Beleidsnota ecologie & vis

Transcriptie

1 Beleidsnota ecologie & vis Beleidsuitgangspunten, -regels en richtlijnen ter bescherming van de ecologische waterkwaliteit en de visstand Vastgesteld door het Algemeen Bestuur van Wetterskip Fryslân op 3 april 2012

2 Inhoud TOELICHTING LEESWIJZER 3 1 Inleiding: ecologie en KRW Ecologische kwaliteit Ecologie in relatie tot waterkwaliteit Ecologie en natuur of natuurwaarden KRW Van MTR-waarden naar BKMW 8 2 Relatie waterbeheer en visstandbeheer 9 3 Beleidsuitgangspunten visstandbeheer Beleidsuitgangspunten visstandbeheer Beleidsregels toetsing visplannen en ingrepen in de visstand Beleidsregels voor uitzetten en herintroductie van vis 16 4 Beleidsuitgangspunten watertoets en vergunningverlening 18 5 Beleidsregels ecologische en chemische toetsing ingrepen en lozingen19 6 Beleidsregels bescherming met riet en waterplanten begroeide zones 20 7 Beleidsregels toetsing effecten verruiming vaarwegprofielen 21 8 Beleidsregel vispasseerbaar maken sluizen en stuwen 23 9 Beleidsregel overstroombaar boezemland 24 Beleidsnota ecologie & vis 2

3 TOELICHTING LEESWIJZER In deze beleidsnota is beleid opgenomen voor de toetsing van ingrepen en activiteiten, al dan niet gekoppeld aan de uitvoering van plannen, die gevolgen hebben voor de ecologische toestand van watersystemen en/of voor de visstand. Daarbij is expliciet beleid geformuleerd voor: Richtwaarden (hoogste doelbereik) voor de ecologische en chemische waterkwaliteit in overige wateren (buiten KRW-waterlichamen). Beleidsuitgangspunten voor visstandbeheer. Beleidsregels en richtlijnen voor watertoets en vergunningverlening voor ecologische toetsing van: het plaatsen, renoveren en vervangen van sluizen en stuwen; het (beter) bevaarbaar maken van wateren; visplannen van visrechthebbenden en uitzettingen en onttrekkingen van vis. de inhoud van huurovereenkomsten die het Waterschap heeft afgesloten met visrechthebbenden in wateren die haar eigendom zijn. Watertoets De beleidsregels in deze beleidsnota zijn onder meer relevant bij de uitvoering van de Watertoets op ruimtelijke en infrastructuurplannen in het beheergebied van het waterschap. De Watertoets is het gehele proces van informeren, adviseren en uiteindelijk toetsen van deze plannen op waterhuishoudkundige aspecten. Op het laagste meest concrete abstractieniveau, de uitvoering of plannen voor de uitvoering, heeft de waterbeheerder meer de rol van toetser door vergunningverlening op basis van de Keur en de Waterwet. Watervergunning Voor ingrepen en activiteiten die invloed hebben op waterkeringen, boezemland en op bestaande wateren, bijvoorbeeld door het kruisen of dempen daarvan, en ook voor het aanleggen van nieuwe wateren en (kunst)werken in het water en op waterkeringen, dient vóór de uitvoering een Watervergunning te worden aangevraagd op grond van de Keur en/of de Waterwet. Een vergunning geeft toestemming om een bepaalde activiteit of werk uit voeren, of voor bepaalde vormen van gebruik van water, oevers en waterkeringen. De verboden en geboden in de Keur en de Waterwet zijn bedoeld om de waterhuishouding in het algemeen, en het functioneren van waterkeringen, de waterhuishoudkundige inrichting en de ecologische en chemische toestand ofwel 'kwaliteit' van wateren, te beschermen tegen ingrepen en activiteiten die hierop een negatief effect kunnen hebben. Daarnaast zijn in de Keur geboden vastgelegd met betrekking tot het onderhoud van water en waterkeringen door zogenaamde onderhoudsplichtigen. Bij de toetsing bij vergunningverlening wordt ook rekening gehouden met onevenredige schade aan natuur-, landschappelijke en cultuurhistorische waarden en aan (andere) belangen van bewoners en gebruikers. De in deze nota geformuleerde beleidsregels zijn daarmee ook grotendeels randvoorwaarden voor vergunningverlening. Beleidsuitgangspunten zijn de uitgangspunten die het waterschap hanteert bij de uitvoering van zijn taken. Zij hebben geen wettelijke status maar inwoners, eigenaren en belanghebbenden kunnen het waterschap wel aanspreken op het navolgen ervan. Beleidsnota ecologie & vis 3

