Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 6

Transcriptie

1 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk Samenvatting door F woorden 7 jaar geleden 4,1 38 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo B88 Wereldecosysteem Abiotische elementen: Dode elementen van de aarde. Biotische elementen: Levende elementen van de aarde. Ecosysteem: Het systeem waarin alle biotische en abiotische elementen met elkaar in verband staan, door voortdurende uitwisseling van energie en materialen onder invloed van de zon. Het wereldecosysteem bestaat uit vier elementen: Biosfeer: Het leven op aarde. Hydrosfeer: Het water op aarde. Lithosfeer: De aardkorst. Atmosfeer: De lucht om ons heen. B89 Aantasting, vervuiling, uitputting Er zijn 3 vormen van milieuproblemen: Milieuvervuiling: Het gebruik van het milieu als afvalbak waarin te veel schadelijke stoffen terecht komen. Een andere naam voor milieuvervuiling is milieuverontreiniging. Milieu-uitputting: Het opraken van natuurlijke voorraden. Een voorbeeld is het gebruik van energiebronnen. Milieu-aantasting: Grote veranderingen in landschappen en ecosystemen. Een voorbeeld van milieu-aantasting is verwoestijning. B90 Kringloop van het water Waterkringloop: het voortdurend overgaan van water van de ene toestand in de andere. De toestanden zijn water, ijs en waterdamp. Condensatie: De overgang van water in gasvormige toestand naar vloeibare toestand. Korte kringloop: De neerslag valt regelrecht in zee terug. Lange kringloop: De neerslag valt op het land en het water gaat via een omweg terug naar zee. Transpiratie: Het verdampen van water via planten en bomen. Deze zuigen zich vol met water en geven dit weer af via hun bladeren. Evaporatie: De gewone verdamping. Evapotranspiratie: De totale verdamping boven land. Pagina 1 van 7

2 B91 Gletsjers De vorming van een Gletsjer Sneeuw > Firnbekken > Sneeuw stapelt zich op > Onderste lagen worden samengeperst tot ijs > Bekken vol? IJstong. Firnbekken + IJstong = Gletsjer. Snelheid gletsjer = 40 à 50 m/jaar. IJs aan het eind van de tong smelt door warmte > Gletsjerrivier. Firnbekken: Een verzamelbekken van sneeuw, hoog in de bergen. Gletsjer: Een firnbekken en een ijstong samen. B92 Grondwater Grondwater: Water in de grond. Poriën: Kleine openingen tussen zandkorrels waar grondwater zich bevindt. Grond met veel poriën noem je poreus. infiltreren: Water dat honderden meters diep wegzakt. Grondwaterspiegel: De bovenkant van het grondwater. Grondwaterpeil: Grondwaterspiegel. Maaiveld: Het oppervlak boven het grondwater. B93 Draineren en irrigeren Draineren: Het kunstmatig verlagen van het grondwaterpeil. Irrigeren: Bevloeien of water opbrengen. Druppelirrigatie: Elke plant krijgt via een buisje precies voldoende water. Oppervlakte-irrigatie: Wateraanvoer via kanaaltjes of sloten. Beregening: Wateraanvoer via een buizenstelsel met sproeiers. Verzilting: Een gevaar bij irrigatie in droge gebieden; Het zout worden van de bodem. B94 Rivieren Regenrivieren: Rivieren die helemaal afhankelijk zijn van regenwater. Gletsjerrivieren: Rivieren die smeltwater van gletsjers ontvangen. Gemengde rivieren: Omdat gletsjerrivieren ook regenwater vervoeren, is dit een andere naam voor gletsjerrivieren. Stroomgebied: Het gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren. Waterscheiding: De grens tussen twee stroomgebieden. Debiet: De hoeveelheid water die op een bepaald punt langs de rivier passeert. Wadi s: Rivieren in de woestijn die in een deel van het jaar helemaal droogvallen. Regiem: De schommelingen in de waterafvoer. B95 Verval en verhang Bovenloop: het begin van een rivier, ergens boven in de bergen of de heuvels. Benedenloop: Het einde van een rivier, ligt meestal in laagland en eindigt vaak in zee. Verval: Het hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier. Verhang: Het verval per kilometer. Delta: De vertakking van een rivier in een aantal rivierlopen, vlak voor de monding. Estuarium: Een brede riviermonding, vaak in de vorm van een trechter, die door eb- en vloedstromen is uitgeschuurd. Trechtermond: Estarium. Pagina 2 van 7

