Inleiding Twee soorten slaap
|
|
- Mirthe Bos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Slapeloosheid
2 Inleiding In bed stappen, je omdraaien en vervolgens in een diepe slaap vallen, waaruit je pas de volgende ochtend weer verkwikt wakker wordt: voor één op de vijftien Nederlanders is dat een droombeeld. Zij zouden er heel wat voor over hebben om eindelijk weer eens een nacht probleemloos te kunnen slapen. Slapeloosheid kan op verschillende manieren tot uiting komen. Sommige mensen kunnen moeilijk inslapen: ze liggen uren te woelen en te piekeren zodra het licht uit is. Anderen kunnen juist slecht doorslapen: bij hen is de slaap als het ware in mootjes gehakt. Weer anderen klagen over een te korte slaapduur: ze worden voor dag en dauw wakker en kunnen dan niet opnieuw in slaap komen. Tenslotte zijn er nog mensen bij wie al deze klachten gecombineerd voorkomen. Dit boekje is bestemd voor al diegenen die iedere nacht geen oog dichtdoen, maar ook voor hen die af en toe een verstoorde nachtrust hebben (nog altijd één op de vijf Nederlanders). Twee soorten slaap Hoe merkwaardig het ook mag klinken: tijdens de slaap rust ons lichaam uit, maar onze hersenen zijn nog volop in bedrijf. Onze slaap is opgebouwd volgens een regelmatig patroon. Iedere nacht doorlopen we een aantal stadia, die zich met de regelmaat van de klok herhalen en die elk bepaalde kenmerken hebben. Dat valt te zien wanneer we op het hoofd van iemand die slaapt minieme elektroden plaatsen waarmee de elektrische activiteit van de hersenen wordt gemeten. Er ontstaat dan een EEG (elektro-encefalogram), dat in iedere slaapfase een kenmerkend golfpatroon heeft. Op die manier kunnen twee soorten slaap worden onderscheiden: de (trage) klassieke slaap en de REM-slaap (met snellere golven). Driekwart deel van de nacht brengen we door in de klassieke slaap, die uit een viertal fasen is opgebouwd, waarin de hersengolven steeds hoger en langzamer worden. In de derde en vierde fase slapen we heel diep. De hersenactiviteit is afgenomen, onze spieren zijn verslapt, en onze stofwisseling wordt op een laag pitje gezet. Tijdens deze slaapfase krijgt ons lichaam de kans om te herstellen van de vermoeienissen van de afgelopen nacht. Ongeveer anderhalf uur na het inslapen wordt de klassieke 2
3 slaap plotseling onderbroken door een periode met snelle oogbewegingen (in het Engels Rapid Eye Movement genoemd), de zogeheten REM-slaap. Bij kinderen zijn deze snelle oogbewegingen soms duidelijk onder de half gesloten oogleden te zien. Worden mensen in dit stadium wakker gemaakt, dan vertelt 90% dat ze aan het dromen waren. Daarom wordt juist dit slaaptype ook wel droomslaap genoemd. Helemaal juist is dat niet, want ook tijdens de gewone slaap komen dromen voor, al zijn die minder avontuurlijk en fantasierijk. Tijdens de REM-slaap lijkt het lichaam opeens actief te worden: de ademhaling en de hartslag worden onregelmatig, de bloeddruk stijgt, de pupillen veranderen van grootte, de maag trekt samen, mannen kunnen een erectie krijgen. Ook onze hersenen draaien op volle toeren: het EEG vertoont ongeveer even snelle golven als op het moment van inslapen. Alleen onze spieren zijn vrijwel volledig ontspannen. Een kind dat tijdens de REM-slaap uit bed wordt gehaald om het een plasje te laten doen, zakt dan ook door de benen als het niet goed wordt vastgehouden. Na elke REM-slaapperiode belanden we weer in een fase met trage slaap, gevolgd door een tweede periode met REM-slaap. Per nacht kunnen we vier tot vijf van zulke slaapcycli (bestaande uit klassieke slaap gevolgd door REM-slaap) doormaken. Tegen de ochtend worden de REM-slaapperioden steeds langer, terwijl de klassieke slaap steeds lichter wordt. De diepe slaap is dus vooral geconcentreerd in de eerste helft van de nacht. Waarom slapen we eigenlijk? Slaap is belangrijk voor onze gezondheid. Ons lichaam herstelt zich s nachts, wanneer het er de tijd voor kan nemen. Vooral tijdens de diepe slaapfasen worden onder andere in onze huid en in ons bloed- nieuwe cellen aangemaakt, en worden de energievoorraden van het lichaam aangevuld. Na zware lichamelijk inspanning vallen we dan ook als een blok in slaap, en pas na een redelijk aantal uren nachtrust kunnen we er weer tegenaan. Vrouwen slapen tijdens de zwangerschap, 3
4 die veel energie kost, doorgaans langer en dieper dan gewoonlijk. Tijdens de slaap worden ook grote hoeveelheden antistoffen, die infecties bestrijden, geproduceerd. Slapen is nog steeds de beste medicijn als je ziek bent. Waarvoor de REM-slaap precies dient is nog niet met zekerheid bekend. Waarschijnlijk gebruiken onze hersenen de REM-slaap om de overdag opgedane informatie te verwerken. Tijdens dit slaaptype kan in ons geheugen (net als in een computer) nuttige informatie worden opgeslagen en overtollige worden uitgewist. Dit zou ook verklaren waarom kleine kinderen die overdag verhoudingsgewijs zoveel nieuwe kennis en ervaringen opdoen, meer REM-slaap nodig hebben dan volwassenen. Katten zijn uitstekende slapers: ze verslapen ongeveer tweederde deel van hun leven. De verschillende slaapstadia zijn bij deze dieren goed waarneembaar. Een kat die in slaap dommelt neemt vaak de sfinxhouding aan (de nek- en rugspieren zijn nog niet ontspannen, en kan nog door elk geluid worden gewekt. Tijdens de REM-slaap rolt ze meestal op haar zij (alle spieren zijn dan ontspannen), en treden er typische kleine spierbewegingen op: de snorharen, de oren en de staart kunnen bewegen, het dier kan met de poten trekken en soms zelfs geluidjes maken. Gewone slaap en REM-slaap wisselen elkaar af, tot de kat wakker wordt en zich uitrekt om de bloedsomloop te stimuleren. Hoeveel slaap heeft een mens nodig? Om maar meteen een hardnekkig misverstand te ontzenuwen: het is beslist niet zo dat ieder mens acht uur slaap nodig heeft. Driekwart van de mensheid slaapt zo n zeven tot negen uur. Maar er zijn ook mensen die zich pas echt uitgerust voelen als 4
5 ze de klok rond hebben geslapen, en weer anderen die aan vier of vijf uur voldoende hebben. De slaapbehoefte ligt voor ieder mens in elke levensfase anders. Pasgeboren baby s slapen ongeveer zestien uur per dag. De meeste kleuters slapen nog maar tien tot twaalf uur per dag. Aan het einde van de lagere schooltijd vermindert de slaapbehoefte tot negen à tien uur. Tussen de 25 en de 45 jaar wordt per nacht gemiddeld nog zeven en een halfuur geslapen. Na het 45-ste jaar neemt de slaapduur geleidelijk af tot om en nabij de zes uur per nacht. Vaak wordt de slaap dan ook minder diep en wordt hij vaker onderbroken. Het gaat hierbij echter om gemiddelden: er zijn nu eenmaal kortslapers en langslapers, en die zijn al vanaf de kindertijd als zodanig herkenbaar. Behalve de leeftijd en de persoonlijkheid heeft ook de mate van activiteit met de slaapduur te maken. De behoefte aan slaap is groter na zware lichamelijke inspanning en tijdens de zwangerschap (de groei en de ontwikkeling van de baby vragen nu eenmaal veel energie). Vrouwen die last hebben van slapeloosheid slapen vaak beter wanneer ze in verwachting zijn. Een uitzondering hierop bestaat soms in de laatste maanden van de zwangerschap, wanneer de aanstaande moeder slecht slaapt doordat ze haar baby voelt bewegen, of vaak uit bed moet om te plassen. Vaak wordt het nachtelijk slaaptekort dan ingehaald door een middagdutje te doen. Tenslotte is de slaaptijd ook afhankelijk van onze gezondheid. Wie ziek is, heeft vaak meer behoefte aan slaap. Ook in de herstelfase na een ernstige ziekte of operatie is de behoefte aan slaap meestal groter, zoals iedereen wel uit ervaring weet. Wanneer kun je van slapeloosheid spreken? Uit bovenstaande blijkt al, dat er eigenlijk geen algemene regels bestaan voor het aantal uren slaap dat iemand nodig heeft. Sommige mensen menen dat ze slecht slapen, omdat ze hun hoeveelheid slaapduur vergelijken met de hoeveelheid slaap die anderen nodig schijnen te hebben. Eigenlijk kunnen ze maar moeilijk van zichzelf accepteren dat ze kortslapers zijn. Of ze klagen over een gestoorde nachtrust, maar vergeten dat ze s middags of s avonds voor de tv een tukje hebben gedaan. Eigenlijk kan je pas van slapeloosheid spreken, als je door een tekort aan slaap het gevoel hebt, dat je overdag niet 5
