Verslag Conferentie: Qatgebruik binnen de Somalische gemeenschap: informatie en preventie op dinsdag 1 december 2009 te Den Haag.

Transcriptie

1 Verslag Conferentie: Qatgebruik binnen de Somalische gemeenschap: informatie en preventie op dinsdag 1 december 2009 te Den Haag. Stichting DALMAR Televisiestraat 2, unit KD Den Haag 1

2 Inhoudsopgave: Aanleiding:... 4 Doelgroep:... 4 Organisatie:... 4 Visie: Opening Presentatie Mevr. C.v.d. Veen Trimbos Instituut... 6 De relatie tussen qat en ses... 8 Conclusies... 8 Aanbevelingen Presentatie Dhr. Abdulwahab Stichting Dalmar de rol van de zelforganisaties en Somaliërs; de highlights van het project De rol van de zelforganisaties en die van Somaliërs Highlights van het project Qat of Khat Ontstaan van het project Doelstelling van het project Doelgroep De looptijd van het project Activiteiten Workshop I Workshop 1: hoe voorkom je gebruik en misbruik van qat Workshop II Workshop 2: hoe kan er effectief hulp worden verleend aan qat gebruikers? GGD Stichting Dalmar

3 Voedselbank Vluchtelingenorganisaties Nederland (VON) Politie Rotterdam Rijnmond Federatie Somalische Associaties in Nederland (FSAN ) Hoe kun je overmatig gebruik van qat signaleren? Kloof tussen de Nederlandse hulpverlening en de Somalische Gemeenschap Plenaire discussie Workshop 1: Workshop 2: Aanbevelingen: Afsluiting

4 Aanleiding: Het doel van de conferentie was: Uitwisseling van ervaringen en ideeën met gezondheid professionals over de problematiek van qat gebruikers; Het verbeteren van de hulpverlening aan qat gebruikers; Presentatie over de voortgang van het qat project in Den Haag en de preventieactiviteiten gericht op Hagenaars met een Somalische achtergrond. Doelgroep: Gezondheid professionals; Welzijnwerkers en hulpdiensten; Zelforganisaties; Gemeente ambtenaren. Organisatie: De conferentie is georganiseerd door Stichting Dalmar in samenwerking met Stek voor stad en kerk, GGD Den Haag, Parnassia Bavo Groep, het STIOM en de Gemeente Den Haag. Stichting Dalmar is een landelijk opererende organisatie die zich richt op media, capaciteitsbuilding en samenlevingsopbouw. Daarnaast geeft zij professionele ondersteuning en training aan Afrikaanse zelforganisaties. Hierbij moet worden gedacht aan relatievorming/netwerkopbouw, omgang en samenwerking met lokale overheden, welzijnsinstellingen, scholen, buurthuizen, etc. Tevens geeft Dalmar advies aan overheden en (welzijn)instellingen. Kortom wij werken aan het slaan van bruggen tussen de Afrikaanse gemeenschap en andere bevolkingsgroepen binnen de Nederlandse samenleving. Visie: De visie van Dalmar is er op gericht dat de leden van de Afrikaanse gemeenschap in Nederland en in het bijzonder de Somalische, een volwaardige positie innemen binnen de Nederlandse samenleving. 4

5 Dit door middel van de volgende activiteiten: - voorlichtingsbijeenkomsten over maatschappelijk onderwerpen; - radioprogramma over een breed scala van onderwerpen; - thema conferenties; - trainingen gericht op empowering van vrouwen en jongeren. - uitwisselingsprogramma van jongeren in Europa. - sportactiviteiten waarin maatschappelijke thema s aan de orde komen; - ondersteuning en advisering van zelforganisaties. Conferentie: Qatgebruik binnen de Somalische Gemeenschap Datum: 1 december 2009 Plaats: Theater Concordia in Den Haag 1. Opening De vergadering wordt geopend door de dagvoorzitter Mevrouw Fatima Faid, momenteel werkzaam bij STIOM in Den Haag. Zij geeft in haar opening aan dat qat steeds vaker een middel is binnen de Somalische gemeenschap, gecombineerd met traumaproblematiek, die aanleiding geeft tot veel problemen en soms verslavend gedrag. In deze conferentie willen wij hier meer zicht op krijgen en welke preventieve maatregelen er genomen kunnen worden om gebruik tegen te gaan en hulp te bieden aan langdurige qat gebruikers. De conferentie zal beginnen met een tweetal inleidingen. Allereerst zal Mevrouw van Veen van het Trimbos instituut een presentatie geven over haar literatuur studie over qat. Vervolgens zal de heer Abdulwahab van Stichting Dalmar een toelichting geven over het project bestijdingscamapagne en misbruik van qat, waarna er een tweetal 5

