Social Return On Investment Hulp bij het Huishouden en Begeleiding

Transcriptie

1 Conceptrapport Social Return On Investment Hulp bij het Huishouden en Begeleiding In de gemeenten Amsterdam, Apeldoorn, Eindhoven, Helmond, Sluis, Tilburg en bij de Eigen Kracht Centrale

2 Conceptrapport Social Return On Investment Hulp bij het Huishouden en Begeleiding In de gemeenten Amsterdam, Apeldoorn, Eindhoven, Helmond, Sluis, Tilburg en bij de Eigen Kracht Centrale Mei 2010 Marjon Breed, Manou van Eerten, Ferdinand Oort en Rogier den Uyl

3 Inhoudsopgave 1 Social Return On Investment Methodiek Doel Onderzoeksaanpak Stappen binnen een SROI Onderzoekspopulatie 6 2 De SROI-metingen Amsterdam Noord, voorkomen sociaal isolement Apeldoorn, vrijwilligersloket Het Schakelpunt De Eigen Kracht Centrale, Eigen Kracht conferenties Eindhoven, zelfindicatie 75+ Hulp bij het Huishouden Helmond, pilot Persoonlijke Ondersteuning Sluis, integrale indicatiestelling Hulp bij het Huishouden (Hbh) Tilburg, Wonen Zorg en Service in de Wijk (WZSW) 33 3 Beschouwing en aanbevelingen Introductie De opbrengst van sociale waarde berekening De kracht van sociale waarde berekening Aandachtspunten bij sociale waarde berekening Aanbevelingen Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 1

4 1 Social Return On Investment 1.1 Methodiek In dit rapport verstaan we onder Social Return on Investment (SROI) een methodiek die het rendement van maatschappelijke investeringen meet en mogelijke besparingen inzichtelijk maakt. De term SROI wordt echter ook wel eens gehanteerd bij activiteiten, waar het gaat om ondersteuning/ advies bij het implementeren van sociale eisen bij inkooptrajecten, subsidies of vergunningen (aannemen aantal Wwbklanten bijvoorbeeld). Dit soort trajecten worden in deze rapportage niet bedoeld. Uitgangspunt van een meting is dat iedere bijdrage van een subsidiegever, of dat nu een overheid, een fonds of een bedrijf is, gezien moet worden als een investering. Op termijn moet die investering zich uitbetalen. De investeerder wil immers iets terug zien; in geld of in maatschappelijke opbrengsten. De SROI-methodiek bestaat al ruim dertig jaar. Het is een methode die is ontwikkeld in Amerika en vooral werd toegepast in projecten in relatie tot ontwikkelingssamenwerking. Het toepassen van de methode in het sociale domein in Nederland wordt tot dusverre veel minder toegepast. Social Return on Investment staat momenteel sterk in de belangstelling en wordt steeds meer toegepast in zowel het bedrijfsleven, als het maatschappelijke veld. Een SROI-meting kent een aantal belangrijke resultaten. Door een SROI-analyse: - Worden sociale doelstellingen meetbaar gemaakt door toepassing van bedrijfskundige meetinstrumenten; - Wordt inzicht verkregen in de financiële en sociale opbrengsten van maatschappelijke initiatieven; - Wordt de impact op de maatschappij duidelijk; - Worden prestatieverbeteringen op sociale doelstellingen mogelijk gemaakt. Een SROI-analyse wordt uitgevoerd aan de hand van de volgende leidraad: - Theory of change of verandertheorie: wat houdt het project exact in? - Stakeholder- of belanghebbendenanalyse: welke partijen zijn er betrokken? - Welke investeringen in geld en tijd worden ingezet? - Welke activiteiten vinden plaats en tot welke resultaten leiden die? - Indicatoren: hoe meet je de effecten door indicatoren? - Verificatie: herkennen de betrokkenen het beeld en waar zien we de belangrijkste effecten en stuurvariabelen? - Berekenen van de maatschappelijke waarde: wat levert de investering voor meerwaarde op? Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 2

5 1.2 Doel Het doel van een SROI-onderzoek is een goed onderbouwde analyse die inzicht geeft in de financiële én sociale opbrengsten. De SROI-analyse dient inzicht te geven in: 1. Het economische en sociale rendement voor de doelgroep De projecten in deze rapportage leveren verschillende rendementen op voor de doelgroep. We kunnen daarbij denken aan effecten als meer zorg op maat, meer ervaren kwaliteit van het leven en een groter geluksgevoel doordat cliënten makkelijker toegang krijgen tot bijvoorbeeld informele en/of formele zorg. 2. Het economische en sociale rendement voor de belanghebbenden Denk bijvoorbeeld aan de volgende mogelijke effecten: een efficiëntere toeleiding naar professionele zorg en meer zorg en sociale controle tussen bewoners. Met als resultaat bijvoorbeeld: minder overlast en vervuiling en een verminderde aanspraak op professionele zorg, waardoor er minder aanspraak op de AWBZ wordt gedaan. 3. Sturen op resultaten De SROI-analyse kan gebruikt worden als een instrument voor prestatieverbeteringen en het (bij)sturen van (sociale) doelstellingen. Het geeft inzicht in de waarde van een project of initiatief. De gemeente krijgt zicht op waarin meer of minder geïnvesteerd kan worden om het maatschappelijk rendement van een interventie, project of aanpak te verhogen. Dit levert zeer nuttige (management) informatie op voor nieuwe beleidsontwikkeling en uitvoeringsvoorstellen. De analyse biedt handvatten om nieuwe of andere sociale projecten en hun doelstellingen zo optimaal mogelijk te benoemen, zodat een maximaal rendement kan worden behaald. 1.3 Onderzoeksaanpak We hebben de SROI-metingen uitgevoerd door gebruik te maken van een gestructureerd instrument die stapsgewijs de deelnemers door de meting heeft geleid. Onze werkwijze bestond uit de volgende fasering: a) Doorspreken van het project of de aanpak met de projectleider om te bepalen of deze geschikt is voor een SROI-analyse en een eerste inventarisatie van de benodigde gegevens voor de analyse; b) Eén bijeenkomst met de betrokken belanghebbenden, waarin de analyse is uitgevoerd vanaf het bepalen van de verandertheorie tot het bepalen van de effecten en indicatoren; c) Analyse van de opbrengsten en het berekenen van de SROI-waarde Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 3