4 Beleidsregels zijn algemene regels met een wettelijke status* die gerelateerd zijn aan wettelijke bevoegdheden, ofwel aan concrete wetten en verordeningen waarvan de uitvoering aan de betreffende overheid is opgedragen, of aan in dat kader opgestelde eigen verordeningen en besluiten. Beleidsregels regelen slechts de uitoefening van bevoegdheden. Zij scheppen geen (nieuwe) bevoegdheden. Wat het waterschap betreft gaat het daarbij om regels/voorwaarden om nadere invulling te geven aan de bevoegdheid tot het verlenen van een Watervergunning op grond van de Keur (eigen verordening) en/of de Waterwet en daaraan verbonden Algemene Maatregelen van Bestuur. Dat betekent dat: er een wettelijke plicht bestaat om volgens beleidsregels te handelen; motivering verplicht is wanneer in een vergunning wordt afgeweken van een beleidsregel; er geen bewijslast is voor het waterschap omdat het gaat om een vaste gedragslijn. Het is verstandig om tijdig bij het waterschap na te vragen of en zo ja onder welke voorwaarden een ingreep kan worden uitgevoerd en of een vergunning noodzakelijk is. Als een vergunning te laat wordt aangevraagd en later blijkt dat de ingreep niet voldoet aan de door het waterschap gestelde eisen, kan dat leiden tot kostbare aanpassingen of het alsnog moeten verwijderen van aangebrachte werken. Juridisch kader van de beleidsregels in deze beleidnota Het juridisch kader voor de beleidsregels in deze beleidsnota wordt gevormd door: de Waterwet, de Wet Milieubeheer en de Waterregeling (bijlage V rapportage formulieren KRW), het Besluit Kwaliteit en Monitoring Water (BKMW) en de Ministeriële Regeling Monitoring Kaderrichtlijn Water (MR Monitoring) het Provinciaal Waterhuishoudingsplan en het Waterbeheerplan , inclusief de bijbehorende KRW-nota: Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRWwaterlichamen. Handboek Immissietoets, toetsing van puntlozingen op effecten voor het oppervlaktewater van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu; de Keur van Wetterskip Fryslân en de Notitie Eigendomsbeheer. de Visserijwet voor zover het gaat om nadere regels voor het verhuur van visrecht in wateren waarvan het waterschap zelf eigenaar en daarmee visrechthebbend is. LET OP: Van een vergunning van het waterschap kan in veel gevallen alleen gebruik worden gemaakt indien ook een omgevingsvergunning en in Friese provinciale vaarwegen (daarnaast) een nautische vergunning op grond van de Vaarwegenverordening Fryslân verkregen is. Redenen voor de noodzaak van een omgevingsvergunning kunnen zijn beperkende bepalingen: in een bestemmingsplan of een verordening van een gemeente; van de nautisch beheerder wanneer dit de gemeente is (in Groningen Westerkwartier is dat het waterschap); van de provincie of het Rijk ter bescherming van natuur-, landschaps- en cultuurhistorische waarden, de natuurbeschermingswet of flora- en faunawet. * in de zin van artikel 1:3, lid 4 van de Algemene wet bestuursrecht: een bij besluit vastgestelde algemene regel, niet zijnde een algemeen verbindend voorschrift, omtrent de afweging van belangen, de vaststelling van feiten of de uitleg van wettelijke voorschriften bij het gebruik van een bevoegdheid van een bestuursorgaan. Beleidsnota ecologie & vis 4

