Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit"

Transcriptie

1 Foto: Marcel van den Berg Empowerment als kern van hulpverlening én intervisie Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit Door Marja Neeleman 28 De Brabantse jeugdzorgorganisatie Oosterpoort liet al haar hulpverleners een cursus Korte oplossingsgerichte therapie volgen Om het werken met die nieuwe methodiek te ondersteunen, deed een team van gezinswerkers mee aan een proef met oplossingsgerichte intervisie Die leidde tot meer werkplezier bij de hulpverleners en meer tevredenheid bij hun cliënten Professionalisering krijgt op dit moment in de jeugdzorg veel aandacht Professionalisering speelt zich af op het niveau van het beroep én op dat van de beroepskracht De professionele beroepskracht ontwikkelt zijn kennis, vaardigheden en houding Voor een deel komt die kennis van buitenaf, en leert de beroepskracht die toe te passen in de praktijk Maar beroepskrachten ontwikkelen ook zélf kennis in hun dagelijks werk Kennisontwikkeling vindt plaats door het expliciteren van de praktijkkennis, via reflectie en interactie met anderen (Schon, 1983) Om bij te dragen aan deze kennisontwikkeling van binnenuit heeft het lectoraat Professionalisering van agogische beroepen en vaktherapeuten in de gezondheidszorg bij de Brabantse jeugdzorgorganisatie Oosterpoort een proef begeleid met oplossingsgerichte intervisie Alle hulpverleners van Stichting Oosterpoort hebben een cursus Korte oplossingsgerichte therapie gevolgd, om de effectiviteit en de efficiëntie van de hulpverlening te verbeteren Na zo n cursus kunnen het eerste enthousiasme en de nieuwe competenties van de medewerkers al snel verwateren Daarom is een professionaliseringstraject BSL - JEC _JEC 028

2 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit opgezet voor een team van intensief ambulante gezinswerkers Dat moest de gezinswerkers helpen meer en beter oplossingsgericht te werken Het professionaliseringstraject moest voldoen aan drie voorwaarden: Vraaggerichtheid en empowerment onderdeel maken van de professionalisering van medewerkers Gezinswerkers de gelegenheid geven hun werkproblemen op te lossen Gezinswerkers de gelegenheid geven te oefenen met oplossingsgericht werken Oplossingsgerichte intervisie kan aan deze voorwaarden voldoen Empowerment Oosterpoort legt bij haar hulpverlening de nadruk op empowerment (Visiedocument, 2003) Die werkwijze doet een beroep op de opvoedingsverantwoordelijkheid van ouders en de eigen krachten van ouders en jeugdigen Daarbij staan de samenwerking tussen hulpverlener en cliënt en het planmatig werken met doelen centraal In haar promotieonderzoek naar empowerment-bevorderend gedrag bij hulpverleners merkte orthopedagoog en onderzoeker Hetty Verzaal (2002) op dat er in de literatuur overeenstemming bestaat over welke attitude empowerment bevordert, hoewel er verschillende ideeën bestaan over de precieze betekenis van het begrip Die attitude kenmerkt zich door een respectvolle, gelijkwaardige, begripvolle, positieve en proactieve houding tegenover individuen Belangrijke aspecten daarvan zijn: vertrouwen op de potenties en capaciteiten van individuen; 29 Het lectoraat Professionalisering van agogische beroepen en vaktherapeuten in de gezondheidszorg is onderdeel van de faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Het lectoraat houdt zich bezig met praktijkgericht onderzoek, gericht op kennisontwikkeling in het agogische en vaktherapeutische domein Daarbij wil het hulpverleners professionaliseren door ze te betrekken bij onderzoeksprojecten en ze te laten zoeken naar oplossingen voor een probleem uit de eigen praktijk Het lectoraat levert een bijdrage aan de vernieuwing van onderwijs, door kennis uit onderzoek terug te koppelen naar de opleidingen en door docenten en studenten te betrekken bij onderzoek BSL - JEC _JEC 029

3 Marja Neeleman aansluiten bij de belevingswereld van individuen binnen hun culturele leefwereld; krachten van individuen zichtbaar maken en versterken; het zelfoplossend vermogen van individuen vergroten; zelfvertrouwen en een gevoel van eigenwaarde bevorderen; zelfredzaamheid stimuleren Uit het onderzoek van Verzaal blijkt dat er een samenhang bestaat tussen open, ondersteunende en positieve reacties van een hulpverlener en positieve effecten van de hulpverlening De keuze van Oosterpoort voor empowerment heeft consequenties voor de competenties van hulpverleners Die competenties wil Oosterpoort vergroten, onder meer via de cursus Korte oplossingsgerichte therapie voor alle hulpverleners Korte oplossingsgerichte therapie staat bekend als een van de best uitgewerkte methodische vertalingen van empowerment (De Vries, 2002) Oplossingsgericht werken richt zich bij uitstek op de houdingsaspecten die Verzaal noemt 30 Intervisie Intervisie heeft tot doel iemands professionaliteit te vergroten door zijn persoon in relatie tot bepaalde ervaringen en vraagstukken te bespreken Het gaat om zaken als hoe deze persoon met anderen samenwerkt, optreedt in adviessituaties, omgaat met lastige situaties met klanten, tot oordeelsvorming komt en dergelijke Zo definieert organisatieadviseur Erik de Haan intervisie in zijn boek Leren met collega s (2003) Intervisie vindt plaats in een leergroep van gelijken, die elkaar ondersteunen bij werkproblemen Intervisie is daarom bij uitstek een setting waar sprake kan zijn van empowerment Vaak is intervisie gebaseerd op een oorzaak-gevolgmodel Een hulpverlener brengt een werkvraag in Het probleem wordt geanalyseerd en de oorzaken worden grondig onderzocht, waarna collega s mogelijke oplossingen opperen Die werkwijze brengt risico s met zich mee De kans bestaat dat door het onderzoeken van het probleem en de oorzaken een vicieuze cirkel ontstaat van steeds grotere problemen en steeds meer oorzaken Daarnaast kunnen de adviezen van ervaren collega s de werkvraaginbrenger onzeker maken Verder komt in de traditionele intervisie niet aan de orde wat de werkvraaginbrenger zelf al bedacht of gedaan heeft om het probleem op te lossen Traditionele intervisie bevordert dus empowerment niet Figuur 1 vergelijkt de traditionele, probleemgerichte vorm van BSL - JEC _JEC 030

4 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit intervisie zoals beschreven door onder anderen Jeroen Hendriksen (2002) en Erik de Haan en Isabelle de Ridder (2003) met oplossingsgerichte intervisie Die laatste vorm is gebaseerd op korte oplossingsgerichte therapie zoals beschreven door onder anderen Peter de Jong en Insoo Kim Berg (2001) en op appreciative inquiry waarderend onderzoek zoals beschreven door arbeids- en organisatiepsycholoog Coert Visser (2001) Figuur 1 Verschil tussen traditionele en oplossingsgerichte intervisie Traditionele intervisie Oplossingsgerichte intervisie Probleeminventarisatie Analyseronde Herformulering van het probleem Adviesronde (Eventueel bespreken van het groepsthema) Evalueren en werkafspraken maken Probleeminventarisatie Oplossingsgerichte intervisie onderscheidt zich niet alleen door de gerichtheid op oplossingen in plaats van problemen, maar ook door het feit dat de collega s van de vraaginbrenger het probleem niet analyseren en geen ongevraagde adviezen geven Hun rol bestaat uit het stellen van vragen die de werkvraaginbrenger helpen een beeld te construeren van de oplossing en de stappen te formuleren om die oplossing te realiseren Als gebrek aan expertise een probleem is, is een mogelijke stap advies vrágen aan deskundige collega s Een ander belangrijk verschil is de aandacht voor uitzondering vergelijkbare situaties waarin het probleem zich niet voordoet en de centrale rol van complimenten Bij gewone intervisie brengt een hulpverlener een werkvraag in De antwoorden van collega s helpen hem verder en de collega s zelf leren zowel van de manier waarop ze de hulpverlener hebben geadviseerd als van hoe de hulpverlener hun advies heeft ervaren Erik de Haan (2003) noemt dit proces leren van twee kanten In oplossingsgerichte intervisie vindt hetzelfde advies- en leerpro- Appreciating (Wat gaat goed, wat is al geprobeerd, wat hielp?) Envisioning (Doelformulering en voorbeelden van hoe het kan worden) Dialoging (Zoeken naar uitzonderingen en schaalvragen) Innovating (Wat is er nodig om een stap vooruit te komen op de schaal?) Evaluatie (Feedback geven en afspraken maken voor de volgende keer) 31 BSL - JEC _JEC 031