3 B9 Watervervuiling Waterzuivering: Het schoonmaken van water. In Nederland is er een wet tegen watervervuiling aangenomen. B97 Grensoverschrijdende vervuiling Grensoverschrijdende vervuiling: Rivieren voeren vervuild water af naar zee. Daardoor komen afvalstoffen uit bijvoorbeeld Duitsland en Zwitserland via de Rijn ons land binnen. B98 Bodemerosie Bodemerosie: Het verdwijnen van de bovenste vruchtbare bodemlaag. Reliëf: Afwisseling van hoogten en laagten in een landschap. Bodemerosie vindt eerder plaats in plekken met overbeweiding. Het vindt minder snel plaats in plekken met veel reliëf. B99 Ontbossing en waterhuishouding Ontbossing: Het kappen van bossen. Waterhuishouding: Bossen zorgen voor een goede waterhuishouding. Dat wil zeggen dat het water via boombladeren zachtjes op de grond valt, zodat er minder kans is op bodemerosie. B100 Verwoestijning Overbeweiding: Het te veel dieren houden op een te klein oppervlak, waardoor planten geen kans meer hebben om te groeien. Alles wordt namelijk meteen opgegeten. Verwoestijning: Uitbreiding van de woestijn. B101 De dampkring Dampkring: De lucht om ons heen. (Natuurlijk) Broeikaseffect: Het vermogen om warmte vast te houden. Zonder de dampkring is er op aarde geen leven mogelijk. Het dient als levensvoorziening (de dampkring bevat zuurstof en koolzuurgas), als bescherming (tegen bijvoorbeeld meteorieten) en als regelaar van de temperatuur op aarde. B102 Koolstofkringloop Koolzuurgas (CO2): Zit in de dampkring. Is voor het leven op aarde van het grootste belang. Fotosynthese: Het onder invloed van zonlicht omzetten van water en koolzuurgas in suikers en zuurstof door planten en bomen. Koolstofkringloop: Alle uitwisselingen van CO2 op aarde. B103 Luchtvervuiling Luchtvervuiling: Vervuiling van de dampkring met giftige stoffen. Zure regen: Neerslag van zure stoffen, gevormd uit gassen. Een belangrijke oorzaak van luchtvervuiling is de verbranding van fossiele brandstoffen. Pagina 3 van 7

4 B104 Broeikaseffect: opwarming van de aarde CO2 werkt in de dampkring net als glas in een broeikas: het laat de zonnestralen door, maar houdt de warmte vast. CO2 is een broeikasgas. Zonder broeikaseffect zou de aarde onbewoonbaar zijn door te lage temperaturen. Maar door de sterke toename van de hoeveelheid CO2 in de lucht wordt het natuurlijke effect versterkt. De temperatuur stijgt dus ook. B105 Klimaatverandering Klimaatverandering is heel normaal. IJstijden zijn er namelijk meer geweest dan je denkt. We zitten nu in een interglaciaal: de warmere periode tussen 2 ijstijden door. Maar sinds de 20ste eeuw stijgen de temperaturen op aarde opvallend snel. Een van de gevolgen van de opwarming is de stijging van de zeespiegel. Maar er zijn nog meer veranderingen, zoals erosie of zelfs verwoestijning. B10 Duurzame energie Fossiele brandstoffen: Niet-vernieuwbare brandstoffen (aardgas, aardolie, bruinkool etc) die in de loop van miljoenen jaren gevormd zijn uit resten van planten en dieren. Het zijn eigenlijk een soort fossielen. Duurzame energiebronnen: Energiebronnen die bij het gebruik ervan nooit opraken. Ze zijn dus vernieuwbaar. Ook dragen ze niet bij aan het broeikaseffect. Windenergie: Vorm van een duurzame energiebron. De windenergie wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. Waterkracht: Vorm van een duurzame energiebron. Bij vallend of stromend water kan hydro-elektriciteit worden opgewekt. Hydro-elektriciteit: water-elektriciteit. Zonne-energie: Vorm van een duurzame energiebron. De warmte van de zon kan gebruikt worden voor elektriciteitsopwekking en het verwarmen van water. Geothermische energie: Vorm van een duurzame energiebron. Met de natuurlijke hitte uit het binnenste van de aarde kun je gebouwen verwarmen of (met stoom) generatoren in elektriciteitscentrales laten draaien. Biomassa: Vorm van een duurzame energiebron. Energie komt vrij bij afval verbranden. Recycling: Het hergebruiken van afval. Hoofdonderwerpen Ecosysteem Een ecosysteem is een systeem waarin alle biotische en abiotische elementen met elkaar in verband staan, door voortdurende uitwisseling van energie en materialen onder invloed van de zon. Dit systeem bestaat uit vier sferen : de biosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en atmosfeer. Maar ecosystemen en het milieu kunnen problemen krijgen: milieuvervuiling, milieu-uitputting of milieu-aantasting. Hydrosfeer / de waterkringloop Het voortdurend overgaan van water van de ene toestand naar de andere, is de waterkringloop. Dit is een kringloop waar veel omwegen bij zijn. Een daarvan is de gletsjer. Gletsjers worden gevormd door sneeuw en ijs (water). grondwater zit in de grond en wordt gebruikt door planten, en mensen hebben water in gebruik voor verschillende manieren om het grondwaterpeil aan te passen aan de gewassen die op een akker groeien, zoals draineren en irrigeren. Pagina 4 van 7

