Mededelingen over de eindexamens 2013 voor vwo, havo, vmbo

Transcriptie

1 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie DUO/ICO Voorgezet onderwijs vo Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie bvh Bestemd voor Scholen voor voortgezet onderwijs; instellingen voor beroepsonderwijs en educatie (vavo); de commissie staatsexamens van het CvE inwerkingtreding N.v.t. Geldigheidsduur n.v.t. Juridische grondslag n.v.t. Officiële publicatie N.v.t. Relatie tot eerdere publicaties N.v.t. 1 / 33

2 Algemeen I. Mededelingen van algemene aard I.1 Examenpakketten De Daisy-CD met ingesproken tekst wordt net als voorheen geleverd in leerlingenaantallen conform de bestelling door de school. De CD met het bestand voor spraaksynthese wordt eveneens geleverd in leerlingenaantallen conform de bestelling. Dit is dus anders dan bij de tekst-cd (bedoeld voor vergroting en spraaksynthese) die in voorgaande jaren per examen in een enkel exemplaar aan de scholen werd geleverd. De CD bestemd voor spraaksynthese wordt geleverd voor eerste en tweede tijdvak in een aparte verpakking. De Daisy-CD wordt op bestelling geleverd voor het eerste tijdvak. Voor het tweede tijdvak wordt alleen een Daisy-CD geleverd voor Nederlands en Engels (alle schooltypen). Voor de overige examens wordt geen Daisy-CD geleverd. Bij die examens hebben kandidaten die in het eerste tijdvak de Daisy gebruikten, recht op een (individuele) voorleeshulp. De centrale examens 2013 worden geleverd in lettergrootte 12, op wit papier dat iets zwaarder is dan voorheen. Nadere toelichting over de nieuwe lettergrootte en de handelwijze bij het gebruik van aanvullende materialen voor leerlingen met een beperking is in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl opgenomen in het document centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting (paragraaf I.3). Anders dan in voorgaande jaren is het vooraf openen van een verzegelde set in 2013 niet toegestaan. De verzegelde sets dienen verzegeld te blijven tot in de examenruimte voor de start van de zitting. Dat geldt voor de sets met papieren opgaven voor de centraal schriftelijke examens, en voor de verzegelde verpakking met Daisy- en spraaksynthese-cd's. Het aantal exemplaren per set opgaven wordt komend jaar bepaald door gelimiteerde pakketdikte in verband met de sealing, afgeronde aantallen (veelvoud van vijf), zwaarder papier en groter lettertype. Een aantal scholen heeft gemeld dat ze voor de examens 2012 een groot aantal sets opgaven met vijf exemplaren hebben ontvangen. Dit vroeg om een aangepaste examenorganisatie. De oorzaak was een (systeemtechnisch) foutief ingestelde setvolume. I.1.1 Ontvangst van de examenpakketten De examenpakketten die door G4S of diens onderaannemers Mikropakket of Rutgers worden bezorgd, worden alleen overhandigd aan functionarissen van wie de naam vooraf bekend is bij de chauffeur van G4S. DUO zal evenals afgelopen jaar de examensecretaris met een via Examenblad.nl verzoeken om de namen van de voor ontvangst bevoegde functionarissen door te geven. Voor de verschillende afleverdata kunnen verschillende functionarissen worden aangewezen. Een beschrijving van de gang van zaken is in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl opgenomen. 2 / 33

3 Gang van zaken ontvangst examenpakketten I.1.2 Bevestiging van de ontvangst van de examenpakketten Het afgelopen schooljaar heeft DUO door een via Examenblad.nl aan de examensecretaris gevraagd van sommige zendingen de ontvangst te bevestigen. Ook het komende jaar kan weer gevraagd worden om de ontvangst van een zending per mail te bevestigen. Voor welke zendingen dit geldt, vindt u in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl in het onderstaande document: Bevestiging van de ontvangst van de examenpakketten I.2 Recente wijzigingen en aandachtspunten voor het examen 2013 I.2.1 Aanscherping slaag/zakregeling Met het Koninklijk Besluit van 16 juni 2011 nr. 320 is de eerste aanscherping van de slaag/zakregeling per 1 augustus 2011 van kracht geworden. Dit betekent dat bij de beantwoording van de vraag of een leerling geslaagd is op grond van artikel 49 van het Eindexamenbesluit eerst gekeken moet worden of het gemiddeld cijfer van alle centrale examens tenminste een voldoende is. Is dat het geval dan verder artikel 49 toepassen. Is dat niet het geval dan is de kandidaat/leerling gezakt. Eveneens is per schooljaar de maatregel in gegaan dat ook voor leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg (bb) van het vmbo het schoolexamen (SE) hetzelfde gewicht krijgt als het centraal examen. De tweede aanscherping voor havo en vwo is met het Koninklijk Besluit van 9 juli 2012 nr. 343 per 1 augustus 2012 ingegaan. Met dit inwerkingtredingsbesluit wordt de inwerkingtreding geregeld van de aanscherping van de slaag/zakregeling voor de kernvakken in het havo en vwo. Vanaf het schooljaar geldt naast de overige eisen van de uitslagregeling dat kandidaten slechts geslaagd zijn indien zij maximaal één vijf behalen voor de kernvakken Nederlands, Engels en wiskunde. I.2.2. Nieuwe richtlijnen examentijd cspe Bij de afname van het cspe (centraal schriftelijke en praktisch examen) in de beroepsgerichte vakken moeten vanaf 2013 nieuwe richtlijnen voor het omgaan met examentijd in acht genomen worden. Zie hiervoor III.4.3 van deze Septembermededeling. I.2.3 Examenprogramma s en syllabi Voor de voorbereiding van kandidaten op het centraal examen is naast het examenprogramma de syllabus van het CvE essentieel (zie ook hoofdstuk III van deze Septembermededeling). Voor het schoolexamen is het examenprogramma bindend, SLO publiceert handreikingen voor de uitwerking daarvan in het schoolexamen ( I.2.4 Voorschriften tweede correctie Het Eindexamenbesluit is in 2008 aangepast ter vergroting van de kwaliteit van de tweede correctie, waarbij de rol van het bevoegd gezag versterkt is. Deze aanpassingen behelzen: de tweede corrector voegt een door hem opgestelde en ondertekende verklaring omtrent de verrichte correctie bij het gecorrigeerde werk; deze verklaring wordt mede ondertekend door zijn bevoegd gezag; de procedure die moet worden gevolgd als de eerste en tweede corrector niet tot overeenstemming kunnen komen bij het vaststellen van de score (Eindexamenbesluit artikel 42. lid 1). 3 / 33

