid zien in bewerking. De viskweek in Nederland is groeiende, maar voor de voorziening van de Nederlandse markt van ondergeschikt belang. Behalve dat de productie beperkt is, wordt slechts een fractie op de Nederlandse markt afgezet, het meeste gaat over de grenzen. De kweekvis en gekweekte garnalen die wij in Nederland consumeren komen van over onze grenzen. Sprake van een helder inzichtelijke keten from (fish)farm to fork is er zelden. Ingeval de gekweekte vis als herkomst een van de landen van de Europese Unie heeft, dan is het traject tussen (fish)farm tot de Nederlandse importeur goed herkenbaar. Ingeval de gekweekte vis uit derde landen afkomstig is, is veelal slechts het traject tussen kweekvisverwerkend bedrijf in het derde land en de importeur recht en overzichtelijk. Men zou verwachten dat binnen de Nederlandse grenzen de handelsstroom zich zou voortzetten met achtereenvolgende leveranties van visimporteur, naar visverwerkend bedrijf, naar visgroothandel om vervolgens langs het kanaal van supermarkt, ambulante handel of visspeciaalzaak de consument te bereiken. De situatie is complexer, maar bovenal dynamischer. Visimporteurs zijn tevens visverwerker, visgroothandels gaan over tot importeren, maar kiezen er bij tijd en wijle voor om het importeren toch aan een andere partij over te laten. De visgroothandel levert aan een andere visgroothandel wanneer deze verse waar tekort heeft om aan de vraag van zijn klanten tegemoet te komen. De ambulante handelaar koopt zijn waar in bij de supermarkt in weken dat deze laatste stunt met prijzen etc.. De loop van de handelsstromen van kweekvis en gekweekte garnalen richting Nederland wordt niet zozeer bepaald door de consumptie van Nederlands inwoners, maar door de ondernemende mentaliteit, kritisch vakmanschap en handelsgeest van de mensen werkzaam in de vissector. PAGINA 4 VAN 96 JANUARI 2008

5 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING...3 VOORWOORD ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK INLEIDENDE VERKENNING CONSUMPTIE VAN VIS IN NEDERLAND VERWERKING EN HANDEL VAN VIS IN NEDERLAND,, VOORZIENING VAN DE BINNENLANDSE MARKT CONSUMPTIE VAN KWEEKVIS IN NEDERLAND BEGRIPPEN MET BETREKKING TOT KWEKEN VAN VIS DE PRODUCTIE VAN VIS OP MONDIAAL NIVEAU DE HANDEL VAN VIS OP MONDIAAL NIVEAU PARTIJEN IN NEDERLAND DIE ACTIEF ZIJN IN DE HANDEL VAN KWEEKVIS DE AFSPRAKEN BINNEN DE EUROPESE UNIE TOP 5 KWEEKVISSEN IN NEDERLAND ATLANTISCHE ZALM NAAMGEVING ATLANTISCHE ZALM IN ZIJN NATUURLIJKE OMGEVING DE KWEEK VAN ATLANTISCHE ZALM,, CONSUMPTIE VAN GEKWEEKTE ATLANTISCHE ZALM MONDIALE PRODUCTIE EN HANDEL VAN GEKWEEKTE ATLANTISCHE ZALM HERKOMST VAN IN NEDERLAND GECONSUMEERDE GEKWEEKTE ATLANTISCHE ZALM41 4 PANGASIUS NAAMGEVING PANGASIUS IN ZIJN NATUURLIJKE OMGEVING DE KWEEK VAN PANGASIUS CONSUMPTIE VAN GEKWEEKTE PANGASIUS MONDIALE PRODUCTIE EN HANDEL VAN GEKWEEKTE PANGASIUS HERKOMST VAN IN NEDERLAND GECONSUMEERDE PANGASIUS TILAPIA NAAMGEVING TILAPIA IN ZIJN NATUURLIJKE OMGEVING DE KWEEK VAN TILAPIA CONSUMPTIE VAN GEKWEEKTE TILAPIA MONDIALE PRODUCTIE EN HANDEL VAN GEKWEEKTE TILAPIA HERKOMST VAN IN NEDERLAND GECONSUMEERDE TILAPIA REGENBOOGFOREL NAAMGEVING REGENBOOGFOREL IN ZIJN NATUURLIJKE OMGEVING DE KWEEK VAN REGENBOOGFOREL, CONSUMPTIE VAN GEKWEEKTE REGENBOOGFOREL MONDIALE PRODUCTIE EN HANDEL VAN GEKWEEKTE REGENBOOGFOREL HERKOMST VAN IN NEDERLAND GECONSUMEERDE REGENBOOGFOREL...66 JANUARI 2008 PAGINA 5 VAN 96

6 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 7 GARNALEN NAAMGEVING GARNALEN IN HUN NATUURLIJKE OMGEVING DE KWEEK VAN TROPISCHE GARNALEN MONDIALE PRODUCTIE EN HANDEL VAN GEKWEEKTE GARNALEN CONSUMPTIE VAN GEKWEEKTE TROPISCHE GARNALEN HERKOMST VAN IN NEDERLAND GECONSUMEERDE TROPISCHE GARNALEN VISTEELT IN NEDERLAND BIJLAGE 1 LEDEN VAN DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE BIJLAGE 2 HUISHOUDELIJKE MARKT BIJLAGE 3 BEGRIPPEN MET BETREKKING TOT INDELING VAN VISSOORTEN. 83 BIJLAGE 4 LIJSTEN VAN LANDEN BIJLAGE 5 SOORTAANDELEN BIJLAGE 6 LIJST VAN BETROKKENEN BIJLAGE 7 TOP 5 VAN IN NEDERLAND GEGETEN KWEEKVISSEN BIJLAGE 8 LIJST MET TABELLEN BIJLAGE 9 LIJST MET FIGUREN BIJLAGE 10 BRONVERMELDING EN GERAADPLEEGDE LITERATUUR PAGINA 6 VAN 96 JANUARI 2008