6 Dit is een vrij beperkte uitvoering van een SROI-onderzoek. Er zijn bijvoorbeeld ook meer uitgebreide SROI s waarin de doelgroep zelf betrokken wordt en er voorafgaand aan de bijeenkomst afzonderlijk met belanghebbenden gesproken wordt. Deze aanpak beperkt zicht tot de beschreven werkwijze. De informatie uit de bijeenkomsten en de gerichte inventarisaties die daaruit voort komen vormen de input voor de doorrekening van alle gegevens en de vertaling hiervan in bedrijfseconomische uitkomsten. Een kanttekening is dat we de doelgroep in de meeste gevallen zelf niet hebben betrokken in de analyse. We zijn uitgegaan van wat de deelnemers aan de meting hebben benoemd als opbrengsten van de onderzochte aanpak voor de doelgroep (denken voor de doelgroep in plaats van met de doelgroep). Een tweede kanttekening is dat de selectie van de deelnemers door de gemeente is gemaakt. Dit zorgt ervoor dat partijen buiten het zicht van de gemeente buiten beschouwing zijn gebleven of slechts op de achtergrond zijn genoemd. 1.4 Stappen binnen een SROI De analyse bestaat uit een aantal stappen. Het gaat om het bepalen van: 1. Belanghebbenden Er zijn verschillende partijen, stakeholders of belanghebbenden met verschillende rollen en belangen bij een project of aanpak betrokken. Een investeerder (in geld of tijd) is in bijna alle gevallen een belanghebbende. Een organisatie die niet aan de voorkant investeert, maar wel aan de achterkant effecten ervaart kan echter ook een belanghebbende zijn (bijvoorbeeld de doelgroep). Voor elke meting zijn de belanghebbenden met de gemeentelijke projectleider in het eerste gesprek vastgesteld. 2. Investeringen De investeringen worden gemeten in de hoeveelheid geld, tijd of eventueel instrumenten die de belanghebbenden in het project of de aanpak steken. De investeringen worden gemonetariseerd (voorzien van waarde). 3. Activiteiten De belanghebbenden ondernemen verschillende activiteiten in het kader van een project of aanpak. Zoals het deelnemen aan bijeenkomsten en het voorlichten van een nieuwe aanpak onder cliënten en/of hun personeel. 4. Resultaten De activiteiten die ondernomen worden leiden tot een bepaald meetbaar of zichtbaar resultaat. Bijvoorbeeld het aantal vergaderingen of het aantal cliënten dat gebruik maakt van de regeling of deelneemt aan het project. 5. Effecten en indicatoren Resultaten streef je na om bepaalde effecten te bereiken. Bijvoorbeeld: er worden minder uren professionele zorg geleverd aan cliënten. Streven is om deze (verwachte) effecten zoveel mogelijk te monetariseren aan de hand van indicatoren die erop wijzen of de effecten worden behaald Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 4

7 Dit kan in de vorm van bespaarde kosten (minder uitvoeringskosten bijvoorbeeld) of in het behalen van een bepaalde waarde (waarde van werk voor een werkloze). In sommige gevallen is het erg ingewikkeld om een juiste waardering te vinden, bijvoorbeeld vanwege elkaar beïnvloedende effecten. In die gevallen hebben we de effecten enkel kwalitatief benoemd. In een later stadium kunnen (bijvoorbeeld op basis van registraties) de juiste waarden worden verwerkt in de meting. 6. SROI-waarde Tot slot berekenen we de SROI-waarde door de investeringen met de (verwachte) opbrengsten te vergelijken. Een SROI-waarde van één betekent dat elke euro die geïnvesteerd wordt, ook één euro oplevert. Er wordt meerwaarde gecreëerd als de SROI-waarde groter dan één is. Bij elke weergave van de SROI-waarde voor een initiatief plaatsen we in dit rapport een aantal kanttekeningen. De resultaten van de SROI-analyse zijn afhankelijk van de inbreng en informatie van de belanghebbenden. De score is geen objectief gegeven, het geeft een beleefde waarde weer. Het is tevens een momentopname. Om een eenvoudig voorbeeld te geven. Een gemeente kan ,- in een project voor sociaal isolement steken in de verwachting dat dit een besparing van huishoudelijke hulp oplevert van ,- (30 ouderen die geen hulp bij het huishouden aanvragen tegen gemiddeld 4.000,- per jaar voor hulp bij het huishouden, levert ,- op). Uiteindelijk levert dit een positief voordeel van ,- op. Het wordt een ander verhaal als maar 20 ouderen minder hulp bij het huishouden aanvragen. Dan is er een verlies van ,- minus ,- = ,-. 7. Impact van een project of aanpak De impact van een project of aanpak geeft aan in hoeverre de effecten daadwerkelijk door het project worden veroorzaakt. Er zijn immers ook autonome effecten (als je niets doet, zijn er ook ontwikkelingen) en in sommige gevallen zijn er wellicht andere activiteiten die soortgelijke effecten nastreven, waardoor het effect niet geheel kan worden toegeschreven naar de beschreven aanpak. In deze rapportage hebben we hierin geen onderscheid gemaakt. We gaan er (gemakshalve) van uit dat alle effecten worden veroorzaakt door het betreffende project of de betreffende aanpak. Later kunnen, indien gewenst, de effecten op deze invloeden worden gecorrigeerd. In de metingen proberen we zoveel mogelijk gebruik te maken van feitelijke gegevens en/of registraties. Indien deze niet voorhanden zijn, proberen we gebruik te maken van relevante onderzoeksresultaten. In die gevallen waar dit niet mogelijk is, maken we in samenspraak met de deelnemers aan de meting realistische aannames of veronderstellingen Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 5