5 1 Inleiding: ecologie en KRW 1.1 Ecologische kwaliteit Een van de hoofdtaken van het waterschap is het beschermen en verbeteren van de ecologische waterkwaliteit, inclusief de visstand. Een goede ecologische kwaliteit betekent dat plant- en diersoorten die van nature in bepaalde wateren voorkomen daar ook daadwerkelijk in (kunnen) leven en zich voortplanten. Randvoorwaarden daarvoor zijn de minimale (benodigde) of maximale (giftige of schadelijke) concentraties van bepaalde stoffen, fysisch-chemische factoren (doorzicht, temperatuur, zuurstofconcentratie, etc.) en hydromorfologische omstandigheden (vorm, waterdiepte, (oever)profiel etc.). Voor alle grotere wateren zijn in 2009 ecologische doelen en maatregelen uitgewerkt en vastgelegd in de nota Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRWwaterlichamen. De nota maakt onderdeel uit van zowel het Provinciale Waterhuishoudingsplan als het Waterbeheerplan Het waterschap en alle andere overheden zoals Rijk, provincies en gemeenten hebben volgens de Kaderrichtlijn Water en de Waterwet de plicht om maatregelen te nemen om de ecologische doelen te bereiken die per waterlichaam zijn vastgelegd en ook om deze te beschermen. Een achteruitgang van de ecologische waterkwaliteit is niet toegestaan. Ook voor andere wateren dan waterlichamen is een goede ecologische kwaliteit gewenst. Voor de andere wateren zijn op dit moment nog geen specifieke doelen vastgelegd. De provincies hebben de intentie om uiteindelijk ook voor overige wateren ecologische doelen vast te stellen. De maatregelen die nodig zijn om in overige wateren een goede ecologische kwaliteit te bereiken of te beschermen zijn hetzelfde of vergelijkbaar met die voor waterlichamen. Deze beleidsnota is dan ook niet alleen gericht op het realiseren van een goede ecologische kwaliteit en visstand in waterlichamen maar ook in die van alle andere wateren in het beheergebied van het waterschap. De taak van het waterschap is daarom ook niet beperkt tot maatregelen in wateren waarover gerapporteerd moet worden aan de Europese Unie. 1.2 Ecologie in relatie tot waterkwaliteit In de zestiger en zeventiger jaren werd bij het streven naar een goede waterkwaliteit vaak vooral gekeken naar de concentraties van chemische stoffen, het lozen daarvan en naar de aanpak van diffuse vervuilingsbronnen. Dat was terecht want in die tijd was het water vaak ernstig vervuild en had de aanpak van vervuilingsbronnen de prioriteit. Ook nu is de aanpak van vele diffuse bronnen van verontreiniging van water, waaronder die van fosfaat en stikstof, nog steeds een probleem. Door de aanpak van chemische stoffen is de reden om te streven naar een goede waterkwaliteit ofwel schoon water in het verleden enigszins naar de achtergrond verdwenen. De belangrijkste reden is het bereiken van een goede ecologische kwaliteit: het Beleidsnota ecologie & vis 5

6 Intermezzo: Wijze van totstandkoming ecologische doelen inclusief die voor de visstand Het kwantificeren van ecologische doelen was onderdeel van het KRW-proces van 2006 tot In die periode zijn via een aantal deelgebiedprocessen ecologische doelen uitgewerkt voor de in het kader van de KRW aangewezen waterlichamen. Die omvatten een groot deel van de boezemwateren, alle plassen groter dan 50 ha en grofweg alle hoofdwatergangen (polderkanalen) met een achterliggend afstroomgebied groter dan 10 km2. Per waterlichaam zijn ecologische doelen uitgewerkt en maatregelen geformuleerd om de doelen te bereiken. Een en ander is uitgebreid besproken in gebiedsprocessen en de resultaten zijn uiteindelijk vastgelegd in gebiedsdocumenten. In 2009 zijn de resultaten uit de gebiedsdocumenten samengevat in het Basisdocument Kaderrichtlijn Water, de "KRW-bijbel". Dit document bevat een heldere uitleg van het hoe, wat en waarom van de KRW en daarnaast een samenvatting per waterlichaam van hoe de doelen en de maatregelen bepaald zijn. Het document zelf heeft geen formele beleidsstatus. Het formele resultaat van het proces is vastgelegd in de nota "Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW-waterlichamen". Deze nota maakt onderdeel uit van zowel het Waterhuishoudingsplan van de Provincie als het Waterbeheerplan van het waterschap. In de nota zijn op zogenaamde factsheets de ecologische doelen en maatregelen per waterlichaam samengevat. De doelen en maatregelen zijn vervolgens als formele (digitale) rapportage begin 2010 aan het Rijk en aan Brussel gestuurd. Op het bereiken van de doelen rust een resultaatsverplichting (uiterlijk 2027). Indien noodzakelijk kunnen de doelen in 2021 verlaagd worden. Op de uitvoering van de maatregelen rust een uitvoeringsverplichting. Per waterlichaam zijn de ecologische doelen inclusief die voor de visstand geformuleerd in de vorm van Ecologische KwaliteitsRatio s, ofwel EKR-scores. Deze EKR-scores zijn per ecologische parameter op hun beurt vaak weer opgebouwd uit scores op deelmaatlatten. Voor de visstand gaat het bijvoorbeeld om de dichtheid (kg) en het aantal vissoorten en de vissamenstelling (verhouding tussen soorten) en voor bepaalde waterlichamen ook de lengteklassen voor bepaalde vissoorten. De scores worden bepaald op basis van de resultaten van ecologische monitoring via strikte in de KRW zelf opgelegde monitoringseisen. Dit betekent dat in heel Nederland de KRW-monitoring op dezelfde wijze plaats vindt en dat het resultaat als ecologische score inclusief een voor de visstand (de EKR-scores) op dezelfde standaardwijze bepaald wordt. De monitoring vindt plaats op formeel aangewezen monitoringpunten en met formeel vastgestelde frequenties (voor de visstand eens in de 6 jaar). In de factsheets per waterlichaam in de nota Status, toestand etc. en in het Basisdocument is te zien welke doelen als EKR-score zijn gekozen en wat de huidige toestand is. In het basisdocument zijn de ecologische doelen en scores ook samengevat in één tabel, tabel 4.3 op pagina 31. Uit deze tabel blijkt dat in 2009 de doelen voor vis en de andere ecologische parameters waterplanten, algen en macrofauna (kleine waterdieren) in geen enkel waterlichaam gehaald werden en dat de totaal-score (voor alle deelmaatlatten samen) op matig en in een aantal waterlichamen ontoereikend uitkwam. Er moet dus nog het nodige gebeuren om de gewenste visstand en ecologische toestand wat andere dieren en planten betreft te realiseren. Voor de ecologie ondersteunende fysisch-chemische parameters zoals fosfaat, stikstof, zuurstof, temperatuur, zuurgraad en chloride is het beeld beter. Daarvoor was de score in de meeste waterlichamen in 2009 al goed. Doorzicht, een andere voor de ecologie en vooral de groei van waterplanten belangrijke factor scoort veelal ontoereikend en soms matig. Dit betekent dat er vooral veel gedaan moet worden om de fysieke leefomstandigheden voor waterplanten en dieren te verbeteren met name door het natuurvriendelijk inrichten, versterken en beschermen van zones waar waterplanten kunnen groeien en waterdieren in kunnen leven. Gezien het geringe doorzicht zijn dat vooral ondiepe luwe oeverzones met niet te veel golfslag en niet te veel opwerveling van slib. Beleidsnota ecologie & vis 6