6 workshops zullen worden gehouden, een over het voorkomen van gebruik en misbruik van qat en de ander over hoe effectief hulp kan worden geboden aan qat gebruikers. De dag zal worden afgesloten met een plenaire discussie en uitreiking van de certificaten door wethouder WVE, de heer B. van Alphen. 2. Presentatie Mevr. C.v.d. Veen Trimbos Instituut Het Trimbos Instituut is een kennisinstituut op het gebied van de gezondheidszorg en heeft in samenwerking met FSAN )Federatie Somalische Associaties Nederland) een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de invloeden van qat gebruik onder Somaliers in Nederland. Het doel was een beschrijving te geven over wat er bekend is in de wetenschappelijke literatuur van de invloed van qat op: - Lichamelijke een geestelijke gezondheid; - De sociaal economische situatie: o.a. huwelijk, opleiding en werk. Op basis van Engels onderzoek is bekend dat 58 % van de mannen en 16% van de vrouwen regelmatig qat gebruiken, in totaal zou het om 600 personen gaan. In Tilburg wordt door 60% van de Somalische volwassenen qat gebruikt, incidenteel 5%, in het weekend 15%, regelmatig 35% en 45% frequent. Hierbij gebruiken de mannen qat overwegend in qathuizen en vrouwen meestal thuis. In Somalië wordt qat overwegend in het middaguur gebruikt, in Nederland vooral s avonds waardoor het dag en nachtritme sterk wordt ontregeld. Het wordt in Somalië gebruikt om voldoende energie te hebben om hard te kunnen werken of te studeren. In Nederland vooral om zich te kunnen ontspannen en de migratie en traumaspanningen te kunnen vergeten. Qat is een duur middel vooral door de hoge transportkosten. Het wordt vaak te veel gebruikt ook op ongepaste tijden. In Somalië wordt het gebruik sterk 6

7 gereguleerd door de vrouwen en de familie/clan, in Nederland is dit veel minder het geval waardoor er hier ook meer gebruikt wordt. De invloed van qat op de lichamelijke gezondheid Qat bevat de stoffen kationen en kathie welke vergelijkbaar zijn met amfetamine. De effecten bij gebruik op korte termijn zijn: stimulerend, euforie, onderdrukking vermoeidheid, honger, irritatie van maag en darmen en eventueel stimulering van seks. Op de langere termijn: slapeloosheid, hyperactiviteit, hoge bloeddruk, geen eetlust, snelle hartslag, mond en keelkanker, maag en darm ziektes en eventueel impotentie. Het middel is niet verslavend. De effecten bij gebruik op lange termijn en bij grote hoeveelheden: geestelijke verslaving, slaapstoornissen oplossen door alcohol gebruik en nicotine verslaving. Mogelijke effecten hierbij zijn: - Agressief gedrag - Psychose - Stemmingswisselingen. De sociaal economische situatie (ses) en de omvang van de Somalische gemeenschap Er wonen in totaal Somaliërs in Nederland, hiervan zijn 42% jonger dan 20 jaar, 47% tussen de 20 en 65 jaar en tenslotte is 1% ouder dan 65 jaar. Het gaat hier allemaal om vluchtelingen: een groep die voor 1997 naar Nederland is gekomen en over het algemeen hoog opgeleid was en een groep die na 1997 is gekomen en laag opgeleid is. De meeste Somaliers wonen in Tilburg, Rotterdam en Den Haag. Het opleidingniveau is voor 40% van de mannen en 70% van de vrouwen maximaal basisonderwijs, ondanks de hoge verwachtingen gaan de meeste kinderen nog overwegend naar het VMBO (80%). De Nederlandse taal blijft moeilijk, het is een moeilijk bereikbare groep en de inburgering vertoont voor hen veel uitval. Wat betreft werk en inkomen is 40% werkloos met een uitkering en de jeugdwerkloosheid bedraagt 39%. Een groot deel van de hoogopgeleiden in Somalië voert laaggeschoold werk uit en 15% van de vrouwen heeft betaald werk voor tenminste 12 uur per week. De 1 e generatie is met name gericht op de cultuur van het land van herkomst en heeft vooral sociale relaties binnen de Somalische gemeenschap. De 2 e generatie daar in tegen is meer gericht op cultuur en relaties in Nederland. 7