4 I.2.5 Toegestane hulpmiddelen Voor het vmbo zijn er ten opzichte van 2012 bij de hulpmiddelen de volgende veranderingen: 2013 is het eerste centraal examen waarbij de 2e editie van BINAS is toegestaan. Bij het centraal examen 2013 is de 1e editie van BINAS niet toegestaan In de toegestane editie van de BINAS staat een aantal fouten. Op de website van de uitgever ( wordt een erratum geplaatst. In de volgende druk van de 2e editie worden deze fouten hersteld. Voor het havo/vwo zijn er ten opzichte van 2012 bij de hulpmiddelen de volgende veranderingen: Bij het centraal examen volgens het nieuwe examenprogramma economie havo (in 2013 het enige programma havo) is de grafische rekenmachine NIET toegestaan, de eenvoudige rekenmachine uit het basispakket uiteraard wel. Bij het centraal examen volgens het oude examenprogramma economie (in 2013 voor alle kandidaten vwo) is de grafische rekenmachine toegestaan. In 2013 is de 52e druk van de Grote Bosatlas bij het centraal examen aardrijkskunde havo niet meer toegestaan. In 2014 gaat dat ook voor vwo gelden. I.2.6 s via Examenblad.nl De s via Examenblad.nl, met officiële mededelingen over het eindexamen, worden net als in de afgelopen jaren aan de examensecretaris gericht. Ze worden gezonden naar het e- mailadres dat de examensecretaris hiertoe vermeldt op de formulieren Opgave aantal examenkandidaten, waarmee hij de centrale examens bij DUO bestelt. Op de formulieren Opgave aantal examenkandidaten wordt tevens naar de naam en het adres van de plaatsvervangend examensecretaris gevraagd. Iedere via Examenblad.nl wordt ook gestuurd naar de plaatsvervanger voor de examensecretaris. Net als in de voorgaande jaren wordt via de genoemde formulieren de naam en het e- mailadres van de systeembeheerder gevraagd in verband met eventuele technische mededelingen via Examenblad.nl over computerexamens. Nieuw in dit jaar is dat ook verzocht wordt om de naam en het adres van de directeur van de school. Het adres wordt gebruikt om de directie van de school op de hoogte te stellen van een eventueel gebruik van het noodscenario (zie 1.2.7). I.2.7 Examendocumenten downloaden via de beveiligde site van DUO (noodscenario) De beveiligde site van DUO wordt gebruikt voor o.a. de uitwisseling van gegevens tussen scholen (leerling-administraties) en BRON (Basisregister Onderwijs). Afgelopen jaar hebben CvE, Cito en DUO de mogelijkheden onderzocht om de beveiligde site eveneens te gebruiken als mogelijkheid voor het downloaden van examendocumenten. De landelijke test i.v.m. het noodscenario is succesvol verlopen. CvE kan ook in 2013 bij een calamiteit besluiten om een noodscenario in werking te stellen waarbij in laatste instantie gebruik gemaakt kan worden van de beveiligde site van DUO. Op 30 januari 2013 zal een landelijke test plaatsvinden met het downloaden van examendocumenten via de beveiligde site van DUO. Deze test, zoals ook in het voorgaande schooljaar uitgevoerd, vindt plaats zodat er voor het examen van 2013 routine opgebouwd kan worden. Via Examenblad.nl wordt op 23 januari 2013 een mailing verstuurd met een vooraankondiging. Richtlijnen over de werkwijze m.b.t. te downloaden examendocumenten via de beveiligde site van DUO vindt u in onderstaand document in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl. 4 / 33

5 Richtlijnen examendocumenten downloaden via de beveiligde site van DUO I.2.8 Examen in het buitenland Bij de uitzonderlijke situatie waarin voorzien wordt dat een centraal examen in het buitenland wordt afgenomen neemt de school in eerste instantie contact op met mw. T. Keune van de werkgroep examens van de Inspectie voor het Onderwijs (tel: ). Na verkregen toestemming van de Inspectie voor het Onderwijs meldt u vervolgens in een vroegtijdig stadium de kandidaten aan bij de staatsexamenadministratie van DUO/Examendiensten: staatsexamens@duo.nl, I.2.9 Btw-tarieven en centrale examens 2013 Als in de centrale examens van 2013 gewerkt wordt met BTW-tarieven gaat het om BTWtarieven die golden op 1 september Bijvoorbeeld: In de centrale examens 2013 wordt GEEN rekening gehouden met een verhoging van het hoge BTW-tarief naar 21%. Er wordt dus gewerkt met een hoog BTW-tarief van 19%. De examensecretaris wordt verzocht alle docenten en alle kandidaten van deze mededeling in kennis te stellen. I.2.10 Zending nr 1, cspe s De eerste van de drie zendingen met cspe s vanuit Cito wordt dit schooljaar op 6 maart 2013 ontvangen door de scholen. Omdat veel scholen wegens Carnaval gesloten zijn is medio februari als ontvangstperiode niet mogelijk. De voorbereidingstijd op de afname van het cspe is hierdoor korter dan in eerdere jaren. Zie ook III.4.2 van deze Septembermededeling. I.2.11 Aandachtspunt bij flexibele centrale examens: geheimhouding De digitale centrale examens BB en KB en de cspe s (beroepsgerichte vakken) worden door de school zelf ingeroosterd binnen een afnameperiode van 2½ maand en zijn daarmee in tijd flexibel. De afnameperiode voor de flexibele CBT-examens BB en KB begint op 1 april Anders dan bij de centrale examens die op een vast moment worden afgenomen zijn de examendocumenten (opgaven, bijlagen, correctievoorschriften) van de flexibele centrale examens na de afname niet openbaar. Dat vergt extra voorzorgen van de school om de geheimhouding te waarborgen. De richtlijnen met betrekking tot de geheimhouding worden geëxpliciteerd in de voorlichtingsbrochure (voor de algemene vakken BB en KB, zie I.4.1) en in de Instructie voor de Examinator (voor de cspe s, zie III.4.3). De directeur wordt geacht de examinatoren op te dragen deze richtlijnen in acht te nemen. I.2.12 Minitoetsen cspe s verklankbaar De minitoetsen in alle cspe s (beroepsgerichte vakken) worden in 2013 standaard afgenomen met behulp van de computer en het programma MiniTester. Alle varianten van alle minitoetsen zijn verklankt. Daardoor kan de kandidaat geluidsfragmenten afspelen waarin de tekst van het beeldscherm wordt voorgelezen (zie III.4.6). I.2.13 Pilot rekentoets VO 2013 De onderstaande tekst is op 31 augustus 2012 via een mailing vanuit Examenblad.nl aan de examensecretarissen bekend gemaakt. Vanaf het schooljaar worden de referentieniveaus taal en rekenen voor het voortgezet onderwijs (VO) getoetst in het eindexamen VO. Voor taal gebeurt dat via de centrale examens Nederlands, voor rekenen gebeurt dat via de rekentoets VO. 5 / 33