5 Marja Neeleman ces plaats, maar kunnen de collega s bovendien oefenen met oplossingsgerichte technieken Ook hier is sprake van leren van twee kanten In deze vorm van intervisie speelt zich een parallel proces af: de samenwerking tussen cliënt en hulpverlener weerspiegelt zich in de samenwerking tussen hulpverlener en collega s Gedragsverandering 32 Onderzoeken naar de effecten van intercollegiale consultatie, ofwel intervisie, rapporteren een toename van inzicht in eigen handelen: reflectie, inzicht in de vraag achter de vraag, inzicht in eigen krachten en zwaktes, inzicht in nieuwe wegen in de praktijk (Driehuis, 1997; De Haan & De Ridder, 2001) Deelnemers experimenteren weinig met het eigen handelen (Driehuis, 1997) en leren weinig over de toepassing en de aanpassing van werkwijzen (De Haan & De Ridder, 2001) Korte oplossingsgerichte therapie gaat ervan uit dat inzicht in het ontstaan van een probleem niet altijd nodig is voor gedragsverandering Het concreet maken van het gewenste doelgedrag en de kleine stappen om dat doel te bereiken, en het analyseren van uitzonderingen op het probleem zijn voldoende voor gedragsverandering (Bannink, 2005) De cliënt krijgt inzicht in het ontstaan van problemen door er adequater mee om te gaan (De Jong en Berg, 2001) Het traject Een oplossingsgerichte vorm van intervisie leidt misschien eerder tot gedragsverandering en daarmee vergroting van professionaliteit dan probleemgerichte intervisie Daarom begon een team van acht intensief ambulante gezinswerkers in november 2005 onder begeleiding van de auteur van dit artikel aan een oplossingsgericht intervisietraject Op dat moment waren zes teamleden getraind in oplossingsgericht werken Het traject bestond uit tien bijeenkomsten van 2,5 uur en eindigde in mei 2006 Het traject begint met het opstellen van een contract met concrete afspraken over onder meer verslaglegging, voorzitterschap, geheimhouding, verwachtingen, evaluatiemomenten en werkwijze Na wat experimenten tijdens de eerste bijeenkomsten vindt de groep een vaste werkstructuur De bijeenkomst wordt geopend door de voorzitter, telkens een ander teamlid Vóór elke bijeenkomst ver- BSL - JEC _JEC 032

6 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit spreidt een teamlid een werkinbreng: een beschrijving van een probleem in het werk Tijdens de bijeenkomst kiezen de overige teamleden een woordvoerder uit hun midden In het bijzijn van de werkvraaginbrenger overleggen de teamleden over hun aanpak De woordvoerder voert deze aanpak uit, door de werkinbrenger vragen te stellen volgens de oplossingsgerichte procedure van probleeminventarisatie, appreciating, envisioning, dialoging, innovating, en evaluatie (zie figuur 1) Die procedure lijkt sterk op het protocol voor korte oplossingsgerichte hulpverlening (De Jong en Berg, 2001) Het woordvoerderschap kan wisselen, bijvoorbeeld bij de overgang naar een volgende fase De fasen Appreciating Dit is de fase van de probleeminventarisatie De deelnemer met de werkinbreng beschrijft zijn hulpvraag Het probleem wordt kort geïnventariseerd, evenals de oplossingen die de werkinbrenger al heeft bedacht en geprobeerd Het team gaat niet uitgebreid in op het probleem, want oplossingsgericht werken gaat ervan uit dat het vinden van de oorzaak niet noodzakelijk is voor het oplossen van een probleem Envisioning In deze fase gaat de woordvoerder over tot de doelformulering Hij stelt vragen als: Welk resultaat verwacht je van deze bijeenkomst? en Wat moet er veranderen doordat je dit probleem inbrengt? De vragen helpen de werkvraaginbrenger zijn doel concreet te formuleren Belangrijk is dat zo n doel positief geformuleerd is Een doel mag dus niet luiden: Ik wil me minder onzeker voelen bij deze cliënt Om te definiëren wat wél het doel is, zal de woordvoerder vragen stellen als: Wat zal er anders zijn als je je niet meer onzeker voelt? Ook de zogenaamde wondervraag, kenmerkend voor oplossingsgerichte therapie, kan in deze fase helpen Die luidt: Stel dat er een wonder gebeurt terwijl je vannacht slaapt Dat wonder is dat jouw probleem is opgelost Maar omdat je slaapt, merk je niet dat er een wonder is gebeurd Wat zal er anders zijn wanneer je wakker wordt waaraan je kunt zien dat er een wonder gebeurd is en dat je probleem is opgelost? (De Jong en Berg, 2001) Doorvragen moet leiden tot het formuleren van het doel in termen van concreet en specifiek gedrag In vragen zit vaak een verborgen suggestie Oplossingsgericht werken maakt daarvan gebruik om de mogelijkheid van een oplossing te suggereren De vraag Aan welke concrete signalen zal je 33 BSL - JEC _JEC 033

7 Marja Neeleman merken dat de gezinsbegeleiding succesvol is? impliceert bijvoorbeeld dat succes mogelijk is en nodigt uit tot het verwoorden van de resultaten van een proces dat nog moet beginnen (Cauffman, 2003) 34 Dialoging De fase van dialoging draait om uitzonderen op het probleem en om schaalvragen De oplossingsgerichte benadering gaat ervan uit dat er op elk probleem uitzonderingen bestaan, die kunnen helpen oplossingen te construeren Uitzonderingen zijn situaties waarin het probleem kleiner of afwezig is Ze zijn te vinden door bijvoorbeeld te vragen: Zijn er gezinnen waarbij je dit probleem niet hebt of waar het minder ernstig is? Hoe gaat dat dan? Het zoeken naar uitzonderingen biedt de woordvoerder de mogelijkheid om de werkvraaginbrenger veel te complimenteren, met name indirect Een indirect compliment is bijvoorbeeld een vraag die iets positiefs over de ander impliceert Indirecte complimenten zetten de ander aan tot het ontdekken en formuleren van zijn eigen krachten: Hoe kwam je op het idee om het zo aan te pakken?, Heeft het je verrast dat jij besloot dat te doen? Schaalvragen stellen is een techniek om complexe aspecten van een probleem concreet en toegankelijk te maken Een schaalvraag impliceert dat verbetering of vooruitgang mogelijk is, maakt gedrag meetbaar, vertaalt doelen in kleine stapjes en vestigt de aandacht op uitzonderingen Een voorbeeld van een schaalvraag is: Je vertelt dat je graag zekerder in je werk wil staan Als tien is Ik voel me vaak heel zeker in mijn werk en nul Ik voel me erg onzeker, waar zou je jezelf dan inschalen? Innovating In het verlengde van het inschalen ligt de innovatiefase, die gericht is op vooruitgang en verandering Nadat de werkvraaginbrenger zichzelf heeft ingeschaald, vraagt de woordvoerder naar vooruitgang op de schaal: Hoe weet je dat je een puntje hoger bent gekomen? Daarbij is het belangrijk om goed door te vragen De simpele maar effectieve vraag Wat nog? lokt steeds meer details, nieuwe aspecten en andere perspectieven uit De vragen die exploreren wat er nodig is om vooruit te gaan op de schaal geven aanleiding om opnieuw te vragen naar uitzonderingen Is het al eens gelukt om? Hoe is het je gelukt om? Zo ontdekt de werkvraaginbrenger werkzame factoren en vaardigheden uit zijn eigen werkwijze en bedenkt hij welke vaardigheden hij nog kan ontwikkelen Doorvragen vergroot de kans dat de werkinbrenger de stap vooruit werkelijk zet, doordat hij die concreet en specifiek verwoordt BSL - JEC _JEC 034