6 meer goed functioneert. Veel slechte slapers blijken overigens in de praktijk toch beter te slapen dan ze zelf denken. Dat komt doordat de tijd die piekerend en woelend in bed wordt doorgebracht wordt overschat, terwijl de tijd die men slaapt juist erg kort slaapt. Onze biologische klok Ieder mens beschikt over een ingebouwde biologische klok. Onze hersenen bepalen wanneer het moment gekomen is om te gaan slapen en wanneer het tijd is om wakker te worden. Die regelmatige afwisseling van waken en slapen verloopt bij de mens met de duur van ongeveer één etmaal. Ook allerlei andere lichamelijke processen zoals lichaamstemperatuur en hormoongehalten in ons bloed- vertonen zo n ritmiek. Ieder mens heeft zich door zijn werk, door omstandigheden of door gewoonte- een persoonlijk slaap-waakritme aangemeten dat naar zijn gevoel het beste bij hem past. Je zou kunnen zeggen dat de biologische klok bij ieder mens iets anders is afgesteld. Zo zijn er typische ochtendmensen voor wie de ochtendstond, goud in de mond heeft, en avondmensen die pas later op de dag goed op dreef komen, en alle gradaties hier tussenin. De klok van de avondmens loopt eigenlijk iets achter bij die va de ochtendmens. 6
7 Ploegendienst Kleine verschuivingen in het slaap-waakritme leveren doorgaans maar weinig problemen op. Zo verloopt de omschakeling van zomer- naar wintertijd (een bijstelling van de klok met één uur) voor de meeste mensen vrijwel onopgemerkt. Forse, voortdurende ritmeverschuivingen ondergaat ons lichaam echter in protest. Dat verklaart waarom mensen die in ploegendienst werken nogal eens slaapproblemen hebben, en zich geestelijk en lichamelijk niet uitgerust voelen. Mensen die s nachts werken slapen overdag vaak te kort (door de verstoring van het slaap-waakritme) en bovendien wat lichter (doordat er overdag meer storende geluiden zijn). Vooral bij snel wisselende diensten krijgt het lichaam niet de tijd om zich aan te passen. Boven de 50 jaar zullen er eerder klachten ontstaan, al heeft de een er meer last van dan de ander. Ochtendmensen zijn over het algemeen gevoeliger voor verschuivingen in het biologisch ritme dan avondmensen. Om na een nachtdienst overdag zo goed mogelijk te kunnen slapen moeten storende omgevingsfactoren (licht, lawaai) zoveel mogelijk worden vermeden. Andere belangrijke maatregelen zijn: zorgen voor gezonde ontspanning, regelmatige sportbeoefening, het beperken van alcoholgebruik, en zorgen voor een evenwichtige voeding, vooral tijdens de periode van een nachtdienst. Mocht u ondanks deze maatregelen voortdurend slecht slapen en daardoor overdag minder goed functioneren, dan is het raadzaam contact op te nemen met de huisarts of de bedrijfsarts, om te bezien of u de wisselende diensten beter kunt verruilen voor een dagtaak. Slaapproblemen op reis en tijdens de vakantie Verre vliegreizen Niet alleen tijdens een ploegendienst, maar ook tijdens verre vliegreizen waarbij tijdszones worden overschreden kan onze biologische klok van slag raken. Hier s morgens vertrekken en elders s morgens aankomen, dat kan ons lichaam niet meteen aan. Doordat de lichaamstijd niet overeenstemt met de omgevingstijd, raakt de stofwisseling in de war en ontstaan klachten die worden aangeduid met de term jet lag. 7
8 Veel mensen zijn bij een intercontinentale vlucht bij aankomst moe, ze kunnen zich slecht concentreren, krijgen soms maagen darmklachten en ze slapen de eerste nacht slecht of in zijn geheel niet. De ernst van zo n transatlantische kater hangt af van het aantal gepasseerde tijdzones, en van de richting waarin men zich verplaatst: na een vliegreis in oostelijke richting verloopt de aanpassing moeilijker dan na een westwaartse vlucht. Meestal duurt het een week voordat het lichaam zich volledig aan het nieuwe tijdschema heeft aangepast. De aanpassing lukt het snelst wanneer men gebruikmaakt van allerlei signalen van buitenaf, waardoor het lichaamsritme weer in de maat gaat lopen met de omgeving. Dat betekent dat u na aankomst de rest van de dag zo actief mogelijk moet zijn, op het plaatselijke gebruikelijke tijdstip de maaltijd nuttigen, en tijdens de nacht proberen te slapen. Vakanties Sommige mensen met slaapproblemen vallen wanneer ze op vakantie zijn, juist als een blok in slaap, omdat ze moe zijn van alle opgedane indrukken en van de (extra) lichaamsbeweging die ze hebben genoten. Anderzijds kunnen van nature goede slapers juist tijdens de vakantie problemen met hun nachtrust ondervinden. Daarvoor zijn wel enkele oorzaken aan te geven. Je kunt s avonds nog zo vol zijn van alle nieuwe indrukken, dat je de slaap niet kunt vatten. Je hebt last van lawaai uit de omgeving (camping, hotel in een drukke straat), of het klimaat speelt je parten. Of je moet wennen aan een andere omgeving of aan een vreemd bed. Wanneer u op vakantie moeilijk in slaap komt, is het verstandig om vast te houden aan bepaalde slaapgewoonten die u zichzelf in de loop van de jaren hebt aangeleerd (avondwandeling, lezen, muziekje). Soms helpt het om wat persoonlijke dingen van thuis mee te nemen, zoals uw eigen vertrouwde kussen. Mensen die thuis door een verantwoordelijke baan of een druk leven hun emoties verdringen kunnen die soms pas verwerken wanneer in een periode van rust, de druk van hun afvalt. Ook dat kan een oorzaak van slaapproblemen tijdens de vakantie zijn. 8