6 Het schooljaar vormt voor de rekentoets het laatste pilotjaar. Alle VO en VAVO scholen kunnen dit jaar aan de pilotrekentoets deelnemen. Het is namelijk van belang dat scholen oefenen met het aantal afnames dat ze in de reguliere situatie ( ) verwachten. Hoewel het in nog een pilot betreft, kunnen kandidaten wanneer zij een voldoende behalen voor de rekentoets in het voorlaatste jaar van hun opleiding, een vrijstelling behalen voor het invoeringsjaar, Meer informatie hierover kunt u vinden op de website van het Steunpunt taal en rekenen VO. Bestellen en aanmelden VO en VAVO Scholen die mee (willen) doen aan de pilot in kunnen dat melden doordat de examensecretaris de aantallen kandidaten aangeeft op de formulieren 'Opgave aantal examenkandidaten 2013', waarmee hij de centrale examens bij DUO bestelt. De examensecretaris geeft per schooltype het totale aantal kandidaten uit het examenjaar en het vóórexamenjaar aan waarmee de school naar verwachting zal deelnemen. Een andere manier om zich aan te melden is er niet. Alle scholen krijgen ExamenTester toegestuurd en alles wat nodig is om zich op de pilot van voor te bereiden. Flitsbijeenkomsten en voorlichting systeembeheerders In het najaar van 2012 worden er flitsbijeenkomsten georganiseerd om scholen voor te lichten over de rekentoets in het tweede pilotjaar ( ). Meer informatie daarover is te vinden bij het Steunpunt taal en rekenen VO. Instructiebijeenkomsten voor systeembeheerders waarop wordt ingegaan op de installatie en het gebruik van ExamenTester vinden plaats in het najaar van Deze bijeenkomsten vinden plaats op dinsdagmiddag 30 oktober in Zwolle en op donderdagmiddag 1 november te Den Bosch. Een uitnodiging hiervoor wordt tegen die tijd door Cito verzonden naar alle examensecretarissen. Binnenkort zal er op Examenblad.nl een pagina ten behoeve van de rekentoets VO beschikbaar komen. Activiteitenplannen rekentoets VO 2013 Informatiebrochure rekentoets VO 2013 I.3 Aangepaste examens voor kandidaten met een beperking I.3.1. kandidaten met een visuele beperking Voor kandidaten met een visuele beperking is het standaard papieren of digitale examen in het algemeen niet bruikbaar. In dat geval wordt een aangepast examen afgelegd, dat te bestellen is via een speciaal formulier bij examens@duo.nl. De aanpassing betekent levering van een voor de kandidaat geschikt aangepast examen, of als aanpassing niet goed mogelijk is toewijzing van een staatsexamengecommitteerde die samen met de eigen examinator het examen aanpast. Dat laatste gebeurt standaard bij o.a. aardrijkskunde en kunst (algemeen) havo en vwo. Na ontvangst van het formulier wordt met de school contact opgenomen om te bezien welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn. Nadere informatie is opgenomen in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl in het document centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting onderaan deze paragraaf. 6 / 33

7 I.3.2. kandidaten met een auditieve beperking Sommige (digitale) examens bevatten geluidsfragmenten en zijn daardoor niet altijd bruikbaar voor leerlingen met een auditieve beperking. Als de school meedoet aan digitale examens (examentester of autoplay) kan voor kandidaten met een auditieve beperking een aangepast examen worden besteld, formulier aan te vragen bij Bij de digitale examens BB en KB wordt een aangepast digitaal examen geleverd waarbij geluid geen rol speelt. Bij de examens kunst (algemeen) havo en vwo wordt een staatsexamengecommitteerde toegewezen die samen met de eigen examinator het examen aanpast. De digitale rekentoets bevat geen geluidsfragmenten en behoeft dus geen aanpassing voor kandidaten met een auditieve beperking. Hetzelfde geldt (vanzelfsprekend) voor alle papieren examens. Nadere informatie is opgenomen in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl in het document centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting onderaan deze paragraaf. I.3.3. kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) Voor kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) wordt op bestelling een Daisy-CD geleverd met gesproken tekst van het (overigens niet aangepaste) examen, of een spraaksynthese-cd met een bestand dat bruikbaar is voor computerspraak. Bij het tweede tijdvak is geen Daisy- CD beschikbaar. De kandidaat die in het eerste tijdvak de Daisy gebruikte, heeft in het tweede tijdvak recht op een individuele voorleeshulp. Grootschrift wordt voor kandidaten met een leesbeperking vanaf het centraal examen 2013 niet geleverd. De examens hebben lettergrootte 12, en hebben daarmee letters van voldoende grootte. Het is dan ook niet meer toegestaan om de envelop voor aanvang van de zitting te openen en het werk te vergroten. Nadere informatie is opgenomen in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl in het document centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting onderaan deze paragraaf. I.3.4. algemeen De onder I.3.1 t/m I.3.3 aangeboden examens kunnen met inachtneming van artikel 55 van het Eindexamenbesluit worden ingezet bij kandidaten die daarop op grond van hun beperking en de daarmee samenhangende regelgeving recht hebben. Het is niet toegestaan de examens zelf aan te passen, onderdelen weg te laten of anders te beoordelen (bijvoorbeeld spelling). Als een zware beperking maakt dat het leveringsaanbod niet adequaat is: zie de nadere informatie in onderstaand document. Nadere informatie is opgenomen in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl in het document centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting onderaan deze paragraaf. centrale examens en kandidaten met een beperking nadere toelichting I.4 Computers en examen Meer kandidaten dan ooit hebben bij hun centraal examen in 2012 in één of meer vakken gebruik gemaakt van de computer. De meest in het oog springende examenvorm daarbij is die van het CBT-examen. Bij een CBT- of computer based testing examen verschijnen alle vragen op het beeldscherm. De kandidaat beantwoordt alle vragen op de computer en ook de correctie vindt op de computer plaats. Gesloten vragen worden automatisch gecorrigeerd, open vragen door een docent. ExamenTester is de examensoftware waarin de CBT-examens zijn afgenomen. De toename van het aantal CBT-examens in ExamenTester, de komst van de digitale rekentoets VO en het feit dat zich bij de afname in ExamenTester in 2012 meer storingen hebben voorgedaan dan daarvoor, hebben het CvE ertoe genoodzaakt maatregelen te nemen. 7 / 33

8 De maatregelen voor 2013 en daarna houden in grote lijnen in: CBT-examens die flexibel worden afgenomen in ExamenTester worden voortgezet (algemene vakken BB en KB); De rekentoets VO wordt eveneens afgenomen in ExamenTester; Voor digitale centrale examens met een vast afnametijdstip - vastgelegd in het examenrooster van het CvE - vervalt de afnamevorm in ExamenTester; Voor deelname aan de flexible en digitale centrale examens in ExamenTester is de handtekening van de directeur nodig. Omdat deze nog in de pilot-fase verkeert, geldt dit laatste niet voor de rekentoets VO. Met de komst van het nieuwe computerexamensysteem dat op termijn ExamenTester gaat vervangen, pakt het CvE de draad ten aanzien van de digitale centrale examens met een vast afnamemoment weer op ExamenTester 2.10 In 2013 zal worden gewerkt met een nieuwe versie van ExamenTester (2.10). Een audit door een onafhankelijk bureau heeft bevestigd dat ExamenTester 2.10 stabieler is. Daarnaast heeft Cito extra veldtests uitgevoerd. Versie 2.10 van ExamenTester wordt begin oktober 2012 naar alle VO-scholen verzonden. Daarnaast zal het gebruik van Flash-applicaties in de flexibele CBT-examens BB en KB worden beperkt en de controle op de werking van de toegepaste Flash-applicaties zal worden verbeterd. De verwachting is dat storingen tijdens de afname aanmerkelijk minder vaak zullen optreden. Alertheid van de scholen (directeur, examensecretaris, systeembeheerder) blijft nodig omdat in 2012 gebleken is dat storingen ook het gevolg kunnen zijn van ongewenste interferentie tussen het ICT-netwerk van de school en de examensoftware. Meer informatie over het verloop van de digitale examens in 2012, de maatregelen en plannen voor 2013 en de ontwikkeling van het nieuwe computerexamensysteem treft u aan in de Brochure digitale centrale examens Duidelijk digitaal 5. I.4.2 Flexibele en digitale centrale examens vmbo BB en KB in 2013 In 2013 worden de examens in de algemene vakken vmbo BB en KB landelijk aangeboden als flexibel en digitaal examen in ExamenTester. De afnameperiode zal zowel voor BB als KB beginnen op 1 april Scholen kunnen daardoor rekening houden met een eventuele overstap naar papieren examens door de digitale centrale examens te plannen vóór de vaste afnametijdstippen van de papieren centrale examens. BB- en KB-scholen maken hun keuze voor de flexibele CBT-examens in ExamenTester dan wel de papieren centrale examens bekend via het formulier Opgave aantal examenkandidaten waarmee de examensecretaris voor 1 november bij DUO de centrale examens bestelt. Overstappen / terugvallen naar papieren centrale examens BB en KB BB- en KB-scholen die voor 31 maart 2013 melden dat zij naar papieren centrale examens willen overstappen, ontvangen de papieren examens in kandidaat-aantallen. Alle overige scholen die meedoen aan de flexibele en digitale examens BB en KB ontvangen de examenbestanden voor de papieren centrale examens BB en KB op dvd. Deze terugval-dvd is bedoeld om scholen die zich ná 31 maart 2013 alsnog genoodzaakt zien om terug te vallen naar papieren centrale examens daartoe maximaal in de gelegenheid te stellen. Afname van papieren centrale examens is alleen toegestaan op de in het examenrooster gepubliceerde data (zie paragraaf 1.5). Gedetailleerde informatie over de flexibele en digitale centrale examens BB en KB in 2013 treft u aan in de Informatiebrochure en de Activiteitenplanning. 8 / 33