8 Wat huwelijk en gezin betreft kan er gesproken worden over een hoog aantal scheidingen, ongeveer 40% en er is sprake van een groot aantal eenouder gezinnen met m.n. moeders. De relatie tussen qat en ses In de wetenschappelijke literatuur is er geen eenduidige relatie vast te stellen, toch zijn er hier wel een aantal factoren voor aan te wijzen: - Positief: sociale functie, gezelligheid en verwelkomen van gasten. - Negatief: 35% gebruikt meer qat door veranderingen in het gezinsleven, depressie, stress, vervreemding van cultuur, werkloosheid, onzekerheid vluchtelingenstatus, gebrek aan andere activiteiten, ontvluchten van sociale spanningen en de arbeidsmarkt. Daarbij spelen de financiële problemen ook een belangrijke rol. Gemiddeld worden er 6 bundels per avond gebruikt dat is 6 x 5 = 30, dit is een zware last op het huishoudbudget. Conclusies Er zijn geen eenduidige wetenschappelijke bewijzen gevonden van negatieve effecten/invloed van het qat gebruik op de gezondheid en de sociaal economische situatie van Somaliers in Nederland. Wel zijn er aanwijzingen voor het verband van qat gebruik en de gezondheid en lage SES van Somaliers in Nederland. Aanbevelingen Er is meer onderzoek nodig om het problematische qat gebruik onder de Somalische bevolking goed in kaart te brengen. Gezien de signalen van FSAN en de aanwijzingen vanuit literatuuronderzoek en de kwetsbaarheid (lage SES) van een groot deel van de Somaliers die hier verblijven is preventie en het aanreiken van hulpverlening voor problematische qatgebruikers en hun omgeving belangrijk. Vragen: Is dit onderzoek ook in andere steden uitgevoerd? Nee het onderzoek is alleen gericht geweest op Amsterdam en Den Haag, er zijn wel plannen om het onderzoek verder te verbreden. Door wie is het onderzoek gefinancierd? Het onderzoek is gefinancierd door VWS, men wilde weten welke behoeftes er waren onder de Somalische gemeenschap en welke interventies mogelijk waren. 8

9 Binnen Somalië leven duidelijke plannen om qat te verbieden, is dat de juiste weg? Dat is zeer de vraag, hierdoor komt het qat gebruik terecht in het illegale circuit. Veel belangrijker is het om hulp te bieden aan gezinnen, vooral gericht op de eenouder gezinnen en jongeren. Er zouden projecten moeten worden ontwikkeld om hen te ondersteunen en het gebruik van qat te voorkomen. Is qat gebruik eigenlijk wel een probleem? Als het gebruik geen gevolgen heeft is het geen probleem. Echter voor een grote groep is qat een middel om de problemen rond werk, relatie en trauma s te vergeten. Deze mensen verdringen hun problemen en vervallen tot nietsdoen. Is er sprake van verwaarloosde kinderen door qatgebruik? Ja zonder meer vooral bij gebruik door moeders. 3. Presentatie Dhr. Abdulwahab Stichting Dalmar Mijn naam is Ahmed Abdulwahab, medewerker van Stichting Dalmar. In het project campagne tegen Qat-gebruik, heb ik de functie van projectleider. Ik zal een korte presentatie houden over de volgende onderwerpen die een relatie hebben met een goede uitvoering van het project. Deze zijn: 3.1 de rol van de zelforganisaties en Somaliërs; 3.2 de highlights van het project. De visie van Dalmar is dat de leden van de Afrikaanse gemeenschap in Nederland een volwaardige positie moeten innemen in de Nederlandse samenleving die in principe gelijk is aan welke andere Nederlander dan ook. De missie van Dalmar is die activiteiten te ondernemen die leiden tot een verdere participatie en emancipatie van Afrikanen binnen de lage landen. 3.1 De rol van de zelforganisaties en die van Somaliërs Een organisatie als Dalmar is al enige tijd actief. De projecten die worden opgezet zijn redelijk professioneel te noemen. Zo is er samen met de Universiteit van 9