9 Eet- en drinkgewoonten Sommige mensen slapen eerder in als ze eerst nog iets hebben gegeten of gedronken. Dat moet wel met mate gebeuren, want na een overvloedig souper val je meestal maar moeizaam in (een rusteloze) slaap. Het beste is het, om het avondeten tenminste vier uur voordat u naar bed gaat te gebruiken, en eventueel vlak voor het slapen een klein (fruit)hapje te eten of een beker warme melk (al dan niet met honing of anijs) te drinken. Melk en moutproducten fungeren niet alleen als licht verteerbare aanvuller, maar bevatten ook L-tryptrofaan. Dit aminozuur (bouwsteen van eiwit) wordt door ons lichaam omgezet in serotonine, een stof die de hersenen meedeelt dat er geslapen moet worden. Een enkel glaasje alcohol kan uitstekend als nachtmutsje dienst doen, maar veel drank veroorzaakt een gebroken slaap. U slaapt weliswaar sneller in, maar als de alcohol na enkele uren uitgewerkt is, bestaat een grote kans dat u wakker wordt en moeilijk opnieuw inslaapt. Koffie, thee, cacao en cola bevatten cafeïne. De werking van cafeïne is stimulerend en vooral overdag wordt dat door vele mensen op prijs gesteld. Maar bij sommigen is de stimulering, om wat voor reden dan ook, ongewenst. Er zijn mensen die last kunnen krijgen met het slapen als ze s avonds na ongeveer uur meer dan één à twee kopjes drinken. Dat hoeft echter niet want de ene mens is gevoeliger voor cafeïne dan de andere. Wanneer u regelmatig aan slapeloosheid lijdt, kunt u eens kijken wat u s avonds aan cafeïne eet en drinkt. Als u koffie later op de avond toch op prijs stelt, kunt u heel goed cafeïnevrije koffie gaan drinken. De slaapkamer en het bed Slapen lukt het beste in een rustige, donkere en goed geventileerde ruimte. Gebruik de slaapkamer echt om te slapen, en niet om te werken of TV te kijken. Vermijd opzichtig behang, felle kleuren, of voorwerpen die ongewild emoties kunnen oproepen (bijvoorbeeld foto s van overleden dierbare personen). De meeste mensen slapen het prettigst in een niet te sterk verwarmd vertrek. Zorg wel dat u voldoende bent toegedekt (warmte ontspant namelijk de spieren en bevordert daardoor het inslapen. Kortom: een frisse neus en warme voeten! Het 9
10 bed moet voldoende ruim zijn om bewegingen mogelijk te maken (per nacht veranderen we gemiddeld zo n veertig keer van houding). Een vuistregel is, dat het bed veertig centimeter breder moet zijn dan uzelf en twintig centimeter langer dan uw eigen lengte. Om goed te kunnen slapen moet u zo ontspannen mogelijk in bed kunnen liggen: de wervelkolom en de spieren kunnen dan tot rust komen. In een weinig ondersteunend hard bed of in een doorhangend bed is dat niet mogelijk. Een goed ondersteunend bed geeft mee bij de heupen en de schouders, maar biedt steun bij de benen, de taille en de nek. Het kussen moet in ligstand de ruimte tussen de schouders en het hoofd opvullen en ervoor zorgen dat de halswervels in een rechte lijn komen met de rest van de wervelkolom. Bezuinig niet op de aanschaf van bedbodem en matras, en probeer deze in de winkel uit, voordat u tot de aankoop overgaat. Tenslotte: vermijd knellende kleding in bed, en draag geen nylon ondergoed (want dit laat te weinig transpiratievocht door). Lichamelijke oorzaken en slapeloosheid Hoewel slaapproblemen meestal te wijten zijn aan psychische factoren, kunnen ook lichamelijke klachten een rustige slaap in de weg staan. Zo kunnen mensen met angina pectoris (aanvalsgewijze pijn op de borst door een zuurstoftekort van de hartspier) s nachts wakker worden zonder dat ze beseffen pijn te hebben gehad. Ook bejaarden bij wie het hart minder krachtig werkt of mannen met een prostaatvergroting, die s nachts vaker naar het toilet moeten, hebben nogal eens moeite met doorslapen. Doorslaapstoornissen komen ook voor bij CARA-patiënten die s nachts kortademig kunnen zijn. Mensen met rugklachten of met gewrichtsreuma kunnen s nachts door de pijn wakker worden. Een maagzweer kan vooral tijdens de REM-slaap (wanneer er meer maagzuur wordt afgescheiden) pijnklachten veroorzaken. 10
11 Inslaapstoornissen kunnen vóórkomen wanneer de schildklier te zwak werkt. Vrouwen slapen nogal eens slechter tegen het moment van de menstruatie. Als lichamelijke klachten (mede) uw nachtrust verstoren, bespreek dit dan met de huisarts. In vele gevallen kunt u zelf de klachten op eenvoudige wijze verlichten. Ademhalingsproblemen verbeteren nogal eens in een warme omgeving met vochtige lucht (verdampingsbakjes aan de radiator); benauwdheid als gevolg van astmatische bronchitis of hartklachten verminderen door het hoofdeinde van het bed te verhogen (blokjes onder de poten, of een verstelbaar hoofdeinde). Mensen met rugklachten zijn gebaad bij een goed ondersteunend matras. Het inslapen kan worden bemoeilijkt door een hinderlijk, kriebelend gevoel in de benen en voeten of door herhaaldelijke spiertrekkingen in de benen. Vooral vrouwen hebben s nachts nogal eens last van rusteloze benen. Wanneer er geen duidelijke oorzaak voor deze klachten kan worden gevonden, dan kunnen medicijnen soms verlichting geven. Slapeloosheid bij kinderen kan soms een lichamelijke oorzaak hebben, zoals een worminfectie aan de anus of een vergrote neusamandel. Van een aantal geneesmiddelen is bekend dat ze in- en doorslaapstoornissen kunnen veroorzaken. Hiertoe behoren: diuretica (plastabletten), corticosteroïden (medicijnen die onder andere bij de behandeling van astma worden gebruikt), bèta-blokkers (onder andere gebruikt om de bloeddruk te verlagen), en pijnstillers die cafeïne bevatten. In de bijsluitertekst van het middel staat vermeld of het invloed heeft op de slaap. Slaapproblemen op latere leeftijd Naarmate we ouder worden verandert de gemiddelde slaapduur (6-8 uur bij een volwassene) niet veel, maar er treden wel een aantal veranderingen in het slaappatroon op. Het duurt meestal langer voor we inslapen (jonge volwassenen slapen meestal binnen twintig minuten in). De hoeveelheid diepe slaap neemt af; bejaarde mensen voelen zich daardoor, ondanks een normale nachtrust, s morgens toch niet uitgerust. 11
12 Het slaap-waakritme wordt bij het ouder worden steeds vlakker ; dat verklaart waarom bejaarden overdag gemakkelijk een dutje kunnen doen en s nachts juist vaker wakker worden. Die korte tukjes overdag bestaan vooral uit lichte slaap (en niet uit REM-slaap, want daarvoor duren ze meestal te kort), maar hebben toch een verkwikkend effect. Daarbij komt nog dat de behoefte aan slaap op latere leeftijd vaak minder wordt, omdat er overdag weinig energie wordt verbruikt. Wie tijdens een werkzaam leven gewend was zonder problemen te slapen, kan vaak moeilijk accepteren dat het slaappatroon verandert wanneer de aard en het karakter van de bezigheden zich hebben gewijzigd. Toch gaat het hier om een normaal verschijnsel dat nu eenmaal bij het ouder worden hoort. Om desondanks s nachts beter te kunnen slapen kan het zinvol zijn om de slaapdruk op te voeren, dat betekent: overdag meer actief zijn, bijvoorbeeld een flinke wandeling maken; middagdutje achterwege laten; niet te vroeg naar bed gaan, zodat u niet te lang wakker ligt. Al deze maatregelen tezamen leiden vaak tot meer vermoeidheid in de avonduren en daardoor tot een grotere behoefte aan slaap. Verbetert de nachtrust niet ondanks bovengenoemde leefregels, dan is het raadzaam om contact op te nemen met de huisarts, om te bezien of de oorzaak in een andere richting moet worden gezocht. Vooral op latere leeftijd kan door lichamelijke ongemakken en ziekten (zie aldaar), en soms ook door het gebruik van bepaalde medicijnen de slaap verstoord raken. Ook factoren als eenzaamheid en gebrek aan aandacht spelen nogal eens een rol. Sociale contacten blijven ook op hogere leeftijd heel belangrijk. Leren ontspannen: de basis voor een goede nachtrust Onze verre voorouders hadden zich zo vereenzelvigd met het ritme van de natuur, dat ze bij zonsondergang gingen slapen en bij zonsopgang weer wakker werden. De mens uit de twintigste eeuw heeft zich echter onafhankelijk gemaakt van de wisseling van licht en donker. Omdat we vaak nog in de late uren actief 12