9 I.4.3 Centrale examens waarbij de computer een noodzakelijk hulpmiddel is Bij de volgende centrale examens wordt NIET met ExamenTester gewerkt, maar is de computer WEL een noodzakelijk hulpmiddel: De praktijkopdrachten van de cspe s BB, KB en GL, als deze met behulp van de computer moeten worden uitgevoerd; De minitoetsen van de cspe s worden afgenomen in het programma MiniTester; Frans KB (vast afnametijdstip); Muziek GL/TL, dans GL/TL en drama GL/TL; kunst havo en vwo I.4.4 Systeemeisen computerexamens De systeemeisen voor de computerexamens staan vermeld op onder handleidingen en systeembeheer. I.4.5 KB flexibel digitaal: geen speciale positie van wiskunde In 2010, 2011 en 2012 was de computerrekenmachine (CRM) de reden dat wiskunde binnen KB flexibel digitaal een andere positie innam dan de overige vakken: een school kon er voor kiezen om alleen voor wiskunde KB te kiezen voor het papieren-eerste-tijdvak-cse-kb in plaats van het digitale c.e. KB. Voor geen enkel ander afzonderlijk vak was dit het geval. Vanaf 2013 vervangt de toolbox de CRM in het digitale c.e. wiskunde KB. De toolbox is een nieuwe applicatie die niet alleen een rekenmachine bevat, maar ook de mogelijkheid geeft om antwoorden in ExamenTester in te voeren met speciale tekens, wiskundige notaties, verhoudingstabellen en driehoeken. De toolbox is in 2012 beproefd bij 50 scholen en positief ontvangen. Om die reden heeft wiskunde KB niet langer een speciale positie binnen KB flexibel en digitaal. Meer informatie staat in de Informatiebrochure Geen informatiebrochure over digitale centrale examens met een vast afnametijdstip Over digitale centrale examens in ExamenTester met een vast afnametijdstip worden dit schooljaar geen informatiebrochure en geen activiteitenplanning uitgebracht. Dit is het gevolg van het stopzetten van deze categorie digitale examens. I.5 Rooster Het rooster centraal examen 2013 is gepubliceerd met kenmerk CvE datum 21 juni 2011, Staatscourant 2011, nummer en Regelingen OCW op In het rooster 2013 is de duur van de centrale examens bekendgemaakt. De duur van de centrale examens in het tweede tijdvak is gelijk aan de overeenkomstige examens in het eerste tijdvak. I.5.1 Eerste tijdvak Afnameperiode BB en KB flexibel digitaal De afnameperiode voor de flexibele en digitale examens in de algemene vakken BB en KB loopt van 1 april 2013 tot en met woensdag 19 juni Bekendmaking normering beroepsgerichte vakken Het CvE wil de mogelijkheid open laten om in 2013 evenals in 2012 voor de beroepsgerichte vakken in eerste instantie voorlopige N-termen bekend te maken en de definitieve N-termen gelijktijdig met de N-termen voor de algemene vakken vmbo te publiceren. 9 / 33

10 In dat geval zou gelden: Het CvE maakt op 5 juni 2013 uitsluitend voorlopige N-termen bekend voor de centrale examens beroepsgericht. Op basis van de voorlopige N-term kan het voorlopige CE-cijfer worden vastgesteld. De definitieve N-termen beroepsgericht worden, gelijktijdig met de N-termen voor de algemene vakken vmbo, op 12 juni 2013 gepubliceerd. De definitieve N-termen zullen niet lager zijn dan de voorlopige N-termen, zodat het definitieve CE-cijfer niet lager kan zijn dan het voorlopige. In de komende Maartmededeling zal uitsluitsel worden gegeven over de datum van het bekend worden van de definitieve N-term. Als het besluit hierover eerder bekend is, worden de desbetreffende examensecretarissen hierover geïnformeerd via een mailing vanuit Examenblad.nl. I.5.2 Tweede tijdvak Het rooster tweede tijdvak wordt gepubliceerd in de Maartmededeling De centrale examens in het tweede tijdvak starten op 5 juni in de basisberoepsgerichte en de kaderberoepsgerichte leerweg en gemengde leerweg (beroepsgerichte programma's) en op 17 juni in de andere vormen van onderwijs (schriftelijke examens). Op 21 juni vinden de examens plaats in de vakken die in het tweede tijdvak als aangewezen vakken door het College van Examens worden afgenomen. Welke vakken hiervoor worden aangewezen, wordt in maart 2013 gepubliceerd. Naar verwachting behoren alle papieren cse s voor de algemene vakken BB tot de aangewezen vakken. I.6 Gegevensverzameling via elektronische weg De normering van de examens wordt mede gebaseerd op door kandidaten behaalde scores. Scholen leveren hiervoor via het programma WOLF gegevens aan voor de schriftelijke examens. De gegevens van de toetsafnames in ExamenTester en MiniTester worden automatisch uitgewisseld nadat de examensecretaris op de knop dataretour aan Cito heeft gedrukt. Voor alle examens is de afnamedatum bepalend voor de uiterste datum waarop de afnamegegevens met Cito worden uitgewisseld (zie hoofdstuk IV) Praktijkexamens en papieren examens Ook in 2013 zenden scholen afnamegegevens van de alfabetisch eerste vijf kandidaten (in sommige gevallen tien, of alle kandidaten) aan Cito. Voor de verzending van de gegevens zijn de scholen aangewezen op het programma WOLF. Voor meer informatie, zie I.7 Examenkrant In maart 2013 verschijnt de veertiende editie van de Examenkrant. De krant is primair bedoeld voor examenleerlingen en bevat de noodzakelijke informatie voor een leerling over het Centraal Examen 2013, zoals het examenrooster, informatie over toegestane hulpmiddelen, exameneisen en regels, de slaag/zakregeling, en URL s naar nuttige websites. In 2013 verschijnen twee verschillende Examenkranten: - de HAVO/VWO-krant; - de VMBO-krant, voor vmbo TL, GL, KB én alle BB-examenkandidaten. Van scholen wordt verwacht dat zij de examenkrant aan de leerlingen ter beschikking stellen. Een bestelbrief, waarin de mogelijkheid wordt geboden aan scholen om de krant gratis te bestellen, wordt voor 15 december 2012 aan de examensecretarissen verstuurd. Uiterlijk eind maart 2013 worden de examenkranten 2013 op de scholen aangeleverd. 10 / 33