5 Hydrosfeer / rivieren en watervervuiling Een andere omweg van de waterkringloop is een rivier. Hierdoor stroomt het water dat is gevallen op het land weer terug naar zee. Je hebt verschillende soorten rivieren. Het beginpunt van rivieren is altijd hoger dan het eindpunt. Daardoor stroomt het water. Maar water wordt ook vervuild. Hiervoor is in Nederland de wet tegen de watervervuiling aangenomen. Maar vuil van andere landen kan via grensoverschrijdende vervuiling toch nog ons land binnenkomen. Lithosfeer / bodemaantasting Bossen hebben veel belangrijke taken. Een daarvan is de waterhuishouding. Daardoor vermindert de kans op bodemerosie, zodat de bomen kunnen blijven groeien. Maar zodra er ontbossing plaatsvindt, neemt de kans op bodemerosie weer toe. Een vrij extreem gevolg van bodemerosie kan zijn dat er verwoestijning in een gebied plaatsvindt. Atmosfeer De dampkring (of atmosfeer) is de lucht om ons heen. Zonder de dampkring (en o.a. het broeikaseffect) is er op aarde geen leven mogelijk, door het missen van efficiënte stoffen als koolzuurgas en zuurstof. Maar op sommige plekken wordt de dampkring ook vervuild met giftige stoffen. Dit heet luchtvervuiling. Broeikaseffect en klimaatverandering Het broeikaseffect (warmte wordt vastgehouden op aarde) is nodig om de temperatuur leefbaar te houden. Maar door de sterke toename van de hoeveelheid CO2 in de lucht, wordt dit natuurlijke effect versterkt. Hierdoor verandert het klimaat. De aarde warmt langzaam op. Dit heeft verschillende gevolgen, zoals het stijgen van de zeespiegel. Om niet te veel CO2 te verspillen, wordt er steeds meer duurzame energie opgewekt. Oefentest 1. Wat is een ecosysteem? Een systeem waarin alle biotische en abiotische elementen met elkaar in verband staan, door voortdurende uitwisseling van energie en materialen onder invloed van de zon. 2. Uit welke vier sferen bestaat het wereldecosysteem? Biosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en atmosfeer. 3. Welke drie vormen van milieuproblemen zijn er? Milieuvervuiling, milieu-uitputting en milieu-aantasting. 4. Wat is de waterkringloop? het voortdurend overgaan van water van de ene toestand in de andere. De toestanden zijn water, ijs en waterdamp. 5. Hoe noem je de totale verdamping boven land? Evapotranspiratie.. Hoe ontstaat een gletsjer? Pagina 5 van 7

6 Hoog in de bergen valt veel sneeuw. Dit wordt opgevangen in een firnbekken, waar de sneeuw zich verder opstapelt. De onderste laag sneeuw wordt samengeperst tot ijs. Als de firnbekken vol is, komt er een tongvormige ijslaag uit. De firnbekken en de ijstong vormen de gletsjer. 7. Wat gebeurt er bij draineren? Het grondwaterpeil wordt konstmatig verlaagd. 8. Noem 3 vormen van irrigatie. Druppelirrigatie, oppervlakte-irrigatie en beregening. 9. Wat is verzilting? Het zout worden van de bodem. 10. Welke soorten rivieren heb je? Regenrivieren, gletsjerrivieren en gemengde rivieren (meestal zijn gletsjerrivieren gemengde rivieren) 11. Wat is het verhang? Het verval per kilometer. 12. Waarom zijn de Nederlandse wateren na de wet tegen de watervervuiling in 1970 in sommige delen nog steeds vervuild? Doordat rivieren door grensoverschrijdende vervuiling nog steeds vervuild kunnen raken. 13. Wat doen bossen tegen bodemerosie? Bossen zorgen voor een goede waterhuishouding. 14. Noem een extreem gevolg van bodemerosie. Verwoestijning; het woestijn worden van de bodem. 15. Waarom is er leven op aarde mogelijk? Doordat we een dampkring hebben. 1. Wat is de koolstofkringloop? Alle uitwisselingen van CO2 op aarde. 17. Wat is zure regen? Neerslag van zure stoffen, gevormd uit gassen. 18. Waarom hebben we het broeikaseffect nodig? Omdat anders de gemiddelde temperatuur op aarde te laag zou zijn om te kunnen leven. 19. Noem een gevolg van de opwarming van de aarde. Pagina van 7

7 De zeespiegel stijgt. 20. Noem 5 voorbeelden van duurzame energiebronnen. Windenergie, waterkracht, zonne-energie, geothermische energie en biomassa. Pagina 7 van 7