8 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit Evaluatie De laatste fase is die van de evaluatie De werkvraaginbrenger verlaat het vertrek en het team overlegt over een goede feedback Die ordent en onderstreept alleen de informatie die de werkvraaginbrenger kan gebruiken om een oplossing te vinden (De Jong en Berg, 2001) Daarom bevat de feedback veel complimenten, uitzonderingen en stappen in de richting van een oplossing Verder bevat de feedback suggesties die in grote lijn neerkomen op: als iets niet werkt, stop er dan mee en doe iets anders; als iets werkt, doe het vaker; als iets werkt, leer het van of aan een ander De feedback kan bijvoorbeeld luiden: We zijn onder de indruk van je betrokkenheid bij je cliënt Het valt ons op dat je consciëntieus bent in je voorbereiding Je hebt al veel mogelijkheden overwogen om je cliënt te activeren, zoals We hebben bewondering voor hoe kritisch je naar jezelf durft te kijken We zijn het met je eens dat je veel tijd steekt in de voorbereiding en dat het goed zou zijn om meer over te laten aan de cliënt Je bent iemand die van aanpakken houdt en ook nu heb je al een aantal stappen bedacht, zoals Omdat je een doener bent, willen we je vragen om de komende tijd te proberen bij gezin X, zoals je al eens gelukt is bij gezin Y Ten slotte vinden we jouw vraag om meer deskundigheid op het gebied van terecht en doelgericht We hebben gezien met hoeveel interesse je geluisterd hebt naar de adviezen van je collega en we raden je aan die te gebruiken bij gezin Z Ervaringen Na elke bijeenkomst schrijft ieder teamlid een reflectieverslag Daarin staat wat volgens hem de kern was van de bijeenkomst, wat hij heeft geleerd en wat hij daarmee gaat doen, hoe hij de bijeenkomst heeft beleefd, welk aandeel hij had in het leerproces van anderen, en mogelijke belemmerende en bevorderende aspecten van de bijeenkomst Het verslag wordt gebruikt bij de evaluatie van het intervisietraject Aan het begin van het intervisietraject formuleren de deelnemers hun leerdoelen en geven ze zichzelf een cijfer voor de mate waarin zij het doel al hebben bereikt, met een toelichting op het gekozen schaalcijfer Ook beantwoorden ze een vragenlijst met 46 vragen: 32 vragen naar het gebruik van specifieke hulpverleningstechnieken, 4 vragen naar hun beleving van het werk als intensief ambulant hulpverlener, en 10 vragen over waargenomen zelfeffectiviteit Dezelfde 46 vragen beantwoorden ze aan het eind van het traject 35 BSL - JEC _JEC 035

9 Marja Neeleman Bovendien vullen ze dan een evaluatieformulier in over de mate waarin aan verwachtingen is voldaan, gehaalde doelen, verkregen en toegepaste inzichten, toegepaste oplossingsgerichte technieken, effect op persoonlijk, professioneel en teamfunctioneren, werkwijze en begeleiding Omdat de voor- en nameting bij zeven personen en de evaluatie gedeeltelijk slechts bij zes personen is afgenomen, zijn er geen harde gegevens over het effect van deze vorm van intervisie als middel tot professionalisering Toch zijn er opvallende effecten en interessante uitspraken en ontwikkelingen te melden, op basis van de voor- en nameting, de evaluatieformulieren en de reflectieverslagen Teamsamenwerking 36 Een niet voorziene, maar achteraf verklaarbare bevinding is dat de gezinswerkers direct na de eerste bijeenkomst rapporteren over het positieve effect op de teamsamenwerking Hun enthousiasme, tevredenheid en trots op het teamfunctioneren neemt gedurende het hele traject toe Ze noemen de hechtheid van het team, het onderling vertrouwen waardoor ze zich kwetsbaar durven op te stellen en durven te oefenen, de ondersteuning, het samen kunnen overleggen en de professionele kwaliteit van het team Verwonderlijk is dit effect niet, want de oplossingsgerichte benadering hecht veel waarde aan complimenten Het geven van complimenten is een belangrijke positieve bekrachtiger van nuttig gedrag (Cauffman, 2003) Complimenten dragen bij aan de groei van zelfvertrouwen en hoop (De Jong en Berg, 2001) In de reflectieverslagen valt op dat de deelnemers elkaar in de loop van het traject meer gaan complimenteren op meerdere gebieden: de openheid tijdens een bijeenkomst, de snelle manier van denken van een deelnemer, de goede vragen die iemand stelt, de manier waarop een teamlid inzicht verwerft, de mate van betrokkenheid of juist de afstand in de relatie met de cliënt Zo worden professionele en persoonlijke vaardigheden en inzichten in toenemende mate becomplimenteerd Deze positieve ondersteuning versterkt het zich kwetsbaar durven tonen in de groep collega s Deelnemers raken steeds meer overtuigd van de positieve betrokkenheid en ondersteuningsvaardigheden van collega s Ook het empowerment-bevorderende gedrag van de gezinswerkers is een oorzaak van de positieve ontwikkeling van het teamfunctioneren In het eerder genoemde onderzoek van Verzaal (2002) blijken open, ondersteunende en positieve reacties, samen met het uitblijven BSL - JEC _JEC 036

10 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit van negatieve feedback, een positief effect te hebben op hulpverlening Een dergelijk effect is bij het intervisietraject merkbaar Uit de voor- en nameting blijkt dat de gezinswerkers duidelijk minder feedback op inadequaat gedrag zijn gaan geven Ook de gespreksvaardigheid het geven van confronterende ik-boodschappen neemt af De medewerkers melden vaardigheden als positief labelen en het geven van (resultaatgerichte, persoonsgerichte en procesgerichte) feedback aan het eind van het traject vaker te gebruiken De vaardigheid het geven van complimenten neemt minimaal toe Op die vaardigheden scoorden de deelnemers al opvallend hoog bij aanvang van de intervisie Het maken van indirecte complimenten, wat zelfcomplimenten kan uitlokken, neemt in grote mate toe Individuele evaluatie De ambulante gezinswerkers tonen zich unaniem tevreden over het proces en het resultaat van de intervisie Als belangrijkste leereffecten noemen zes deelnemers: verantwoordelijkheid bij de cliënt laten, cliënt zelf laten denken, cliënt zelf de oplossing laten zoeken Alle zeven deelnemers benoemen positieve effecten op het teamfunctioneren, het professioneel en het persoonlijk functioneren Bij het professioneel functioneren noemen ze met name de toename van oplossingsgerichte vaardigheden Het meest genoemde persoonlijke effect is de toename van zelfbewustzijn en zelfvertrouwen, zowel bij zichzelf als bij collega s Dat effect is terug te vinden in de vergelijking van de voor- en nameting Bij de tien vragen naar zelfeffectiviteit is op vrijwel alle items een toename te zien, maar vooral op de stelling het lukt me altijd moeilijke problemen op te lossen, als ik er genoeg moeite voor doe 37 De praktijk De vraag is of oplossinggerichte intervisie leidt tot toepassing van het geleerde in de praktijk De vergelijking van voor- en nameting lijkt daarop te wijzen Die toont een toename van vrijwel alle oplossingsgerichte vaardigheden en een afname van meer probleemgerichte technieken Overigens blijft de mate waarin de gezinswerkers tips geven onveranderd en verstrekken ze iets meer informatie, bijvoorbeeld in de vorm van psycho-educatie Dat lijkt in tegenspraak met de metho- BSL - JEC _JEC 037

