perspectief Werken naar vermogen dreigt afpakken van vermogen te worden

Transcriptie

1 nr perspectief Jaap Jongejan: Werken naar vermogen dreigt afpakken van vermogen te worden Paul de Krom over de Wet werken naar vermogen: Door re-integratie goed te organiseren, kan met minder geld meer worden gedaan Eric ten Hulsen: Er moet ruimte blijven om extra aandacht te geven aan mensen die dat nodig hebben

2 2 Inhoud 3 Voorwoord 4 Paul de Krom, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: DOOR RE-INTEGRATIE GOED TE ORGANISEREN, KAN MET MINDER GELD MEER WORDEN GEDAAN EN BOVENAL: KUNNEN MEER MENSEN AAN HET WERK 7 Jaap Jongejan, voorzitter CNV Vakmensen: WERKEN NAAR VERMOGEN DREIGT AFPAKKEN VAN VERMOGEN TE WORDEN 10 Eric ten Hulsen, directeur Dienst Werk en Inkomen Amsterdam: ER MOET RUIMTE BLIJVEN OM EXTRA AANDACHT TE GEVEN AAN MENSEN DIE DAT NODIG HEBBEN 12 Herman Vrehen, directeur Limburgs SW-bedrijf Licom: IK HOOP DAT DE STAATSSECRETARIS ZIJN BIERVILTJE TIJDIG INWISSELT VOOR EEN FATSOENLIJK SPREADSHEET 15 Gastcolumn van Carla Pluijmaekers 16 Waarom nemen werkgevers mensen met een arbeidsbeperking aan? 21 Willem Burgers, sectordirecteur Werkenrode School: VOORGESTELDE BEZUINIGING ZET HET PERSPECTIEF VAN LEERLINGEN IN VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS ERNSTIG EN ONNODIG ONDER DRUK 24 EVC moet Wajongers meer kansen bieden: GEEN BAANGARANTIE, WEL WERKGARANTIE Colofon: Perspectief is een uitgave van RBO RBO Postbus AJ Groningen t (050) f (050) info@rbo.nl Eindredactie: Berbel Kremer (RBO) Tekst: Touché concept & copy, Sander Peters Fotografie: Marco Tenback, Marco Vellinga, Visual Photo Design Peter Laarakker, e.a. Opmaak: Koninklijke Van Gorcum, Assen Druk: Koninklijke Van Gorcum, Assen

3 3 Voorwoord Het kan niemand zijn ontgaan dat er grote veranderingen op stapel staan voor de zogenaamde onderkant van de arbeidsmarkt, oftewel de vele mensen die om verschillende redenen meer hulp nodig hebben bij het vinden en behouden van een baan. Het kabinet is voornemens om op 1 januari 2013 de Wet werken naar vermogen (WWVN) in te voeren. Deze wet belooft om met minder geld meer mensen aan het werk te krijgen door schotten weg te halen, één re-integratiebudget aan gemeenten ter beschikking te stellen en re-integratie efficiënter te organiseren. In de vorige Perspectief besteedden we al aandacht aan de notitie die hiervoor de basis vormde, de zogenaamde participatiewet van Stef Blok c.s., en het is dan ook niet meer dan logisch dat in dit nummer de nieuwe Wet werken naar vermogen centraal staat. De wet heeft vooral grote gevolgen voor de gemeenten die het allemaal moeten gaan organiseren en het is dan ook niet vreemd dat de WWVN al flink ter discussie staat. Voor ons reden genoeg om in dit nummer van Perspectief verschillende betrokkenen te vragen naar hun mening. Uiteraard zou een nummer over de Wet werken naar vermogen niet compleet zijn zonder een toelichting van de staatssecretaris zelf. We hebben Paul de Krom daarom gevraagd om de wet nog eens uit te leggen en te vertellen waarom de uitgetrokken middelen toereikend zouden moeten zijn. Uit de overige interviews blijkt dat eigenlijk iedereen zich kan vinden in het doel van de Wet werken naar vermogen: meer mensen aan het werk krijgen door uit te gaan van hun capaciteiten in plaats van hun belemmeringen. Wat veel betrokkenen echter zorgen baart, is het feit dat dit met veel minder geld moet gebeuren. Herman Vrehen, directeur van SW-bedrijf Licom, maakt zich bijvoorbeeld grote zorgen over de financiële kant van de WWNV en ook Eric ten Hulsen, directeur van de Dienst Werk en Inkomen Amsterdam, vraagt zich af of er straks nog wel geld over is om mensen de extra hulp te bieden die zij nodig hebben, of voor bijzondere projecten als Fit-4-work, een samenwerking tussen de vier grote gemeenten. Ook Jaap Jongejan van CNV Vakmensen laat zich kritisch uit over de Wet werken naar vermogen. Hij mist vooral de menselijke