10 Amsterdam middels de uitvoering van een taalproject een methodiek ontwikkeld om het aanleren van de Nederlandse taal via de radio te vergemakkelijken. Hiervoor is zelf een prijs toegekend die door het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen beschikbaar is gesteld. Tijdens de Afrikadag van de Evert Vermeer Stichting in 2005 werd voor het jongerenproject: Participatie van Jongeren in Somaliland de prijs Afrika at Work uit gereikt. De stichting is een van de weinige zelforganisaties in Den Haag, die zowel op lokaal, landelijk als internationaal niveau veel erkenning voor zijn projecten heeft verkregen Highlights van het project Qat of Khat Vandaag zijn wij bijeen over het fenomeen Qat of Khat. In de literatuur woorden beide benamingen gehanteerd. Vandaag gaan wij verder met de term Qat. Qat is de naam van de bladeren en takjes van de Catha Edulis Forsk. Deze plant wordt voornamelijk in de landen Jemen, Kenia en Ethiopië verbouwd. De blaadjes en zachte stengeldelen van deze plant kunnen worden gekauwd. Het kauwen van qat gebeurt vooral in Jemen, Ethiopië, Somalië, Djibouti en Kenia. In veel van die landen heeft het qat kauwen van oudsher een rituele betekenis. Soms schrijft men er ook een geneeskrachtige werking aan toe. In Nederland gebeurt dit met name door Somalische inwoners. qat als plant is legaal en valt onder de Warenwet. Het kauwen op qat geeft een amfetamineachtig effect. Het stimuleert en werkt opwekkend. Bij veelvuldig gebruik kan het geestelijk verslavend werken en leiden tot slapeloosheid, lusteloosheid en hallucinaties. Veel mannelijke leden van de Somalische doelgroep hebben een intensief qat-gebruik. Dit leidt zowel tot lichamelijke als sociale en psychische problemen. Over het algemeen is er onder de gebruikers weinig kennis over de negatieve effecten van het gebruik. Daarom willen wij op deze conferentie tot de uitwisseling van gedachten komen over: - hoe voorkom je het gebruik en misbruik van qat; - hoe kan er effectief hulp worden verleend aan qat-gebruikers? Ontstaan van het project Het initiatief voor het opzetten van een project tegen qat gebruik kwam van de stichting Dalmar. Deze organisatie is en was van mening dat de Somalische gemeenschap in Den Haag als geheel meer verantwoordelijkheid zou moeten nemen tegen het gebruik en verslaving die de gezondheid van de gebruikers van qat in negatieve zin beïnvloeden. Daardoor heeft Stichting Dalmar de problematiek van het qat-gebruik onder de aandacht gebracht van de gemeente Den Haag, in de persoon van de wethouder van Welzijn. Na langdurige gesprekken is er voor de opzet van dit 10

11 project besloten. Hierin wordt er samengewerkt met maatschappelijke organisaties zoals Parnassia, Bavo Groep, STIOM, GGD, STEK en de diverse Somalische zelforganisaties in Den Haag Doelstelling van het project Middels het uitvoeren van een pilot-project wil stichting Dalmar i.s.m. anderen het gebruik c.q. misbruik van qat doen afnemen. Dit door het uitvoeren van specifiek op de doelgroep gerichte activiteiten Doelgroep De Somalische gemeenschap in Den Haag en omgeving De looptijd van het project De 1 e fase van het project is volgens de planning gestart op 1 maart 2009 en zal eindigen op 31 december De start van de tweede fase is voorzien op 1 januari 2010 en de uitvoering loopt door tot 31 december Activiteiten * Training voor voorlichters. Deze training bestond uit een communicatietraining en een cursus over alcohol, drugs en specifiek qat. De training bestond uit vier dagen, elke dag met twee dagdelen. Er zijn in totaal acht personen getraind. De communicatietraining bestond uit voorlichting- en gesprektechnieken. Het tweede onderdeel van de training ging over de kennis van alcohol, drugs en qat. Deze training werd uitgevoerd door Parnassia. Deze getrainde voorlichters zullen o.a. worden ingezet bij de voorlichtingsactiviteiten van het project. Er werden drie voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd met de Somalische gemeenschap. Aangezien relatief meer mannen qat gebruiken dan vrouwen, hebben we de voorlichting in het 1 e projectjaar vooral gefocust op mannen. In de tweede fase geven wij ook voorlichtingen aan vrouwen uit de doelgroep. Tijdens de drie bijeenkomsten zijn er ook opnamen voor een drietal radioprogramma s gemaakt. De radioprogramma s zijn uitgezonden via radio Dalmar en geplaatst op de website van Dalmar ( Er werden twee voorlichtingsbijeenkomsten gegeven aan professionals in samenwerking met STIOM en Parnassia / BAVO Groep. Er werd een folder ontwikkeld en verspreid onder de doelgroep en de maatschappelijke organisaties waar de doelgroep veel in aanraking mee komt. Er werd een speciale webpagina ontwikkeld voor het project. Hiermee wil ik mijn bijdrage hier afsluiten. Ik wens iedereen een vruchtbare conferentie. Voor meer informatie verwijs ik graag naar onze website: 11