7 streven naar ecologisch gezond water waarin de planten en dieren die in het betreffende watertype thuis horen kunnen leven. Daarnaast is het doel om het water kwalitatief zoveel mogelijk geschikt te maken voor het gewenste gebruik door mens en dier. Dat kan zijn als drinkwater voor vee en andere dieren of voor de bereiding van drinkwater, als zwem- of recreatiewater, als water voor de landbouw, en daarnaast in zowel landelijk als stedelijk gebied, in algemene zin als water om van te genieten (beleving). 1.3 Ecologie en natuur of natuurwaarden De begrippen natuur en ecologie worden vaak door elkaar gehaald. Een goede ecologische waterkwaliteit is de randvoorwaarde. Een eis die aan alle wateren gesteld wordt. Binnen natuurgebieden en gebieden met bijzondere of zeldzame plant- en diersoorten, kunnen ook hogere eisen aan de ecologische waterkwaliteit zijn gesteld. Veel natuur en (hogere) natuurwaarden kunnen namelijk niet zonder een goede ecologische waterkwaliteit. Dat geldt niet alleen voor bijzondere dieren en planten in het water zelf, langs de oevers daarvan, en in moerasgebieden. Het geldt ook voor veel zoogdieren, amfibieën, vogels en insecten die van rust-, schuil-, leef-, broed-, voedsel- en trekmogelijkheden langs, op en in het water, afhankelijk zijn. De natuurwetgeving: de Flora en Faunawet, de Natuurbeschermingswet en de Vogel- en Habitatrichtlijn (Natura-2000-gebieden), zijn ook gericht op bescherming van plant- en diersoorten en de leefomgeving daarvan. Vrijwel alle zoogdieren, reptielen, amfibieën en vogels zijn via deze wetten beschermd. Voor andere diergroepen en de planten ligt de nadruk op bescherming van minder vaak voorkomende en zeldzame soorten die hogere of speciale eisen aan hun omgeving stellen. 1.4 KRW Met de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is sinds 2000 de ecologische waterkwaliteit, nadrukkelijker in beeld gekomen en inmiddels ook expliciet via de Waterwet, het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water (BKMW) en de Ministeriële Regeling Monitoring Kaderrichtlijn Water in Nederlandse wetgeving vastgelegd. Daarvoor was het streven naar een goede ecologische waterkwaliteit als beleid in nationale en provinciale waterhuishoudingsplannen vastgelegd. De jarenlang gebruikte MTR-waarden (Maximaal Toelaatbaar Risico) voor maximaal toegestane concentraties van chemische stoffen in wateren zijn afgeleid van de concentraties waarbij deze stoffen giftig zijn voor in het water levende planten en dieren. De KRW is gericht op het bereiken van een goede ecologische kwaliteit in alle wateren van Europa. Daarbij geldt een rapportageplicht en de zwaarste verplichtingen voor alle grotere wateren die door de provincies (regionale wateren) en het Rijk (rijkswateren) als waterlichaam zijn benoemd, waaronder de meeste plassen en een groot deel van de kanalen en vaarten in Friesland. De provincies hebben in dat kader, na overleg met het waterschap, gemeenten en gebiedsgroepen, voor alle waterlichamen specifieke ecologische doelen vastgesteld (zie Intermezzo). In de KRW en de Waterwet is ook het principe van geen achteruitgang opgenomen. De ecologische en chemische waterkwaliteit van wateren mag niet slechter worden dan de kwaliteit die het betreffende water had in het jaar Dit is voor de waterlichamen Beleidsnota ecologie & vis 7