7 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. VOORWOORD Dit rapport is het resultaat van een verkenning naar de handelsstromen van kweekvis en gekweekte garnalen in opdracht het Bureau Risicobeoordeling van de Voedsel en Waren Autoriteit. De verkenning is gefinancierd is door Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Wij hebben in ons onderzoek gebruik kunnen maken van cijfers van Nederlands Visbureau over de consumptie van vis in Nederland. Wij danken de medewerkers van Nederlands Visbureau voor hun welwillendheid deze cijfers beschikbaar te stellen. Wij hebben bijzonder veel input gekregen van een groot aantal mensen actief in de import, verwerking, handel of verkoop van vis. Ook mensen die niet werkzaam zijn in de sector, maar wél kennis hebben van de sector zijn ons ter wille geweest bij het onderzoek. Veel mensen konden we een interview afnemen. Wij danken hen voor hun beschikbaarheid, het delen van hun kennis en openheid over hun bedrijfsvoering. Anderen waren bereid cijfermateriaal beschikbaar te stellen, weer anderen door een korte vraag te beantwoorden, of ons op informatieve bronnen te wijzen etc. Een lijst van de personen die op een of andere wijze hun input gaven in deze verkenning is opgenomen als Bijlage 6. Wij danken hen allen. De verkenning werd vanuit de opdrachtgever begeleid door een commissie i onder voorzitterschap van de heer dr. B.H. ter Kuile, Bureau Risicobeoordeling, Voedsel en Waren Autoriteit. Dit rapport is de eerste uit een serie van drie over het onderwerp kweekvis. De andere rapporten omvatten conclusies over onderzoeken - Development of antibiotic resistance in aquaculture of fish and shrimps. - Chemical pollutants in farmed fish Deze onderzoeken gaan in op twee gevaren voor de humane voedselveiligheid die mogelijk verbonden zijn aan de productie van kweekvis en gekweekte garnalen. i De leden van de commissie worden genoemd in Bijlage 1 JANUARI 2008 PAGINA 7 VAN 96

8 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 1 ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK Het onderzoek is gericht op het beantwoorden van de vraag: Welke zijn de voornaamste handelsstromen van verse en diepvries kweekvis en gekweekte garnalen die in Nederland geconsumeerd worden? Waarbij onderscheid wordt gemaakt in vis en garnalen die gekweekt worden in Nederland en kweekvis en gekweekte garnalen die geimporteerd worden uit EU lidstaten of uit derde landen. Ook zal rekening worden gehouden met zoet- en zoutwater viskweek en soort kweek. Dit tegen de achtergrond van de bevinding van het bureau Risicobeoordeling van Voedsel en Waren Autoriteit dat de microbiologie i van kweekvis anders zou kunnen zijn dan van vrij gevangen vis en het niet zeker is of de bestaande wet- en regelgeving aangaande microbiologisch risico s afdoende is voor kweekvis. De huidige wet- en regelgeving is immers gericht op vrij gevangen vis. Er zijn een aantal facetten aan het kweken van vis welke risico s kunnen vormen voor de voedselveiligheid van kweekvis. De State of the art 2005: Voedselveiligheidsrisico s kweekvis I (Romeinse cijfers in kapitalen, als superscript geplaatst, verwijzen naar Bijlage 10 met bronvermeldingen en geraadpleegde literatuur) noemt als de belangrijkste: - De grote dichtheden van de vis in relatief kleine bekkens. De grote dichtheden, de uitwerpselen en ontbindende voedingsresten kunnen leiden tot zwaardere infecties met parasieten en andere pathogene micro-organismen dan in open water; - De samenstelling van het voer. Dit kan ongewenste stoffen bevatten zoals dioxines, zware metalen, residuen van antibiotica en pesticiden; - Het gebruik van antibiotica en de kans op het ontstaan van antibioticaresistentie. De specifieke risico s verbonden aan vis die op deze wijze is geproduceerd kunnen aanleiding geven tot het verbeteren van het toezicht op de productie en verhandeling van kweekvis en gekweekte garnalen. i Met microbiologie wordt hier bedoeld de aanwezigheid van bederfveroorzakende en pathogene bacteriën die ook nog eens resistent kunnen zijn tegen een of meerdere bij de kweek gebruikte antibiotica. Dit wordt verder uitgewerkt in het project Development of antibiotic resistance in aquaculture of fish and shrimps, in opdracht van het bureau Risicobeoordeling van het VWA. PAGINA 8 VAN 96 JANUARI 2008

9 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. 2 INLEIDENDE VERKENNING In dit hoofdstuk schetsen we een beeld van de Nederlandse consumptie van kweekvis en gekweekte garnalen. We lichten de verschillende systemen van kweken van vis en garnalen toe. We belichten de mondiale productie en handel van vis en garnalen. De partijen die in Nederland actief zijn in de handelsstromen van vis en garnalen worden beschreven. En tenslotte behandelen we in kort bestek de afspraken binnen de Europese Unie die voor het begrip van de handelsstromen van vis en garnalen relevant zijn. 2.1 Consumptie van vis in Nederland Relatieve betekenis van vis als voedingsmiddel Het budgetonderzoek 2004 van CBS maakt melding van een gemiddeld bedrag van 92 euro per huishouden per jaar dat besteed wordt aan vis. Dit betreft dan zowel gekweekt als wild gevangen vis, zowel thuis- als buitenshuis-consumptie. De bestedingen aan voeding zijn euro. Daarmee vormen de bestedingen aan vis 1,9 procent van alle bestedingen aan voeding van een Nederlands huishouden. Ter vergelijking: aan vlees wordt gemiddeld per huishouden per jaar 351 euro besteed, het aandeel vlees in de besteding aan voeding is daarmee 7,5 procent. Nederland is geen visetende natie: 44 procent eet meer dan 1 keer per maand, 39 procent minder dan een keer per maand, 17 procent eet nooit vis II. Vis is als groep voedingsmiddelen van beperkte betekenis voor de inname van voedingsstoffen. TABEL 1 GEMIDDELDE BIJDRAGE (%) VAN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN AAN DE INNAME VAN VOEDINGSSTOFFEN VOOR DE DEELNEMERS VAN VOEDSELCONSUMPTIEPEILING-2003, JAAR II voedingstof gemiddelde bijdrage in procenten Kilojoules (kg) 0,5% Totaal eiwit (g) 2,1% Totaal vet (g) 0,6% Totaal koolhydraten (g) 0,1% Verzadigde vetzuren (g) 0,4% Onverzadigde vetzuren (g) 0,8% Cholesterol (mg) 3,3% Het Nederlandse huishouden at in 2006 thuis 7,5 kg vis, schaal- en schelpdieren III. Dit betreft zowel gekweekte als wild gevangen vis en garnalen. JANUARI 2008 PAGINA 9 VAN 96