12 Vragen: - Is er ook in Somalië onderzoek gedaan naar langdurig qat gebruik? Nee niet echt. Wel is er onderzoek gedaan in Engeland en ook in Den Haag. Hier was de conclusie dat het geen gevaar oplevert voor de gezondheid in het algemeen. - Allereerst de complimenten voor Stichting Dalmar die een dusdanig onderwerp bespreekbaar wil maken. Speelt deze problematiek ook in andere steden? Ja zonder meer, er is alleen weinig aandacht voor. Het wordt meer als overlast gezien. - Er is een toename in het gebruik te constateren bij jongeren en vrouwen, waar gebruiken zij? Meestal thuis en wordt dan s avonds gebruikt waardoor men uiteindelijk laat gaat slapen. Workshop I Workshop 1: hoe voorkom je gebruik en misbruik van qat Om het gebruik van qat bespreekbaar te maken is een goede communicatie met de gebruikers van belang. Intermediairs kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Het blijft echter een moeilijk bespreekbaar onderwerp. Vroeger, zo rond de 15 e eeuw werd qat als een medicijn gezien. Daarna is men het middel om andere redenen gaan gebruiken, bv tijdens de Ramadan. Er zijn moskeen die het middel nu ook tijdens de ramadan willen gaan verbieden, echter het wordt nog steeds niet gezien als een drug. Is er momenteel een concrete hulpvraag. Er is op het ogenblik een grote groep van gebruikers, maar is er bij hen het besef dat zij geholpen moeten worden? Het is lastig hier een beeld van te krijgen omdat Somaliers een erg gesloten gemeenschap vormen en over het algemeen hun problemen zelf willen oplossen. Vaak leggen zij ook niet de relatie met hun qat gebruik. Ze zien het vooral als een middel om zich prettig te voelen. Vervolgens ontstond naar aanleiding hiervan een discussie: - De omgeving ziet de gevolgen van het gebruik wel en de verwaarlozing van henzelf en hun kinderen, terwijl de gebruiker het vooral als ontspanning ziet. - Vroeger werd qat alleen door de elite gebruikt, echter door het wegvallen van de centrale overheid zijn steeds meer mensen het gaan gebruiken in Somalië. Dit zou ook daar bespreekbaar gemaakt moeten worden. - Het gebruik van qat zou verboden moeten worden, mensen raken er door verder in de problemen en de hulpverlening sluit niet aan bij hun cultuur. 12

13 - Hoe maakt je deze problematiek nu bespreekbaar. Er heerst een soort van gesloten eergevoel en de drempels naar hulpverlenende instellingen zijn te hoog. De aanpak van Dalmar met laagdrempelige voorzieningen en intermediairs spreekt aan. - In een aantal grote steden zijn er een groot aantal qathuizen die veel overlast veroorzaken. Dit levert vervolgens veel klachten op en lijdt weer tot ontruimingen. De gebruikers begrijpen dit vaak niet en zien het niet als een probleem. Bij hun cultuur hoort immers qat. - Preventie is hierbij van belang, echter het gebruik kan er niet mee stop gezet worden, hooguit kunnen de gevolgen wat beperkt worden. Dalmar kan hierin een belangrijke rol spelen, maar ook de politiek zal hier meer actief in moeten zijn. - Het gedogen van het gebruik en van qathuizen lost in feite ook niet veel op, zoals duidelijk geworden is in Tilburg, het levert alleen maar veel overlast op. Bij de gemeente Rotterdam moet dat geregeld worden binnen een vergunning. Er wordt hier geen exploitatievergunning gegeven als er qat verhandeld wordt. - Kan Dalmar niet gaan praten met de overlast gevende mannen van qathuizen? Wellicht kunnen hier wel intermediairs een belangrijke rol in spelen die een brugfunctie vervullen naar gemeente en hulpverlenende instellingen. Daarnaast is er ook de mogelijkheid dat de imam contacten legt met de man of het betreffende gezin. Workshop II Workshop 2: hoe kan er effectief hulp worden verleend aan qat gebruikers? We beginnen de workshop met een voorstelronde waarin ieder tevens vermeld wat zijn of haar connectie is met het onderwerp: GGD 13 Er waren twee medewerkers aanwezig van de GGD. Zij werken veel met dak- en thuislozen, waaronder de groep Somaliërs groeiend is. Zij komen veel (Somalische) mensen tegen die overmatig qat gebruiken. De moeilijkheden die zij als straatwerkers met deze mensen tegenkomen, zijn; - Taal; - Verblijfsstatus: mensen komen niet gemakkelijk het hulpverleningscircuit in. Dit is tevens de reden waardoor veel Somaliërs in een leven op straat terecht komen. Zij krijgen vaak geen verblijfsvergunning, zij vragen niet op tijd een verlenging