11 Marja Neeleman 38 diek, maar het is niet verwonderlijk Als een lid van een gezin zegt behoefte te hebben aan informatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van de wondervraag of schaalvragen, zal de hulpverlener die informatie verstrekken Ook is het aannemelijk dat de gezinswerkers naast oplossingsgerichte technieken andere hulpverleningstechnieken blijven gebruiken De gezinswerkers gebruiken hun ervaring direct in de praktijk Gezinswerkers A brengt bijvoorbeeld een casus in waarbij ze afdwaalt van de opvoedingsdoelen doordat ze ingaat op de vraag van de moeder om aandacht voor haar persoonlijke problemen Vervolgens klaagt de moeder dat haar niets lukt in de opvoeding A ziet het parallelle proces: ze heeft zelf in de intervisie ervaren hoe ze door vragen aan het denken werd gezet over de acties die ze kan ondernemen Ze kreeg zelfvertrouwen door de interventies van haar collega s Nu lukt het haar de moeder zelfvertrouwen te geven en te activeren De inbreng van B, de minst ervaren gezinswerker, ging over perfectionisme en onzekerheid Zij spant zich in om kennis op te doen en wil haar cliënten graag van goede tips en adviezen voorzien, maar heeft het gevoel dat ze tekort schiet Na het werk zoekt ze bijvoorbeeld soms lang op internet naar de juiste handelwijze bij opvoedingsproblemen Ook kan ze moeilijk onderscheid maken tussen de verantwoordelijkheid van de gezinswerker, de ouders en de verwijzer Ze is geneigd alle verantwoordelijkheid naar zich toe te trekken, om vervolgens het gevoel te hebben dat ze faalt B is kortom een harde werker die weinig bevrediging uit haar werk haalt In haar reflectieverslag schrijft B over de bespreking van haar casus: Ik wist nu wat ik in de casus goed gedaan had en kon dat verantwoorden Als ze de casus evalueert met de gezinsvoogd en de behandelcoördinator, is het effect van die ontdekking merkbaar: Ik ging er niet meer over nadenken, kon het meer van me afzetten en kon ook met een gerust gevoel de evaluatie in gaan In de bijeenkomst benadrukt B hoe belangrijk het is om zélf te ontdekken dat ze een competente gezinswerker is Dat zegt iedereen steeds tegen me, maar nu pas komt het binnen C brengt een ingewikkelde casus in over een kind met een ontwikkelingsstoornis, wiens ouders vermoeden dat hij paranormaal begaafd is C kan de ouders goed ondersteunen waar het gaat om de ontwikkelingsstoornis, maar weet geen raad met de veronderstelde paranormale begaafdheid C vraagt zijn team om informatie en advies op paranormaal gebied en geeft aan niet meer te overzien waartoe zijn hulpverlening moet leiden Zijn collega s hebben geen expertise op het gebied van paranormale begaafdheid en vertellen hem niet wat hem te doen staat De oplossingsgerichte interventies van BSL - JEC _JEC 038

12 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit zijn collega s zetten een denkproces bij C in gang In korte tijd ontdekt C welke stappen hij wil en kan zetten in dit gezin In de reflectie vertelt hij geleerd te hebben om afstand te nemen Hij moet meer met de cliënt praten om diens doel te verduidelijken C: De oplossing ligt bij de cliënt Een simpele vraag lost alles op Vervolgens maakt hij goede afspraken met de ouders over het doel van de hulpverlening, waarbij de opvoeding centraal staat en niet de veronderstelde paranormale begaafdheid Intervisiebereik Volgens Maarten Driehuis (1997) beslaan de vragen die tijdens intervisie gesteld worden een bereik van drie niveaus Figuur 2 Intervisiebereik Vragen waarbij de inhoud en de vakkennis centraal staan, waarbij het erom gaat deze in specifieke en lastige situaties toe te passen Vragen waarbij een inhoudelijke component aanwezig is, maar waarbij de wijze waarop de inbrenger handelt en met de inhoud omgaat belangrijk is Vragen waarbij vooral persoonlijke eigenschappen van de inbrenger centraal staan In de evaluatie zegt één deelnemer dat voornamelijk op niveau 2 gewerkt is; de andere deelnemers melden dat alle drie de niveaus aan de orde zijn gekomen Niveau 1 en 2 zijn tijdens alle bijeenkomsten duidelijk herkenbaar in de werkinbreng van de deelnemers Niveau 3 betreft de vraag achter de vraag, met name in fase van doelformulering Die vraag achter de vraag wordt duidelijk in de casus die D inbrengt Het lukt haar niet de moeder van het gezin waar ze hulp verleent aan de slag te krijgen Ze stelt de vraag hoe de moeder te activeren en te motiveren Bovendien worstelt ze met haar overmatige verantwoordelijkheidgevoel, hoewel ze over het algemeen haar verantwoordelijkheden goed kan scheiden Ze heeft het gevoel te falen in dit gezin Bij het beantwoorden van de wondervraag wordt D plotseling emotioneel De woordvoerder keert gedeeltelijk terug naar de fase van probleeminventarisatie en D beschrijft een omgangspatroon in haar gezin van herkomst, dat ze herkent in de hulpverleningssituatie Via oplossingsgerichte vragen en het doorlopen van verschillende intervisiefases lukt het D in dit gezin de juiste hulpverlenerrol te vinden Ze schrijft in haar reflectieverslag: Het heeft mij erg ge- 39 BSL - JEC _JEC 039

13 Marja Neeleman holpen dat de verantwoordelijkheid niet levensgroot is en dat ik een keuzevrijheid heb Driehuis (1997) herkent in het intervisieproces ook verschillende interventieniveaus, variërend van oppervlakte-interventies, die relatief inhoudelijk zijn, tot diepte-interventies, die relatief persoonlijk zijn Figuur 3 Interventieniveaus Relatief inhoudelijke oppervlakte-interventies 1 Procedurevragen, kennisvragen, technische vragen en dergelijke 2 Vragen over werkwijze, omgaan met tijd, resultaatgerichtheid 3 Vragen over overlegvormen en werkrelaties met anderen 4 Interpersoonlijk vragen, die samenhangen met gevoel en percepties ten opzicht van anderen Relatief persoonlijke diepte-interventies 5 Intrapersoonlijk vragen, over persoonlijke drijfveren, blokkades en dergelijke 40 De vraag naar de interventiediepte is in de evaluatie niet gesteld, maar is wel af te leiden uit de reflectieverslagen Interventiediepte 2 tot en met 5 komen aan de orde tijdens de bespreking van de werkvragen Bij de beantwoording van oplossingsgerichte vragen kunnen deelnemers zelf kiezen welke interventiediepte gepast is Dat geeft hen grip op hun leerproces, waardoor ze geen druk ervaren om te leren Empowerment en professionalisering De oplossingsgerichte intervisie waar Oosterpoort voor koos bij de ondersteuning van de intensief ambulante gezinswerkers, heeft geleid tot hun empowerment Oplossingsgerichte intervisie vraagt om reflectie en kritische zelfanalyse Ondersteund door vragen van collega s formuleert de vraaginbrenger oplossingen die bruikbaar en uitvoerbaar zijn Dat vergroot zijn zelfvertrouwen De waardering van collega s voor de kwetsbare houding van zelfreflectie vergroot het zelfvertrouwen en het gevoel van competentie De deelnemer ervaart geen afwijzing of ondermijning van zijn zelfvertrouwen, doordat collega s geen kritische feedback geven of volgens hen betere oplossingen adviseren Een jaar na het beëindigen van het traject rapporteert de behandelcoördinator een grotere werkvreugde bij het team De oplossingsgerichte intervisie heeft ook geleid tot professionalisering De gezinswerkers hebben geoefend met en gereflecteerd op de vaardigheden, de kennis en de houding die hen door de cursus BSL - JEC _JEC 040