10 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Ontwikkeling van de consumptie van vis De volgende tabel geeft inzicht in de ontwikkeling van de consumptie van vis, schaal- en schelpdieren in Nederland. De gegevens omvatten zowel vis uit wilde vangst als kweekvis. TABEL 2 ONTWIKKELING VAN NEDERLANDSE HUISHOUDELIJKE MARKT VAN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN III Jaar Ton Percentage groei t.o.v. voorgaand jaar Miljoen euro Percentage groei t.o.v. voorgaand jaar Deze cijfers van het Nederlands Visbureau betreffen de huishoudelijke markt i, m.a.w. de consumptie thuis. De directe consumptie bij de kraam of viswinkel, de zgn. consumptie ter plaatse, is hierin niet meegenomen, noch het grootverbruik ii. Om van een raming van de huishoudelijke markt tot een raming van de totale markt van vis, schaal- en schelpdieren in Nederland te komen, nemen we twee stappen: 1. Het Verbond van de Nederlandse Visdetailhandel (VNV) heeft in 2007 een onderzoek laten uitvoeren naar de consumptie ter plaatse bij de ambulante handel en visspeciaalwinkels. Deze verkopen maakten 23 procent van hun omzet uit. Rekening houdend met de marktaandelen van de ambulante handel en visspeciaalwikkels resulteert dat in ton, resp. 24 miljoen euro visconsumptie ter plaatse. 2. Het grootverbruik van vis, schaal- en schelpdieren wordt door het LEI geraamd op circa 200 miljoen euro IV. TABEL 3 TOTALE NEDERLANDSE MARKT VAN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN IN 2006 Soort verbruik Ton Miljoen euro Huishoudelijke markt ter plaatse Grootverbruik Totaal i Bijlage 1 omvat een omschrijving van het begrip huishoudelijke markt. ii Bij grootverbruik denken we aan horeca, ziekenhuizen, kazernes etc. PAGINA 10 VAN 96 JANUARI 2008

11 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. Aldus komen we tot een totale visconsumptie van ton of 701 miljoen euro in Deze methode om van een raming van de huishoudelijke markt tot een raming van de totale Nederlandse markt van vis, schaal- en schelpdieren te komen leidt tot een aandeel van de visconsumptie buitenshuis van 32 procent. Dit verhoudt zich goed met de conclusie van de Voedselconsumptiepeiling-2003 dat van de vis, schaal- en schelpdieren 37 procent buitenshuis gegeten wordt. Een tiental visproducten is goed voor circa de helft van de huishoudelijke markt in volume. TABEL 4 TOP 10 CONSUMPTIE VAN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN IN DE NEDERLANDSE HUISHOUDELIJKE MARKT, 2006 III visproduct plaats in consumptie top 10 op basis van volume Koolvis (diepvries) 1 Tonijn / Bonito (blikconserven) 2 Mossel met schelp 3 Haring (glasconserven) 4 Visstick (diepvries) 5 Zalm (diepvries) 6 Haring gezouten 7 Kabeljauw (diepvries) 8 Zalm (gerookt) 9 Zalm (naturel) 10 Aandeel top 10 producten 51,5 % Zalm, garnalen en diepvriesproducten waren in 2006 de grote groeiers in consumptie. JANUARI 2008 PAGINA 11 VAN 96

12 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 2.2 Verwerking en handel van vis in Nederland IV, V, VI De handelsstromen van vis naar en van Nederland worden niet zozeer bepaald door de consumptie van vis in Nederland, als wel door de omvangrijke visverwerkende industrie in Nederland i. Hieronder schetsen we grootste in- en uitgaande handelsstromen van vis. Allereerst is er de importstroom van vis voor verdere verwerking. Daartoe werd in 2005 door de visverwerkende industrie 675 duizend ton vis geïmporteerd voor een bedrag van miljoen euro Deze import is voor 66 procent (qua waarde) uit landen van de EU, voor 34 procent uit landen buiten de EU. Van deze geïmporteerde vis betrof 57 procent bevroren vis. Deze import vormt het merendeel van de grondstoffen voor de visverwerkende industrie. Het resterende deel is de vis, schaal- en schelpdieren die door de Nederlandse visserij vrij gevangen en aan land wordt gebracht. De waarde daarvan was in 2005 circa 450 miljoen euro. Tenslotte is er de Nederlandse visteelt, ter waarde van ongeveer 50 miljoen euro De bestemming van de producten van visverwerkende industrie ligt voor meer dan 80 procent in het buitenland. Zo werd in 2005 door de visverwerkende industrie ruim 1 miljoen ton vis geëxporteerd met een waarde van miljoen euro. Van deze export gaat 78 procent naar landen van de EU, 22 procent naar landen buiten de EU. Van de geëxporteerde vis betrof 72 procent bevroren vis i De omzet van de visverwerkende industrie bedroeg in 2005 naar schatting miljoen euro. PAGINA 12 VAN 96 JANUARI 2008

13 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. Naast deze im- en exportstromen die samenhangen met de visverwerking is er de imen export van vis half- en eindfabrikaten die buiten de visverwerkende industrie omgaat. 600 Op basis van de statistieken van de buitenlandse handel schat LEI dat buiten de visverwerkende industrie door andere Nederlandse bedrijven nog eens 600 miljoen euro wordt geïmporteerd. Een beperkt deel van de geïmporteerde vis halfen eindfabrikaten is bestemd voor de binnenlandse markt. Dat betreft vooral het assortiment diepgevroren blokken en filets, garnalen en conserven in de grootwinkelbedrijven. Het merendeel, circa 500 miljoen euro, wordt onbewerkt geëxporteerd. 500 Tenslotte werd er voor ongeveer 900 miljoen euro aan visproducten doorgevoerd via de Nederlandse lucht- en zeehavens. 900 JANUARI 2008 PAGINA 13 VAN 96