14 van de verblijfsvergunning aan (doordat zij geen kennis hebben van de regels hieromtrent), of sommige mensen verkopen zelfs hun verblijfsvergunning wegens gebrek aan financiële middelen; - Uitzichtloze situatie: mensen verkeren vaak in een zodanig uitzichtloze situatie, dat het probleem van qat ondergeschikt is aan, en vaak symptoom is van de onderliggende problemen. - Het aanbod van de verslavingszorg is niet ingericht op qat gebruik. Stichting Dalmar Van Stichting Dalmar is de heer Khalid aanwezig. Hij heeft meegeschreven aan de workshops van vandaag en is binnen het project notulist geweest. Sinds kort werkt hij bij de gemeente Den Haag op de afdeling van Inburgeren en Participeren, vanuit deze stoel is het voor hem interessant te horen wat er speelt in het maatschappelijk veld. Er was nog iemand van Stichting Dalmar aanwezig. Hij is persoonlijk geïnteresseerd in het onderwerp qat, met name de werking ervan in combinatie met diabetes. Hij merkt in de praktijk op dat mensen het idee hebben dat qat een genezende werking heeft op diabetes. Hij wil door het meedoen aan de workshop kennis opdoen over qat. Voedselbank Annemarie Gevaert is medewerkster bij de Voedselbank. Zij komt vanuit haar functie regelmatig in contact met Somaliërs en andere mensen met een West Afrikaanse afkomst, waarvan zij vermoed dat zij gebruik maken van qat. Vanuit haar functie is het tevens haar taak om problematieken te signaleren en mensen eventueel door te verwijzen naar de juiste instanties. Zij is bij de conferentie aanwezig om meer kennis op te doen over qat en hoopt handvatten te krijgen t.a.v. het omgaan met mensen die (overmatig) qat gebruiken. 14

15 Vluchtelingenorganisaties Nederland (VON) Anne Floor Dekker is vanuit VON is aanwezig. Zij is met name werkzaam op projecten voor jongeren en is vanuit de organisatie zijdelings betrokken bij deze problematieken. Zij vervult een belangrijke rol als sleutelfiguur tussen de zelforganisaties en de (landelijke) overheid. Zij is hier vandaag om verhalen vanuit het maatschappelijk speelveld op te pikken en mede van hieruit te kunnen bepalen of de problematiek rondom qat van zodanige aard is dat deze op de politieke kaart dient te staan. Politie Rotterdam Rijnmond Brenda Visser, medewerker bij de politie Rotterdam Rijnmond, afdeling diversiteit. Zij is aanwezig om kennis op te doen en te delen over de problematieken die zij als politiefunctionaris tegenkomt bij de Somalische groep aldaar. Zij komt veel problemen tegen rondom overlast van qathuizen. Ook op straat komt zij veel Somaliërs tegen die naast qat, vaak ook overmatig alcohol gebruiken. Het overgrote deel van deze mensen is 35 tot 45 jaar. De politie werkt vooralsnog vooral reactief met deze groep. Zij zou wellicht meer preventief kunnen werken wanneer zij meer kennis hebben over de problematieken die spelen bij Somaliërs en qat gebruik. De Somalische gemeenschap is een nog redelijk onbekende groep. Federatie Somalische Associaties in Nederland (FSAN ) Anneke Raven is vanuit FSAN actief als projectmedewerker op een jongerenproject dat zich richt op het trainen en begeleiden van Somalische risicojongeren in Nederland. Hoewel zij in de groep waar zij direct mee in contact komt, geen qat gebruik of misbruik vermoedt, wil zij toch graag meer weten over het onderwerp. Tevens met het doel om jongeren en jongerentrainers goed te kunnen informeren en adviseren. 15