11 II. Publicaties van algemeen verbindende voorschriften en mededelingen II.1 Wetten en Algemene maatregelen van Bestuur Actuele versies* zijn te vinden op (wet- en regelgeving). Daarvoor kunt u de titels zoals hier aangegeven in het zoekvenster ( in de titel ) plakken. Wet op het voortgezet onderwijs Inrichtingsbesluit W.V.O. Eindexamenbesluit VO Staatsexamenbesluit VO Wet College voor examens * Recente wijzigingen: De eerste tranche van de aanscherping slaag/zakregeling voortgezet onderwijs (zie ook I.2.1) besluit van 19 augustus 2010 Staatscourant 2010 nr 332 (per 1 augustus 2011 in werking getreden met het Besluit van 16 juni 2011, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van het Besluit van 19 augustus 2010 tot wijziging van het Besluit staatsexamens vwo-havo-mavo 2000 en het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. in verband met aanscherping van de slaag/zakregeling in het voortgezet onderwijs (Stb. 2010, 332) v.w.b. de eis dat alle centraal examencijfers gemiddeld tenminste voldoende zijn (de CEeis) en de nieuwe berekening van het eindcijfer in de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo, waarbij het schoolexamen even zwaar weegt als het centraal examen): Stb. 2011, 320), en de technische actualisatie, besluit van 17 mei 2011 (Stb nr 277). Besluit van 23 april 2012 tot wijziging van het Eindexamenbesluit VO, het Staatsexamenbesluit VO en het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB in verband met examinering referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen VO en mbo 2 en 3 en aanpassing examineringsvoorschriften voor mbo in verband met de beroepsgerichte kwalificatiestructuur: Stb. 2012, 217. Met dit besluit wordt o.a. de rekentoets ingevoerd, maar dit wijzigt ook de overgangsregeling zoals eerder opgenomen in het Besluit van 19 augustus 2010 tot wijziging van het Besluit staatsexamens vwo-havo-mavo 2000 en het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. in verband met aanscherping van de slaag/zakregeling in het voortgezet onderwijs (Stb. 2010, 332) Besluit van 9 juli 2012, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van het Besluit van 19 augustus 2010 tot wijziging van het Besluit staatsexamens vwo-havo-mavo 2000 en het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. in verband met aanscherping van de slaag/zakregeling in het voortgezet onderwijs (Stb. 2010, 332) en van het Besluit van 23 april 2012 tot wijziging van het Eindexamenbesluit VO, het Staatsexamenbesluit VO en het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB in verband met examinering referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen VO en mbo 2 en 3 en aanpassing examineringsvoorschriften voor mbo in verband met de beroepsgerichte kwalificatiestructuur (Stb. 2012, 217): Stb. 2012, 343. Met dit besluit wordt de inwerkingtreding geregeld van de aanscherping van de slaag/zakregeling voor de kernvakken in het havo en vwo. De wijzigingen op het Eb v.w.b. de kernvakken (zoals opgenomen in Stb. 2010/332) treden m.i.v. 1 augustus 2012 in werking (door stb. 2012/343). De overgangsbepaling uit Stb. 2010/332 is herzien in het besluit van 23 spril 2012 (waarmee o.a. de rekentoets wordt ingevoerd): Stb. 2012, > artikel VI. Ook dit artikel treedt per 1 augustus 2012 in werking door dit inwerkingtredingsbesluit van 9 juli 2012 (Stb. 2012/343) 11 / 33

12 Besluit van 13 december 2011, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet van 24 november 2011 tot wijziging van de Leerplichtwet 1969, de Wet educatie en beroepsonderwijs, de Wet op het onderwijstoezicht en de Wet op het voortgezet onderwijs in verband met onder meer het toevoegen van niet-bekostigd onderwijs aan de systematiek van het persoonsgebonden nummer en het basisregister onderwijs (Stb. 2011, 634). Deze wet (Stb. 2011, 621) is m.i.v. 1 januari 2012 in werking getreden. Dit betekent dat voor het nieuwe schooljaar (1 augustus 2012) alle niet-bekostigde instellingen de verplichte gegevensleveringen aan het basisregister onderwijs moeten doen en met het Digitaal Verzuimloket moeten werken. II.2 Ministeriële regelingen, algemeen Regeling gegevenslevering onderwijsnummer VO, VO/B&B-2003/26032 van 13 juni 2003, Gele katern nr. 10 van 25 juni 2003 Regeling gegevenslevering onderwijsnummer voortgezet onderwijs (vo) voor VBO en MAVO in een agrarisch opleidingscentrum (AOC) en wijziging mutatiestop, VO/BenB- 2007/42054 van 29 november 2007, Staatscourant van 13 december 2007, nr. 242 Wijzigingsregeling aansluiting niet-bekostigde instellingen op bron, BVE/ van 17 december 2011, Staatscourant van 6 januari 2012, nr. 213 Wijzigingsregeling gegevenslevering onderwijsnummer VO in verband met de instelling van het diplomaregister en de stroomlijning van de informatievoorziening met betrekking tot het absoluut leerlingverzuim, VO/F/ van 23 mei 2012, Staatscourant van 7 juni 2012, nr Regeling elementcodetabel voortgezet onderwijs (VO), opleidingentabel volwasseneneducatie (VE) en vakcodetabel vo schooljaar , DUO/OND- 2012/10935, van 13 mei 2012, Staatscourant van 30 mei 2012, nr II.3 Ministeriële regelingen, examens vwo-havo Voor examenprogramma's wordt verwezen naar: Examenblad.nl ( Regeling vaststelling examenprogramma s v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. VO/OK- 2007/13731 van 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007). Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo per 1 augustus 2007 van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10 augustus 2007, VO/OK/2007/18980 (Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo 2007) Regeling modellen diploma s v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o, kenmerk: VO/OK-2008/51284 datum: 10 juni 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr. 123, maandag 30 juni 2008; CFI-Online 10 juni Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10 november 2009, nr. 2009/VO/165649, houdende vervanging van bijlagen bij de Regeling modellen diploma s v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o. in verband met vorming van het College voor examens, gepubliceerd: Staatscourant van 1 december 2009, nummer (Aanpassing modellen diploma s staatsexamens VO in verband met de start van het College voor examens). Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 2 april 2010, nr. VO/OK/2010/187093, houdende wijziging van de Regeling examenprogramma s voortgezet onderwijs in verband met het vernieuwen van het examenprogramma economie havo, gepubliceerd: Staatscourant 2010, nr / 33