13 zijn, is het eigenlijk niet verwonderlijk dat slaapproblemen vaak voorkomen. We vergeten nogal eens, dat je om goed te kunnen slapen, bijtijds gas terug moet nemen. Ontspanning is een belangrijke voorwaarde voor een goede nachtrust. Maar die ontspanning moet u niet op een verkeerde manier zoeken, bijvoorbeeld door het gebruik van alcohol, koffie en tabak (ook nicotine werkt averechts in de slaap) in de late avonduren. Ontspanning begint al in de uren voor het naar bed gaan. Neem daarom geen werk mee naar huis, als het niet echt nodig is, maar besteed de avond liever aan uw hobby s. Lees ontspannende lectuur, en vermijd opwindende TVprogramma s of zware gesprekken voor het slapen gaan. Zorg dat u s avonds lichamelijk moe bent. Neem daarom overdag eens vaker de fiets in plaats van de auto, en de trap in plaats van de lift. Ook regelmatige sportbeoefening (aangepast aan uw leeftijd) en wandelen zijn belangrijk. Ga echter niet joggen of sporten in de late avonduren, omdat u dan te wakker bent om in slaap te kunnen vallen. Maak liever een avondwandeling. Een warm bad (op lichaamstemperatuur) stimuleert de bloedsomloop. Wanneer uw lichaam na het bad wat afkoelt, bedenk dan hoe heerlijk het is om straks in uw warme bed te kunnen kruipen! Pieker in bed niet over uw problemem, maar probeer ze op een ander moment te verwerken. Denk voordat u gaat slapen aan prettige situaties (bijvoorbeeld liggen aan het strand, vakantie, of andere prettige momenten uit uw leven). Als u gewend bent in bed nog wat te lezen, kies dan geen kruiswoordraadsels of loodzware lectuur. Breng uw lichaam, zodra u in bed ligt, in de meest natuurlijke slaaphouding. Daartoe gaat u half op uw rechterzij liggen, de linkerarm ligt gebogen naast het hoofd, de rechterarm naar achteren. Het linkerbeen houdt u opgetrokken en het rechterbeen ontspannen gestrekt. Als u spanning voelt opkomen, adem dan enkele malen diep in en uit. Probeer niet tot elke prijs te willen slapen. Houd uzelf voor, dat u in een prima rusthouding ligt, waarin u desnoods wakend- de nacht ook wel doorkomt. Denk niet aan de dag van morgen, of aan het feit dat u weer op tijd opmoet, want 13
14 zo n psychisch gevecht tegen de slaap verliest u altijd. Soms helpt het wanneer u zich voorneemt om juist wakker te blijven, waardoor u de aandacht van het slaapprobleem afwendt. Probeer een slaapritme op te bouwen. Ga iedere avond zoveel mogelijk op dezelfde tijd naar bed en sta s morgens op een vaste tijd op. Zo leert uw lichaam wanneer het moet slapen en wanneer het wakker moet zijn. Door s morgens ochtendgymnastiek te doen of door een niet te warme douche te nemen, stimuleert u de bloedsomloop en zult u zich na een slapeloze nacht fitter voelen. Bent u erg gespannen, probeer dan eens een cursus yoga, of volg een slaapcursus bij één van de kruisverenigingen in ons land. Slapen op recept Wanneer leefregels en ontspanningsoefeningen niet baten is het zinvol om contact op te nemen met uw huisarts. Samen kunt u bespreken welke factoren bij uw slaapproblemen mogelijk (mede) een rol spelen. U kunt het vragenlijstje verderop gebruiken om zelf wat meer zicht op de eventuele oorzaken te krijgen. Als uw slechte nachtrust te wijten is aan verkeerde slaapgewoontes of spanningen en problemen, dan kunt u beter eerst proberen daar verandering in te brengen. Soms kan het tijdelijk gebruik van slaapmiddelen een reëel alternatief zijn om een moeilijke periode te overbruggen. Doordat u s nachts beter slaapt en s morgens uitgerust bent, zult u overdag uw problemen wellicht beter aankunnen. Bovendien wordt door het gebruik van een slaapmiddel voorkomen dat u verkeerde slaapgewoonten gaat ontwikkelen, waardoor uw slaapproblemen chronisch kunnen worden. Ook bij voorbijgaande stoornissen van het slaap-waakritme (bijvoorbeeld jet lag) kan het tijdelijk gebruik van een slaapmiddel soms goede diensten bewijzen. De tegenwoordig gebruikte slaapmiddelen behoren vrijwel zonder uitzondering tot de zogeheten benzodiazepinen. Ze zijn niet alleen slaapverwekkend, maar nemen ook angst en spanning weg. 14
15 De benzodiazepinen kunnen worden verdeeld in middelen met een korte en met een lange werking. Slaapmiddelen met een lange werking kunnen langer doorwerken dan nodig is, waardoor je er de ochtend na inname nog suf van bent en je minder goed kunt concentreren. Het prestatievermogen kan afnemen zonder dat u dat zelf bemerkt, vooral in situaties waarbij gedurende enige tijd weinig aandacht is vereist. Daarom moeten met name langwerkende slaapmiddelen niet worden ingenomen als u aan het verkeer deelneemt, gecompliceerde machines bedient of op grote hoogte werkt. Het gebruik van langwerkende middelen heeft eigenlijk alleen zin, als u overdag angstig of gespannen bent. Middelen met een kortere werking veroorzaken de volgende ochtend (vrijwel) geen restwerking en zijn daardoor meer geschikt als slaapmiddel. Omdat benzodiazepinen het effect van alcohol en van andere kalmerende middelen versterken, mogen ze daarmee niet worden gecombineerd. Het is verstandig om slaaptabletten niet langdurig te gebruiken, maar om na enkele dagen of weken weer te proberen op eigen kracht te gaan slapen. Bespreek met uw arts hoelang u een slaapmiddel nodig denkt te hebben en gebruik het daarna eventueel alleen nog als u het gevoel hebt dat u er echt niet zonder kunt. Meer inzicht in uw slaapproblemen Onderstaand vragenlijstje kunt u gebruiken om wat meer zicht op uw slaapproblemen te krijgen. Het kan ook dienen als geheugensteuntje tijdens een eventueel gesprek met uw huisarts. Hoe lang slaapt u al slecht, en waarin uit zich dat? (moeilijk inslapen, slecht kunnen doorslapen, te vroeg wakker worden). Zijn er nachten dat u wel goed slaapt? Hebt u er overdag last van? (bijvoorbeeld doordat u prikkelbaar bent, zich moeilijk kunt concentreren, minder presteert of de neiging hebt om hazenslaapjes te doen). Welke gewoonten en bezigheden houdt u erop na voordat u naar bed gaat? - Drinkt u alcohol, koffie, thee, cola? 15
16 - Rookt u voor het slapengaan? - Ontspant u zich voldoende en op welke manier? Gebruikt u geneesmiddelen (vrij verkrijgbaar of op recept)? Houden lichamelijke klachten of ongemakken u uit de slaap? Zijn wellicht spanningen of problemen (mede) de oorzaak dat u zo slecht slaapt? Hoeveel slaap denkt u nodig te hebben? Wat doet u zelf om beter te kunnen slapen? Verdere informatie In deze folder zijn slechts een aantal belangrijke oorzaken van slapeloosheid behandeld. Uitvoerige informatie over slapen en slapeloosheid kunt u vinden in het boekje 100 vragen over slapeloosheid door drs. Bert Klaassen, uitgeverij Het Spectrum. Het boekje bevat ook diverse ontspanningsoefeningen en een groot aantal adviezen om beter te leren slapen. Ommelander Ziekenhuis Groep, locatie Lucas Gassingel CX Winschoten Postbus RA Winschoten Telefoon: info@ozg.eu Web: (03-11) OZG, locatie Lucas 16
Slaapstoornissen bij ouderen
Slaapstoornissen bij ouderen Een goede nachtrust is belangrijk. Tijdens de slaap krijgt het lichaam de tijd om te herstellen. Daarnaast lijkt slaap ook invloed te hebben op het geheugen. Met het ouder
Nadere informatieSlaapstoornissen bij ouderen
Slaapstoornissen bij ouderen Een goede nachtrust is belangrijk. Tijdens de slaap krijgt het lichaam de tijd om te herstellen. Daarnaast lijkt slaap ook invloed te hebben op het geheugen. Met het ouder
Nadere informatieAdviezen om beter te slapen
Adviezen om beter te slapen U heeft last van slapeloosheid. Dit is een veel voorkomende klacht, waarvoor vaak geen duidelijke oorzaak te vinden is. In deze folder leest u tips om beter te kunnen slapen.
