raad voor cultuur De heer dr. R.H.A. Plasterk Postbus BJ DEN HAAG datum: 24 juni 2008 uw kenmerk: DL I 0 uw brief van: 5maart 2008

Transcriptie

1 RJ Schimmelpennincklaan 3 postbus E Den Haag telefoon +31(0) fax +31(0) cultuur@cultuur.nl De Minister van Onderwijs, De heer dr. R.H.. Plasterk Postbus BJ DEN HG Cultuur en Wetenschap datum: 24 juni 2008 uw kenmerk: DL I 0 uw brief van: 5maart 2008 ons kenmerk: bcma /2 onderwerp: Beschermingsagenda archeologie bijlage: Beschermingsagenda Geachte heer Plasterk, In uw brief van 5 maartjl. verzocht u de Raad voor Cultuur advies uit te brengen over uw voornemen 23 archeologische terreinen aan te wijzen als beschermd monument. Onder verwijzing naar artikel 3:7, eerste lid, van de lgemene wet bestuursrecht, heeft de Raad dit advies gebaseerd op de bij het adviesverzoek verstrekte gegevens en een mondelinge toelichting daarop van de Rijksdienst voor rcheologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RCM) op 19 februari Op 1 juli 2007 is de Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2007 in werking getreden. Voor de aanwijzing van archeologische monumenten heeft deze regeling tot gevolg dat terreinen, om voor aanwijzing in aanmerking te komen, moeten kunnen worden aangemerkt als een nationaal of internationaal erkend monument, en dat zij een wezenlijke lacune opvullen in het bestaande bestand van reeds beschermde archeologische monumenten. Daarnaast kan het om terreinen gaan, waarvan de aanwijzingsprocedure al is gestart of waarbij gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt dat dat zou gebeuren. Beschermingsagenda archeologie Op de aan de Raad voor advies voorgelegde Beschermingsagenda archeologie staan 23 terreinen die in drie categorieën zijn ingedeeld. Eén terrein, met de resten van de Cisterciënzer Bernardusabdij in het Groningse duard, is ingedeeld bij twee categorieën. Categorie : 17 terreinen waarvan door of namens de minister bij belanghebbenden dan wel provincie of gemeente het gerechtvaardigde vertrouwen is gewekt, dat het zal worden aangewezen. Categorie B: 4 terreinen die een uitbreiding zijn van reeds beschermde monumenten. Deze bijbeschermingen komen voort uit het project ctualisering Monumenten Register (MR), maar zijn tot op heden nog niet in procedure genomen.

2 pagina: 2 bema /2 Categorie C: 3 terreinen die een wezenlijke lacune opvullen in het bestaande bestand van beschermde monumenten. Op de beschermingsagenda staan derhalve archeologische monumenten die in overeenstemming zijn met de in de beleidsregel gestelde criteria. Voor de selectie is gebruik gemaakt van het RCM-rapport Uit Balans uit 2006, waarin wordt geconcludeerd dat het huidige beschermde archeologische monumentenbestand onvoldoende representatief is voor de geschiedenis van het Nederlandse grondgebied en haar bewoners en voor de totale bekende voorraad archeologie. Het huidige monumentenbestand bestaat voor het grootste deel uit zichtbare archeologische monumenten. In het rapport wordt gepleit voor een representatiefmonumentenbestand. Terreinen die ondervertegenwoordigd zijn in het totale monumentenbestand hebben daarom prioriteit gekregen bij deze selectie. lle geselecteerde terreinen, voornamelijk onzichtbare nederzettingsterreinen, hebben, met uitzondering van de terreinen artswoud in Opmeer (Noord-Holland) en Pasestraat in Maastricht (Limburg), een goed perspectief op duurzaam behoud. Omdat het in de gevallen artswoud en Pasestraat volgens u om topmonumenten gaat, zijn ze toch op de beschermingsagenda geplaatst. U geeft aan dat voor beide monumenten gezocht zal worden naar middelen om de archeologische waarden effectiefte behouden om verdere degradatie zoveel mogelijk te voorkomen. De Raad onderschrijft het belang van een representatief archeologisch monumentenbestand. Hij stemt in met uw voordracht van 23 nieuwe archeologische rijksmonumenten, waarbij hij zich conformeert aan de door u genoemde toelichting. Instandhouding van archeologische monumenten in agrarisch gebruik Naar aanleiding van de voordracht wijst de Raad echter op het volgende. U stelt, door het terrein artswoud voor te dragen voor bescherming, impliciet ook de problematiek van duurzame instandhouding van archeologische monumenten in agrarisch gebruik aan de orde. artswoud is een terrein waarin zich de resten van uitzonderlijk goed geconserveerde nederzettingen bevinden van de zogenaamde Enkelgrafcultuur uit het Laat-Neolithicum. Ten aanzien van dit terrein, dat van internationaal belang is, is sprake van agrarisch grondgebruik. Van dit gebruik, vooral van de ploegactiviteiten, zijn grote aantastingen het gevolg. De nederzettingslagen worden in hoog tempo vernietigd doordat jaarlijks een paar centimeters van het archeologisch topmonument worden afgeploegd. De archeologische waarde neemt daardoor snel af, zowel in kwantiteit als in kwaliteit. De Monumentenwet biedt geen enkele bescherming tegen de meest prominente aantasting van dit monument, aangezien de Monumentenwet regulier agrarisch gebruik niet verbiedt. Gelet op het ook door Nederland ondertekende Verdrag van Malta blijft de Nederlandse archeologische monumentenzorg hier in gebreke. Zo schrijft rtikel 4 van dit verdrag voor dat iedere Partij zich ertoe verplicht maatregelen toe te passen voor de fysieke bescherming van het archeologische erfgoed, door, naar gelang de omstandigheden, zorg te dragen voor: 1. de verwerving, of de bescherming door middel van andere passende middelen, door de overheid van gebieden bestemd om archeologische reservaten te vormen;