benadering en is van mening dat niet alles in geld kan worden uitgedrukt. Jongejan pleit daarom terecht voor effectieve en creatieve oplossingen om meer mensen aan het werk te krijgen en ziet daarbij een belangrijke taak weggelegd voor werkgevers. Door voor werk te zorgen kan een deel van het probleem immers bij de overheid weggehaald worden. Gelukkig ontdekken steeds meer werkgevers het potentieel van mensen met een beperking. In deze Perspectief geven drie werkgevers Philips, de Bijenkorf en Henk Bouwmeester Hekwerken het goede voorbeeld door te laten zien hoe zij met succes de talenten van Wajongers en SW ers weten te benutten. Ook de pilot EVC voor Wajongers een samenwerking tussen jobcoachorganisaties ROZIJ Werk, Jobstap en Sterk in Werk, en ons eigen EVC Dienstencentrum is een bewijs dat Wajongers veel meer kunnen dan vaak gedacht wordt (zie het artikel op pagina 24). Maar ook hier blijkt: het zijn uiteindelijk de werkgevers die deze mensen een kans moeten bieden! Fotografie: Marco Tenback En hoewel loondispensatie een nuttig instrument kan zijn, is betrokkenheid bij de werkgever minstens zo belangrijk. Bij RBO voelen wij ons van oudsher zeer betrokken bij de doelgroepen van de Wet werken naar vermogen en ik hoop dan ook van harte en ik denk velen met mij dat de wet het doel bereikt dat het kabinet ermee voor ogen heeft, namelijk meer mensen duurzaam aan het werk helpen. De uitdaging is naar mijn idee om gezamenlijk overheid, onderwijs en werkgevers tot creatieve oplossingen te komen zodat we met beperkte middelen meer kunnen realiseren voor de mensen die dat nodig hebben. Meindert Krijnsen (directeur-bestuurder RBO)

4 4 Paul de Krom, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid DOOR RE-INTEGRATIE GOED TE ORGA WORDEN GEDAAN EN BOVENAL: K Over de op handen zijnde Wet werken naar vermogen wordt ten tijde van onderstaand interview (13 mei jl., red.) nog volop gediscussieerd. Zoals uit de andere interviews in deze uitgave naar voren komt, kunnen gemeenten, vakbonden, werkgevers en SW-bedrijven zich grotendeels vinden in de inhoud ervan. Het is vooral bij de financiële voorwaarden dat er vraagtekens worden geplaatst. Staatssecretaris Paul de Krom legt graag nog eens uit waarom deze wet er moet komen en waarom hij denkt dat de financiële middelen wel toereikend zijn voor een effectieve uitvoering van de wet. Wat was de achterliggende gedachte van de nieuwe wet? De wet vloeit in de eerste plaats voort uit het feit dat er meerdere wetten bestaan, gericht op de onderkant van de arbeidsmarkt met elk hun eigen polisvoorwaarden, rechten, plichten en uitvoeringsorganen. Dit kabinet wil juist toe naar één uniforme regeling voor iedereen met een arbeidsvermogen. Alleen voor mensen die echt niet kunnen meekomen, blijven de Wajong en de beschutte werkomgeving bestaan. Vereenvoudiging is al een belangrijke stap op weg naar het doel, namelijk om veel meer mensen aan de slag te krijgen. Er zitten nu maar liefst 1,4 miljoen mensen thuis. En kijk eens naar de grote hoeveelheid jongeren die nu de Wajong instroomt, dat zijn dagelijks bijna twee schoolklassen. Veel van de mensen op wie de nieuwe wet zich richt, willen dolgraag aan het werk en kunnen dat ook. Daarnaast is er een deel dat wel kan, maar het niet doet. We kunnen het ons niet meer permitteren om deze situatie te laten voortbestaan. Om economische, financiële en sociale redenen. Door vergrijzing en ontgroening stevenen we af op krapte op de arbeidsmarkt. Iedereen die geheel, gedeeltelijk en/of begeleid kan werken, hebben we straks hard nodig. In het verlengde van dit economische ligt het financiële argument. De kosten voor sociale zekerheid en zorg zullen door een steeds kleiner deel van de bevolking voor een steeds groter deel ervan moeten worden opgebracht. Deze scheefgroei kan alleen worden beteugeld door het aandeel werkenden dat lasten en premies afdraagt zo groot mogelijk te houden. Daarnaast is het vanuit