Nadere informatieSlaaphygiene tips voor een gezonde slaap
Slaaphygiene tips voor een gezonde slaap Inleiding Deze folder geeft u informatie over slapeloosheid. Slapeloosheid is een veelvoorkomende klacht. Er zijn mensen die moeite hebben om in slaap te vallen,
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieNiet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek
Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat is ongeveer een derde van ons hele leven. Er zijn wel verschillen in de behoefte aan slaap. Waar de
Nadere informatieOmgaan met slaapproblemen
Leven met Multipele Sclerose uitgave 12 Omgaan met slaapproblemen EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds 2 Inleiding We besteden ongeveer eenderde
Nadere informatieVier op de tien slaapt slecht Bijlage
1) Grafieken en tabellen Vier op de tien slaapt slecht Bijlage Grafiek 1: Stellingen over slaap (totale groep 3.297 personen) Kijk naar jezelf (op een gemiddelde dag) en duid aan in welke mate je het eens
Nadere informatieSLAAP BIJ OUDEREN. - Tips voor een goede nachtrust-
SLAAP BIJ OUDEREN - Tips voor een goede nachtrust- Aandacht voor het slapen is belangrijk. Tijdens de slaap kan je lichamelijk en geestelijk herstellen. Er worden bovendien reserves opgebouwd om de volgende
Nadere informatieAdviezen om beter te slapen
Slaapcentrum Slingeland Medische psychologie en Maatschappelijk werk Adviezen om beter te slapen i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen U heeft last van slapeloosheid. Dit kan invloed hebben
Nadere informatieSlaapproblemen, angst en onrust
Slaapproblemen, angst en onrust WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WAT GEBEURT ER ALS U STOPT AUTORIJDEN INFORMATIE ADRESSEN HULPVERLENING VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL SLAAPPROBLEMEN,
Nadere informatieGIDS. voor een. rustige nacht
GIDS voor een rustige nacht Lekker geslapen? Lekker slapen en uitgerust wakker worden. Voor veel mensen is het een verre droom. Naar schatting één op de vijf mensen in ons land kampt geregeld met slaapproblemen.
Nadere informatieCentrum voor Slaapen Waakstoornissen (CSW)
= Centrum voor Slaapen Waakstoornissen (CSW) Inhoudsopgave Inleiding 3 Het Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen 3 De slaap 5 Wat is slaap? 5 Het verloop van de slaap 5 Hoe wordt de slaap geregeld? 6
Nadere informatieSessie 1 Informatie en slaaphygiëne
Sessie 1 Informatie en slaaphygiëne Bespreken ingevulde lijsten De lijsten die u voor deze sessie heeft ingevuld, worden kort besproken. Ze zijn vooral bedoeld als meting vooraf. In latere sessies zullen
Nadere informatieKALMEER- EN SLAAPMIDDELEN DE AFBOUW
KALMEER- EN SLAAPMIDDELEN DE AFBOUW Ik wil stoppen met slaapmiddelen In het kort Een goede voorbereiding maakt stoppen met slaapmiddelen makkelijker. Uw huisarts helpt u graag bij het stoppen. Als u stopt,
Nadere informatieMEUBELEN VRANKEN. By Gy 2012
MEUBELEN VRANKEN By Gy 2012 Hoeveel slaap hebben we nodig? U realiseert het zich misschien niet altijd, maar we brengen gemiddeld een derde deel van ons leven in bed door. Goed en genoeg slapen is een
Nadere informatieSlaaphygiëne. Tips om beter te slapen. Hoofdpijn polikliniek
Slaaphygiëne Tips om beter te slapen Hoofdpijn polikliniek Soms is het moeilijk om in slaap te vallen of om door te slapen. Hier geven wij u enkele tips die misschien kunnen helpen om tot een gezonde slaap
Nadere informatieSlaapdienst Verstoorde nachtrust
Slaapdienst Verstoorde nachtrust Tips voor een goede slaap. Ik kan niet slapen! Woelen, draaien, het maalt maar door in uw gedachten. Steeds bent u bezig met wat er die dag allemaal gebeurd is of wat u
Nadere informatieSlaapproblemen? Gezonde slaap
Dit is een folder van www.orthoconsult.nl geschreven door dhr. drs. Ard Nieuwenbroek, trainer/ therapeut bij Ortho Consult. Deze folder is op een aantal punten aangepast en aangevuld door de stressbegeleiders
Nadere informatiePatiënteninformatie. Slaap bevorderende adviezen Slaap bevorderende adviezen.indd 1
Patiënteninformatie Slaap bevorderende adviezen 20170044 Slaap bevorderende adviezen.indd 1 01-09-17 13:41 Slaap bevorderende adviezen Slaapcentrum, route 1.5 Telefoon (050) 524 5930 Medische Psychologie,
Nadere informatieSLAAPPROBLEMEN APOTHEEK.NL
SLAAPPROBLEMEN WAT KAN IK ZELF DOEN MEDICIJNEN BIJ SLAAPPROBLEMEN (BENZODIAZEPINES) AUTORIJDEN STOPPEN MET EEN BENZODIAZEPINE WAT KAN DE APOTHEKER VOOR MIJ DOEN INFORMATIE APOTHEEK.NL SLAAPPROBLEMEN Slaapproblemen
Nadere informatieHelp, ik kan niet slapen! Slaapproblemen bij jongeren
1 Help, ik kan niet slapen! Slaapproblemen bij jongeren 2 Help, ik kan niet slapen! Slaapproblemen bij jongeren Slaap jij ook zo slecht? Uit onderzoek blijkt dat één op de tien jongeren zo nu en dan last
Nadere informatiePeriodieke beenbewegingen van de slaap periodic limb movement disorder (PLMD)
Periodieke beenbewegingen van de slaap periodic limb movement disorder (PLMD) Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 1160 Wat zijn periodieke beenbewegingen van de slaap? Bij periodic limb movement
Nadere informatieRusteloze benen restless legs syndrome (RLS)
Rusteloze benen restless legs syndrome (RLS) Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 1159 Wat zijn rusteloze benen? Het rusteloze benen syndroom (ofwel restless legs syndrome, afgekort RLS) is een
Nadere informatieinhoud 1. Slapen 2. Wat is slapen? 3. Waarom slaap je? 4. Slaapschuld 5. De biologische klok 6. Ochtend en avondmensen 7.