3 pagina: 3 bcma /2 2. de conservering en instandhouding van het archeologische erfgoed, bij voorkeur in situ; 3. de inrichting van passende bewaarplaatsen voor archeologische overblijfselen die van de oorspronkelijke vindplaats zijn verwijderd. De problematiek van de instandhouding van archeologische monumenten in agrarisch gebruik speelt al geruime tijd. De rcheologiebalans van 2002 van de toenmalige Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek vermeldt al dat de duurzame instandhouding van ruim een derde van de archeologische monumenten niet is gegarandeerd en uit het project MR blijkt dat tien procent van de archeologische monumenten zelfs direct in zijn voortbestaan wordt bedreigd. Bovendien wordt dertig tot veertig procent van de archeologische monumenten niet goed beheerd. Circa 1000 beschermde archeologische monumenten, ofwel zestig procent van het totaal aantal beschermde archeologische monumenten in Nederland, ligt in agrarisch gebied. Monumenten zoals terpen en wierden en terreinen met resten van Romeinse villa's worden vrijwel alle permanent ofperiodiek voor akkerbouw gebruikt. De Raad vraagt nadrukkelijk aandacht voor bovengenoemde, specifieke, maar grote groep archeologische monumenten, waarvan binnenkort ook (de uitbreiding) van het monument artswoud deel uitmaakt. Wanneer u archeologische topmonumenten wettelijk wilt beschermen, wat ook in het licht van de huidige aandacht voor het cultuurlandschap meer dan wenselijk is, en wilt waarborgen dat wetenschappelijk onderzoek van het monument in de toekomst mogelijk blijft, dan dient wettelijke bescherming vergezeld te gaan van duurzame instandhouding. De huidige bescherming door het rijk is, bij gebrek aan maatregelen die instandhouding garanderen, onvoldoende doelmatig en te weinig effectief. De Raad dringt daarom aan op het ontwikkelen van een instandhoudingsinstrumentarium voor archeologische monumenten, waarbij enige haast geboden is. De RCM heeft de afgelopen jaren al verschillende mogelijkheden in die richting, met stimuleringsmaatregelen en, onder bepaalde omstandigheden, compensatieregelingen voor particuliere eigenaren van archeologische terreinen, onderzocht. Bij de uitwerking van een dergelijk instrumentarium dient vanzelfsprekend een grote zorgvuldigheid in acht te worden genomen, waarbij maatwerk en afstemming met andere overheden wenselijk zijn. Maatschappelijk draagvlak Uit het rapport Uit Balans blijkt dat onzichtbare monumenten ondervertegenwoordigd zijn in het huidige archeologische monumentenbestand. Wanneer inderdaad een representatief archeologisch monumentenbestandnagestreefd wordt, zal er de komende jaren nog een aanzienlijk aantal onzichtbare archeologische terreinen voor bescherming voorgedragen worden. Naar de mening van de Raad dient deze gerichte inspanning te worden bezien in het licht van rtikel 9 van het Verdrag van Malta. Dit artikel verplicht tot het vergroten van het maatschappelijk draagvlak voor archeologische monumenten door: 1. voorlichtingscampagnes te voeren om bij het publiek besefte kweken en te ontwikkelen van de waarde van het archeologische erfgoed voor het begrip van het verleden en de bedreigingen voor dit erfgoed;