8 concreet vertaald als géén achteruitgang in klasse op een van de relevante KRWmaatlatten. Een uitzondering is gemaakt voor fysieke en ruimtelijke ingrepen van maatschappelijk belang. Of dat zo is bepaalt de provincie en/of een gemeente. Als daardoor de ecologische of chemische waterkwaliteit achteruit gaat moet dit zoveel mogelijk gemitigeerd en zo nodig elders gecompenseerd worden. De waterbeheerder beoordeelt in dat geval welke compensatie en/of mitigatiemaatregelen gewenst of noodzakelijk zijn. Lozing van meer vervuilende stoffen is echter nooit toegestaan, ook niet ten gevolge van ruimtelijke ingrepen, als daardoor de gewenste kwaliteitsklasse op een van de (vele) KRW-maatlatten niet meer gehaald wordt of kan worden. 1.5 Van MTR-waarden naar BKMW Tot eind 2009 golden voor alle wateren in Nederland landelijke normen (richtwaarden) voor (fysisch-)chemische stoffen die waren vastgelegd in de vorm van zogenaamde MTRwaarden in de 3 de en 4 de nota Waterhuishouding en milieubeleid en regelgeving van het voormalige ministerie van VROM. Per watertype waren daarnaast richtwaarden voor de gewenste ecologische waterkwaliteit vastgelegd in STOWA-rapporten. In het kader van de implementatie van de KRW zijn deze richtwaarden voor een groot aantal natuurlijke watertypen herzien, aangepast aan de KRW-werkwijze en vastgelegd in een nieuw STOWA-rapport. Aanvullend is ten behoeve van de implementatie van de KRW ook een STOWA-rapport opgesteld met richtwaarden voor diverse typen sloten en kanalen. Op grond van de richtwaarden uit deze rapporten zijn specifieke ecologische doelen uitgewerkt voor alle Friese waterlichamen. Daarnaast is het BKMW in de plaats gekomen van een deel van de oude MTR-waarden en wettelijk van toepassing verklaard op de waterlichamen. Daarmee is landelijk gezien een leemte ontstaan doordat de nieuwe richtwaarden niet formeel zijn gekoppeld aan de overige wateren en ook omdat nog niet voor alle stoffen MTR -waarden in het BKMW zijn vastgelegd. Beleidsnota ecologie & vis 8