8 1.5 Onderzoekspopulatie In dit rapport geven we de resultaten weer van de SROI-metingen, die we hebben uitgevoerd voor de volgende projecten of aanpakken: - Amsterdam Noord, activerende huisbezoeken; - Apeldoorn, vrijwilligersloket Het Schakelpunt; - Eigen Kracht Centrale, Eigen Kracht conferentie; - Eindhoven, 75-plus regeling Hulp bij het Huishouden; - Helmond, pilot Persoonlijke Ondersteuning; - Sluis, integrale indicatiestelling Hulp bij het Huishouden; - Tilburg, Wonen Zorg en Service in de Wijk. In deze rapportage geven we niet alle gegevens weer die tijdens de metingen zijn opgebouwd. In het gehanteerde onderliggende instrument voor de SROI-meting, zijn bijvoorbeeld alle aannames en veronderstellingen vastgelegd. De volledige terugkoppeling heeft wel plaatsgevonden richting de deelnemende gemeenten. In het volgende hoofdstuk werken we deze voorbeelden nader uit. Voor elk initiatief geven we de verandertheorie, waarbij we kort ingaan op het proces waarlangs de meting heeft plaatsgevonden. Daarna geven we een overzicht van de: 1. Investeringen en activiteiten die worden uitgevoerd door de belanghebbenden. 2. De resultaten en effecten die worden bereikt/ verwacht. 3. De indicatoren die wijzen op deze effecten en de waardering daarvan. We sluiten elke beschrijving van de SROI-meting af met het geven van de SROIwaarde en de kanttekeningen die daarbij zijn te plaatsen. In het laatste hoofdstuk gaan we nader in de opbrengsten van de inzet van SROI, zoals we deze hebben uitgevoerd Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 6

9 2 De SROI-metingen In deze paragraaf beschrijven we de volgende projecten en initiatieven waar (deels) een SROI is uitgevoerd: - Amsterdam Noord, activerende huisbezoeken; - Apeldoorn, vrijwilligersloket Het Schakelpunt; - Eigen Kracht Centrale, Eigen Kracht conferenties; - Eindhoven, zelfindicatie 75+ Hulp bij het Huishouden; - Helmond, pilot Persoonlijke Ondersteuning; - Sluis, integrale indicatiestelling Hulp bij het Huishouden; - Tilburg, Wonen Zorg en Service in de Wijk. 2.1 Amsterdam Noord, voorkomen sociaal isolement In Banne-Buiksloot in Amsterdam-Noord voeren vrijwilligers en ouderenwerkers vanaf 2009 activerende huisbezoeken uit bij sociaal geïsoleerde en eenzame ouderen om ze te stimuleren actief mee te doen in de wijk. De aanleiding van het initiatief was een hoge eenzaamheid en sociaal isolement onder deze doelgroep. Het gaat om meer dan 100 mensen met eenzaamheid in de wijk. Bovendien is er sprake van verborgen eenzaamheid (mensen die wel eenzaam zijn, maar waarvan je het niet merkt). Een vrijwilliger met een professional leggen samen een kennismakingshuisbezoek af om de problemen en het sociale netwerk van iemand in kaart te brengen, de vraag te verhelderen, en te zoeken naar oplossingen. De vrijwilliger ondersteunt dit proces verder door maximaal gemiddeld zes gesprekken met iemand te voeren en/of de klant te begeleiden naar een activiteit. Deze buurtgerichte werkwijze zorgt voor een match tussen de hulpvragen en het welzijnsaanbod in de wijk. Dit project is een samenwerking tussen een instelling voor maatschappelijke dienstverlening (Doras), een organisatie voor maatschappelijke ontwikkeling en vrije tijd (Kansweb), opbouwwerk (Solid) en een protestantse kerk (De Ark)). Stadsdeel Amsterdam Noord investeert en faciliteert het project in het kader van te besteden Vogelaargelden. De doelstelling is mensen activeren weer een sociaal netwerk op te bouwen waardoor het gevoel van eenzaamheid vermindert, en naar verwachting de psychische en lichamelijke gezondheid verhoogt, waardoor het beroep op zorg afneemt. Ook het gevoel van onveiligheid neemt af. De verwachting is dat in een jaar tijd de volgende meetbare resultaten worden bereikt: - 40 bereikte bewoners door activerende huisbezoeken; - 20 bewoners (50%) doorgeleid naar buurtactiviteiten; - 10 begeleide vrijwilligers ingezet bij activerende huisbezoeken; - Significante afname van eenzaamheid volgens gehanteerde instrumenten (eenzaamheidsschaal) Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 7