4 pagina: 4 bcma /2 2. de toegang van het publiek tot belangrijke bestanddelen van het archeologisch erfgoed, met name vindplaatsen, te bevorderen en het tentoonstellen aan het publiek van geselecteerde archeologische voorwerpen te stimuleren. De Raad ziet draagvlak als het begin van bescherming en acht de noodzaak om de publieke belangstelling en kennis van archeologische terreinen te bevorderen dan ook groot. Hij wijst daarbij met name op het belang van maatschappelijk draagvlak voor onzichtbare archeologische monumenten. De historie van die terreinen dient verteld te worden. Een plek waar niets te zien is, vertelt immers zelf niets. Tenslotte De Raad stemt, zoals gezegd, in met de door u gedane voordracht van 23 archeologische rijksmonumenten. Hij concludeert dat met deze voordracht de minister twee onderwerpen in de archeologie entameert, instandhouding en draagvlak, die voor de toekomst van archeologische monumenten en archeologische monumentenzorg in Nederland van eminent belang zijn. Hij is voorstander van de ontwikkeling van een helder beleid en is uiteraard graag bereid hierover mee te denken. Wat betreft de nu voorliggende monumenten in agrarisch gebruik, adviseert de Raad om voor tijdelijke maatregelen te zorgen, die in overleg met grondeigenaren en/of grondgebruikers uitgevoerd worden om de beschadigingen stop te zetten. Hoogachtend, Els H. Swaab Voorzitter Kees Weeda lgemeen secretaris

5 Beschermingsagenda rcheologie l.toponiem:, 2. Toponiem: 3. Toponiem: Omschrij ving: Kerstendal Groesbeek Louisedal Groesbeek Cortendijk Groesbeek 4. Toponiem: 5. Toponiem: Swartendijk Groesbeek Mariënboom Nijmegen 6. Toponiem: EIst-kerk Overbetuwe Tempelcomplex uit de vroeg- en midden Romeinse tijd 7. Toponiem: Elsenerveld Hofvan Twente Overijssel Nederzetting uit het laat-neolithicum en vroege Bronstijd C2 1

6 8.Toponiem: Domplein, Romeinse legerplaats (castellum) en vroegmiddeleeuwse kerkgebouwen Cl 9. Toponiem: 10. Toponiem: Leidsche Rijn, Prinses maliapark Nederzetting Leidsche Rijn, Veldhuizen uit de late IJzertijd - Romeinse tijd / de Balije Tracé van de Romeinse Limesweg, met naastliggende kadebeschoeiïng en scheepswrak de Meern Toponiem: 12.Toponiem: 13. Toponiem: Leidsche Rijn: 't Zand / Groot Zand veld Wachttoren uit de Romeinse tijd en nederzetting en vroege Middeleeuwen Leidsche Rijn: Klein archeologiepark Nederzetting Woerden, Kerkplein Woerden Romeinse / Stadsdam uit de IJzertijd - Romeinse tijd legerplaats (castellum) uit de Romeinse tijd 14.Toponiem: Laag Dalem Gorinchem Zuid-Holland Bewoningsporen uit het laat-neolithicum en Bronstijd 2

7 15.Toponiem: Roomburg Leiden Zuid-Holland Romeins kampdorp (vicus) en oever van de Corbulogracht B2 16.Toponiem: Omschri jving: Burgzand Noord Ill, Waddenzee Texel Noord-Holland Ensemble van 5 scheepswrakken uit de 17 e en IS e eeuw die op het Burgzand, de Rede van Texel gezonken zijn. BI 17.Toponiem: artswoud: Polder de Hoge Weere; Veersloot; 't Hoog; Drie Bunders Opmeer N oord-holland Nederzetting BI uit het Laat-Neolithicum 18.Toponiem: 19.Toponiem: Omschrij ving: Houtribsluizen Lelystad Flevoland Scheepswrak duard Zuidhorn Groningen 1, IJsselmeer uit de late Middeleeuwen Resten van de laat-middeleeuwse Cisterciënzer Bernardusabdij op een wierde daterend vanaf de IJzertijd enb2 20.Toponiem: Klaarkampsterweg, Dongeradeel Friesland Rinsumageest Resten van het laat-middeleeuwse Cisterciënzer kloostercomplex Klaarkamp op een terp daterend vanaf de IJzertijd C2 21.Toponiem: Belversche kkers Haaren N oord-brabant Grafvelden en bewoningsporen vanaf de Bronstijd en een kapel en kerkhof uit de late middeleeuwen 3

8 ----~-, ~.~-~.-, Toponiem: Pasestraat Maastricht Limburg Romeinse villa en Merovingisch grafveld 23.Toponiem: Busschopsweg; Leudal Limburg Leudal Grafheuvels behorend tot een urnenveld uit de late Bronstijd / IJzertijd en bewoningsporen uit het Meso- en Neolithicum 4