13 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 29 mei 2010, nr. VO/OK/2010/210413, houdende vervanging van bijlagen bij de Regeling modellen diploma s v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o., in verband met de mogelijkheid van keuze van meer dan twee profielen, gepubliceerd: Staatscourant van 21 juni 2010, nummer II.4 Ministeriële regelingen, examens vmbo Voor examenprogramma's wordt verwezen naar: Examenblad.nl ( Overgangsregeling eindexamens mavo en vbo oude stijl, VP/BJA-2002/9058, Gele katern nr. 12 van 22 mei Regeling vaststelling examenprogramma's v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o., VO/OK- 2007/13731 van 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007). De vmbo bijlage (2) is vervangen bij Wijziging van de Regeling examenprogramma's voortgezet onderwijs (VO/OK-2009/80256) van 1 april 2009 (Staatscourant nr 73 van 17 april 2009, regelingen OCW, april 2009). Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o, kenmerk: VO/OK-2008/51284 datum: 10 juni 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr. 123, maandag 30 juni 2008; CFI-Online juni Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10 november 2009, nr. 2009/VO/165649, houdende vervanging van bijlagen bij de Regeling modellen diploma s v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o. in verband met vorming van het College voor examens, gepubliceerd: Staatscourant van 1 december 2009, nummer Regeling intra- en intersectorale programma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), kenmerk VO/OK-2008/33116 van 11 juli 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr 140, van 23 juli 2008; Cfi-Online juli Regeling van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 27 mei 2010, nr , houdende vaststelling van de examenprogramma s Landbouw en natuurlijke omgeving en Landbouw-breed vmbo (Regeling examenprogramma s Landbouw en natuurlijke omgeving en Landbouw-breed), gepubliceerd: Staatscourant 2010, nr van 31 mei II.5 Regelingen en mededelingen van het Rooster en toegestane hulpmiddelen voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2013, kenmerk: CvE , datum: 21 juni 2011, Staatscourant 2011, nr Regeling syllabi centrale examens VO 2013, kenmerk: CvE , datum: 19 april 2011, gepubliceerd: Staatscourant 2011, nr De syllabi zijn te raadplegen op Examenblad.nl in jaarring Regeling van het College voor examens van 15 februari 2011, nr. Cve , houdende vaststelling van regels voor de omzetting van scores in cijfers 2011 (Regeling omzetting scores centrale examens in cijfers 2011), Staatscourant van 19 april 2011, nummer 6982 Toelichting: Cijfertoekenning vindt plaats door toepassing van door vastgestelde omzettingstabellen van score naar cijfer (per vak). Bij verwerking per computer (schooladministratie) is over de (afrondings)algoritmen nadere informatie beschikbaar op onder normering(smethode). 13 / 33

14 II.6 Toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens In 2013 is op slechts enkele onderdelen sprake van een wijziging in de toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen. Zie paragraaf I.2.5 Toegestane hulpmiddelen. De toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen 2013 zijn geregeld in de Regeling Rooster en toegestane hulpmiddelen voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2013, kenmerk: CvE , datum: 21 juni 2011, Staatscourant 2011, nr De Regeling heeft voor de hulpmiddelen bij het centraal examen de volgende specifieke bijlagen: bijlage 2A: hulpmiddelen centraal examen vmbo 2013 bijlage 2B: hulpmiddelen centraal examen havo en vwo 2013 De Regeling en bijlagen zijn te raadplegen via deze Septembermededeling eindexamens 2013 op Examenblad.nl ( III Mededelingen per schoolsoort en per vak Als een vak in dit overzicht niet is opgenomen, zijn voor dit vak bij het examen 2013 geen specifieke bijzonderheden te melden. Betreffende de hulpmiddelen is onder II.6 toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens aangegeven waar de overzichten te raadplegen zijn. III.1 vakmededelingen vwo III.1.1. Algemeen De vermelde syllabi gelden voor het CE van het jaar Syllabi van de jaren vóór 2013 zijn niet meer geldig en kunnen afwijken van de versie voor het CE De veranderingen zijn in de syllabi geel gemarkeerd. III.1.2 centrale examens vwo, mededelingen per vak vwo opmerkingen syllabi* 2013 Nederlands zie III syllabus Moderne vreemde talen zie III syllabus Grieks zie III syllabus Latijn zie III syllabus Fries zie III syllabus wiskunde A zie III syllabus wiskunde B zie III syllabus wiskunde C zie III syllabus natuurkunde zie III syllabus scheikunde zie III syllabus biologie syllabus aardrijkskunde zie III syllabus geschiedenis zie III syllabus economie syllabus m&o syllabus maatschappijwetenschappen syllabus filosofie zie III syllabus kunst # zie III syllabus muziek zie III syllabus tekenen, handvaardigheid, textiele vormgeving zie III syllabus 14 / 33

15 *in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl ( kunt u via de link de syllabus openen # kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) III Nederlands Voor de verdeling van de scorepunten wordt uitgegaan van circa 60% scorepunten voor de vragen en 40% scorepunten voor de samenvatting. De regelingen voor beoordeling bij incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik gelden onverkort voor alle kandidaten, dus ook voor dyslectische kandidaten en kandidaten die nog maar kort in Nederland zijn. Naar aanleiding van vragen over de spelling: In 2013 geldt alleen de officiële spelling van In de maartmededeling wordt aandacht besteed aan de correctie van het centraal examen Nederlands. III Moderne vreemde talen Naar aanleiding van vragen over de centrale examens moderne vreemde talen havo en vwo 2012: Vraagvormen: De centrale examens moderne vreemde talen voor het havo/vwo bestaan uit vragen en opdrachten van de vorm: meerkeuzevragen, voorgestructureerde vragen en open vragen. De meerkeuzevragen die in de examens voorkomen, maken samen ongeveer 60 procent van de scorepunten uit. Voorgestructureerde vragen en open vragen maken samen ongeveer 40 procent van de scorepunten uit. De verhouding voorgestructureerde vragen en open vragen kan per examen variëren. Zie ook 2.3 Vraagvormen in de Syllabus modern vreemde talen vwo Europees referentiekader: Het ERK-niveau van tekst en opgaven in de centrale examens moderne vreemde talen vwo komt overeen met de beschrijving die in de Syllabus moderne vreemde talen vwo 2013 is opgenomen. Deze ERK-beschrijving is gebaseerd op het Koppelingsonderzoek van Cito uit 2006 voor Duits, Engels en Frans en het Koppelingsonderzoek 2007 voor Arabisch, Russisch, Turks en Spaans. In deze onderzoeken is de relatie onderzocht tussen enerzijds het examenprogramma en het ERK en anderzijds de examenopgaven en het ERK. Voor deze onderzoeken is een groot aantal experts uit Nederland geraadpleegd. Omdat het ERK een vrij algemene niveaubeschrijving biedt als het gaat om het domein leesvaardigheid, bestaat de mogelijkheid dat de uitkomsten van de onderzoeken er anders zouden hebben uitgezien als ook internationale experts zouden zijn geraadpleegd. Het is daarom ook dat de eis dat de moeilijkheidsgraad van de examens van jaar tot vergelijkbaar moet zijn voor het CvE belangrijker is dan een ERK-niveaubeschrijving per tekst en opgaven. Wel dient de ERKbeschrijving voor examenmakers mede als uitgangspunt en ook voor docenten kan het voor de voorbereiding op het examen deze functie hebben. III Grieks en Latijn De specificatie van de examenstof en het minimum aan taaleisen van de centrale examens Griekse taal en literatuur 2013 en centrale examens Latijnse taal en literatuur 2013 zijn opgenomen in de desbetreffende syllabi Syllabus Grieks vwo en Syllabus Latijn vwo. 15 / 33