9 2 Relatie waterbeheer en visstandbeheer De invoering van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Waterwet heeft de ecologische kwaliteit van water en de gewenste visstand, die daar onderdeel van is, nadrukkelijker onder de aandacht van waterschappen en andere overheden gebracht. Daarbij is ook discussie ontstaan over de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van waterbeheerders en visrechthebbenden ten aanzien van het visstand- en visserijbeheer. De eigenaren van wateren zijn in principe de visrechthebbenden. Die hebben het visrecht vaak verhuurd aan sport en/of beroepsvissers die in dat geval de visrechthebbende(n) zijn. Visrechthebbenden zijn volgens de Visserijwet bevoegd het aan de visserij gerelateerde beheer van de visstand uit te voeren via het gereguleerd uitzetten en onttrekken van vis. Met de invoering van de KRW en de Waterwet hebben de waterbeheerders publiekrechtelijk een scherper omschreven wettelijke bevoegdheid gekregen ten aanzien van het visstandbeheer. Bepalingen in de waterschaps-keur op grond van de Waterwet mogen niet strijdig zijn met die in de Visserijwet voor zover ze hetzelfde belang dienen. De bepalingen in de Keur dienen het belang van het beschermen van de ecologische waterkwaliteit inclusief een ecologisch gezien evenwichtige visstand. De visserijwet dient het belang van het beheer van de visstand zodat die geschikt is en blijft voor beroeps- en sportvissers om optimaal gebruik van te kunnen maken. Meestal is sprake van een parallel belang, maar in bepaalde gevallen kunnen de belangen van visserij en ecologie ook strijdig zijn. Bijvoorbeeld wat de vissoorten brasem en karper betreft. Rol waterschap De waterschappen zijn samen met Rijk, provincies en gemeenten verantwoordelijk voor de realisatie van ecologische doelen voor oppervlaktewateren. Het waterschap vooral door inrichting en beheer en onderhoud van het hoofdwatersysteem en advisering en controle middels de Keur en de Watertoets op lozingen en op ingrepen in het watersysteem, en op het onderhoud van overige wateren. De EU, het Rijk en de provincies kunnen nadere regels en voorwaarden stellen aan emissies van voor het water schadelijke stoffen, door onder meer de landbouw, verkeer, industrie, scheepvaart en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Het waterschap heeft daar weinig invloed op. Daarnaast kennen provincies en gemeenten functies en bestemmingen aan wateren en het omringende land toe die mede bepalend zijn voor de ecologische waterkwaliteit. De waterschappen hebben een specifieke inspanningsverplichting en op termijn (2027) voor KRW-waterlichamen zelfs een resultaatsverplichting, om op grond van hun bevoegdheden en door de wijze van beheer, een visstand te bewerkstellingen die behoort bij de gewenste ecologische toestand ofwel kwaliteit van de betreffende wateren. Dit betekent dat het waterschap en andere overheden maatregelen moet nemen om de gewenste visstand te bereiken. Daarbij kunnen zij gebruik maken van (wettelijke) middelen om te toetsen of het onttrekken en uitzetten van vis de realisatie van de KRW-doelen niet in de weg staan. In dit kader is het van belang een duidelijk onderscheid te maken tussen visstandbeheer en visserijbeheer (zie intermezzo). Zowel intern als extern moet duidelijk zijn welke regels en beleid het waterschap bij het visstandbeheer hanteert en op welke wijze invulling wordt gegeven aan de samenwerking met visrechthebbenden. Een deel van deze nota geeft daar invulling aan. Beleidsnota ecologie & vis 9

10 Intermezzo: visstand- en visserijbeheer Uitleg van de termen visstand- en visserijbeheer brengt het verschil in bevoegdheden en verantwoordelijkheden van vissers en waterbeheerders duidelijker in beeld: Visstandbeheer Is het planmatig voorbereiden en uitvoeren van maatregelen met als doel om een bepaalde visstand in een begrensd watersysteem te bereiken. Deze maatregelen zijn vooral gericht op het creëren van goede leefomstandigheden voor de gewenste vissoorten. Ook het onttrekken en uitzetten van vissen kan deel uit maken van het visstandbeheer met als doel de gewenste ecologische waterkwaliteit en visstand te bereiken. De ecologische kwaliteit van het watersysteem en de visserij beïnvloeden de visstand. Omgekeerd is de visstand ook van invloed op de waterkwaliteit. Daarom is visstandbeheer ook onderdeel van het ecologisch waterkwaliteitsbeheer. Visserijbeheer Is het planmatig voorbereiden en uitvoeren van maatregelen met als doel het optimaliseren van zowel beroepsmatige als recreatieve visserij. Maatregelen hebben vooral betrekking op het stellen van regels ten aanzien van het onttrekken en het uitzetten van vis. Onder visserijbeheer worden ook de maatregelen verstaan die gericht zijn op het beïnvloeden van de toegankelijkheid en de bevisbaarheid van het water. Het gevoerde visserijbeheer heeft invloed op de visstand en ook op het watersysteem. Beleidsnota ecologie & vis 10