16 Hoe kun je overmatig gebruik van qat signaleren? Vanuit de groep komen hier verschillende antwoorden op: - Relaties van de gebruiker zijn hier vaak van op de hoogte. De politie heeft wellicht mensen opgemerkt in of rondom qat huizen. - Mensen melden zich bij de huisarts met een (te) hoge bloeddruk, welke een symptoom kan zijn van overmatig qat gebruik. - Mensen die zich aanmelden bij het UWV. Medewerkers van het UWV zouden ingelicht kunnen worden zodat zij verslaafde qat-gebruikers kunnen signaleren en wellicht doorverwijzen. Het voornaamste probleem is dat de Somalische gemeenschap zo onbekend is bij de hulpverleningsinstanties: zij zijn voor hen moeilijk te bereiken. Daarbij zijn Somalische mensen vaak ook onbekend met het Nederlandse hulpverleningsstelsel, zij kennen de weg niet. Cultuur speelt ook een rol; problemen worden liefst binnenshuis, desnoods buitenshuis, maar binnen de Somalische gemeenschap opgelost. (overmatig) qat gebruik wordt vaak niet gezien als een probleem. Een punt dat veelvuldig naar voren komt is dat overmatig qat-gebruik vooral het symptoom lijkt te zijn van onderliggende problematieken die je veel tegenkomt in de Somalische gemeenschap. Qat is daarom eigenlijk maar een beperkt probleem en is het bovendien een beperkte visie om qat als hoofdprobleem te zien; dit is waarschijnlijk maar het topje van de ijsberg. Kloof tussen de Nederlandse hulpverlening en de Somalische Gemeenschap Er wordt vanuit verschillende hulpverleningsinstanties een enorme kloof ervaren tussen Somalische gemeenschap en de reguliere hulpverlening. De medewerkers van de GGD geven aan dat zij behoefte hebben aan een tolk; veel Somaliërs spreken geen Nederlands en hulpverleners spreken over het algemeen geen Somalisch. Omdat er ook sprake is van een culturele kloof, wordt gedacht dat een maatjesproject wellicht een goede optie kan zijn, met name voor de wat oudere generatie. Badbaado & Begeleiding, het jongerenproject van FSAN, werkt volgens een peereducation system: Somalische jongeren trainen en begeleiden Somalische jongeren. Hierin wordt opgemerkt dat de vertrouwensband die hierdoor al snel aanwezig is, ontzettend belangrijk is en van veel waarde voor de slagingskans van de doelen van het project. FSAN geeft tevens aan dat zij vanuit dit pilot project ook bezig zijn een onderzoek te doen van waaruit aanbevelingen zullen ontstaan om de kloof tussen Somalische gemeenschap en de reguliere Nederlandse hulpverlening te verkleinen. 16

17 Plenaire discussie Na de beide workshops vond er een plenaire discussie plaats over hetgeen in beide workshops aan de orde is geweest. 17 Workshop 1: - Er is veel overlast bij de verschillende qathuizen, vaak staat er een grote groep overwegend Somalische mannen buiten die veel overlast voor de omgeving kunnen geven. Kunnen deze mannen niet beter binnen blijven en kunnen de qathuizen niet in een vereniging worden opgenomen, zodat zij beter aanspreekbaar zijn. - Veel van de qat wordt buiten verhandeld, terwijl juist dit veel overlast geeft. Het is geen taak van een vereniging om dit te organiseren, wel moet de handel gereguleerd worden. Hierin zouden ook de gemeente en de woningcorporaties een belangrijke rol kunnen spelen. Terwijl Dalmar hier ook intermediairs op in zou kunnen zetten. - De verschillende maatschappelijke partijen zouden hun beleid af moeten stemmen om een ruimte te kunnen realiseren waar mensen qat kunnen gebruiken zonder dat dit overlast geeft. - Tevens zou bij een dergelijke ruimte ook hulpverlening aanwezig kunnen zijn, wat zeker voor ernstige gebruikers zinnig zou kunnen zijn en wellicht gezond gebruik kunnen stimuleren. - Met de handel en distributie van qat wordt veel geld verdiend, tegelijkertijd zou ook gezond gebruik door middel van voorlichting gestimuleerd moeten worden. Dit werkt waarschijnlijk beter dan het verbieden van qat, want dan vindt het weer binnenskamers plaats. Volgens het ITS rapport 2000 is het van belang dat er een eigen plek is voor qat gebruikers waar zij elkaar kunnen ontmoeten maar ook begeleiding aanwezig is. - Gaan jongeren dan ook naar zo n ruimte, waarschijnlijk niet. Zij gebruiken gewoon thuis. - Hoe worden de vrouwen dan bereikt want zij gebruiken gewoon thuis en zij geven geen overlast. De vrouwen zullen bereikt moeten worden via andere