14 Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit oplossingsgerichte therapie zijn aangereikt Uit de reflectieverslagen blijkt dat ze in de intervisie ontdekken hoe ze de problemen in gezinnen kunnen oplossen en die oplossingen in de praktijk kunnen toepassen Vaak bestaat die oplossing uit een betere toepassing van oplossingsgerichte vaardigheden, kennis en houding Alle gezinswerkers melden dat ze zich na het traject zelfverzekerder en competenter voelen, met name in de oplossingsgerichte methodiek Uit metingen een jaar na het intervisietraject blijkt dat het team een hogere productie draait dan andere teams De cliënten waarderen de hulpverlening met hoge tevredenheidscijfers: negens en tienen Maar geldt dit traject nog wel als intervisie? Het doel van intervisie is iemands professionaliteit te vergroten door zijn persoon in relatie tot bepaalde ervaringen en vraagstukken te bespreken Oplossingsgericht werken streeft naar gedragsverandering, waarbij gedrag breed wordt opgevat als denken, doen en voelen Door het bespreken van werkproblemen hebben de gezinswerkers inzicht verworven in welk gedrag gewenst is Ook blijkt dat ze dat gewenste gedrag uitvoeren in de praktijk, waardoor hun professionaliteit toeneemt Daarom mag geconcludeerd worden dat oplossingsgericht intervisie inderdaad intervisie is: een moderne vorm van intervisie die beter aansluit bij de ontwikkelingen in de jeugdzorg Verdere toepassing Hoewel de resultaten van dit intervisietraject geen harde feiten zijn, geven ze wel aanleiding tot verdergaand onderzoek naar oplossingsgerichte intervisie als professionaliseringsinstrument Het is de moeite waard om oplossingsgerichte intervisie ook een in een andere context te beproeven Oplossingsgerichte intervisie kan bij uitstek een geschikt professionaliseringsinstrument zijn voor pedagogische teams die werken op leef- of behandelgroepen, vanwege het grote effect op de teamsamenwerking De kwaliteit van pedagogische teams is in grote mate afhankelijk van een goede teamsamenwerking en vertrouwen in elkaar Oplossingsgericht werken had in dit intervisietraject een positief effect op de werkvreugde en de productie van de gezinswerkers en op de cliënttevredenheid Dat rechtvaardigt de veronderstelling dat oplossingsgericht werken niet alleen met cliënten en onder gelijken positief resultaat kan hebben, maar ook in andere samenwerkingsverbanden, zoals werkbegeleiding, in een managementteam en in de 41 BSL - JEC _JEC 041

15 Marja Neeleman hiërarchische lijn, bijvoorbeeld tussen behandelcoördinator en uitvoerend werker en tussen manager en behandelcoördinator Door het enthousiasme van de gezinswerkers hebben verschillende andere Oosterpoort-teams gevraagd om oplossingsgerichte intervisie Enkele teamleden en de behandelcoördinator van het team hebben oplossingsgerichte intervisie geïntroduceerd bij andere teams Daarbij hebben ze een eerdere versie van dit artikel gebruikt Verder lezen 42 Bannink, F (2005) De kracht van oplossingsgerichte therapie: een vorm van gedragstherapie Gedragstherapie, jaargang 38, nummer 1, pagina 5-16 Bottema, M, Burgman, W, Dwarshuis, P & Verberk, T (2003) Maatwerk in de Jeugdzorg Visiedocument Oosterpoort Cauffman, L (2003) Oplossingsgericht management & coaching Simpel werkt het best Utrecht, Lemma De Jong, P & Berg, IK (2001) De kracht van oplossingen Lisse, Swets & Zeitlinger Driehuis, M (1997) De lerende adviseur Een onderzoek naar intercollegiaal consult in organisatieadvisering Proefschrift, Technische Universiteit Eindhoven Haan, E de & Ridder, E de (2003) Intercollegiale consultatie in de praktijk: hoe leren de deelnemers? M&O, Tijdschrift voor Management en Organisatie, 2003, nummer 3, pagina 5-30 Haan, E de (2003) Leren met collega s Praktijkboek intercollegiale consultatie Assen, Van Gorcum Hendriksen, J (2002) Werkboek intervisie Soest, Uitgeverij Nelissen Kwakman, K (2003) Anders leren, beter werken Lectorale rede gepresenteerd tijdens het symposium Professionalisering van agogische beroepen en vaktherapeuten in de gezondheidszorg Hogeschool Arnhem en Nijmegen, faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij Schon, DA (1983) The Reflective Practioner How Professionals Think in Action Aldershot, Arena Verzaal H (2002) Empowerment in de jeugdzorg Proefschrift, Universiteit van Amsterdam Visser, C (2001) Succesvol verandermanagement door Appreciative Inquiry Afscheid van probleemgerichte interventies? wwwmanagementsitenl/content/articles/295/295asp Vries, J de (2002) Helpen met vragen en complimenten Maatwerk Vakblad voor maatschappelijk werk, juni, pagina Klinisch psycholoog io Marja Neeleman (mneeleman@karaktercom) werkt bij Karakter, een gespecialiseerd ziekenhuis voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Gelderland en Overijssel BSL - JEC _JEC 042

De oplossingsgerichte flowchart

De oplossingsgerichte flowchart De oplossingsgerichte flowchart Inleiding De oplossingsgerichte flowchart is een hulpmiddel om de werkrelatie te beschrijven tussen cliënt en hulpverlener. Het instrument kan bij elke client-hulpverlener

Nadere informatie

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken?

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken? FCE / Stichting Opleidingskunde 2007 Een groep interviewen met de waarderende methode Bijvoorbeeld over samenwerken... 1. Thema scherp (het gaat in dit voorbeeld over effectief samenwerken ) 2. In kleine

Nadere informatie

Oplossingsgericht werken. Arteveldehogeschool 19 maart 2015

Oplossingsgericht werken. Arteveldehogeschool 19 maart 2015 Oplossingsgericht werken Arteveldehogeschool 19 maart 2015 Vragen Waaraan zou jij morgen kunnen opmerken dat deze workshop vandaag zinvol voor jou was? Wat zou je zelf kunnen doen om het zinvol te maken?

Nadere informatie

Oplossingsgericht werken

Oplossingsgericht werken Oplossingsgericht Open inschrijving Wat² bieden wij? Individuele inschrijving voor de training Oplossingsgericht Een bevlogen en ervaren trainer Persoonlijke aanpak in de training Een combinatie van training

Nadere informatie

Oplossingsgericht werken

Oplossingsgericht werken Oplossingsgericht werken Open inschrijving Wat² bieden wij? Individuele inschrijving voor de training Oplossingsgericht werken Een bevlogen en ervaren trainer met persoonlijke aanpak Een combinatie van

Nadere informatie

Intervisiemethodes. Methode 1: Incidentenmethode

Intervisiemethodes. Methode 1: Incidentenmethode Intervisiemethodes Methode 1: Incidentenmethode Bij de incidentmethode wordt een gebeurtenis uit de werksituatie van een van de deelnemers op gestructureerde wijze besproken. Stap 1 Introductie van het

Nadere informatie

Als wij dit soort vragen stellen dan gaan wij uit van de talenten en mogelijkheden van cliënten.

Als wij dit soort vragen stellen dan gaan wij uit van de talenten en mogelijkheden van cliënten. Hand-out Workshop oplossingsgericht gesprekvoeren. Wat is oplossingsgericht werken? Volgens Mahlberg&Sjöblom (2011) wordt er over het algemeen uit gegaan van een probleem gerichte benadering. Een probleem

Nadere informatie

OPEN INSCHRIJVING UTRECHT

OPEN INSCHRIJVING UTRECHT OPEN INSCHRIJVING UTRECHT KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE (OPLOSSINGSGERICHT WERKEN) 1 KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE WAT IS DE KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE? De Solution-Focussed Therapy is ontwikkeld

Nadere informatie

Veel begeleiders, managers en adviseurs zijn sterk gericht op problemen en defecten.

Veel begeleiders, managers en adviseurs zijn sterk gericht op problemen en defecten. Pagina 1 Oplossingsgericht werken De kern van oplossingsgericht werken (OW) is dat de focus ligt op de gewenste situatie (in plaats van het probleem), op reeds bereikte successen (en niet op missers en

Nadere informatie

OPLOSSINGESGERICHTE GESPREKSVOERING MET LEERLINGEN. Doel van de workshop STARTVRAAG. 21 november Annemarie Bakker

OPLOSSINGESGERICHTE GESPREKSVOERING MET LEERLINGEN. Doel van de workshop STARTVRAAG. 21 november Annemarie Bakker OPLOSSINGESGERICHTE GESPREKSVOERING MET LEERLINGEN 21 november 2013 Annemarie Bakker Hogeschool Windesheim Master SEN jm.bakker@windesheim.nl Doel van de workshop Kennismaken met oplossingsgerichte gesprekvoering

Nadere informatie

Intervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken?

Intervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken? Intervisie Wat is het? Intervisie is een manier om met collega's of vakgenoten te leren van vragen en problemen uit de dagelijkse werkpraktijk. Tijdens de bijeenkomst brengen deelnemers vraagstukken in,

Nadere informatie

Oplossingsgericht werken - handleiding

Oplossingsgericht werken - handleiding Oplossingsgericht werken, een handleiding Tekst: Frank Vanderheijden (www.werkenmetsucces.nl) Sommige mensen zien problemen en vragen waarom. Ik droom dromen en vraag waarom niet. (Robert F. Kennedy) De

Nadere informatie

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek.

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Begaafde leerlingen komen er vanzelf... toch? Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Teambijeenkomsten Anneke Gielis Begaafde leerlingen

Nadere informatie

Oplossingsgericht en waarderend coachen.

Oplossingsgericht en waarderend coachen. Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht

Nadere informatie

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg Trainingen Coaching Intervisie Supervisie Voor de zorg Professioneel communiceren met 2013 Training Professioneel communiceren met Voor wie? De training is bedoeld voor mensen in de zorg die hun communicatie

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Ontwikkeling. 1 Sari van Poelje, Esther de Kleer, Peter van de Berg, Leren voor Leiderschap, een nieuwe kijk op Management

Ontwikkeling. 1 Sari van Poelje, Esther de Kleer, Peter van de Berg, Leren voor Leiderschap, een nieuwe kijk op Management White Paper - Ervaringsgericht leren de praktijk als leermeester Leren is belangrijk. Voor individuen én voor organisaties en het één is voorwaarde voor het ander. Geen wonder dus dat leren en de effectiviteit

Nadere informatie

2.3 Wanneer ben je een goede werkbegeleider? Methodisch werken als werkbegeleider 18

2.3 Wanneer ben je een goede werkbegeleider? Methodisch werken als werkbegeleider 18 15 De werkbegeleider Samenvatting De werkbegeleider heeft een belangrijke rol binnen zorg- en welzijnsorganisaties. Zij helpt de student zich het vak eigen te maken en leert tegelijkertijd zelf hoe zij

Nadere informatie

Dag van de uitvoering

Dag van de uitvoering Mijn naam is Peter, Partici Peter Camping Powned, onderhandelen, Cialdini via schaarste beïnvloeden, oplossingsgericht werken en succesvolle Dag van de uitvoering 1 Camping Powned *Feedback vanuit verwondering

Nadere informatie

INTERVISIE ALGEMEEN INLEIDING

INTERVISIE ALGEMEEN INLEIDING INTERVISIE ALGEMEEN 1 INLEIDING Met deze waaier kunnen intervisiegroepen (en begeleiders daarvan) nieuwe, aantrekkelijke en dynamische werkvormen kiezen die intervisie tot een succes maken. Nieuwe werkvormen

Nadere informatie

Oplossingsgericht adviseren. Wat is oplossingsgericht adviseren? Waar komt het vandaan? Wat is de meerwaarde ervan?

Oplossingsgericht adviseren. Wat is oplossingsgericht adviseren? Waar komt het vandaan? Wat is de meerwaarde ervan? Wat is oplossingsgericht adviseren? Waar komt het vandaan? Wat is de meerwaarde ervan? Arbo congres 07-12-2017 Psycholoog (MSc), trainer & coach Kennismaking Procesbegeleiding gericht op samenwerken en

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 3. Hoofdstuk 1 Wat is intervisie 5

Inhoudsopgave. Inleiding 3. Hoofdstuk 1 Wat is intervisie 5 Naam: Peter de Graaf Opleiding: Coaching & Counseling Europees Instituut Periode: Januari 2006 September 2011 Inhoudsopgave Inleiding 3 Hoofdstuk 1 Wat is intervisie 5 1.1 Het begrip intervisie 5 1.2 Toelichting

Nadere informatie

Inspiratie voor het oplossingsgericht coachen

Inspiratie voor het oplossingsgericht coachen Inspiratie voor het oplossingsgericht coachen In het begeleid intervisieconcept Eye Opener laten we ons inspireren door het oplossingsgericht werken. Hieronder geven we een kort overzicht van de belangrijkste

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Petri Embregts Inhoud Waarom een kans in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking? Inzetbaarheid en effectiviteit

Nadere informatie

Evaluatierapport. Workshop. Bewust en positief omgaan met ADHD. Universiteit van Tilburg Forensische psychologie. 23 april 2010

Evaluatierapport. Workshop. Bewust en positief omgaan met ADHD. Universiteit van Tilburg Forensische psychologie. 23 april 2010 Evaluatierapport Workshop Bewust en positief omgaan met ADHD Universiteit van Tilburg Forensische psychologie 23 april 2010 Drs. Arno de Poorter (workshopleider) Drs. Anne van Hees (schrijver evaluatierapport)

Nadere informatie

Overzichtskaart 3. Opvoedingsondersteuning. voor hulp bij opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen

Overzichtskaart 3. Opvoedingsondersteuning. voor hulp bij opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen Overzichtskaart 3 Opvoedingsondersteuning voor hulp bij opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen Zelfreflectie-instrument individuele opvoedingsondersteuning Sommige JGZ-professionals zullen al over

Nadere informatie

Oplossingsgerichte gesprekken. Met kinderen

Oplossingsgerichte gesprekken. Met kinderen Oplossingsgerichte gesprekken Met kinderen VANDAAG Geeft meer richting in je gesprekken met kinderen. Leer je loslaten dat jij de oplossing moet hebben. Vanaf NU: Ga je anders handelen. Ben je gericht

Nadere informatie

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk?

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis

Nadere informatie

Stimuleren van eigen kracht en sociale netwerken. Ervaringen uit het veld

Stimuleren van eigen kracht en sociale netwerken. Ervaringen uit het veld Stimuleren van eigen kracht en sociale netwerken Ervaringen uit het veld Overzicht programma Wie ben ik: - Philip Stein - masterstudent sociologie - afgerond A&O-psycholoog Programma: - half uur presentatie,

Nadere informatie

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Samenwerken Omgevingsgericht/samenwerken Reflectie en zelfontwikkeling competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Competentieprofiel stichting Het Driespan, (V)SO

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching

pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching BACHELOR pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching DE GEDRAGSINDICATOREN VOOR AFSTUDEERSTAGE (WIE DOET WAT? WELKE INDICATOREN? WELKE VERWACHTINGEN?) DEEL 1: WIE DOET WAT? ROL VAN DE STUDENT:

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen? Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Post-hbo opleiding seksuologie

Post-hbo opleiding seksuologie Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo

Nadere informatie

Cursus werkbegeleiding

Cursus werkbegeleiding Cursus werkbegeleiding Naam: Joyce Stuijt Studentnr: 500635116 Klas: 3IKZ1 Opleiding: 3 e jaar HBO-V Studiedeelnummer: 3512TRWBOP Studieonderdeel: Cursus werkbegeleiding Aantal woorden: 1800 Docent: Y.

Nadere informatie

Training Resultaatgericht Coachen

Training Resultaatgericht Coachen Training Resultaatgericht Coachen met aandacht voor zingeving Herken je dit? Je bent verantwoordelijk voor de gang van zaken op je werk. Je hebt alle verantwoordelijkheid, maar niet de bijbehorende bevoegdheden.

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas 17 juni 2015 13.30 16.00 uur Madeleine Vreeburg Miranda Noom Leerlijn Omgaan met

Nadere informatie

Trainingen die je in beweging brengen!