10 De periode van de SROI-meting betreft een jaar. Omdat de vrijwilligers pas in oktober 2009 zijn opgeleid, en de beoogde 40 huisbezoeken nog niet waren afgelegd, heeft deze SROI de verwachte resultaten gehanteerd als de verwachte effecten (onder andere 40 ouderen bezocht). Proces van meting Doras gaf meteen al aan graag mee te doen aan de SROI en het belangrijk te vinden dat effecten inzichtelijk worden gemaakt. Dit gold later ook voor de andere belanghebbenden. In de gezamenlijke bijeenkomst werden de verwachtingen ten aanzien van het project over en weer verhelderd en ook de inzet van de verschillende partijen werd meer transparant. Dit bood ook meer duidelijkheid richting de opdrachtgever (stadsdeel c.q. gemeente). De samenwerkingspartners hebben door middel van de SROI-analyse gebouwd aan een concreet document, op basis waarvan ze de opzet van het initiatief scherper kunnen vormgeven Investeringen en activiteiten In de onderstaande tabel geven we de investeringen weer die nodig zijn om het initiatief operationeel te brengen. Dit kunnen investeringen in geld zijn (budgetten), maar ook investeringen in tijd. In het gehanteerde instrument voor de SROI-meting zijn de investeringen meer specifiek weergegeven (bijvoorbeeld: aantallen uren, tarieven, et cetera). We beperken ons in deze rapportage tot de voornaamste resultaten. Bovendien geven we in deze tabel aan welke activiteiten door de belanghebbende in het project of de aanpak worden uitgevoerd. Stadsdeel Noord Doras Belanghebbenden Investeringen Omschrijving ,- - Investeringsbudget - Voorbereidingstijd 5.625,- - Trainingskosten - Voorbereidingstijd - Ontwikkelen kwartaalrapportages De Ark 984,- - Stakeholdersoverleg - Ontwikkelen activiteitenoverzicht - Flyeren - Wervingskosten vrijwilligers Kansweb 1.875,- - Stakeholdersoverleg - Voorlichting - Bijdrage sociale kaart - Werven vrijwilligers Activiteiten - Monitoren - Contacten met wijkaanpak - Vraagverhelderingsgesprek voeren - Coaching - Intervisiebijeenkomsten organiseren - Werkoverleggen - Kwartaalrapportages schrijven - Werven vrijwilligers - Voorlichten - Signaleren - Doorverwijzen - Overleg - Stakeholdersoverleg bijwonen - Voorlichting geven - Bijdrage aan sociale kaart - Werven vrijwilligers Solid - Stakeholdersoverleg - Stakeholdersoverleg bijwonen Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 8

11 Vrijwilligers Sociaal geïsoleerden Totaal ,- - Foldermateriaal - Voorlichting geven - Intervisie - Informatieavond - Gesprekken - Aanbod zoeken - Contacten met Doras - Training - Volgsysteem invullen - Intervisiebijeenkomsten bijwonen - Informatieavond bijwonen - Bijeenkomsten met cliënten - Contacten onderhouden met Doras - Training volgen - Volgsysteem invullen - Passend aanbod zoeken - Nemen deel aan bijeenkomsten We zien dat de investeringen voornamelijk door het stadsdeel worden gevormd, waarvan het merendeel van de activiteiten wordt uitgevoerd. De extra investeringen in tijd van de overige samenwerkingspartners bedraagt ongeveer 4.500,- De tijd van Doras is niet apart berekend, want die wordt gefinancierd vanuit de subsidierelatie. Doras heeft door het verwerven van fondsgelden de training mede gefinancierd met een geldelijke bijdrage van 4.500,-. Verder hebben we in kaart gebracht wat de investeringen in tijd zijn geweest van de vrijwilligers in dit initiatief, maar deze hebben we niet gemonetariseerd/voorzien van een geldelijke waarde. In totaal gaat het om ongeveer 750 uren op jaarbasis die zij in de pilot moeten investeren om deze tot stand te brengen, voornamelijk door intervisiebijeenkomsten en het voeren van gesprekken (40 personen, 6 gesprekken per persoon, gemiddeld 1,5 uur per gesprek) Resultaten en effecten In onderstaande tabel geven we nogmaals de activiteiten van de verschillende belanghebbenden. Deze koppelen we aan de resultaten van deze activiteiten en de effecten die de belanghebbende met de activiteiten binnen het initiatief wil bereiken. Belanghebbenden Stadsdeel Noord Doras Activiteiten Resultaten Effecten Monitoren Contacten met wijkaanpak Vraagverhelderingsgesprek voeren 4 Verslagen 3 overleggen Aantal contacten Aantal vraagverhelderingsgesprekken - Project in beeld - Langer zelfstandig wonen - Voorkomen opname verzorgingshuis - Minder gebruik gezondheidsvoorzieningen - Activeren en participeren inwoners - Ondersteuning kansarmen samenleving - Verstevigen netwerk buurtorganisaties Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 9