11 3 Beleidsuitgangspunten visstandbeheer Beleidsuitgangspunten zijn de uitgangspunten die het waterschap hanteert bij de uitvoering van zijn taken. In dit geval het visstandbeheer. Zij hebben een andere status dan beleidsregels die kaderstellend zijn voor vergunningverlening en, in het voorstadium daarvan, de watertoets. Beleidsregels voor visstandbeheer zijn gericht op de toetsing van visplannen, uitzettingen en onttrekkingen. 3.1 Beleidsuitgangspunten visstandbeheer Algemeen Het waterschap wil het onttrekken en uitzetten van vis op voorhand kunnen toetsen aan ecologische doelen inclusief die voor de visstand, bij voorkeur middels het Visplan of schriftelijke afspraken, en indien nodig middels de Keur. Wetterskip Fryslân zal daartoe de Visstandbeheercommissie (VBC) alleen nog maar ambtelijk ondersteunen en adviseren. Wetterskip Fryslân houdt rekening met beschermde vissoorten door: - werkzaamheden uit te voeren volgens de gedragscode in het kader van de Flora- en Faunawet; - actief bij te dragen aan het inventariseren en in kaart brengen van beschermde vissoorten; - een actueel bestand bij te houden van waar beschermde vissoorten zijn aangetroffen; - bij te dragen aan vismaatregelen conform afspraken in Natura 2000-beheerplannen. Verbetering van de visstand wordt onder meer gerealiseerd door het uitvoeren van de KRW-maatregelen die zijn vastgelegd in het Waterbeheerplan en de daaraan gekoppelde factsheets met KRW-doelen en maatregelen. In Natura 2000 gebieden zijn instandhoudingsdoelen voor vis- en andere dier- en plantensoorten, indien deze zijn vastgelegd, aanvullend op en leidend boven de KRWdoelen als ze daarmee in tegenspraak zijn. Monitoring visstand Visstandopnames in waterlichamen worden uitgevoerd conform KRW-monitoringsrichtlijnen. In overige wateren wordt een methodiek toegepast die het meest kosteneffectief is. Visstandopnames in waterlichamen worden uitgevoerd door gecertificeerde vissers, bij voorkeur door beroepsvissers met locale gebiedskennis. Voor een indicatie van de visstand in overige wateren zal (ook) gebruik worden gemaakt van visgegevens uit landelijke databases, van vrijwilligers, vissers, hengelsportverenigingen, (natuur)terreinbeheerders en andere organisaties en overheden. Door het waterschap verzamelde data worden na een interne controletoets opgeslagen in de landelijke STOWA-database Piscaria en beschikbaar gesteld voor algemeen gebruik. Beleidsnota ecologie & vis 11

12 Vismigratie Het waterschap streeft naar vrije migratie van vissen van de Waddenzee en het IJsselmeer naar het beheergebied en weer terug. Het beheergebied moet toegankelijk zijn voor vissen die tussen zee en de zoete wateren trekken (o.a. aal, spiering, driedoornige stekelbaars). Het waterschap komt de internationale afspraken uit de Beneluxbeschikking vismigratie (1996) en de Europese Aalverordening (2007) na, onder meer door het uitvoeren van het KRW-maatregelenprogramma, en volgt het beleid van het nationale Aalbeheerplan. De belangrijkste knelpunten in vismigratieroutes worden aangepakt binnen het raamwerk van het KRW-maatregelenprogramma. In 2015 en 2021 wordt aan de EU, het Rijk en de Provincies gemeld welke knelpunten in de volgende periode van 6 jaar aangepakt zullen worden. Voor de periode tot 2015 zijn, met een doorkijk naar 2021 en 2027, de aangepakte en aan te pakken knelpunten vastgelegd in het Actieprogramma Vismigratie: Fryslân aan de slag met vismigratie. Het waterschap geeft prioriteit aan migratiebarrières van groot naar klein (watersystemen en gebieden) en van ecologisch waardevol naar minder waardevol: 1. tussen het beheergebied en Waddenzee en IJsselmeergebied; 2. binnen natte ecologische verbindingszones; 3. binnen en tussen KRW Waterlichamen 4. tussen boezemwateren en (overige) plassen & natuurgebieden, met uitzondering van gebieden naar welke geen migratie van (ongewenste) vis gewenst is, met speciale aandacht voor Natura2000-doelsoorten; 5. van en naar gebieden met veel open water, veel oeverlengte en een goede waterkwaliteit. 6. waar veel schieraalbeschadiging of -sterfte wordt waargenomen. Migratiebarrières in gebieden met intensieve landbouw, glastuinbouw en bedrijventerreinen hebben een lagere prioriteit. Het waterschap maakt bij nieuwbouw of renovatie van gemalen, sluizen of stuwen een nut en noodzaakafweging voor één of tweezijdige vispasseerbaarheid. Het waterschap past de best beschikbare technieken toe om beschadiging en het doden van vissen te voorkomen binnen redelijke financiële, energetische en technische randvoorwaarden. Na aanleg van vispassages wordt gedurende een nader te bepalen periode monitoring uitgevoerd om na te gaan of de passage naar wens functioneert. Het wegvangen van brasem Het waterschap sluit het éénmalig of in een aantal stappen wegvangen van brasem niet uit als dit nodig is om de KRW-doelen te kunnen bereiken. Daarbij wordt de Bij deze afweging spelen, naast de bij het volgende punt genoemde randvoorwaarden, de grootte en het visecologisch belang van het achterliggende gebied alsmede de bestaande mogelijkheid van visintrek naar dat achterliggende gebied een belangrijk rol. Grote gebieden met (potentieel) substantiële vispopulaties, waarvoor migratie van wezenlijk belang is en waar visintrek van boezem naar polder een knelpunt vormt, komen in aanmerking voor een tweezijdige voorziening. Bij keuze voor een eenzijdige voorziening is dat voor polders stroomafwaarts bij gemalen naar de boezem; en in beken stroomopwaarts bij stuwen of opmalingen. Stroomafwaarts bij stuwen is doorgaans een minder groot probleem. Beleidsnota ecologie & vis 12