14 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 2.3 Voorziening van de binnenlandse markt Zoals in gesteld is de binnenlandse markt circa 700 miljoen euro in omvang. Deze wordt: - Voor het grootste deel (500 miljoen euro) voorzien door de visverwerkende industrie; - Voor een kleiner deel door de importen van vis en visproducten die niet verder verwerkt worden in Nederland. - Verder zijn er de leveranties vanuit de visafslagen, al dan niet via commissionairs, en van de gespecialiseerde leveranciers van gezouten haring, gerookte vis (paling, makreel), mosselen en tenslotte - voor een klein deel, rechtstreeks vanuit de Nederlandse viskwekerijen. (500) PAGINA 14 VAN 96 JANUARI 2008

15 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. 2.4 Consumptie van kweekvis in Nederland Vissoorten op de Nederlandse markt door kweek verworven Op basis van literatuur VII, VIII, IX, X, XI en gesprekken met betrokkenen uit de sector i is het volgende overzicht samengesteld van de vissoorten op de Nederlandse markt die uit kweek verworven worden (in alfabetische volgorde). TABEL 5 OVERZICHT VAN GEKWEEKTE SOORTEN VIS EN GARNALEN IN NEDERLAND GECONSUMEERD Handelsnaam Afrikaanse meerval Atlantische zalm Barramundi Beekforel Botermakreel, botervis Claresse Diklipharder Grote oester (Japanse oester) Heilbot (Atlantische) Kabeljauw Mossel (gewone) Paling, aal Pangasius Platte oester (Europese) Regenboogforel Sint-jacobsschelp Snoekbaars Steur Tarbot Tilapia Tong Tropische garnalen Zeebaars Zeebrasem (Dorade) Zwarte koolvis Wetenschappelijke naam XII Clarias gariepinus Salmo salar Lates calcarifer Salmo trutta lucustris Lepidocybium (flavobrunneum) Heteroclarias spp. ii Chelon labrosus Crassostrea gigas Hippoglossus hippoglossus Gadus morhua Mytilus edulis Anguilla anguilla Pangasius spp. Ostrea edulis Oncorhynchus mykiss Pecten maximus Stizostedion spp. Acipenseridae spp. Scophthalmus maximus Tilapia spp., Oreochromis spp. Solea solea Penaeidae Dicentrarchus labrax Sparus auratus Pollachius virens i Zie voor een overzicht van deze betrokkenen Bijlage 6. ii De wetenschappelijke naam komt niet voor op de lijst met Nederlandse Handelsnamen, het betreft een opgave van de producent. JANUARI 2008 PAGINA 15 VAN 96

16 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Aandeel van gekweekte vis in consumptie van vis in Nederland Over het aandeel van kweekvis in de visconsumptie in Nederland zijn in openbare bronnen geen gegevens te vinden. Het Nederlands Visbureau beschikt wél over consumptiecijfers in de huishoudelijke markt van een aantal afzonderlijke vissoorten in de verschillende bewerkingsvormen i. Voor de verschillende combinaties vissoort-bewerkingsvorm hebben wij schattingen kunnen maken van het aandeel in het volume dat het gekweekte vis of schaal- en schelpdieren betreft. We veronderstellen dat de soortaandelen in het grootverbruik niet significant anders zijn dan in de huishoudelijke markt. Op basis hiervan komen wij tot de schatting dat 22 tot 26 procent ii van de geconsumeerde vis in Nederland vis betreft die via kweek verworven wordt. Dit komt overeen met 18 tot 21 duizend ton consumptie van gekweekte vis, schaalen schelpdieren in het jaar De volledige tabel is als Bijlage 5 opgenomen. We hebben een groot aantal geïnterviewden gevraagd naar hun inschatting van het aandeel kweekvis in hun omzet. Deze schattingen liepen onderling niet weinig uiteen. Duidelijk is dat het aandeel van gekweekte vis uiteen loopt tussen de verschillende verkoopkanalen en verschilt tussen het vers- en diepvriessegment. Op basis van de gesprekken met betrokkenen uit de sector stellen we dat het aandeel kweekvis in de ambulante handel het laagst is, in het supermarktkanaal het hoogst en het aandeel kweekvis in het verssegment lager is dan in het diepvriessegment. 2.5 Begrippen met betrekking tot kweken van vis Definitie van kweek. Kweekvis en gekweekte garnalen zijn producten van aquacultuur. Aquacultuur is het kweken van aquatische organismen waarbij enige vorm van menselijk ingrijpen plaats vindt in het natuurlijke groeiproces van het organisme met het doel de productie te vergroten door het toedienen van voedsel, het te beschermen tegen natuurlijke vijanden, het regelmatig uit te zetten en het op voorraad hebben van het organisme. Voorbeelden van aquacultuur zijn het kweken van zoetwater of zoutwater vis, schaal- en schelpdieren en plantaardige organismen zoals zeewier en algen VII. Deze laatste plantaardige organismen vallen buiten het bestek van deze studie. i Denk bij bewerkingsvorm aan b.v. vers naturel of vers gerookt, aan glas- of aan blikconserven etc. ii Wanneer we mosselen ook tot kweek zouden rekenen is dit 22 tot 32 procent. PAGINA 16 VAN 96 JANUARI 2008