12 De Ark Kansweb & Solid Vrijwilligers Sociaal geïsoleerden Coaching Intervisiebijeenkomsten organiseren Werkoverleggen Kwartaalrapportages schrijven Werven vrijwilligers Werven vrijwilligers Voorlichten Signaleren Doorverwijzen Overleg Stakeholdersoverleg bijwonen Voorlichting geven Bijdrage aan sociale kaart Werven vrijwilligers Aantal stakeholdersoverleggen Intervisiebijeenkomsten bijwonen Informatieavond bijwonen Bijeenkomsten met cliënten Contacten onderhouden Doras Aantal coachmomenten Aantal intervsiebijeenkomsten Aantal werkoverleggen Aantal kwartaalrapportages Aantal geworven vrijwilligers Aantal geworven vrijwilligers Aantal voorlichtingen Aantal signalen Aantal doorverwijzingen Aantal overleggen Aantal voorlichtingen Bijdrage Aantal geworven vrijwilligers Aantal intervisiebijeenkomsten Aantal informatieavonden Aantal bijeenkomsten met cliënten Aantal contacten met Doras Volgsysteem invullen Aantal ingevulde volgsystemen Nemen deel aan bijeenkomsten Aantal bijeenkomsten - Toeleiding naar andere activiteiten - Investering in vrijwilligers - Positieve uitstraling kerk - Bijdrage aan een goede samenleving - Vinden weg naar de Ark - Meer samenwerking andere organisaties - Bijdrage aan de samenleving - Participatie van buurtbewoners - Positieve uitstraling - Goed gevoel - Bijdrage aan de samenleving - Minder eenzaamheid - Meer participatie - Sociale netwerk vergroten - Minder beroep mantelzorgers (familie) Het stadsdeel streeft er als opdrachtgever naar dat inwoners langer zelfstandig wonen en actief blijven, waardoor zij niet of later een beroep doen op een verzorgingshuis en minder gebruik maken van gezondheidsvoorzieningen Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 10

13 Doras verstevigt met het initiatief het contact met de buurtorganisaties en stuurt op toeleiding naar andere activiteiten. De Ark streeft vooral een positief imago van de kerk na door deel te nemen, waardoor meer samenwerking en wellicht meer leden mogelijk zijn. Ook Kansweb en Solid verkrijgen door deelname een positief imago waardoor de samenwerking verbetert en ze een bijdrage leveren aan de samenleving. Vrijwilligers zien een effectieve meerwaarde in de hulp aan de doelgroep, waar zij een goed gevoel aan ontlenen. Doelstelling is dat de sociaalgeïsoleerden minder eenzaam zijn en meer sociaal participeren. Dit voorkomt tevens een beroep op mantelzorg Indicatoren en waardering In onderstaande tabel beschrijven we de indicatoren die duiden op de effecten die aan de hand van het initiatief worden nagestreefd. We monetariseren de indicatoren, zodat we een sociale waarde kunnen berekenen. De kolom waarde kan zijn gebaseerd op kosten, maar kan ook zijn gebaseerd op de waarde die de belanghebbende hecht aan de bewuste indicator. Ter illustratie: het behalen van een opleidingscertificaat is van waarde voor een student (het gaat dus niet om de kosten van het realiseren van een opleidingscertificaat). Ander voorbeeld: een paar Nikes vertegenwoordigd een bepaalde waarde voor een jongere (>100 euro). Dit strookt niet met de kosten van deze Nikes (ongeveer 10 euro). De waarde van indicatoren, die niet gebaseerd zijn op kosten, kan in een afzonderlijke exercitie worden achterhaald. Binnen de randvoorwaarden van deze SROI-metingen is daar op dit moment geen ruimte voor. We hebben deze indicatoren daarom enkel kwalitatief benoemd. Ook als het erg lastig bleek een indicator te waarderen doordat verschillende effecten elkaar beïnvloeden, is de indicator enkel kwalitatief benoemd. Een goed voorbeeld daarvoor is de toegenomen (of afgenomen) vraag naar specifieke ouderdomsvoorzieningen. Door de (sterke) vergrijzing is dit afzonderlijke effect nauwelijks te achterhalen. Immers, de vraag stijgt sowieso (sterk). Belanghebbenden Stadsdeel Noord Effecten Indicatoren Aantal Totaal Project in beeld Langer zelfstandig wonen Voorkomen opname verzorgings-huis Minder gebruik gezondheidsvoorzieningen Voorkomen inzet professionals Hogere opnameleeftijd 490 uren 72, ,- 40 pers. Minder huisartsen 10 pers. Minder dagopvang 10 pers. Activeren en Aantal 40 pers. participeren huisbezoeken inwoners Deelnemers 20 pers. On Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 11

14 Doras De Ark Kansweb & Solid Onder-steuning kansarmen samenleving Toeleiding naar andere activiteiten Investering in vrijwilligers Positieve uitstraling kerk Bijdrage aan een goede samenleving Vinden weg naar de Ark Meer samenwer-king andere organisaties Bijdrage aan de samen-leving activiteiten Score van minder eenzaam op schaal bekend 40 pers. Meer contacten 20 uren 75, ,- Minder tijdrovende contacten Nieuwe samenwerkingspar tners Samenwerking ketenpartners (cijfer) Meer informatie & advies Meer ouderenadvies Meer kortdurende dienstverlening 20 uren 75, ,- Verstevigen netwerk buurtorganisaties 15 trajecten 1 traject Positieve indrukken over de kerk Bezoekers activiteiten Aantal nieuwe kerkleden Makkelijker contacten leggen Meer deelnemers aan activiteiten Meer vrijwilligers 10 Vrijwilligers 3 bezoekers 5 trajecten 5 deelnemers Participatie van buurt-bewoners Meer vrijwilligers Deelnemers bewonersinitiatiev en 5 deelnemers Positieve uitstraling Meer deelnemers aan activiteiten 5 deelnemers Klanttevredenheid s-onderzoek 125 meer positieve klanten Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 12