sociaal oogpunt onacceptabel dat mensen die willen en kunnen werken daar de kans niet voor krijgen. Dat geldt eveneens voor de groep die wel kan, maar het niet doet. De benaming van de wet laat er geen misverstand over bestaan: de wet is erop gericht om mensen naar vermogen in te zetten. Een groot aantal Wajongers en WSW ers kunnen met ondersteuning uitstekend bij reguliere werkgevers aan de slag. Wij voorzien via de gemeenten in de middelen die daarvoor nodig zijn. U stelt een actieve werkgeversbenadering voor. Tot op heden is de uitstroom uit de WSW niet succesvol gebleken en neemt het aantal Wajongers toe. Waarom denkt u dat werkgevers deze keer wel bereid zijn om deze mensen in dienst te nemen? Daar zijn twee dingen voor nodig: een activerend sociaal stelsel voor de mensen zelf en een goede gereedschapskist voor de werkgevers. Werkgevers vragen van ons vooral om risico s weg te nemen. In de gereedschapskist zat al van alles, denk aan jobcoaching, no risk-polis en detachering. Wij voegen daar een belangrijk instrument aan toe, namelijk de loondispensatie. Werkgevers hoeven alleen de productiviteit van iemand met een beperking te betalen. Zij krijgen dispensatie om minder dan het minimumloon te betalen. De gemeente vult dat bedrag aan tot maximaal het wettelijk minimumloon. Ik praat veel met werkgevers en merk dat hun bereidheid groot is, maar dat de onbekendheid met de mogelijkheden en de vrees voor gedoe vaak in de weg staan. Ook voor hen is het goed dat er nu één regeling komt met een uniform voorwaardenpakket. Dat maakt het een stuk eenduidiger en eenvoudiger en dus aantrekkelijker. Krijgen gemeenten voldoende geld om het beoogde doel te bereiken? Wij komen tegemoet aan een oude wens van gemeenten. Dankzij ontschotting krijgen gemeenten meer flexibiliteit en ruimte om reintegratiebudgetten in te zetten. Het moet inderdaad met minder geld, maar als dat effectiever wordt ingezet door de zaak goed te organiseren, is er meer mogelijk. Wij hebben goed naar gemeenten geluisterd. Dat was onder andere aanleiding om de wet een jaar later in te voeren dan we aanvankelijk hadden gepland. Er is nu meer voorbereidingstijd. Om de transitie in de sociale werkvoorziening zorgvuldig te kunnen laten plaatsvinden, hebben we 400 miljoen euro extra ter overbrugging beschikbaar gesteld. Verder is in het Onderhandelaarsakkoord met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten overeengekomen dat het instrument loondispensatie breed mag worden ingezet. De komende maanden vindt nadere uitwerking plaats; wij voeren nog volop overleg met gemeenten en werkgevers. Hoe kan worden voorkomen dat per gemeente een woud aan uitvoeringsregelingen en verordeningen ontstaat of dat de werkgever met meerdere gemeenten geconfronteerd wordt? Bij decentralisatie hoort beleidsvrijheid, ook waar het om bovenlokale dienstverlening gaat. Gemeenten hebben een jaar de tijd om tot een goed samenwerkingsmodel te komen. Veel vindt al bovenregionaal plaats, bijvoorbeeld via de Werkpleinen. UWV blijft aanwezig op 30 Werkpleinen in de regio s. Het is verstandig om daarbij aangesloten te blijven. Zowel met het oog op efficiency als om werkgevers optimaal te kunnen bedienen. Veel eenvoudige werkzaamheden worden tegenwoordig uitgevoerd in de lagelonenlanden. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt strijden arbeidsmigranten en mensen met een beperking om schaarse arbeidsplaatsen. Hoe denkt u dit spanningsveld te reguleren? Denkt u dat er voldoende arbeidsplaatsen zijn voor de doelgroep van de Wet werken naar vermogen? In de eerste plaats stel ik vast dat er een groot aanbod van banen is waarvoor geen hoge kwalificatie nodig is. Denk aan horeca en landen tuinbouw. Het punt is dat sommige banen te ingewikkeld zijn. Daar is het instrument jobcarving voor ontwikkeld. Ingewikkelde banen worden opgeknipt zodat de banen toch binnen het bereik van laaggekwalificeerden komen, eventueel met extra ondersteuning. Er is