17 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V Systemen van kweek Er bestaan verschillende productiesystemen om vissen te kweken. 1. De verscheidene systemen van viskweek zijn in te delen in open of gesloten systemen, afhankelijk of de kwekerij wel of niet in verbinding staat met natuurlijke wateren (zowel binnenwateren, kustwateren en zeegebieden). 2. Een andere wijze om de systemen van viskweek in te delen is in extensieve versus intensieve kweek. Het belangrijkste onderscheid is de mate van bijvoedering. Kortweg hebben de vissen bij extensieve teelt geen extra voer nodig om te groeien i ; bij intensieve is men totaal afhankelijk van samengesteld voer dat door menselijk ingrijpen beschikbaar komt. Semi-intensieve kweek is de tussenvorm, in dat geval wordt er in zekere mate bijgevoederd. Open kweeksystemen Een vorm van een open kweeksysteem zijn kooien ( cages ) in zee. De Atlantische zalm is de vissoort bij uitstek die aldus gekweekt wordt, maar ook zeebaars en zeebrasem worden in deze systemen gekweekt. De kooien hangen op relatief beschutte plekken in zee, zoals in de fjorden van Noorwegen, Schotland en Chili, of voor de Turkse kust. Soms ook zijn de kooien juist in de diepzee te vinden ii. De kooien kunnen ook in binnenwateren hangen. Tilapia kan aldus worden gekweekt. Kooien vormen een intensief kweeksysteem. Dicht bij dit systeem liggen de net-pen enclosures of kortweg pens. Het onderscheid tussen een kooi en een pen is deze: een pen is een omsloten ruimte met natuurlijke bodem. Een kooi is een omsloten ruimte met bodem en zijkanten van netten. De kooi kan aan het wateroppervlakte drijven, maar kan ook volledig ondergedompeld zijn. Een andere vorm van open kweek zijn bodempercelen iii in het water. De grondstof, kleine schelpdieren, het zaad of broed, wordt opgevist van natuurlijk ontstane banken en overgebracht naar de percelen voor verdere groei. De schelpdieren leven van het voedsel dat zij uit het water filteren. Voorbeeld van dit systeem is de kweek van mossels, platte en Japanse oesters in Nederland. Deze vorm van visteelt is extensief. Bij zgn. hangcultuur wordt gebruikt gemaakt van het feit dat sommige soorten schelpdieren zich kunnen hechten aan touwen of kousvormige netten die in het water hangen. Deze touwen zijn bevestigd aan drijvende constructies. Door de touwen omhoog te halen kunnen na verloop van tijd de schelpdieren geoogst worden. Voorbeeld van dit systeem is de mosselteelt in Nederland. Deze kweekvorm is extensief. i Bij extensieve teelt wordt soms wel bemest om de groei en productie van natuurlijke voeding in het water te bevorderen. ii Aangeduid met offshore aquaculture of met open ocean aquaculture. iii Ook wel onderwaterakkers of kweekpercelen genoemd. JANUARI 2008 PAGINA 17 VAN 96

18 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Gesloten kweeksystemen Een vorm van gesloten kweeksysteem zijn vijvers of bassins ( ponds ) in kustzones. In de tropen zijn vooral voor de kweek van grote garnalen bassins aangelegd in kustzones. Deze kweek kan intensief of extensief zijn. Een andere vorm van een gesloten kweeksysteem is de teelt van vis in vijvers of bassins op land. Dit kan met zout of zoet water zijn. Het gesloten karakter van het systeem maakt het mogelijk om productiefactoren als temperatuur, hoeveelheid, zuurstof, ph, afvalstoffen in het water te controleren en te optimaliseren. Voorbeelden hiervan zijn tarbot in Spanje en (zoutwater) regenboogforel in Denemarken. Recirculatiesystemen zijn een specifieke vorm van een gesloten systeem op land. In een recirculatiesysteem wordt het water constant rondgepompt, gefilterd en gezuiverd via biologische filters. In Nederland kweekt men aldus, vooral paling en meerval. Een volgende vorm van gesloten systeem zijn doorstroomsystemen ( raceways ), waarbij het water (bijv. uit een rivier) aan de ene kant het bedrijf instroomt, van bassin naar bassin stroomt en vervolgens wordt afgevoerd naar natuurlijk water. Het water wordt veelal gezuiverd voor lozing. Dit systeem wordt toegepast voor de kweek van (zoetwater) regenboogforel in verschillende Europese landen. Voorts komen combinaties van kweekmethoden voor: b.v. op het land kan pootvis in recirculatiesystemen worden opgekweekt tot sterkere vissen alvorens deze in kooien in zee worden geplaatst. Met uitzondering van de vijvers in kustzones, die ook extensief kán plaatsvinden, zijn alle vormen van gesloten kweeksystemen, intensief. Een onderscheid dat wordt gemaakt bij aquacultuur is of de vis, schaal- en schelpdieren zich al dan niet in kweek reproduceren. Waar men voor de aanwas afhankelijk is van wild gevangen eitjes of jonge vis, spreekt men veelal in plaats van kweek over mesterijen. Voorbeelden hiervan zijn de kweek van paling i en van tonijn ii. Daar tegenover staat een vorm van aquacultuur waarbij de vis zich kunstmatig voortplant en vervolgens wordt uitgezet in zoet, zout of brakwater, waar zij kunnen groeien met natuurlijk voedsel tot ze een grootte hebben om te worden gevangen ( culture-based fisheries ). i Daartoe worden glasalen gevangen, vooral in Zuid-Europa. ii Blauwvistonijnen worden gevangen in de Middellandse zee en in drijvende kooien niet ver uit de kust vetgemest. PAGINA 18 VAN 96 JANUARI 2008

19 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. Sea ranching is de term die gebruikt wordt voor een vorm van kweek waarbij jonge vis wordt uitgezet om onbeschermd op natuurlijk voedsel in zeewater uit te groeien tot een gewicht waarop zij gevangen wordt. Een voorbeeld hiervan is de kweek van Pacifische zalm door de Verenigde Staten, Canada, Japan en de Baltische staten. In Japan is deze vorm van kweek voor zeebrasem, krab, zeeoor (schelpdier) verscheidene garnalen sterk ontwikkeld XIII Enkele termen uit de visteelt Degree days is een begrip in de visteelt waarmee de relatie tussen broedtijd en watertemperatuur wordt aangegeven. Degree day is het product van de watertemperatuur en het aantal dagen. B.v. het uitbroeden van eitjes van de Atlantische zalm duurt 490 degree days, d.w.z. bij een temperatuur van 10 o C duurt het 49 dagen. Stock density (visdichtheid) is een maat voor de hoeveelheid vissen in de vijver of ander kweeksysteem. Het wordt uitgedrukt in oppervlak: kg per m 2, of in volume: kg per m 3. Food Conversion Rate (FCR) is een maat voor de efficiency waarmee een dier voer omzet in lichaamsgewicht. FCR is de som in kg voedsel dat in een aantal dagen (t) wordt verstrekt gedeeld door de toename in nat visgewicht over deze zelfde periode t i. In Bijlage 3 lichten we toe waar aan te denken bij zoetwater vissen, bij rond- en platvissen, bij schaal- en schelpdieren, tweekleppige weekdieren etc. i Bij deze factor bedenke men dat het voer veelal kg drooggewicht betreft en het visgewicht nat gewicht betreft. JANUARI 2008 PAGINA 19 VAN 96