15 Vrijwilligers Sociaal geïsoleerden Goed gevoel Bijdrage aan de samenleving Minder eenzaamheid -exercitie 5 vrijwilligers Vrijwilligerstevredenheidsond erzoek -exercitie Score van minder eenzaam op schaal Meer participatie Deelname activiteiten Sociale netwerk vergroten Meer afspraken (netwerkanalyse) 5 vrijwilligers 5 vrijwilligers 40 pers. 20 pers. 20 pers. Minder beroep mantelzorgers (familie) Netwerkanalyse Totaal ,- Ter verduidelijking. Als in de kolom waarde onbekend staat genoteerd, dan zou deze op basis van kosten kunnen worden gemonetariseerd. Bijvoorbeeld als een persoon deelneemt aan een activiteit dan vertegenwoordigt dit een bedrag in geldwaarde (op basis waarvan subsidie wordt verkregen). Als in deze kolom waarde is genoteerd, moet de indicator op basis van een waardering van de betreffende belanghebbende worden geconcretiseerd (wat is een beter imago je waard?) Bijvoorbeeld in de vorm van een waarde-exercitie/waardespel. Tijdens deze SROI-meting bleken de samenwerkingspartners nog niet geheel scherp te hebben welke effecten ze verwachten van de aanpak. Hoewel concreet geformuleerd in termen van aantallen (bijvoorbeeld 40 bereikte bewoners), werd niet duidelijk wat de opbrengst hiervan is en hoe we dat duidelijk kunnen monetariseren. De geschikte gegevens daarvoor waren nog niet voorhanden. Ten dele heeft dit te maken met het feit dat dit project nog loopt en de uiteindelijke resultaten ook nog niet zijn behaald. Bij het nadenken over het effect van de aanpak op de samenwerking bleek dat het positieve effect van de mindere tijdsinvestering die per contact nodig is (kunnen elkaar snel vinden) direct opweegt tegen het toegenomen aantal contacten met (nieuwe) samenwerkingspartners. De meerwaarde van de meting zit voor de deelnemers met name in het inzicht dat is gecreëerd in de benodigde gegevens om de aanpak te kunnen duiden of (bij) te sturen. Als dit de gegevens zijn die er toe doen, dan kunnen de registraties aan de hand van deze leidraad worden ingericht. Zo kan in een later stadium, bij een latere meting, meer worden gezegd over de meerwaarde van de aanpak Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 13

16 2.1.4 Sociale waarde De SROI-waarde van dit initiatief is 1,04. Daar is echter een flink aantal kanttekeningen bij te plaatsen. - De meting is niet compleet. Veel waarde aan de opbrengstenkant moet nog worden toegevoegd; - In dit initiatief wordt waarde gerealiseerd voor 2 doelgroepen, namelijk de inwoners/sociaal geïsoleerden en de vrijwilligers. Aan de hand van een waardeexercitie zou deze waardecreatie moeten worden gespecificeerd; - We zijn er bij de meting vanuit gegaan dat de pilot ook plaats zou hebben gevonden met de inzet van professionals. Dit heeft een groot deel van de huidige opbrengsten van de meting bepaald. Namelijk de tijd die wordt ingezet voor het voeren van gesprekken, de tijd die nodig is voor contacten met Doras en voor het invullen van de volgsystemen is opgenomen (totaal 490 uren) als opbrengst tegen een uurtarief van 72 euro. De veronderstelling is dat door de inzet van vrijwilligers er een besparing optreedt van de professionele inzet. 2.2 Apeldoorn, vrijwilligersloket Het Schakelpunt De SROI-analyse in Apeldoorn richt zich op de uitvoering van het vrijwilligerswerk en informele zorg. Het vrijwilligerswerk in Apeldoorn kende weinig onderlinge samenwerking en het (gezamenlijk) aanbod was niet helder op elkaar afgestemd. In Apeldoorn wordt vrijwilligerswerk gezien als het cement van de samenleving. De gemeente veronderstelde dat als het cement afbrokkelt, inwoners eerder (onnodig) gebruik moeten maken van formele zorg. Dit terwijl er goedkopere oplossingen te vinden zijn door de inzet van vrijwilligerswerk. In een convenant is in 2008 een bundeling van krachten van vrijwilligersorganisaties vastgelegd waarop in 2009 een vrijwilligersloket, Het Schakelpunt, is ingericht. Hier worden burgers ondersteund in hun behoefte naar informele zorg. Er zijn 27 vrijwilligersorganisaties verenigd in het loket. Als er geen passend aanbod middels informele zorg kan worden geboden, wordt het Wmo-loket ingeschakeld. De verwachting is dat hierdoor minder vragen over bijvoorbeeld begeleiding of om huishoudelijke verzorging worden gesteld. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt in het Schakelpunt ingezet om de kansen voor mensen met een beperking te verhogen. Proces van de meting Deze SROI is slechts ten dele uitgevoerd. Er heeft een gesprek met de projectcoördinator plaatsgevonden en een bijeenkomst met de belangrijkste belanghebbenden. De meting is echter halverwege afgebroken omdat de deelnemers van mening zijn dat vrijwilligerswerk niet te kwantificeren is. De tijdsinvestering die vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties doen, werd bijvoorbeeld als niet relevant beschouwd door de betrokkenen. Voor een zorgvuldige SROIanalyse is het wenselijk om de arbeidsuren te duiden en de arbeidstarieven zoveel mogelijk te waarderen. Bij vrijwilligerswerk is dat lastig, maar in principe niet ondoenbaar. Eventueel hadden we er ook voor kunnen kiezen om ons tot de arbeidsuren te beperken. Helaas ontstond bij de deelnemers een ongemakkelijk gevoel, waardoor we er gezamenlijk voor hebben gekozen de analyse af te breken. Hierdoor konden investeringen niet nader worden gespecificeerd of gemonetariseerd en zijn we niet toegekomen aan het bepalen van de waardecreatie van de inzet van het Schakelpunt Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 14