5 5 NISEREN, KAN MET MINDER GELD MEER UNNEN MEER MENSEN AAN HET WERK veel wil bij werkgevers om deze mensen in dienst te nemen. Zij zien de tekorten op de arbeidsmarkt aankomen. Bovendien vloeit hun bereidheid voort uit hun maatschappelijke verantwoordelijkheidsgevoel. Kern van de wet is dat we af moeten van de stigmatisering van mensen met een arbeidsbeperking. Dat zeggen die mensen zelf trouwens ook. Wij moeten ophouden met het bedenken van honderd redenen waarom iemand niet aan het werk zou kunnen. Ophouden met het bevestigen van mensen in hun onmacht. We moeten juist inzetten op activering en op het aanspreken van de talenten die iemand wél heeft. Bent u bereid om werkgevers zodanig te faciliteren, dat zij werknemers zonder startkwalificatie een startkwalificatie kunnen laten behalen, zodat deze mensen kunnen doorstromen naar hogere functies en er aan de onderkant ruimte komt voor de doelgroep van de Wet werken naar vermogen? Scholing van werknemers is primair de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Dat neemt niet weg dat wij al veel faciliteiten voor scholing bieden. Wij financieren mee via fiscale scholingsfaciliteiten en via het ESF-programma. Duurzame inzetbaarheid staat hoog op de politieke agenda. In de notitie waarin de hoofdlijnen van de Wet Werken naar Vermogen staan beschreven, wordt weinig aandacht besteed aan scholing. Divosa-voorzitter de heer Paas en Cedrisvoorzitter mevrouw Leemhuis-Stout vrezen dat er geen budget meer over blijft voor re-integratieactiviteiten. Hoe denkt u te kunnen investeren in de ontwikkeling en scholing van de doelgroep van de Wet werken naar vermogen? Zoals ik eerder al aangaf, is daar voldoende ruimte voor mits reintegratiebudgetten beter worden georganiseerd. Juist omdat de schotten tussen budgetten weg zijn, moet met minder geld meer te doen zijn. Er moeten scherpere keuzes worden gemaakt. Dat is ook verantwoord. Het komt aan op maatwerk, resultaatgerichtheid en doen wat nodig is. Dat kan scholing zijn of iets anders. Soms kan met een geringe inspanning worden volstaan, soms is meer nodig. Wat telt is het resultaat: een baan. Het middel mag geen doel op zich zijn. Minister Donner introduceerde tijdens de deeltijd-ww in het vorige kabinet het Ervaringsprofiel, een instrument om de competenties van mensen vast te stellen. Wat vindt u van het idee om dit profiel en het e-portfolio standaard aan te bieden aan alle mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt of om gemeenten te faciliteren bij de introductie van dit instrument? Wat mij betreft, uitstekend. Niets staat gemeenten in de weg om dat instrument in te zetten, als het maar effectief is, als het de weg naar een baan maar verkort. Het is aan gemeenten zelf om dat te bepalen. Evenals andere middelen, kan het Ervaringsprofiel worden gefinancierd uit het re-integratiebudget. Daarom is het ook zo belangrijk dat de uitvoering bij gemeenten komt te liggen en dat daar een hoge mate van beleidsvrijheid mee verbonden is. Gemeenten staan dichter- Over Paul de Krom Paul de Krom vervult sinds oktober 2010 de functie van staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet Rutte-Verhagen. In deze functie is hij één van de architecten en beleidsverantwoordelijken van de nieuwe Wet werken naar vermogen. In 2003 trad hij namens de VVD toe tot de Tweede Kamer en hield zich onder andere bezig met de portefeuilles milieu, energie, verkeer en vervoer, immigratie en integratie. Daarvoor was Paul de Krom twaalf jaar werkzaam bij Shell in verschillende functies op het terrein van human resources. Nadat hij in 1987 zijn doctoraal juridische wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen behaalde, was hij twee jaar als hoofdambtenaar bij het Bureau van de secretaris-generaal van het Ministerie van Defensie werkzaam (deels als dienstplichtig reserveofficier) en vervolgens als consultant public affairs bij Industriële Consulenten Nederland in Den Haag.