18 vindplaatsen zoals bijvoorbeeld de voedselbank, radio-uitzendingen en de eerder genoemde intermediairs. - Hierbij is alleen het geven van informatie niet voldoende, er is meer nodig er moet individueel met de vrouwen gesproken worden om het taboe te kunnen doorbreken. Vaak weten zij ook niet waar zij hulp kunnen zoeken. Workshop 2: - De hulp bereikt de meeste Somaliers niet en de hulpverlenende instanties weten ook niet hoe zij dat moeten doen. Er is wel inzicht in de problemen. De aanpak moet flexibel zijn en de vertrouwensband is daarin heel belangrijk. - Het is belangrijk dat er een soort van helpdesk functie wordt gecreëerd waar vragen kunnen worden beantwoord en gericht kan worden door verwezen met een goed registratie systeem. Daarbij is het outreachend werken noodzakelijk om ook mensen in hun thuissituatie te kunnen helpen. - Gebruikers praten moeilijk over hun gebruik. Er moet eerst een vertrouwensband ontstaan wil hulpverlening mogelijk zijn. Ze gaan het gesprek hierover veelal uit de weg. Er is dan ook veel geduld en vertrouwen nodig. Gebruikers gaan naar de hulpverlening toe alleen als zij daar binnen iemand kennen die zij vertrouwen. Daarbij helpt voorlichting binnen de eigen gemeenschap. - Er is in Den Haag geen vrouwenorganisaties die zich om hun positie bekommerd, veelal liften zij mee met de mannen, maar hebben toch een heel andere rol. Er is voor hen nog veel schaamte te overwinnen en zullen op een persoonlijke manier benaderd moeten worden. Zij hebben daarom een aparte plek nodig waar zij elkaar kunnen ontmoeten en gebruiken en van daaruit kan verder gekeken worden. - Verder moet er meer onderzoek worden uitgevoerd worden om meer inzicht te krijgen. Daarnaast moeten zelforganisaties hierbij meer betrokken worden en de professionele organisaties moeten meer gaan samenwerken met deze zelforganisaties. Het valt te overwegen om per gemeente platforms te ontwikkelen. Aanbevelingen: De problematiek van qat gebruik moet meer bespreekbaar worden gemaakt; Verbeter de communicatie tussen hulpverleners en qat gebruikers; Er is meer onderzoek nodig om het problematisch qat gebruik in kaart te brengen; Zelforganisaties en sleutelfiguren kunnen functioneren als ambassadeur en rolmodel voor hun achterban. 18

19 Afsluiting Tenslotte krijgt de wethouder van Welzijn, Volksgezondheid en Emancipatie de heer Bert van Alphen het woord. Hij zegt blij te zijn om op deze conferentie aanwezig te zijn en met elkaar van gedachten te wisselen hoe wij het qat gebruik kunnen reguleren en de hulpverlening beter kunnen organiseren. Daarbij vindt hij de optie voor de opvang van vrouwen en een gebruikersruimte interessant en zal gaan kijken of hier mogelijkheden voor zijn en komt hier voor 3 maart op terug. Vervolgens deelt hij de certificaten uit aan de nieuw opgeleide intermediairs en wenst hen veel succes met hun voorlichting- en preventieactiviteiten. De heer Abdulwahab sluit de conferentie af en dankt een ieder voor zijn inbreng en inzet en sluit de bijeenkomst. 19

20 Organiserende instellingen conferentie: Stichting Dalmar Het initiatief voor het voorgestelde project komt van de stichting Dalmar. Deze is van mening dat de Somalische gemeenschap in Den Haag als geheel meer verantwoordelijkheid zou moeten nemen voor het tegengaan van verslavingsvormen die de gezondheid van de doelgroep in negatieve zin beïnvloedt. Dalmar heeft de gemeente Den Haag benaderd om een project tegen Qat-verslaving te financieren. Hiertoe wordt er samengewerkt met Parnassia Bavo Groep, GGD, STIOM en Stek vanwege de expertise die deze organisaties hebben op het terrein van de verslavingszorg, gezondheidzorg aan de doelgroep en hun deskundigheid op het gebied van het ontwikkelen en implementeren van interventies, gericht op het vergroten van gezondheidswinst voor diverse groepen. Dalmar Foundation Televisiestraat 2 Unit KD Den Haag Tel: Fax: info@dalmar.org STEK voor stad en Kerk Stek - voor stad en kerk - zet namens en samen met de Protestantse Gemeente te s-gravenhage en de kerken van de classes?s-gravenhage van de PKN haar praktisch-theologische expertise in voor de verbetering van de sociale cohesie, leefbaarheid en vitaliteit van Den Haag en de opbouw van levendige en solidaire gemeenten en gemeenschappen Mw.Jeannet Bierman Parkstraat 32 Postbus CJ Den Haag T F jbierman@steknet.nl GGD Den Haag afdeling gezondheidsbevordering De GGD zet zich in voor de gezondheid van alle inwoners van Den Haag. De GGD Den Haag bestaat uit de afdelingen Epidemiologie, Maatschappelijke zorg & Gezondheidsbevordering, Openbare (Geestelijke) Gezondheidszorg, Infectieziektenbestrijding, Jeugdgezondheidszorg en Ambulancezorg Mw. Farhia Mumin Postbus DP Den Haag T F f.mumin@ocw.denhaag.nl 20