17 Deze casus leert ons dat de SROI-methodiek niet in alle situaties even gemakkelijk is toe te passen. Het vergt een langer voortraject en investering om onder deelnemers als vrijwilligersorganisaties draagvlak te creëren voor de methodiek en hun bekend te maken met deze manier van denken. De methode moet in die gevallen wellicht anders worden ingestoken; meer nadruk op de kwalitatieve en sociale opbrengsten en minder op het monetariseren en de economische waarden. 2.3 De Eigen Kracht Centrale, Eigen Kracht conferenties De Eigen Kracht Centrale (EKC) is opgericht in De inspiratie komt uit Nieuw Zeeland, waar de Maori s al honderden jaren in eigen kring problemen in de familie oplossen. In Nieuw Zeeland waren in de jaren 80 grote problemen in de jeugdzorg. In navolging van de Maori s heeft de overheid toen de Family Group Conference bedacht en in de wet vastgelegd dat burgers eerst een oplossing in eigen kring moeten proberen te zoeken. Dit bleek te werken en de vraag naar professionele voorzieningen daalde. In Nederland heeft de Stichting Eigen Kracht Centrale (2002) dit besluitvormingsmodel (geen hulpverleningsmodel) geïntroduceerd als de Eigen Kracht-conferentie. Het is een werkwijze die maakt dat de zeggenschap over een probleem én oplossing bij de burger blijft. Eigen Kracht-conferenties kunnen ingezet worden overal waar een plan of een strategie nodig is die de hoofdpersoon samen met zijn eigen mensen kunnen maken: Jeugdzorg, seksueel misbruik, huiselijk geweld, zorgbehoefte, dreigende huisuitzetting, gezondheidszorg, onderwijs, gevangeniswezen, etc. Een probleem wordt zoveel mogelijk in eigen kring opgelost en zo voorkomt deze aanpak een onnodig beroep op professionele vormen van begeleiding en hulp. De betrokkene wordt door de kracht van het eigen netwerk gesterkt in het idee problemen zelf op te kunnen lossen. Inmiddels zijn in het hele land ca conferenties gedaan. Er zijn 500 coördinatoren actief die de conferenties begeleiden. De totale kosten van een conferentie zijn 3.600,- inclusief ontwikkeling, investeringskosten, organisatie, personeel, overhead, lobby, website, E-kracht, zaaltje, PR, opleiding, et cetera. Betrokken belanghebbenden zijn burgers in eigen kring, hulpverleners, overheid (gemeenten, provincie, rijk), St. ECK (bureau, regiomanagers en coördinatoren) en politiek. De politiek ziet veel in het gedachtegoed. Weerstand bestaat bij sommige hulpverleners (bedreiging voor hun werk), sommige burgers (die vinden recht te hebben op zorg) en organisaties (die omzet willen draaien). Vanaf de eerste conferentie zijn de gegevens geregistreerd en op basis daarvan is veel onderzoek gedaan. Zo is bijvoorbeeld onderzoek uitgevoerd door VU en Pi- Research en WESP naar de effecten binnen de jeugdzorg, inclusief een controle groep. Door Van Naam en Partners, is op basis van dat onderzoek een indicatieonderzoek gedaan naar de kosten besparingen door mindere zorgconsumptie. Uit dit onderzoek blijkt dat mensen vaak beter en sneller worden geholpen dan in het reguliere zorgcircuit en dat de kosten van de zorg minder hoog zijn. In 85% van de aangemelde conferenties komt er een plan Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 15

18 Een gemiddeld plan bestaat uit 18 afspraken waarvan 80% door de familie binnen afzienbare tijd wordt uitgevoerd en 20% vragen zijn om professionele hulpverlening (financiën, onderwijs, gezondheidszorg, arbeid et cetera) Proces van de meting Na een eerste gesprek met de directeur van de Eigen Kracht Centrale hebben we gezamenlijk geconcludeerd dat een eenvoudige SROI niet volstaat, omdat de baten en effecten van de Eigen Kracht Centrale te omvangrijk zijn om aan de hand van één meting te meten. Bovendien zijn er effecten op verschillende terreinen of leefgebieden en is er inmiddels al veel onderzoek gedaan naar de effecten van de Eigen Kracht conferentie(s). 2.4 Eindhoven, zelfindicatie 75+ Hulp bij het Huishouden In de gemeente Eindhoven is een regeling getroffen voor 75-plussers die hulp bij het huishouden (Hbh) aanvragen. De SROI-analyse richt zich op de financiële en maatschappelijke opbrengsten van deze regeling. De leeftijdsgroep van 75 jaar en ouder die een aanvraag deed voor Hbh in Eindhoven, kreeg voorheen in bijna alle gevallen Hbh toegewezen. In het kader van lastenverzwaring voor burger en gemeenten was een volledige toegangsbepaling onnodig. Voor de invoering van de regeling ging het om ongeveer geleverde zorguren Hbh. Indien geen interventie zou worden gepleegd, zou onnodig veel geld en tijd zijn gemoeid bij de toegangsbepaling. Eindhoven heeft per 1 januari 2009 de toegangsbepaling veranderd voor mensen van 75 jaar of ouder die een aanvraag indienen voor hulp bij het huishouden. Dit houdt in dat deze groep op basis van een eenvoudige zelfindicatie recht hebben op twee of drie uren hulp bij het huishouden per week. Door een simpele beslisboom in te vullen kan een zorgvrager die ouder is dan 75 jaar eenvoudig hulp bij het huishouden aanvragen zonder een gemeentelijke of CIZ indicatie, het bereiken van de leeftijd van 75 jaar is voldoende. Het uitgangspunt van de gemeente voor het instellen van de regeling is dat bijna elke 75-jarige recht heeft op een hulp bij het huishouden en een indicatiestelling daarom onnodig bureaucratisch en kostbaar is. Deze regeling zien we niet in andere gemeenten terug. Proces van de meting In het verkennende gesprek met de verantwoordelijke beleidsmedewerker van de regeling kwam naar voren dat deze beleidsregeling een andere SROI-aanpak vereist dan een SROI-meting naar een pilot of project. Een bijeenkomst met verschillende belanghebbenden was niet nodig, omdat de gemeente de enige partij is die investeringen voor deze regeling heeft gemaakt en effecten ervaart. Dit resulteerde in een tweede gesprek met de gemeente waarin de gehele meting is uitgevoerd en de SROI-waarde is bepaald. Er is gekeken naar de inverdieneffecten van de regeling voor de gemeente. Tijdens de analyse viel op dat de regeling is ingezet door een politieke keuze om de aanvraag voor zorg voor burgers laagdrempelig te maken. De aanvragen die op Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 16