20 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 2.6 De productie van vis op mondiaal niveau Onderstaande figuur geeft het beeld van de wereld visproductie. De laatste 10 à 12 jaar komt de groei van de totale mondiale visproductie op conto van de ontwikkeling van viskweek. Volgens de Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) XIV was de productie van vis, schaal- en weekdieren in 2004 circa 140,5 miljoen ton. Daarvan was ruim 95 miljoen toen vrije vangst en 45,5 miljoen ton viskweek. Viskweek vormde daarmee 32,5 procent van de wereldproductie. World Fish Production Million tonnes Aquaculture Capture FIGUUR 1 MONDIALE VISPRODUCTIE XV Onderstaande tabel laat zien dat de kweek van een beperkt aantal soorten karpers goed is voor ruim een derde van de wereldwijde kweek. PAGINA 20 VAN 96 JANUARI 2008

21 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. TABEL 6 TOP 10 VISSOORTEN MET GROOTSTE (IN VOLUME) MONDIALE PRODUCTIE OP BASIS VAN KWEEK (JAAR 2004) XVI Naam Nederlandse handelsnaam XII Aantal duizend ton Hypophthalmichthys molitrix Ctenopharyngodon idellus Cyprinus carpio Hypophthalmichthys nobilis Carassius carassius Zilverkarper Graskarper Karper, Spiegelkarper Grootkopkarper Kroeskarper Crassostrea gigas Grote oester Ruditapes philappinarum Japanse tapijtschelp Oreochromis niloticus Tilapia Penaeus vannamei Tropische Witpootgarnaal Salmo salar Atlantische zalm Patinopecten yessoensis Yesso Scallop (schelpdier) Penaeus monodon Tijgergarnaal 722 Sinonovacula constricta razor clam (schelpdier) 676 Chanos chanos Melkvis, Bandeng 574 Op basis van bestedingen zijn het niet de karpers die de lijst aanvoeren, maar twee tropische garnalenspecies en de Atlantische zalm. TABEL 7 TOP 3 VISSOORTEN MET GROOTSTE (IN BESTEDINGEN) MONDIALE PRODUCTIE OP BASIS VAN KWEEK (JAAR 2004) XVI Naam Nederlandse handelsnaam US $ 000 Penaeus vannamei Tropische Witpootgarnaal Salmo salar Atlantische zalm Penaeus monodon Tijgergarnaal JANUARI 2008 PAGINA 21 VAN 96

22 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Onderstaand figuur geeft inzicht in het relatieve belang van afzonderlijke landen in de kweek van vis en garnalen. Nederland - 0,2% China India Vietnam Thailand Indonesië Bangladesh Japan Chili Noorwegen Nederland overig FIGUUR 2 EEN AANTAL LANDEN, INCLUSIEF NEDERLAND, EN HUN VISKWEEKPRODUCTIE IN VOLUME XIV Er zijn grote regionale verschillen qua volume en omzet. Aquacultuur is vooral geconcentreerd in ontwikkelingslanden. China alleen al neemt tweederde van de wereldproductie van gekweekte vis, schelp- en schaaldieren voor zijn rekening. Ook zijn er grote verschillen tussen de regio s in de soorten die gekweekt worden. In ontwikkelingslanden vormen herbivore karperachtigen de belangrijkste teelten. Daarentegen wordt in Europa een groot scala aan (relatief dure) carnivoren gekweekt. Het aantal diersoorten dat met aquacultuur wordt verworven breidt zich snel uit. De FAO spreekt van doorgaande diversificatie van aquacultuurproductie. PAGINA 22 VAN 96 JANUARI 2008

23 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. 2.7 De handel van vis op mondiaal niveau De wereldhandel in vis is, in vergelijking met andere commodities aanzienlijk. US$ billions Fish C offee Bananas Rubber C ocoa Sugar Tea Tobacco Rice Meat FIGUUR 3 WERELDWIJDE EXPORT (IN WAARDE) VAN VERSCHILLENDE GOEDEREN XVII De landen met het belangrijkste aandeel i in de wereldhandel van vis zijn China, Noorwegen en Thailand. 51% 3% 9% 3% 3% 6% 4% 6% 5% 5% 5% China Noorwegen Thailand Verenigde Staten Denemarken Canada Spanje Chili Nederland Vietnam overig FIGUUR 4 AANDEEL VAN VERSCHILLENDE LANDEN: IN DE EXPORT VAN VIS XVIII De belangrijkste importerende landen zijn Japan, de Verenigde Staten en Europese landen. Europa moet voor 60 procent van de marktbehoefte aan vis voldoen uit import. i Uitvoer, invoer en doorvoer. JANUARI 2008 PAGINA 23 VAN 96

24 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT 39% 19% Japan Verenigde Staten Spanje Frankrijk Italië 16% Groot Brittanië Duitsland 4% 4% 5% 6% 7% overig FIGUUR 5 AANDEEL VAN VERSCHILLENDE LANDEN: IN DE IMPORT VAN VIS XVIII Bijna 80 procent van de vis is bedoeld voor menselijke consumptie, het deel dat niet bestemd is voor menselijke consumptie (visolie en vismeel) neemt geleidelijk af. Enkele vissoorten domineren de wereldhandel, en het aandeel van kweekvis in de wereldhandel neemt toe. Garnalen zijn de belangrijkste vishandelswaar met een aandeel van 17 procent (in waarde) 17% Garnalen 10% Witvis (heek, kabeljauw, schelvis, Alaska polak) Tonijn 55% 9% Zalm 9% overig FIGUUR 6 AANDEEL VAN DE VERSCHILLENDE VISSOORTEN IN DE WERELDHANDEL XVIII De voor consumptie bestemde vis is uit te splitsen naar verkoopvorm. Wereldwijd wordt circa 50 procent vers verkocht en 17 procent bevroren. Als visverwerker is de opkomst van China indrukwekkend. De belangrijke visverwerkers uit Japan en Europa besteden visverwerking uit naar het gebied rond Qingdao in het Noorden van China. PAGINA 24 VAN 96 JANUARI 2008