Slaap inhoud 1. Slapen 3 2. Wat is slapen? 4 3. Waarom slaap je? 5 4. Slaapschuld 6 5. De biologische klok 6 6. Ochtend en avondmensen 7 7. Slapen in fasen 7 8. De hoeveelheid slaap 10 9. Inspanning en
Nadere informatieLeren beheersen van je slaapprobleem. Bart De Saeger" 19/03/2012
Leren beheersen van je slaapprobleem Bart De Saeger" 19/03/2012 Bart De Saeger" Klinisch psycholoog - Gedragstherapeut Theorie + Technieken Inzicht krijgen" Leren hoe je het probleem stap voor stap kan
Nadere informatieSlaapproblemen. GGD Regio Nijmegen
Slaapproblemen GGD Regio Nijmegen Slaapproblemen Problemen met het slapen, komen bij kinderen regelmatig voor. Als uw kind moeite heeft met slapen, is het goed om na te gaan waardoor dit komt. In deze
Nadere informatieOmgaan met slapeloosheid
Omgaan met slapeloosheid Beste patiënt Vrijwel iedereen heeft wel eens een slapeloze nacht. Sommigen daarentegen genieten zelden of nooit van een heerlijke nachtrust. Dat is vervelend. Samen kunnen we
Nadere informatieSlaapproblemen? Een aantal feiten. Gezonde slaap. Soorten Slecht Slapen
Niet waar Soms waar Wel waar Slaapproblemen? Een aantal feiten Uit onderzoek blijkt dat èèn op de 10 jongeren zo nu en dan last heeft van slaapproblemen. Dit kan iedereen overkomen en eigenlijk is het
Nadere informatieTIPS OM BETER TE SLAPEN
TIPS OM BETER TE SLAPEN Heeft u last van problemen tijdens het slapen en/of wordt u vaak vermoeid wakker? In deze folder kunt u tips en adviezen vinden voor een betere slaap. Slaapproblemen zijn een vaak
Nadere informatie1. Hoe verloopt een normale slaap?
B348 juni 2016 Slaapwel! algemene informatie over de slaap en tips om goed te slapen 1. Hoe verloopt een normale slaap? De normale slaap verloopt in 4 à 6 blokken van telkens 1,5 à 2 uur. Elk blok is op
Nadere informatieSlaapadviezen. Havenziekenhuis. Bij slapeloosheid
Slaapadviezen Bij slapeloosheid Heeft u moeite met inslapen en/of doorslapen? In deze folder leest u een aantal tips voor een goede nachtrust. Ga voor uzelf na of u deze slaapadviezen echt toepast en neem
Nadere informatieTips tegen nervositeit
Vijf jaar lang heb ik een slaapmiddel gebruikt om in slaap te komen soms had ik de moed om het eens zonder dat tabletje te proberen. Ik sliep dan zo slecht, dat ik de moed snel weer opgaf. Toch vond ik
Nadere informatieSLAAPSTOORNIS PATIËNTENINFORMATIE
SLAAPSTOORNIS PATIËNTENINFORMATIE ALGEMEEN Slapen lijkt zo normaal. Toch zijn er heel wat mensen bij wie slapen niet vanzelf gaat. 20 tot 30% van de mensen heeft wel eens een paar slechte nachten achter
Nadere informatieSlaap workshop. Lichamelijk slapen. Mentaal slapen
Slaap workshop Lichamelijk slapen Mentaal slapen Mijn werk.. Praktijkvoorbeeld Onze lieve, gevoelige dochter van net 5 jaar heeft (had) al maanden moeite met in slaap komen. Urenlang draaien, kletsen,
Nadere informatieRusteloze benen. restless legs syndrome (RLS) Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Rusteloze benen restless legs syndrome (RLS) Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Wat zijn rusteloze benen? Het rusteloze benen syndroom (ofwel restless legs syndrome, afgekort
Nadere informatiePeriodieke beenbewegingen van de slaap
Periodieke beenbewegingen van de slaap periodic limb movement disorder (PLMD) Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Wat zijn periodieke beenbewegingen van de slaap? Bij periodic
Nadere informatieGezond slapen? Slaapadvies voor rusthuisbewoners.
Gezond slapen? Slaapadvies voor rusthuisbewoners. WAT IS SLAAP? Slaap is een toestand van rust. Het is een natuurlijk proces waarbij je lichaam zich herstelt, maar ook om ervaringen van de dag te helpen
Nadere informatieSlapen mag! B E T E R L ER EN SL A P E N, B E T E R VO ELEN.
Slapen mag! BETER LEREN SLAPEN, BETER VOELEN. Altijd een moe gevoel? Zou je graag meer energie willen overhouden? Dit E-book helpt je te begrijpen hoe slaap werkt. Hoe je met eenvoudige tips je nachtrust
Nadere informatieDEEL 2 ACHTERGRONDINFORMATIE
DEEL 2 ACHTERGRONDINFORMATIE ACHTERGRONDINFORMATIE 2.1 Achtergrond Slaap bij kinderen Kinderen komen in hun eerste levensjaren bijna elke dag in aanraking met dingen die ze nog moeten leren of ontdekken.
Nadere informatieBloeddrukdalingen bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen
Bloeddrukdalingen bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen 2 Inleiding Bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen komen soms plotselinge bloeddrukdalingen voor. Deze bloeddrukdalingen kunnen uw
Nadere informatiePatiënteninformatie. Slaap bevorderende adviezen bij het Slaapapneu Syndroom
Patiënteninformatie Slaap bevorderende adviezen bij het Slaapapneu Syndroom Slaap bevorderende adviezen bij het Slaapapneu Syndroom Slaapcentrum, route 1.5 Telefoon (050) 524 5930 Medische Psychologie,
Nadere informatieSessie 1 Informatie en slaaphygiëne
Sessie 1 Informatie en slaaphygiëne Bespreek het slaapdagboek (zie bijlage) en beantwoord eventuele vragen over de algemene informatie over slaap. Psycho-educatie: leg het ontstaan van langdurige slapeloosheid
Nadere informatieInslaapproblemen bij kinderen met AD(H)D
Inslaapproblemen bij kinderen met AD(H)D Ongeveer 30% van de kinderen met AD(H)D heeft chronische inslaapproblemen. Dit zien we ook vaak bij onder andere kinderen met een ontwikkelingsachterstand, autisme,
Nadere informatiekennistoets. wat weet jij nou van slapeloosheid?
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M23 van juli 2005. Met behulp van de Kennistoets kunnen de praktijkassistentes nagaan hoe hun kennis over hun handelen bij slapeloosheid en slaapmedicatie
Nadere informatieInformatiebrochure. Slaap (-problemen?) PAAZ. I Autonome verzorgingsinstelling
Informatiebrochure Slaap (-problemen?) PAAZ I Autonome verzorgingsinstelling IISlapeloze nachten Ieder mens slaapt wel eens slecht, kan urenlang niet inslapen of ligt te piekeren bij het vooruitzicht van
Nadere informatieHoofdpijn bij kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Hoofdpijn bij kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Hoofdpijn Hoofdpijn bij kinderen komt regelmatig voor. Vaak is de oorzaak duidelijk, bijvoorbeeld slaapgebrek, drukte of lawaai.