6 6 Over de Wet werken naar vermogen Op 1 januari 2013 voert het kabinet de nieuwe Wet werken naar vermogen - WWNV - in: een uniforme regeling die meer mensen met een beperking aan werk moet helpen. De wet komt in de plaats van de Wet werk en bijstand en de Wet investeren in jongeren. Daarnaast zullen mensen uit de Wajong die kunnen werken en mensen die bij een SW-bedrijf aankloppen, maar die wel in staat zijn om bij een reguliere werkgever aan de slag te gaan, onder de WWNV vallen. De Wajong blijft bestaan als vangnet voor jonggehandicapten die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. De sociale werkvoorziening blijft intact als voorziening voor beschut werk, maar het aantal plekken moet op termijn fors teruglopen. Er komt één ongedeeld re-integratiebudget dat door gemeenten gerichter en efficiënter kan worden ingezet. Het kabinet trekt tot miljoen euro uit om gemeenten en SW-bedrijven in staat te stellen de noodzakelijke hervormingen door te voeren. Becijferd is dat de maatregelen een besparing op uitkeringen en ondersteuning van 800 miljoen euro in deze kabinetsperiode opleveren. Als alle maatregelen volledig werken, bedraagt de besparing op termijn ruim 1,8 miljard euro. de Wet werken naar vermogen niet getornd. Alleen de instroom wordt beperkt. Er stromen nu teveel mensen in die ook bij een reguliere werkgever aan de slag zouden kunnen. En zoals ik eerder al aangaf, dat is om meerdere redenen niet langer acceptabel. Tekst: Touché concept & copy Fotografie: Rijksoverheid bij hun cliënten dan het Rijk. Eerder is de Wet Werk en Bijstand al bij gemeenten ondergebracht. Met veel succes: de instroom in de bijstand is sindsdien gedaald en de uitstroom naar werk is substantieel toegenomen. Andere verwante beleidsterreinen - AWBZ, WMO en Jeugdzorg - worden daarom nu eveneens naar de gemeente gebracht. De regie in de hele keten wordt versterkt en dat kan de effectiviteit alleen maar ten goede komen. In het regeerakkoord is overeengekomen dat aan de cao en de salarissen van de zittende populatie van de SW niet getornd mag worden. Daarmee vervalt de grootste bezuinigingsmogelijkheid. Hoe dienen cao-partijen hiermee om te gaan? Over arbeidsvoorwaarden in het SW-bedrijf ga ik niet. Waar ik wel over ga, is de systeemverantwoordelijkheid. Het Rijk stelt middelen beschikbaar om ervoor te zorgen dat mensen in SW-bedrijven op de reguliere arbeidsmarkt aan de slag kunnen. Daar gaat nu heel veel geld in om: 2,3 miljard euro per jaar. Dat bedrag moet omlaag, maar niet door mensen die er nu werken daar weg te halen, zoals onterecht is gesuggereerd. Aan de rechten en plichten van mensen met een WSW-indicatie die nu bij SW-bedrijven werken, wordt als gevolg van

7 7 Jaap Jongejan, voorzitter CNV Vakmensen WERKEN NAAR VERMOGEN DREIGT AFPAKKEN VAN VERMOGEN TE WORDEN Indien de Wet werken naar vermogen daadwerkelijk zo zou worden uitgevoerd als de titel ervan suggereert, zou het een prachtig verhaal zijn. Dit is de eerste zin in Jaap Jongejan s antwoord op de vraag wat hij van de nieuwe wet vindt. Het mag duidelijk zijn dat hij zijn bedenkingen erbij heeft. Wat de vakbondbestuurder mist, is de menselijke benadering. De kloof tussen arm en rijk kan alleen maar groter worden indien de politiek blijft vasthouden aan in euro s geformuleerde doelstellingen. Het kan ook anders, zo laat het mede door hem ontwikkelde Maaslandmodel zien. De Wet werken naar vermogen is volgens dit kabinet bedoeld om meer mensen in beweging te krijgen. Maar zoals dat in het verleden al vaker is gebeurd - denk aan de WAO en de WIA - heeft het beleid alles in zich om mensen met een stok in plaats van met motivatie in beweging te zetten. Het is altijd weer zo jammer in deze discussie dat geld de norm is en niet de mensen over wie het gaat. Waarom draaien we het niet om? Waarom bedenken we met elkaar niet een werkelijk effectief concept om mensen aan het werk te krijgen, op basis van goede afspraken met werkgevers? Voor veel mensen is het zoeken naar een baan al een baan op zich. Ook bij de uitvoering door gemeenten heb ik mijn bedenkingen, vervolgt Jongejan. Het gevaar bestaat dat langdurig opgebouwde kennis en ervaring worden weggegooid en dat gemeenten opnieuw het wiel gaan uitvinden. En dan moeten zij nog bezuinigen ook. Ik vrees dat ontschotting van wetten plaats gaat maken voor nieuwe schotten tussen gemeenten. Het kabinet gaat ervan uit dat veel mensen zonder begeleiding