Trainingen die je in beweging brengen! Trainingen die je in beweging brengen! Een training bij Caro van Roon brengt je in beweging. Dat levert je inzichten, ervaringen en kennis op over jezelf en de ander. Je leert vanuit je eigen persoonlijkheid

Nadere informatie

Centrum voor Psychotherapie

Centrum voor Psychotherapie Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen

Nadere informatie

Ruimte voor Talent in Gelderland Professionaliseringstrajecten Excellentie, Wetenschap en Techniek

Ruimte voor Talent in Gelderland Professionaliseringstrajecten Excellentie, Wetenschap en Techniek Ruimte voor Talent in Gelderland Professionaliseringstrajecten Excellentie, Wetenschap en Techniek - Staat talentherkenning en ontwikkeling bij u op school de komende jaren op de agenda? - Wilt u een rijke

Nadere informatie

Communiceren is teamwork

Communiceren is teamwork Communiceren is teamwork Je werkt vaak zelfstandig, maar blijft altijd onderdeel van je team. Samen met je collega s zorg je zo goed mogelijk voor jullie cliënten. Samenwerken vereist veel communicatie.

Nadere informatie

Intercollegiale Consultatie

Intercollegiale Consultatie Intercollegiale Consultatie Persoonlijk Advies Coaching en Training Materiaal Pagina 1 Intercollegiale Consultatie Intercollegiale Consultatie kan als werkwijze onderdeel zijn van de persoonlijke en professionele

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie

Nadere informatie

Aansluiten bij ouders. Kanteling organisatie vanuit een waarderende benadering

Aansluiten bij ouders. Kanteling organisatie vanuit een waarderende benadering Aansluiten bij ouders Kanteling organisatie vanuit een waarderende benadering Wie zijn we? Kind & Gezin Vlaanderen Afdeling Limburg Consultatiebureau voor zuigelingen een lange traditie Start: medische

Nadere informatie

Gespreksvaardigheden Naam: Nathalie Kombolitis Klas: VD-1H2 Docent: Osiriscode: VD-A240-07 Inleverdatum: 20-01-2011

Gespreksvaardigheden Naam: Nathalie Kombolitis Klas: VD-1H2 Docent: Osiriscode: VD-A240-07 Inleverdatum: 20-01-2011 Gespreksvaardigheden Naam: Nathalie Kombolitis Klas: VD-1H2 Docent: Osiriscode: VD-A240-07 Inleverdatum: 20-01-2011 Reflectieverslag eindpresentatie Handelen Gespreksvaardigheden Ik wilde door de geleerde

Nadere informatie

projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016

projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016 projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016 Doelstellingen professionaliseringstraject Het SWV heeft als doelstellingen voor het

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik OUDERS & OPVOEDERS Als er binnen uw gezin sprake is van seksueel misbruik, heeft dat grote invloed. Er is veel verdriet, boosheid, wantrouwen en schuldgevoel.

Nadere informatie

Intervisie

Intervisie Intervisie 03-06-2013 Eigen ervaringen? Successen Welke? Waaraan te wijten? Minder positieve ervaringen Welke? Waardoor? Wat is intervisie? Definitie Leren met collega s door vragen/problemen uit de dagelijkse

Nadere informatie

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap in de reflectie zie je de bron Effectief Leiderschap.. een persoonlijke audit U geeft leiding aan een team, een project of een afdeling. U hebt veel kennis, u

Nadere informatie

Het functioneringsgesprek

Het functioneringsgesprek Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Werknemer Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Inhoudsopgave Inleiding... 5 Wat is een functioneringsgesprek?... 7 Waarom is een functioneringsgesprek

Nadere informatie

19. Reflectie op de zeven leerfuncties

19. Reflectie op de zeven leerfuncties 19. Reflectie op de zeven leerfuncties Wat is het? Wil een organisatie kennisproductief zijn, dan heeft zij een leerplan nodig: een corporate curriculum dat de organisatie helpt kennis te genereren, te

Nadere informatie

kempelscan P2-fase Studentversie

kempelscan P2-fase Studentversie kempelscan P2-fase Studentversie Pedagogische competentie Kern 2.1 Pedagogisch competent Pedagogisch handelen Je draagt bij aan een veilige leef- en leeromgeving in de groep O M V G Je bent consistent

Nadere informatie

Gespreksformulieren LA personeel Dommelgroep

Gespreksformulieren LA personeel Dommelgroep Gespreksformulieren LA personeel Dommelgroep (versie mei 2012) FUNCTIONERINGSGESPREK leraar basisonderwijs (LA) Naam: Geboortedatum: Huidige school: Leidinggevende: Huidige functie: Datum vorig gesprek:

Nadere informatie

S TA G E S L I J N 5

S TA G E S L I J N 5 STAGES LIJN5 Wil jij stage lopen bij Lijn5? In de provincie Utrecht biedt Lijn5 behandeling en begeleiding aan kinderen en jongeren met én zonder licht verstandelijke beperking en hun gezin. Lijn5 beschikt

Nadere informatie

Post-hbo opleiding autismespecialist

Post-hbo opleiding autismespecialist Post-hbo opleiding autismespecialist mensenkennis De docente is duidelijk, enthousiast en motiverend. Ik heb inzicht gekregen in wat ik in mijn rol als hulpverlener kan doen en waar ik rekening mee moet

Nadere informatie

SCRUM VERDUBBELAAR. dubbel zo goed door je persoonlijke backlog. Een leerprogramma dat zorgt voor verdieping. in de ontwikkeling van Scrumteams

SCRUM VERDUBBELAAR. dubbel zo goed door je persoonlijke backlog. Een leerprogramma dat zorgt voor verdieping. in de ontwikkeling van Scrumteams SCRUM VERDUBBELAAR dubbel zo goed door je persoonlijke backlog Een leerprogramma dat zorgt voor verdieping in de ontwikkeling van Scrumteams IK WIST DAT HET NIET GING LUKKEN (en hield het voor me) IK HEB

Nadere informatie

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Diversiteit in de zorg

Diversiteit in de zorg www.otiz.be Diversiteit in de zorg EXPO60+ 9 oktober 2015 Josephine Roos & Wim Sucaet www.otiz.be Overzicht Diversiteit in de zorg: - Diversiteit: Wat? Belang? - Zelfdeterminatietheorie als kapstok - Organisatiecultuur

Nadere informatie

Talentgerichte benadering

Talentgerichte benadering Talentgerichte benadering 4. Strengths-based development (*) Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Hoe creëren we een stimulerend leerklimaat waarin studenten het beste uit zichzelf kunnen halen? Dit was de

Nadere informatie

Nikki van der Meer. Stage eindverslag. Stage Cordaan Thuiszorg.

Nikki van der Meer. Stage eindverslag. Stage Cordaan Thuiszorg. Nikki van der Meer. Stage eindverslag Stage Cordaan Thuiszorg. Klas: lv13-4agz2 Student nummer: 500631386 Docentbegeleider: Marieke Vugts Werkbegeleider: Linda Pieterse Praktijkopleider: Evelien Rijkhoff

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

Programma. Welk klanttype vind je moeilijk? Tips per klanttype Ja maar Jan Passieve Peter Breedsprakige Bert Gedemotiveerde Gea

Programma. Welk klanttype vind je moeilijk? Tips per klanttype Ja maar Jan Passieve Peter Breedsprakige Bert Gedemotiveerde Gea JACOMIJN KUIPER ANNA SCHOTANUS Programma Welk klanttype vind je moeilijk? Tips per klanttype Ja maar Jan Passieve Peter Breedsprakige Bert Gedemotiveerde Gea Drie vragen om jezelf te stellen Bekrachtigen

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Flyer Intervisie. Intervisie is vooral taakgericht en resultaatgericht werken met collega s ter optimalisering van de werkzaamheden van alledag.

Flyer Intervisie. Intervisie is vooral taakgericht en resultaatgericht werken met collega s ter optimalisering van de werkzaamheden van alledag. Flyer - Intervisie Wat is intervisie? Intervisie is vooral taakgericht en resultaatgericht werken met collega s ter optimalisering van de werkzaamheden van alledag. De volgende omschrijving van intervisie

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Het Communicatie Identiteitsbewijs: ComID. en de ComID app

Het Communicatie Identiteitsbewijs: ComID. en de ComID app Het Communicatie Identiteitsbewijs: ComID en de ComID app 10 juni 2014 Autismeweek 2014 Kentalis: onderzoek en behandeling bij communicatieproblemen 2 Doelgroep Jongeren met een Autisme Spectrumstoornis

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Veda Consultancy kunt u daar, met onze vele jaren ervaring in organisaties en veel jaren ervaring als coaches en trainers, uitstekend bij helpen.