16 Explicitering bij de tekst 'Toegestane hulpmiddelen vwo/havo 2013': Hoewel het hier geen wijziging betreft ten opzichte van de eerdere examenjaren, wordt hierbij een explicitering van de tekst 'Toegestane hulpmiddelen vwo/havo 2013' gegeven: Bij Latijn en Grieks is een woordenboek toegestaan en een grammaticaoverzicht (in het woordenboek of los) zonder voorbeeldzinnen en toelichting op het gebied van de syntaxis. Niet toegestaan is een woordenboek dat specifiek is toegesneden op een auteur aan wiens werk de vertaalopgave ontleend is. III Fries In lijn met de centrale examens moderne vreemde talen vwo is de zittingsduur Fries voor vwo vastgelegd op 150 minuten. Sinds het examenjaar 2012 wordt scholen verzocht ten behoeve van de normering ook voor Fries de scores van alle kandidaten in het programma WOLF te verwerken. III wiskunde A, B en C Aan de syllabus van 2014 is in een bijlage een lijst toegevoegd van veel gebruikte examenwerkwoorden met hun betekenis. Deze lijst sluit aan bij de gangbare praktijk bij de centrale examens en is als zodanig ook bruikbaar voor de centrale examens van Als in een examen een van de woorden uit die lijst wordt gebruikt, geldt de betekenis die hieraan in deze lijst is gegeven. Deze lijst met mogelijke examenwoorden is niet uitputtend. De kruisjes in de tabel geven aan bij welke wiskundevakken van havo en vwo het woord met de aangegeven betekenis gebruikt wordt. Als er geen kruisje staat, kan het woord wel in het betreffende examen worden gebruikt maar dan wordt ter plekke aangegeven hoe het verstaan moet worden. In het centraal examen vwo wiskunde A van 2013 worden GEEN vragen gesteld over goniometrische functies III natuurkunde In examens werd bij modelleeropgaven voorheen een tekstversie van het model opgenomen. Aangezien steeds meer scholen gewend zijn om te werken in een grafische modelleeromgeving, is vanaf het examen van 2012 bij een opgave over modelleren naast de tekstversie van een model ook een beeldversie van een model opgenomen in het examen. Naar aanleiding van vragen uit het veld is besloten de vakspecifieke regels aan te passen. De wijzigingen op een rij: - Er is een regel toegevoegd met betrekking tot het toekennen van een scorepunt voor het gebruik van een formule. - De oude regel 5 In het geval van een foutieve oplossingsmethode, waarbij geen of slechts een beperkt aantal deelscorepunten kunnen worden toegekend, mag het laatste scorepunt niet worden toegekend. is komen te vervallen. - De overige regels met betrekking tot het laatste scorepunt zijn anders gestructureerd, maar zijn inhoudelijk ongewijzigd. Dit najaar verschijnt een publicatie op (en hoogstwaarschijnlijk in de NVOX) waarin de vakspecifieke regels en in het bijzonder de wijzigingen, nader worden toegelicht. III scheikunde In hoofdstuk 3 van de syllabus voor 2014 is de toelichting op de specificaties over reactievergelijkingen uitgebreid. Dit naar aanleiding van vragen uit het veld. Het betreft hier geen uitbreiding van de examenstof maar een verduidelijking. Deze informatie kan ook van nut zijn voor het centraal examen van / 33

17 III aardrijkskunde In de bronnenbijlage vwo kunnen kaarten in kleur zijn opgenomen. De toegestane drukken van de Grote Bosatlas in 2013: - Voor havo alleen de 53e druk - Voor vwo de 52e en 53e druk III geschiedenis Het centraal examen havo en vwo geschiedenis wordt afgenomen volgens het examenprogramma (tijdelijke afwijking) dat is toegelicht in de syllabus geschiedenis De thema's zijn voor 2013: De Verenigde Staten en hun federale overheid en De Republiek in een tijd van vorsten. III filosofie Het onderwerp voor het centraal examen vwo filosofie is Vrije Wil. III kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) Vanaf 2010 hebben de vakken kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) vwo een centraal examen. Dit centraal examen is voor al deze vakken hetzelfde en heeft mede daarom ook een eigen naam gekregen: kunst (algemeen). Kunst (algemeen) kan bovendien ook als vak met uitsluitend een centraal examen worden gekozen. Bij de afname van het centrale examen kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) wordt de computer gebruikt. In 2013 wordt het examen alleen in Autoplay aangeboden en niet in ExamenTester. (zie ook I.4 Computers en examen). Bij deze afnamevorm met Autoplay fungeert de computer als multimediaal middel voor het presenteren van het examen. De kandidaten antwoorden op papier, ook de correctie gaat zoals bij papieren examens gebruikelijk. Voor deze examenvorm is een gedegen voorbereiding van groot belang. Daarom ontvangen alle scholen met examenkandidaten kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) in december 2012 een informatieve brief met verwijzing naar een handleiding en voorbeeldexamen op Bekijk ook de informatiebrochure 'De nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase' op Examenblad.nl onderaan deze paragraaf. Het brede centraal examen van de vakken kunst (beeldend/dans/drama/muziek/algemeen) is door zijn multimediale karakter niet goed maakbaar voor kandidaten met een visuele of auditieve beperking. Scholen kunnen kandidaten melden via het speciale formulier voor examens voor kandidaten met een visuele of auditieve beperking (zie ook de toelichting van DUO/Examendiensten bij het formulier voor bestelling examens). Aan de school wordt dan een gecommitteerde van de staatsexamencommissie toegewezen die samen met de eigen docent een vervangend semi-mondeling examen maakt. De school kan overwegen of het haalbaar en gewenst is om een kandidaat met een visuele of auditieve beperking in plaats van kunst (beeldend/dans/drama/muziek/algemeen) examen af te laten leggen in één van de 'oude' kunstvakken. Zie ook de brochure over de nieuwe kunstvakken op Examenblad.nl onderaan deze paragraaf. Examenzitting 2013, 1e tijdvak In 2013 wordt in het eerste tijdvak het centraal examen kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) op één moment aangeboden. Als een school veel kandidaten heeft en daarvoor te weinig computers, kan de school middels quarantaine het examen in twee groepen afnemen. Het rooster biedt daartoe voor zowel havo als vwo voldoende mogelijkheden. 17 / 33