van het UWV wel een baan vinden. Dat is al te gemakkelijk gesteld. Voor veel mensen is het zoeken naar een baan al een baan op zich; dat kunnen zij niet alleen. Als dat niet goed geregeld wordt, zullen mensen na verlies van werk langer in de WW zitten dan nodig. En hoe langer dat duurt, hoe lastiger het wordt om terug te keren op de arbeidsmarkt. Goedkoop is duurkoop. Solidariteit lijkt volledig weggeorganiseerd te zijn. Ik word er bijna toe verleid om een populistische uitspraak te doen Nou goed, laat ik hem toch maar doen: de zwakste schouders dragen meer en meer de zwaarste lasten. Wat dragen de beleidsmakers en de grote werkgevers zelf eigenlijk bij aan het herstel van de crisis? Leveren zij salaris in? Natuurlijk begrijp ik dat na de crisis de broekriem moet worden aangehaald. Maar toch niet om te komen tot de situatie rijkdom voor de enkeling, armoe voor allen? Solidariteit lijkt volledig weggeorganiseerd te zijn. Tja, we hebben zelf op deze landsbestuurders gestemd en daarmee op een beleid dat de kloof tussen arm en rijk in stand houdt. Bij CNV Vakmensen zijn we het daar niet mee eens. Maar in plaats van uitsluitend boe te roepen, blijven we er bij werkgevers op aandringen om in cao s afspraken op te nemen omtrent het aannemen van mensen met een verminderde arbeidsproductiviteit. Dat is alvast een belangrijke manier om te voorkomen dat afpakken van vermogen het wint van werken naar vermogen. Niet alles kan in geld worden uitgedrukt. Het kan niet zo zijn dat de overheid zich laat dicteren door het Centraal Plan Bureau. Mensen willen

8 8 helpen, mensen de ruimte bieden om van meerwaarde te zijn: dat zijn de termen waarin het doel geformuleerd moet worden. We hebben al een Ministerie van Financiën, onnodig dat het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat ook wordt. Een verplicht quotum is te wettelijk, daarmee wordt nog steeds geen beroep op de moraal gedaan. Wat ik hoop dat gaat gebeuren - en langs deze weg doe ik daar van harte een oproep toe - is dat werkgevers via VNO-NCW een open brief opstellen aan staatssecretaris De Krom met daarin de belofte dat zij Over Jaap Jongejan Jaap Jongejan (1956) is sinds 2004 voorzitter van CNV Vakmensen (en de voorgangers daarvan zoals CNV BedrijvenBond). Na zijn studie personeelsmanagement en bedrijfskunde startte hij zijn carrière bij de Industrie- en Voedingsbond CNV, voorloper van CNV BedrijvenBond, in de functie van districtsbestuurder. In 1996 werd hij benoemd tot vakgroepcoördinator en gaf hij leiding aan vakgroepbestuurders van zijn clusterteam. Drie jaar later werd Jongejan benoemd tot Bondsbestuurder Collectieve en Individuele Dienstverlening. Jongejan vervult diverse nevenfuncties. Sinds mei 2010 is hij namens het CNV plaatsvervangend lid van de Sociaal Economische Raad (SER) en hij is medeoprichter en bestuurslid van het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie. Op de website van CNV Vakmensen houdt Jongejan een blog bij. Maandelijks verschijnen hier zo n twee tot zes - veelal pittige en onmiskenbaar recht uit t hart komende - opiniërende teksten van zijn hand. CNV Vakmensen is met circa leden de grootste vakbond die is aangesloten bij de CNV Vakcentrale en is op 1 januari 2010 ontstaan uit een fusie van de bonden CNV Hout en Bouw en CNV BedrijvenBond. samen aan een oplossing gaan werken. Niet door te bezuinigen, maar door voor werk te zorgen en zo een deel van het probleem bij de overheid weg te halen. Ik doe een beroep op hun verantwoordelijkheidsgevoel. Hier en daar wordt gesproken over het verplichten van werkgevers om 1% van het personeelsbestand te rekruteren uit mensen met een arbeidshandicap, maar dat is wat mij betreft een onjuiste insteek. Dat is me veel te wettelijk, daarmee wordt nog altijd geen beroep op de moraal gedaan. Zo n quotum leidt alleen maar tot gediscussieer over percentages. Ga juist anders denken, zou ik zeggen. Kijk naar de mensen zelf, naar wat hun talenten zijn en bedenk wat er voor nodig is om die talenten te kunnen benutten. Het is goed om te zien dat diverse werkgevers arbeidsgehandicapten in dienst nemen. Ik hoop dat zij dat niet alleen doen om de krimp op de arbeidsmarkt op te vangen. Dat vind ik wat egoïstisch. Want wat als de arbeidsmarkt geen knelpunt meer vormt; worden die mensen dan weer aan de kant gezet? Het zou goed zijn om in MVO een mensmark op te nemen. Veel bedrijven geven ook aan dat het past binnen hun maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Ik zou in MVO graag een mensmark opgenomen zien. Een soort benchmark zoals in de financiële wereld. Indexeer de menselijke kant van het gevoerde beleid en streef naar outperformance; steeds een beetje meer. Werk verschaft niet alleen inkomen, maar ook geluk. Tijden zijn veranderd. In plaats van het gezin, is - en dat zeg ik met een knipoog - het bedrijf de hoeksteen van de samenleving geworden. Daar treffen mensen elkaar, dat is de plek waar perspectief en een gevoel van eigenwaarde te halen zijn. Als mensen geen werk hebben, wordt hun verbondenheid met de maatschappij steeds geringer. Dat gaat van kwaad tot erger. De criminaliteit neemt toe. Met het geld dat de rijke als reactie daarop uitgeeft aan een hoog hek rond zijn huis, had beter een Wajongere aan werk geholpen kunnen worden. Daar schieten mens, maatschappij en economie meer mee op. Neem bijvoorbeeld een 25-jarige met een arbeidsproductiviteit van 50%. Dan zijn er twee opties. Over die 50% zeg je: laat maar, je hoeft niets te doen, we geven je een uitkering op basis van 70% van het minimum jeugdloon. Of je zegt: we maken graag gebruik van die 50% arbeidsproductiviteit en de rest vullen we aan. Het financiële verschil laat zich snel uitrekenen. Maar minstens zo belangrijk is de meerwaarde voor de mens zelf; niet nummer zoveel van de Wajongeren, maar iemand met een gezicht. De pilot in Hardenberg bewijst dat de instroom in de WW fors kan worden teruggedrongen. Mensen een gezicht geven en dicht bij ze staan, is de kern van het mede door Jaap Jongejan ontwikkelde Maaslandmodel. Het model bevindt zich nu nog in de experimentele fase, maar de pilot in Hardenberg laat al veelbelovende resultaten zien. Jongejan: Het zal echt niet altijd lukken om mensen van werk naar werk te helpen. Toch bewijst het TransferCentrum Hardenberg nu al dat met een andere aanpak meer mogelijk is. Hier zijn zelfs al meerdere 55-plussers succesvol van de ene naar de andere sector getransfereerd. Vooralsnog kan het model alleen in een private vorm bestaan. Om het een publieke vorm te geven, waarin de rol van het huidige private TransferCentrum door bijvoorbeeld het UWV wordt overgenomen, is een wijziging in de werkloosheidswet nodig. Omdat voor het creëren van een dereguleringszone evenmin ruimte was, heeft het Ministerie - toen nog onder aanvoering van Donner - ons subsidie verleend. Daardoor kunnen we in Hardenberg toch de ideale situatie nabootsen. Die komt erop neer dat voor mensen van wie de arbeidsovereenkomst beëindigd dreigt te worden, onmiddellijk een traject van werk naar werk in gang wordt gezet; dus niet pas vanaf het moment van ontslag.

9 9 Over het Maaslandmodel Als gevolg van de crisis hebben veel mensen hun baan verloren. Toekomstige generaties krijgen echter met de situatie te maken waarin er structureel meer werk zal zijn dan mensen, onafhankelijk van een op- of neergaande conjunctuur. De arbeidsmarkt staat op het punt een fundamentele verandering te ondergaan. Voor CNV Vakmensen aanleiding tot een fundamentele herbezinning op het huidige economische en financiële model. In samenspraak met groepen werkgevers en experts ontwikkelden Jaap Jongejan en Michel Donners van het CNV een nieuw, toekomstgericht model: het zogenoemde Maaslandmodel. Pilot TransferCentrum Hardenberg Het Maaslandmodel wordt sinds februari van dit jaar getoetst in het Overijsselse Hardenberg. Daar is, vooralsnog op private basis, het TransferCentrum Hardenberg geopend. De ambitie is om in één jaar honderd mensen van werk naar werk te helpen. Voornaamste doel is eerst echter om inzichten te vergaren, het bewustwordingsproces een impuls te geven en tot een model te komen dat uiteindelijk in alle Nederlandse regio s geïmplementeerd kan worden. Het TransferCentrum Hardenberg krijgt steun van onder andere het Ministerie van SZW, de provincie Overijssel, de gemeente Hardenberg, UWV Werkbedrijf en werkgeversorganisaties. Het Maaslandmodel rust op drie peilers: - Het participatierecht van de mensen staat centraal. Iedereen die kan en wil werken, moet aan de slag kunnen: niemand langs de kant. - Sociale partners in de regio hebben de primaire regie over het invullen en realiseren van dit recht. Werkgevers in de regio werken daartoe nauw samen. Zodra een werknemer zijn baan verliest, is de inspanning gericht op het vinden van een nieuwe baan in de buurt. - Publieke middelen