Nadere informatieOmgaan met nachtdiensten
Omgaan met nachtdiensten ALLES OVER WISSELENDE SLAAPDIENSTEN Week 7.2 RAOUL DE BRUIN OVERWINSLAPELOOSHEID.NL Omgaan met nachtdiensten De wereldeconomie is in de laatste jaren flink veranderd waardoor de
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Slaaphygiëne bij ouderen. Tips om goed te slapen
PATIËNTEN INFORMATIE Slaaphygiëne bij ouderen Tips om goed te slapen Bij het ouder worden verandert het normale slaappatroon. De slaap wordt korter, minder diep en het kan voorkomen dat u vaker wakker
Nadere informatieSlapeloosheid (Insomnia)
Slaap Waak Centrum Slapeloosheid (Insomnia) Afspraak op het Slaap Waak Centrum Een slaapprobleem of een slaapgerelateerd probleem heeft vaak een brede aanpak nodig. In het Slaap Waak Centrum werken wij
Nadere informatieBIJLAGE. Slapeloosheid
BIJLAGE B Slapeloosheid Een van de vervelendste gevolgen van een angststoornis - en van de depressie die daar vaak mee samenhangt - is slapeloosheid. Sommige mensen hebben moeite met in slaap vallen (inslaapstoornis;
Nadere informatieOmgaan met slapeloosheid Adviezen door de psychologen van het Slaapcentrum
Omgaan met slapeloosheid Adviezen door de psychologen van het Slaapcentrum Slaaprestrictie Achtergrondinformatie Slechte slapers hebben vaak de neiging om langer in bed te blijven liggen in de hoop dat
Nadere informatieLekker slapen. Tips voor een goede (nacht)rust
Lekker slapen Tips voor een goede (nacht)rust Slaap: onmisbaar voor lichaam en geest. We hebben rust nodig om te herstellen van de dag. Bij kinderen is slapen daarnaast belangrijk voor een goede groei.
Nadere informatieHoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid
Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt
Nadere informatieRust & Ontspanning 1
Rust & Ontspanning 1 Onderwerpen Invloed van stress Onthaasten Rust als basis Bewust leven Tips om te onthaasten Nachtrust Tips voor goede nachtrust Vragen 2 Invloed van stress In ons leven worden we frequent
Nadere informatieSLAAPMAKEND. Workshop Slaap en Persoonlijke effectiviteit NVAB
Workshop Slaap en Persoonlijke effectiviteit NVAB 11-06-2018 Slaapquiz: 1) Je hersenen rusten tijdens je slaap 2) Sommige mensen dromen nooit tijdens hun slaap
Nadere informatieslaapproblemen en autisme Inservice Autisme 2018
Dia 1 slaapproblemen en autisme Inservice Autisme 2018 Bert van de Meeberg, Arts VG Dia 2 slaapproblemen en autisme Wat is slaap? Wat is gezonde slaap? Wanneer spreken we van een slaapprobleem? Waarom
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Infobrochure Orthostatische hypotensie Beste patiënt, Beste patiënte, Naar aanleiding van uw verblijf in het ziekenhuis in Waregem kreeg u te horen dat u last heeft van orthostatische hypotensie. In deze
Nadere informatieHyperventilatie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Hyperventilatie Wanneer u gespannen bent of angstig, kunnen verschillende lichamelijke klachten ontstaan. Eén van die klachten is hyperventileren. Hyperventileren wil zeggen dat u te snel of te diep ademt.
Nadere informatieBrandend maagzuur en andere maagklachten Last van uw maag of een beetje misselijk? Vaak weet u meteen de oorzaak. Het eten was te vet, te veel koffie
Brandend maagzuur en andere maagklachten Last van uw maag of een beetje misselijk? Vaak weet u meteen de oorzaak. Het eten was te vet, te veel koffie genomen of een glaasje te veel gedronken. Maar ook
Nadere informatieOver slapen, (teveel) huilen en regelmaat
VERZORGING Over slapen, (teveel) huilen en regelmaat voor ouders met een baby tot 3 maanden Waarom huilt een baby? Alle baby s huilen en dat is een gezonde zaak. Het is normaal. Huilen hoort bij de ontwikkeling
Nadere informatieSlapen is heerlijk! Slaap lekker!
Slapen is heerlijk! We slapen graag en veel. Net als elk mens slaapt u ongeveer één derde van uw leven. U kunt dus gerust stellen dat slapen een belangrijk onderdeel is in uw leven! Slapen doet u vaak
Nadere informatieWat zouden we zijn zonder slaap?
Wat zouden we zijn zonder slaap? De gemiddelde Nederlander gaat om 6 minuten voor half 12 naar bed en staat om 18 minuten over 7 weer op. Dit betekent dat we gemiddeld 7 uur en 54 minuten per etmaal in
Nadere informatieslaap voorlichting Slaap Voorlichting 1. Toelichting 2. Doel, doelgroep en tijdsduur 3. Uitvoering 4. Organisatie
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M23 van juli 2005. Een gestructureerde slaapanamnese en goede voorlichting over slaapfysiologie en slaaphygiëne kunnen onnodig en ineffectief
Nadere informatieOnrust in de nacht Samenvatting Dementie Wat is onrustig gedrag in de nacht? Levensloop Jul ie contact verandert Persoonlijkheid
Onrust in de nacht Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Onrust in de nacht samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken. Wat is onrustig gedrag in de nacht? Dementie kan
Nadere informatieLekker slapen. Tips voor een goede (nacht)rust
Lekker slapen Tips voor een goede (nacht)rust Slaap: onmisbaar voor lichaam en geest. We hebben rust nodig om te herstellen van de dag. Bij kinderen is slapen daarnaast belangrijk voor een goede groei.
Nadere informatieLekker slapen. Tips voor een goede (nacht)rust
Lekker slapen Tips voor een goede (nacht)rust Slaap: onmisbaar voor lichaam en geest. We hebben rust nodig om te herstellen van de dag. Bij kinderen is slapen daarnaast belangrijk voor een goede groei.
Nadere informatieSlaapproblemen bij jongeren. Informatie voor ouders
Slaapproblemen bij jongeren Informatie voor ouders Jongeren hebben een goede nachtrust nodig zodat ze voldoende energie hebben en zich lichamelijk en geestelijk goed voelen. Het verschilt per jongere hoeveel
Nadere informatieNa een infarct enkele leefregels en richtlijnen
Na een infarct enkele leefregels en richtlijnen Inleiding Zo snel uit het ziekenhuis ontslagen te worden na een infarct geeft veel onzekerheid. Een langer verblijf in de kliniek is echter niet nodig. Beschouw
Nadere informatieSlaapwel baby. Hoeveel slaapt een baby?
Slaapwel Slaapwel baby Net zoals volwassenen slapen ook niet alle kinderen even gemakkelijk of regelmatig. In deze brochure vind je meer informatie over goede slaapgewoontes en krijg je tips voor een gezonde
Nadere informatieOver slapen, (teveel) huilen en regelmaat
VERZORGING Over slapen, (teveel) huilen en regelmaat voor ouders met een baby tot 3 maanden 2 Waarom huilt een baby? Alle baby s huilen en dat is een gezonde zaak. Het is normaal. Huilen hoort bij de ontwikkeling
Nadere informatieAcuut optredende verwardheid Delier
Acuut optredende verwardheid Delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, ongeval en/of operatie. Zoals u vermoedelijk hebt gemerkt, is zijn of haar reactie
Nadere informatielyondellbasell.com Heb je genoeg slaap?
Heb je genoeg slaap? Wat levert een goede nachtust op? Slaap is een van de belangrijkste activiteiten die we doen om ons lichaam te behouden. Het laat onze geest en lichaam herstellen. Slaapproblemen kunnen
Nadere informatieWat bevordert het snurken
Snurken Inleiding Deze folder geeft u informatie over oorzaken en behandeling van snurken. Als u recent voor deze aandoening bij een keel-, neus- en oorarts (kno-arts) bent geweest, dan kunt u in deze
Nadere informatieSlaapproblemen. Print. deze. Heel wat kinderen hebben een periode waarin ze niet. folder. goed slapen. In de meeste gevallen gaat dat vanzelf weer
Slaapproblemen Print Heel wat kinderen hebben een periode waarin ze niet deze goed slapen. In de meeste gevallen gaat dat vanzelf weer folder over. Slaapproblemen kunnen voor veel problemen zorgen. Het
Nadere informatieInleiding... 1. Ademhaling... 1. Hyperventilatie... 1. Oorzaak van hyperventilatie... 2. Klachten bij hyperventilatie... 3. Wat kunt u zelf doen...