18 Brochure: De nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase III muziek De examenvorm van de centrale examens muziek vwo is in 2013 in tegenstelling tot voorgaande jaren alleen papier met audio-cd s. Zie voor meer informatie paragraaf I.4 Computers en examen. III tekenen, handvaardigheid, textiele vormgeving C.S.E. Het nieuwe thema van het centraal schriftelijk examen tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving is: Engagement. Een onderzoek naar engagement binnen de beeldende kunst, vormgeving en architectuur vanuit een viertal contexten: 'Emancipatie', 'Utopie', 'Politiek' en 'Sociaal'. In het onderzoek ligt het accent op drie periodes, te weten: , en 1945-heden. Daarnaast kunnen relaties worden gelegd tussen de kunst uit deze drie periodes en de kunst uit de periodes en Andere benadering vanaf 2013: Door examenmakers is gekozen voor een meer kunstbeschouwelijke benadering. Om dit mogelijk te maken is er bij de samenstelling van deze syllabus gewerkt vanuit de volgende uitgangspunten: - het beeld staat centraal; - het heden is het vertrekpunt als betekenis gevend interpretatiekader; - kunsthistorische kennis wordt ingezet om oude en nieuwe beelden te (her)interpreteren; - er wordt een groter beroep gedaan op de kritisch reflectieve vaardigheden. De tekstbronnen (bijlage 6 van de syllabus) vormen als totaal geen volledige afspiegeling van de stofspecificatie en zijn niet per definitie een invulling van de exameneisen. De teksten zijn een middel tot reflectie op het thema en illustreren de breedte en diepte ervan. De syllabus Tekst- en beeldbronnen, voorbeeldvragen en een nadere specificatie van het thema en exameneisen zijn opgenomen in de Syllabus beeldende vakken VWO' op examenblad.nl ( Ook zijn in de syllabus verwijzingen opgenomen naar de website: waarin de probleemstellingen, de specificatie en de bronnen zijn opgenomen. Zie ook de brief van 3 september 2012 aan docenten tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving vwo. C.P.E. De eisen aan het CPE tekenen, het CPE handvaardigheid en het CPE textiele vormgeving zijn op één punt gewijzigd. In het examendocument met opgaven is bij punt 2 (omvang) de formulering aangepast. Voorheen werd hier een onderscheid gemaakt tussen tweedimensionale eindwerkstukken (tekenen) en driedimensionale eindwerkstukken (handvaardigheid en textiele vormgeving). De formulering bij punt 2 is - zowel voor tekenen, handvaardigheid als textiele vormgeving - nu: de collectie bestaat uit een verzameling van schetsen en/of studies en één of meer eindwerkstukken, die een onderlinge samenhang vertonen en die het gehele werkproces van beeldend vormgeven weergeven. Deze verbreding is geen bindend voorschrift, maar vormt voor kandidaten een ruimer kader waarbinnen zij beeldend werk kunnen maken. Elke discipline kent zoals in voorgaande jaren een eigen opgavenboekje. De beoordelingscriteria zijn hierop afgestemd. 18 / 33

19 Met de bovenstaande wijziging in het examen sluit het CvE aan bij de ontwikkelingen in de professionele beeldende praktijk: kunstenaars zoeken bewust de grenzen van de disciplines op, combineren deze of werken in meer dan één discipline. De organisatie en afname van het CPE tekenen, het CPE handvaardigheid en het CPE textiele vormgeving zijn conform voorgaande examenjaren. De belangrijkste zaken staan in het examendocument 'Organisatie en afname CPE beeldende vakken vwo'. III.2 vakmededelingen havo III.2.1. Algemeen De vermelde syllabi gelden voor het CE van het jaar Syllabi van de jaren vóór 2013 zijn niet meer geldig en kunnen afwijken van de versie voor het CE 2013.De veranderingen zijn in de syllabi geel gemarkeerd. III.2.2 centrale examens havo, mededelingen per vak havo opmerkingen syllabi* 2013 Nederlands zie III syllabus Moderne vreemde talen zie III syllabus Fries zie III syllabus wiskunde A zie III syllabus wiskunde B zie III syllabus natuurkunde zie III syllabus scheikunde zie III syllabus biologie syllabus aardrijkskunde zie III syllabus geschiedenis zie III syllabus economie zie III syllabus m&o syllabus maatschappijwetenschappen syllabus filosofie zie III syllabus kunst # zie III syllabus muziek zie III syllabus tekenen, handvaardigheid, syllabus zie III textiele vormgeving *in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl ( kunt u via de link de syllabus openen # kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen) III Nederlands Voor de verdeling van de scorepunten wordt uitgegaan van circa 60% scorepunten voor de vragen en 40% scorepunten voor de samenvatting. De regelingen voor beoordeling bij incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik gelden onverkort voor alle kandidaten, dus ook voor dyslectische kandidaten en kandidaten die nog maar kort in Nederland zijn. Naar aanleiding van vragen over de spelling: In 2013 geldt alleen de officiële spelling van / 33

20 In de maartmededeling wordt een document opgenomen met aandachtspunten bij de correctie van het centraal examen Nederlands. III Naar aanleiding van vragen over de centrale examens moderne vreemde talen havo en vwo 2012: Vraagvormen: De centrale examens moderne vreemde talen voor het havo/vwo bestaan uit vragen en opdrachten van de vorm: meerkeuzevragen, voorgestructureerde vragen en open vragen. De meerkeuzevragen die in de examens voorkomen, maken samen ongeveer 60 procent van de scorepunten uit. Voorgestructureerde vragen en open vragen maken samen ongeveer 40 procent van de scorepunten uit. De verhouding voorgestructureerde vragen en open vragen kan per examen variëren. Zie ook 2.3 Vraagvormen in de Syllabus modern vreemde talen havo Europees referentiekader: Het ERK-niveau van tekst en opgaven in de centrale examens moderne vreemde talen havo komt overeen met de beschrijving die in de Syllabus moderne vreemde talen havo 2013 is opgenomen. Deze ERK-beschrijving is gebaseerd op het Koppelingsonderzoek van Cito uit 2006 voor Duits, Engels en Frans en het Koppelingsonderzoek 2007 voor Arabisch, Russisch, Turks en Spaans. In deze onderzoeken is de relatie onderzocht tussen enerzijds het examenprogramma en het ERK en anderzijds de examenopgaven en het ERK. Voor deze onderzoeken is een groot aantal experts uit Nederland geraadpleegd. Omdat het ERK een vrij algemene niveaubeschrijving biedt als het gaat om het domein leesvaardigheid, bestaat de mogelijkheid dat de uitkomsten van de onderzoeken er anders zouden hebben uitgezien als ook internationale experts zouden zijn geraadpleegd. Het is daarom ook dat de eis dat de moeilijkheidsgraad van de examens van jaar tot vergelijkbaar moet zijn voor het CvE belangrijker is dan een ERK-niveaubeschrijving per tekst en opgaven. Wel dient de ERKbeschrijving voor examenmakers mede als uitgangspunt en ook voor docenten kan het voor de voorbereiding op het examen deze functie hebben. III Fries In lijn met de centrale examens moderne vreemde talen havo is de zittingsduur Fries voor havo vastgelegd op 150 minuten. Sinds het examenjaar 2012 wordt scholen verzocht ten behoeve van de normering ook voor Fries de scores van alle kandidaten in het programma WOLF te verwerken. III wiskunde A, B Aan de syllabus van 2014 is in een bijlage een lijst toegevoegd van veel gebruikte examenwerkwoorden met hun betekenis. Deze lijst sluit aan bij de gangbare praktijk bij de centrale examens en is als zodanig ook bruikbaar voor de centrale examens van Als in een examen een van de woorden uit die lijst wordt gebruikt, geldt de betekenis die hieraan in deze lijst is gegeven. Deze lijst met mogelijke examenwoorden is niet uitputtend. De kruisjes in de tabel geven aan bij welke wiskundevakken van havo en vwo het woord met de aangegeven betekenis gebruikt wordt. Als er geen kruisje staat, kan het woord wel in het betreffende examen worden gebruikt maar dan wordt ter plekke aangegeven hoe het verstaan moet worden. Aan de syllabus wiskunde B voor 2013 zijn twee voorbeeldopgaven toegevoegd in het hoofdstuk over de algebraïsche vaardigheden. Het betreft hier geen uitbreiding maar een verduidelijking. 20 / 33