Veda Consultancy kunt u daar, met onze vele jaren ervaring in organisaties en veel jaren ervaring als coaches en trainers, uitstekend bij helpen. Informatie voor cliënten coachingstrajecten U wilt een coachingstraject volgen omdat u zichzelf op professioneel gebied en op persoonlijk gebied wilt ontwikkeling en verbeteren. U werkt als professional

Nadere informatie

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap

Nadere informatie

Handleiding Persoonlijke Ontwikkeling Plan

Handleiding Persoonlijke Ontwikkeling Plan Handleiding Persoonlijke Ontwikkeling Plan SLB-hoofdfase Jaar 3/4 2014-2015 Code: AFXX-SLB-J3J4-14 AC duaal: AFXX-SLB-D3D4-14 1 Bouwen aan je persoonlijk ontwikkelplan Het persoonlijk ontwikkelplan is

Nadere informatie

TEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING WERKEN MET CLIËNTEN EN HUN RELATIONELE CONTEXT

TEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING WERKEN MET CLIËNTEN EN HUN RELATIONELE CONTEXT TEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING WERKEN MET CLIËNTEN EN HUN RELATIONELE CONTEXT HOE ZIET UW PRAKTIJK ERUIT? Veel cliënten zien hun probleem als een individueel probleem en komen

Nadere informatie

Van activerend ondersteunen naar gedeelde verantwoordelijke

Van activerend ondersteunen naar gedeelde verantwoordelijke Van activerend ondersteunen naar gedeelde verantwoordelijke Achtergrond (Toekomstige) leraren voelen zich niet voorbereid (o.a. Cook 2001, Loreman e.a., 2005) Handelingsverlegenheid Consequenties naar

Nadere informatie

Trainingen, workshops en coaching

Trainingen, workshops en coaching Trainingen, workshops en coaching Aanbod 2015-2016 professionals en gemeenten Beschermen & Versterken Trainingen, workshops en coaching De Jeugd- & Gezinsbeschermers zet zich in voor de bescherming van

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Leergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren

Leergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren Leergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren voor professionals die met professionals werken START JANUARI 2019 Werken met professionals Psychodynamisch coachen en adviseren is Professionals houden van

Nadere informatie

LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc.

LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc. LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc. Twee thema s Ik, mijn ziekte en de buitenwereld Piekeren De oplossingsgerichte methode

Nadere informatie

Deskundigheidsbevordering. Supervisie

Deskundigheidsbevordering. Supervisie Deskundigheidsbevordering Supervisie scholing_supervisie.indd Sec1:1 12-11-2007 04:38:47 Supervisie is een leermethode die wordt toegepast in mensgerichte beroepen als arts, psychotherapeut, leraar, maatschappelijk

Nadere informatie

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid De kracht van Ben ik tevreden? ligt in het hier en nu. Wensen van cliënten zetten direct aan tot actie. Meten is dus niet alleen weten, maar de start

Nadere informatie

Beeldcoaching in de. kinderopvang. Visie In Beeld. Leren coachen met video

Beeldcoaching in de. kinderopvang. Visie In Beeld. Leren coachen met video Beeldcoaching in de kinderopvang Leren coachen met video V i s i e I n B e e l d H u z a r e n l a a n 2 4 7 2 1 4 e c E p s e Gebruik van video is de duidelijkste en snelste manier om te reflecteren op

Nadere informatie

Leren hoe je leren kunt

Leren hoe je leren kunt Leren hoe je leren kunt Als manager stimuleer je de ontwikkeling van medewerkers en draag je zorg voor een goede onderlinge communicatie. Managers en medewerkers wisselen ervaringen uit en leren van elkaar.

Nadere informatie

SchoolSmaker OPLOSSINGSGERICHT COACHEN IN JOUW SCHOOL. Yves Larock & Saskia Vandeputte OPLOSSINGSGERICHT COACHEN

SchoolSmaker OPLOSSINGSGERICHT COACHEN IN JOUW SCHOOL. Yves Larock & Saskia Vandeputte OPLOSSINGSGERICHT COACHEN i.s.m. SchoolSmaker IN JOUW SCHOOL Yves Larock & Saskia Vandeputte 1 De persoon construeert eigen oplossingen uitgaande van zijn of haar sterke kanten en successen Inso Kim Berg Steve De Shazer Praten

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Schaalvragen. Wat maakt schaalvragen nuttig? Valkuilen. Wat maakt schaalvragen nuttig?

Schaalvragen. Wat maakt schaalvragen nuttig? Valkuilen. Wat maakt schaalvragen nuttig? Inzoemen op een techniek : schaalvragen Ontstaan van de schaalvragen Steve De Shazer en Insoo Kim Berg gebruikten deze technieken in elk gesprek Chris Van Dam Wat maakt schaalvragen nuttig? Een gedifferentieerde

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

OPLEIDING tot MBO- VERPLEEGKUNDIGE. Ondersteuningsmagazijn. Beroepstaak E Beginner

OPLEIDING tot MBO- VERPLEEGKUNDIGE. Ondersteuningsmagazijn. Beroepstaak E Beginner OPLEIDING tot MBO- VERPLEEGKUNDIGE Ondersteuningsmagazijn Beroepstaak E Beginner Albeda college Branche gezondheidszorg Kwalificatieniveau 4 Crebo 95 Versie: Juli 2013 Fase: beginner Naam deelnemer:. 2

Nadere informatie

Inclusie van mensen met een verstandelijke beperking: Reële mogelijkheden zelfbepaling en participatie. Petri Embregts

Inclusie van mensen met een verstandelijke beperking: Reële mogelijkheden zelfbepaling en participatie. Petri Embregts Inclusie van mensen met een verstandelijke beperking: Reële mogelijkheden zelfbepaling en participatie Petri Embregts Participatie Geplande ratificatie VN verdrag voor rechten van mensen met beperking

Nadere informatie

Portfolio. voor pedagogisch medewerkers. om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen

Portfolio. voor pedagogisch medewerkers. om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen Portfolio voor pedagogisch medewerkers om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen Colofon Z evenzien methodiek voor ontwikkelingsgericht werken met kinderen bestaat uit: Map Handreiking voor

Nadere informatie

Post-mbo opleiding autisme

Post-mbo opleiding autisme Post-mbo opleiding autisme mensenkennis De docent zocht aansluiting bij onze wensen en dat is erg prettig. Post-mbo opleiding autisme Wie werkt met mensen met autisme, weet dat zij een heel eigen benadering

Nadere informatie

ECTS-fiche. 1. Identificatie. Graduaat Maatschappelijk werk Module Geïntegreerde competentieverwerving 3. Lestijden 40

ECTS-fiche. 1. Identificatie. Graduaat Maatschappelijk werk Module Geïntegreerde competentieverwerving 3. Lestijden 40 ECTS-fiche 1. Identificatie Opleiding Graduaat Maatschappelijk werk Module Geïntegreerde competentieverwerving 3 Code Ad3 Lestijden 40 Studiepunten n.v.t. Ingeschatte totale 120 studiebelasting (in uren)

Nadere informatie

CONCEPT. Structuur progressiegerichte procesbegeleiding. voor. Procesbegeleiders Studiesucces Gwenda Schlundt Bodien - CPW

CONCEPT. Structuur progressiegerichte procesbegeleiding. voor. Procesbegeleiders Studiesucces Gwenda Schlundt Bodien - CPW 1 CONCEPT Structuur progressiegerichte procesbegeleiding voor Procesbegeleiders Studiesucces 2 Inhoud en doel van dit document Inhoud Dit document bevat een opzet voor de progressiegerichte structuur van

Nadere informatie