Hyperventilatie Inhoudsopgave Inleiding... 1 Ademhaling... 1 Hyperventilatie... 1 Oorzaak van hyperventilatie... 2 Klachten bij hyperventilatie... 3 Wat kunt u zelf doen... 4 Tot slot... 5 Inleiding Deze
Nadere informatieMenSense, praktijk voor Psychosomatiek & Re-integratie
MenSense, praktijk voor Psychosomatiek & Re-integratie LEKKER SLAPEN NA DE NACHTDIENST Het werken van onregelmatige tijden of in de nacht kan er voor zorgen dat je natuurlijk ritme - je bioritme - verstoord
Nadere informatieSLAAPPROBLEMEN. Wat kan ik eraan doen?
SLAAPPROBLEMEN Wat kan ik eraan doen? SLAAPPROBLEMEN Wat kan ik eraan doen? Wat is slaap? Slapen is een actief, essentieel en onwillekeurig proces waarvan zeker nog niet alle aspecten ontrafeld zijn. We
Nadere informatieSportief bewegen met een depressie. Depressie
Sportief bewegen met een depressie Depressie Sportief bewegen met een depressie...................................... Bewegen: gezond en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op
Nadere informatieKlachten na een hersenschudding algemene informatie
Een hersenschudding ontstaat door een klap op het hoofd, bijvoorbeeld bij een ongeluk. Je wordt duizelig of raakt bewusteloos. Meestal duurt het enige tijd voor de hersenen hiervan herstellen. Zolang de
Nadere informatieVRAGENLIJST SLAAPGEDRAG OUDER
VRAGENLIJST SLAAPGEDRAG OUDER Vertaling en aanpassing van de Albany Sleep Problems Scale van V. M. Durand (1996) Vertaling van de Epworth Sleepiness Scale van Johns (1991) door A.P.H.M. Maas & M.P.J. Vervloed
Nadere informatieWat kunt u zelf doen?
Hoofdpijn Bijna iedereen heeft wel eens hoofdpijn. Altijd vervelend, maar niet altijd even ernstig, of van even lange duur. Er zijn dan ook verschillende soorten hoofdpijn: spanningshoofdpijn, migraine,
Nadere informatieen waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je
en waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je baby Verwachtingen Wordt dit jullie eerste, tweede, volgende kindje? Weet je al hoe je je baby gaat voeden? Als je al een kind hebt:
Nadere informatieGestructureerd Slaapklachten Interview 1. Demografische informatie. Geslacht: M / V. Burgerlijke staat: Telefoon: 1. Aard van de slaapklacht
Gestructureerd Slaapklachten Interview 1. Demografische informatie Naam: Adres: Geslacht: M / V Leeftijd: Burgerlijke staat: Telefoon: Beroep: Opleiding: 1. Aard van de slaapklacht Heeft u problemen met
Nadere informatieHersenen en slaap. Hersenstichting Nederland
Hersenen en slaap Hersenstichting Nederland 1 Hersenen en slaap Slapen doet iedereen. Maar wat is slaap eigenlijk? En wat hebben de hersenen ermee te maken? Hoewel slaaponderzoekers nog volop discussiëren
Nadere informatieonregelmatige werktijden en eigen verantwoordelijkheid
onregelmatige werktijden en eigen verantwoordelijkheid Copyright Circadian Technologies Ltd 2012 ONDERWERPEN Biologische klok Slaap Ochtendmens/Avondmens Alertheid en veiligheid Voeding DE BIOLOGISCHE
Nadere informatieToilethouding en adviezen voor het plassen en ontlasten
Toilethouding en adviezen voor het plassen en ontlasten 2 Inleiding In deze folder geven wij u adviezen over een goede toilethouding en toiletgedrag. Heel veel mensen die last hebben van urineverlies,
Nadere informatieOSAS ( = obstructief slaapapneu
OSAS ( = obstructief slaapapneu syndroom) Slaap-apneu Slaap is even belangrijk als eten en drinken. Alleen een regelmatig slaap-waakritme houdt ons op de lange duur lichamelijk en geestelijk gezond. Het
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Geriatrie Orthostatische hypotensie Lage bloeddruk bij het staan Algemeen Orthostatische hypotensie betekent letterlijk: een lage bloeddruk bij staan. Veel ouderen hebben last van duizeligheid. Dit uit
Nadere informatieslaap kennistoets Slaap Kennistoets 1. Toelichting 2. Doel, doelgroep en tijdsduur 3. Uitvoering 4. Organisatie
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M23 van juli 2005. Met behulp van de kennistoets kunnen de deelnemers hun kennis toetsen over de richtlijnen uit de NHG-Standaard Slapeloosheid
Nadere informatieWAT IS HOOFDPIJN WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN
Hoofdpijn WAT IS HOOFDPIJN WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL HOOFDPIJN
Nadere informatieSnurkvragenlijst. Ik heb een afspraak op de snurk-/slaap apneupoli op: Snurkt u `s nachts? Sinds hoeveel jaar snurkt u?
Snurkvragenlijst Vul hier uw patiëntnummer in. Heeft u nog geen patiëntnummer, vul dan uw geboortejaar en postcode in volgens het volgende schema: 19661234AB Ik heb een afspraak op de snurk-/slaap apneupoli
Nadere informatieStressmanagement Slaapproblemen en de achilleshiel hoofdstuk 10. Petronette Castrop de Koning
Stressmanagement Slaapproblemen en de achilleshiel hoofdstuk 10 Petronette Castrop de Koning Inhoudsopgave Slaap... 3 Slaapfases... 4 Slapeloos... 4 Achilleshiel in je leven... 5 Slaap Over het algemeen
Nadere informatiePijn bij kanker. Interne Geneeskunde / Oncologie IJsselland Ziekenhuis
Pijn bij kanker Interne Geneeskunde / Oncologie IJsselland Ziekenhuis Wat is pijn? Pijn is een onaangenaam gevoel. Het kan op verschillende manieren ontstaan en het kan op verschillende manieren worden
Nadere informatieHet slaapcentrum voor kinderen
Het slaapcentrum voor kinderen Informatie voor patiënten F0749-4310 mei 2012 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
Nadere informatieStapsport.com. sportdiëtist
Stapsport.com Anja Frank 26-11-2012 Senders van Geel e Anja e 26-11-2012 van Geel Joop Zoetemelk 1979 De Tour de France wordt gewonnen in bed e Anja e 26-11-2012 van Geel e Anja e 26-11-2012 van Geel 31
Nadere informatieSlaaphof Slaapcomfort
Slaapadvies WAT IS HET BESTE BED? Het kopen van een nieuw slaapsysteem is voor mensen een lastig avontuur. U gaat een aankoop doen waar u zo n 25.000 á 30.000 uren op gaat slapen. Iets kopen waar je eigenlijk
Nadere informatieAlgemene informatie. Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis - Kom uit het bed -
Algemene informatie Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis - Kom uit het bed - 1 U zult misschien wel schrikken als u leest dat drie maanden na ontslag ongeveer 30% van de ouderen die behandeld
Nadere informatieBenzo de baas. Succesvol zelf uw slaap- en kalmeringsmiddelen afbouwen
Werkboek van Benzo de baas Succesvol zelf uw slaap- en kalmeringsmiddelen afbouwen Dit werkboek helpt u om stap voor stap te stoppen met slaap- en kalmeringsmiddelen. Over zes weken kunt u weer zonder
Nadere informatieGeriatrie. Patiënteninformatie. Flauwvallen (syncope) Slingeland Ziekenhuis
Geriatrie Flauwvallen (syncope) i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Syncope (uitgesproken: sin-co-péé) is de medische term voor flauwvallen: een aanval waarbij u kort het bewustzijn verliest.
Nadere informatie