25 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. 2.8 Partijen in Nederland die actief zijn in de handel van kweekvis In Nederland is van import tot consumentenaankoop van vis een groot aantal partijen actief. Deze zijn: - de aanbieders aan de consument; - de binnenlandse visgroothandel; - visverwerkende industrie - importeurs We beschrijven in de volgende paragrafen kort de kenmerken van deze partijen. Allereerst zijn er de aanbieders aan de consument van vis- schaal en schelpdieren. Het aanbod loopt langs drie verkoopkanalen: supermarkten, ambulante vishandel en visspeciaalzaak. De supermarkten domineren de verkoop met 78,8 procent, tegen 9,6 procent voor de ambulante handel en 6,9 procent voor de visspeciaalzaak (in volume). 7% 4% 10% Supermarkt Ambulant Visspeciaalzaak overig 79% FIGUUR 7 (VOLUME)AANDEEL VAN VERSCHILLENDE KANALEN IN DE VERKOOP VAN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN IN DE HUISHOUDELIJKE MARKT, EERSE HALFJAAR 2007 III De supermarkten zijn een opkomend distributiekanaal. De omzet van verse vis in grootwinkelbedrijven is sinds 2000 verdubbeld. JANUARI 2008 PAGINA 25 VAN 96

26 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Vis, schaal- en schelpdieren worden in drie vormen aangeboden: als vers, diepvries en als conserven. Hun onderlinge verhouding (in volume) is: 44,0 procent vers, 35,8 procent diepvries en 20,2 procent conserven. 20% 44% vers diepvries conserven 36% FIGUUR 8 (VOLUME)AANDEEL VAN SEGMENTEN VERS, DIEPVRIES, CONSERVEN IN DE VERKOOP VAN VIS, SCHAAL EN SCHELPDIEREN IN DE HUISHOUDELIJKE MARKT, EERSTE HALFJAAR 2007III Per segment (vers, diepvries, conserven) verschilt het marktaandeel van de verschillende verkoopkanalen sterk. Diepvriesvis wordt vrijwel uitsluitend via de supermarkt verkocht. Visconserven evenzo. Voor vers lagen in het eerste halfjaar van 2007 de verhoudingen: 57 procent uit de supermarkt, 22 procent bij de ambulante handel vandaan, en 16 procent bij de visspeciaalzaak ton conserven 0 diepvries Ambulant Visspeciaalzaak Supermarkt Overig vers FIGUUR 9 AANDEEL VAN DE VERSCHILLENDE AANBODKANALEN IN DE HUISHOUDELIJKE MARKTSEGMENTEN VERS, DIEPVRIES EN CONSERVEN III PAGINA 26 VAN 96 JANUARI 2008

27 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. De visspeciaalwinkels en ambulante vishandelaren worden tezamen aangeduid als de visdetaillisten. De visdetaillisten zijn verenigd in het Verbond van de Nederlandse Visdetailhandel (VNV). Het aantal visdetaillisten is circa 1700, waarvan visspeciaalwinkels en - circa 1160 ambulante vishandelaren XIX. De ambulante vishandelaren staan met een kraam op warenmarkten of met een verkoopwagen op warenmarkten of solitaire standplaatsen. Met de verkoopwagen of kraam staan zij wekelijks op meerdere plaatsen; het aantal verkooppunten is daarmee vele malen groter. In de wijze waarop de supermarkten, de ambulante vishandel en de visspeciaalzaak hun vis en visproducten betrekken zijn enkele grotere handelsstromen te onderscheiden: - Het merendeel wordt geleverd door de binnenlandse visgroothandel; - Verder door de visverwerkende industrie, te weten. de rond- en platvisindustrie;. en de meer (gespecialiseerde) leveranciers van gezouten haring; gerookte vis (paling, zalm); mosselen; garnalen; - Door importeurs (zonder visverwerkende capaciteit); - Vanaf de visafslagen en veilingen, al dan niet met tussenkomst van een commissionair; - Bij uitzondering rechtstreeks van (Nederlandse) kwekerijen; - Door buitenlandse leveranciers. De binnenlandse visgroothandel is gespecialiseerd in de distributie van verse vis aan de Nederlandse grootverbruikers, visdetailhandel en supermarkten i. Dit zijn een dertigtal bedrijven, waarvan vier bedrijven meer dan de helft van de markt in handen hebben IV. De belangrijkste vestigingscentra zijn Bunschoten-Spakenburg en Volendam. De binnenlandse visgroothandelaren combineren hun groothandelsactiviteiten met verwerking ii, maar bieden niet uitsluitend producten aan uit eigen productie, integendeel. Zij bieden meestal een volledig assortiment voor de detaillist en leveren daartoe producten van andere bedrijven van de visverwerkende industrie, producten van de Nederlandse visafslagen, van gespecialiseerde leveranciers en importproducten. De binnenlandse visgroothandel kenmerkt zich door een sterke service aan de klant, de wil te leveren wat de klant vraagt, een zeker prestige om ook aan de uitzonderlijke vraag van de klant tegemoet te kunnen komen, en onder allerlei omstandigheden te kúnnen leveren. Omdat het vaak om verse producten gaat, is slagvaardig handelen geboden en de wegen kennen. i De binnenlandse visgroothandel heeft een relatief laag marktaandeel bij grootwinkelbedrijven, het aandeel bij de ambulante handel en visspeciaalzaken is relatief hoger. ii Verwerking kan veel facetten hebben, te denken aan slachten, ingewanden verwijderen, verpakken onder ijs, diepvriezen, fileren, opslaan, glaceren, spoelen, pekelen, intrekken, roken, drogen, terugkoelen, trimmen, snijden in consumentenporties, verpakken, opslag, etiketteren etc. JANUARI 2008 PAGINA 27 VAN 96