19 basis van de regeling zijn afgehandeld, zijn niet apart geregistreerd, omdat het geen apart product is. Het gaat alleen om een andere toegangsbepaling naar het product hulp bij het huishouden. Wat de financiële voor- of nadelen van deze regeling zijn, was tot dan toe geen actuele vraag voor de gemeente; maar wel een relevante vraag. De opbrengsten van de SROI-meting geven hier voldoende antwoord op. Een meer bedrijfskundig perspectief leidt tot een meer gerichte registratie van gegevens, waardoor dergelijke inzichten ook voor de gemeente toegankelijk worden Investeringen en activiteiten In onderstaande tabel geven we de investeringen weer die nodig zijn om de regeling operationeel te maken. In Eindhoven zijn vooral investeringen in geld (budgetten) en tijd door de gemeente gedaan. Daarbij geven we in deze tabel aan welke activiteiten door de belanghebbende in het project of de aanpak worden uitgevoerd. Gemeente Eindhoven Investeringen Zorgaanbieders Zorgvragers CIZ Belanghebbenden Totaal ,- Omschrijving ,- - Verwerken aanvragen - CIZ-indicaties Activiteiten Verwerken aanvragen Leveren zorg Indiceren zelf Leveren indicaties De gemeente heeft geïnvesteerd in het opstellen van een beslisboom voor 75- plussers, zodat zorgaanvragers een zelfindicatie kunnen doen. Dit heeft weinig extra tijd gekost binnen het reguliere takenpakket van beleidsmedewerkers. De grootste investering gaat uit naar het verwerken van zelfindicaties en van de zorgaanvragen die via het CIZ zijn aangevraagd. Vooral in de laatste post zijn de kosten het hoogste: van de 2200 zorgaanvragen zijn 1600 aanvragen middels een zelfindicatie aangevraagd, voor de overige 600 aanvragen is de toegangsbepaling via het CIZ gelopen (en door de gemeente betaald) Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 17

20 2.4.2 Resultaten en effecten In onderstaande tabel geven we nogmaals de activiteiten van de verschillende belanghebbenden. Deze koppelen we aan de resultaten van de activiteiten en de effecten die de belanghebbende met de activiteiten binnen het initiatief wil bereiken. Belanghebbenden Gemeente Eindhoven Activiteiten Resultaten Effecten Verwerken aanvragen Aantal aanvragen Zorgaanbieders Leveren zorg Aantal zorguren Zorgvragers Indiceren zelf Aantal zelfindicaties - Lastenverlichting Hbh - Minder indicatiekosten - Efficiënter werken - Hogere klanttevredenheid - Minder tijdsinvestering voor een indicatie CIZ Leveren indicaties Aantal indicaties - Minder uitgevoerde indicaties De effecten van de 75-plus regeling vinden we vooral bij de gemeente en de zorgvragers. De zorgaanbieders kennen geen effecten van het initiatief, want zij leveren zorg zoals zij altijd deden naar aanleiding van een zorgvraag. De praktijk laat zien dat zij vaak 2 á 3 uur zorg verleenden binnen de bandbreedte van een CIZindicatie, dat doen ze nu ook vanuit de 75-plus regeling. Het CIZ krijgt minder indicatieaanvragen van de gemeente Eindhoven dan voorheen, omdat een deel van de zorgvragers nu zelf de indicatie uitvoert. De gemeente ervaart daardoor een belangrijke besparing, en wel op lagere indicatiekosten, als gevolg van een efficiëntere afstemming tussen zorgvrager en zorgaanbieder en minder regeldruk, doordat een externe partij als het CIZ niet meer betrokken is in het proces van een aanvraag voor Hulp bij het huishouden. Dit komt tevens ten goede aan de zorgvrager: minder tijdsinvestering voor een zorgaanvraag en een hogere klanttevredenheid Indicatoren en waardering In onderstaande tabel beschrijven we de indicatoren die duiden op de effecten die aan de hand van de regeling worden nagestreefd. We monetariseren de indicatoren, zodat we een sociale waarde kunnen berekenen. De kolom waarde kan zijn gebaseerd op kosten, maar kan ook zijn gebaseerd op de waarde die de belanghebbende hecht aan de bewuste indicator. Als het erg lastig bleek een indicator te waarderen doordat verschillende effecten elkaar beïnvloeden, is de indicator enkel kwalitatief benoemd. Neem bijvoorbeeld de toegenomen vraag naar specifieke ouderdomsvoorzieningen als gevolg van vergrijzing Rapport SROI Hulp bij het Huishouden en Begeleiding Ministerie van VWS 18