worden geïntegreerd beschikbaar gesteld. Geld dat nu nog naar uitkeringen gaat, gaat naar werkzekerheid. De reservebank blijft leeg. Hoe het werkt in de praktijk Als een werknemer boventallig dreigt te worden in een bedrijf, dan zijn werkgever en werknemer samen verantwoordelijk voor het zoeken naar een nieuwe baan. De werknemer komt niet in de WW. Het sociaal plan dat wordt afgesloten is één van de bronnen van een eventueel verlengde opzegtermijn, evenals minder WW-premie. In geval de werknemer zijn baan verliest omdat het bedrijf met winst is verkocht aan een buitenlands bedrijf, kan uit het plan ook een deel van de winst, ter compensatie van schade, worden betaald aan de werknemer. Daarnaast kunnen andere zaken zoals extra scholing uit het sociaal plan worden gefinancierd. De werkgever blijft gedurende het eerste halve jaar het salaris doorbetalen tot er een nieuwe baan gevonden is. In deze eerste fase gaan werkgever en werknemer vanuit de werkende situatie samen op zoek naar nieuw werk. Lukt dit niet, dan verschuift in de tweede fase de verantwoordelijkheid naar het regionale TransferCentrum. Pas in de derde fase wordt de met ontslag bedreigde werknemer een publieke verantwoordelijkheid. Financiering Publieke financiering is in de derde fase ondersteunend. Een deel van de middelen die vrijkomen uit sociale plannen wordt omgevormd tot een collectief werkbudget. Nu nog is het zo dat werkgevers en werknemers meebetalen aan mensen buiten het arbeidsproces. Uitgangspunt van het Maaslandmodel is dat met diezelfde hoeveelheid geld juist mensen aan het werk kunnen worden geholpen. De financiering verloopt deels via de prijs die wordt betaald voor hun economische prestaties en deels door de premies die de overheid int, maar die niet meer nodig zijn voor de uitkering. Ook als voor dit traject meer tijd nodig is dan de opzegtermijn, blijft de werknemer bij de werkgever, tot maximaal een half jaar. Hij gaat niet de WW in en zal bij een potentiële nieuwe werkgever dus niet hoeven zeggen dat hij een paar maanden werkloos is geweest. Ook als na een half jaar geen werk wordt gevonden, gaat de werknemer nog steeds de WW niet in. Dan wordt hij voor maximaal een half jaar in dienst genomen door het TransferCentrum. Van daaruit wordt verder gezocht naar werk en ondertussen wordt de werknemer gedetacheerd en/of geschoold. Pas wanneer het echt niet lukt, komt de WW in beeld. Maar dan geldt nog steeds dat de werknemer blijft participeren in de gemeenschap. De instroom in de WW wordt daardoor veel kleiner. Bezuinigen aan de voorkant levert veel meer op dan het aan de achterkant korten op de WW. Aan de achterkant zit immers het kleinst aantal mensen. We werken één dag per week om te kunnen stoppen met werken en twee dagen per jaar mogen we gebruiken om aan het werk te blijven Van werk naar werk is goed voor werknemer en werkgever. Een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van het Maaslandmodel is dat werknemers zich blijven ontwikkelen gedurende hun werkende leven. Door maximaal inzetbaar te zijn, blijven zij interessant voor de arbeidsmarkt. Als de werkgever zich er structureel voor inspant om mensen arbeidsmarktklaar te houden, kan bij een op handen zijnde beëindiging van de arbeidsovereenkomst de kortste route van werk naar werk worden gemaakt. Dat is voor de portemonnee van de werkgever wel zo prettig. Dit is een belangrijke prikkel die van het Maaslandmodel uitgaat. Wat scholing en ontwikkeling van mensen betreft, tekent zich nu nog een merkwaardig beeld af. Ik chargeer het een beetje, maar het komt er eigenlijk op neer dat wij één dag per week werken om met werken te kunnen stoppen en dat we - conform de cao - twee dagen per jaar mogen gebruiken om aan het werk te blijven. Dan mogen we vrij nemen voor scholing. Om in de huidige samenleving, waarin nieuwe technieken elkaar in hoog tempo opvolgen, mee te kunnen blijven doen, moeten we elke dag leren. Tussen werken en leren mag geen onderscheid meer bestaan. Daar ligt een verantwoordelijkheid voor de werkgever, maar zeker ook voor de werknemer zelf. Zorg dat je erbij blijft. Dat geldt uiteraard ook voor ons als vakbond. We willen niet meer alleen de advocaat zijn bij wie leden aankloppen als er een probleem is, maar ook de partner met wie men zijn loopbaanontwikkeling bespreekt. Met deze transitie zijn wij bij CNV Vakmensen volop bezig. Tekst: Touché concept & copy Fotografie: CNV Vakmensen