28 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Visverwerkende en visgroothandels activiteiten zijn nauw met elkaar verbonden. De Nederlandse verwerkende industrie en groothandel van vis, schaal- en schelpdieren worden economisch als één enkele sector gezien, hun belangen worden behartigd door één overkoepelend orgaan, de Visfederatie. Bedrijven die vis of producten daarvan of diervoeder produceren, verwerken, verhandelen of vervoeren, moeten volgens de Europese regelgeving over een erkenning beschikken i. In Nederland verstrekt de Voedsel en Waren Autoriteit deze erkenningen. De VWA controleert in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport of de erkende bedrijven zich aan de Europese regels houden. De visverwerkende industrie en visgroothandel kennen 291 vestigingen. Onder importeurs begrijpen wij groothandelsbedrijven zonder verwerkingscapaciteit waaronder inkoopcentrales van grootwinkelbedrijven en importeurs van half- en eindproducten van vis uit derde landen. Belangrijke producten die door deze groep bedrijven wordt omgezet zijn diepgevroren garnalen, verse en diepvries producten, eventueel onder private label, voor Nederlandse supermarkten, diepgevroren filets en blokken voor verdere verwerking en visconserven. De Nederlandse visafslagen spelen bij het natrekken van de handelsstromen van kweekvis geen rol van betekenis. De visafslagen en veilingen verhandelen vis uit wilde vangst ii. Uitzondering daarop is de visafslag van Yerseke waar gekweekte mosselen worden aangeboden. 2.9 De afspraken binnen de Europese Unie Wie in Nederland of andere Europese lidstaten vis, visserijproducten iii en tweekleppige weekdieren iv vanuit derde landen (buiten de Europese Unie) wil importeren, heeft te maken met Europese wet- en regelgeving Landen en bedrijven waartoe de import beperkt is De Europese wet- en regelgeving beperken de import tot vanuit: - landen van de Europese Economische Ruimte (EER) die de EU gezondheidsregelgeving hebben overgenomen en - landen die voorkomen op door de Europese Unie vastgestelde lijsten v. i Ditzelfde geldt voor vlees. ii Navraag bij visafslag Urk, Scheveningen, IJmuiden, Lauwersoog. iii Fish and fishery products ofwel Poissons et produits de la pêche. iv Live Bivalve Mollusc ofwel Mollusques Bivalves Vivants. v Als bijlagen bij Beschikking 2006/766 van de Europese Commissie. PAGINA 28 VAN 96 JANUARI 2008

29 MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT INNOTACT CONSULTING B.V. De EER wordt gevormd door de EU landen plus IJsland en Noorwegen. Deze EERlanden hebben de EU regelgeving overgenomen en importen uit IJsland en Noorwegen worden beschouw als intracommunautair verkeer tussen de lidstaten van de Europese Unie. De handel in visserijproducten en tweekleppige weekdieren vanuit de Faeröer Eilanden wordt ook beschouwd als intracommunautaire verkeer. Er zijn door de Europese Commissie lijsten vastgesteld van derde landen van waaruit visserijproducten of tweekleppige weekdieren voor menselijke consumptie in de Europese Unie geïmporteerd mogen worden. Er zijn afzonderlijke lijsten voor import van visserijproducten en voor import van tweekleppige weekdieren. Zie hiervoor Bijlage 4, de derde en vierde kolommen. Bij de vaststelling van deze lijsten is uitgangspunt van de Europese Commissie dat de landen van waaruit visserijproducten en tweekleppige weekdieren mogen worden geïmporteerd een wet- en regelgeving hebben met betrekking tot. de productie en verwerking van vis die dezelfde mate van voedselveiligheid en kwaliteit garanderen als die in de Europese lidstaten. De import van aquacultuurproducten is beperkt tot die derde landen die beschikken over een residubewakingsplan specifiek voor aquacultuurproducten dat goedgekeurd is door de Europese Commissie i. Zie hiervoor Bijlage 4, de vijfde kolom. i In overeenstemming met Council Directive 96/23. JANUARI 2008 PAGINA 29 VAN 96

30 INNOTACT CONSULTING B.V. MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT De combinatie van deze landenlijsten resulteert in de volgende tabel van landen van waaruit visserijproducten verworven door aquacultuur in de Europese Unie geïmporteerd mogen worden. TABEL 8 DERDE LANDEN VAN WAARUIT VISSERIJPRODUCTEN VERWORVEN DOOR AQUACULTUUR IN DE EUROPESE UNIE GEÏMPORTEERD MOGEN WORDEN ISO 2-code Land ISO 2-code Land AE Verenigde Arabische Emiraten MG Madagaskar AL Albanië MX Mexico AR Argentinië MY Maleisië AU Australië MZ Mozambique BD Bangladesh NC Nieuw-Caledonië BR Brazilië NI Nicaragua BZ Belize NZ Nieuw-Zeeland CA Canada OM Oman CH Zwitserland PA Panama CL Chili PE Peru CN China PH Filippijnen CO Colombia SA Saudi-Arabië CU Cuba SC Seychellen EC Ecuador SG Singapore GM Gambia TH Thailand GT Guatemala TN Tunesië HK Hongkong TR Turkije HN Honduras TW Taiwan HR Kroatië US Verenigde Staten van Amerika ID Indonesië UY Uruguay IN India VE Venezuela JM Jamaica VN Vietnam JP Japan XS Servië KR Zuid-Korea YT Mayotte LK Sri Lanka ZW Zimbabwe MA Marokko De volgende tabel geeft inzicht in de landen van waaruit tweekleppige weekdieren verworven door aquacultuur in de Europese Unie geïmporteerd mogen worden. TABEL 9 DERDE LANDEN VAN WAARUIT TWEEKLEPPIGE WEEKDIEREN VERWORVEN DOOR AQUACULTUUR IN DE EUROPESE UNIE GEÏMPORTEERD MOGEN WORDEN ISO 2-code Land ISO 2-code Land AR Argentinië PE Peru CL Chili TH Thailand JM Jamaica TN Tunesië JP Japan TR Turkije KR Zuid-Korea UY Uruguay MA Marokko VN Vietnam NZ Nieuw-Zeeland PAGINA 30 VAN 96 JANUARI 2008