13 prioriteitsvolgorde gehanteerd zoals opgenomen in de Decembernota 2006 van de Staatssecretaris van V&W (overgenomen in de antwoordbrief van Minister Eurlings van als reactie op de motie Jacobi/ Koppejan). Het waterschap beschouwt het verwijderen van brasem als éénmalige maatregel die in maximaal 5 stappen wordt uitgevoerd en niet als permanente beheermaatregel. Uitgangspunt is dat de weggevangen brasem voor consumptie of nuttig gebruik wordt afgezet. Het waterschap wil, conform eerder met de VBC gemaakte afspraken, zoals vastgelegd in het Waterbeheerplan , in de periode tot 2016 een pilot in een Fries boezemmeer, uitvoeren, waarbij wordt nagegaan wat de effecten zijn van het wegvangen van brasem op de visstand en andere ecologische doelparameters. Huurovereenkomsten Het waterschap verhuurt het visrecht voor de wateren die zij in eigendom heeft in principe middels huurovereenkomsten met een looptijd van in principe zes jaar. Het waterschap verplicht visrechthebbenden in deze huurovereenkomsten om deel te nemen aan een/de VBC en een visplan op te stellen voor de betreffende wateren. Het waterschap neemt in de huurovereenkomsten ook voorwaarden op voor: het uitzetten van vaste vistuigen; het (behoud van het) visrecht voor het waterschap: voor onderzoeksdoeleinden, en: voor maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit. een verbod op het uitzetten van vis zonder schriftelijke toestemming van het waterschap. Het waterschap zet zich ervoor in dat andere visrechthebbenden in hun huurcontracten het opstellen van een visplan eveneens verplichten en de hiervoor vermelde voorwaarden eveneens in hun huurovereenkomsten opnemen. Dit geldt in het bijzonder voor de staatswateren (Friese boezemmeren) waarvan het eigendom is overgedragen aan de Provincie Friesland. Voor deze wateren heeft de minister van EL & I de provincie ook expliciet gevraagd de hiervoor vermelde voorwaarden in de nieuwe huurovereenkomst op te nemen (brief: ). Het waterschap zet zich in voor het afsluiten van één overeenkomst voor het verhuren van het visrecht aan Sportvisserij Friesland; en één overeenkomst voor het verhuren van het visrecht aan de Friese Bond van Binnenvissers. Visstandbeheer en de Keur Het waterschap neemt in de Keur een verbod op voor uitzettingen van vis, anders dan glas- en schieraal, die niet in een door het waterschap goedgekeurd Visplan zijn opgenomen. Het waterschap handhaaft het huidige Keur-verbod op het uitzetten van aalkorven, fuiken en andere vistuigen anders dan sportvistuigen. Dit verbod geldt echter niet wanneer de wijze waarop vistuigen worden uitgezet in overeenstemming is met de Beleidsnota ecologie & vis 13

14 beleidsregels in deze nota, met algemene en beleidsregels bij de Keur, met wat is opgenomen in schriftelijke afspraken met het waterschap of in een door het waterschap goedgekeurd Visplan. Overleg en communicatie De VBC is hét overlegorgaan waarin belanghebbenden het water-, natuur-, visstand- en visserijbeheer met elkaar afstemmen. De VBC is de belangrijkste spreekbuis om gezamenlijke visies en standpunten ten aanzien van visstand- en visserijbeheer naar buiten uit te dragen. De communicatie door Wetterskip Fryslân over visgerelateerde onderwerpen naar externen vindt zoveel mogelijk plaats na afstemming met de VBC. 3.2 Beleidsregels toetsing visplannen en ingrepen in de visstand Ingrepen in de visstand, met name het uitzetten en soms het onttrekken van vis worden door het waterschap getoetst op hun mogelijke ecologische effecten inclusief de effecten op de visstand zelf. Deze toetsing vindt bij voorkeur plaats middels toetsing van het visplan of door het maken van schriftelijke afspraken als er (nog) geen visplan is. Als er geen visplan is of geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt is een watervergunning vereist voor het uitzetten van vis of voor het onttrekken van vis op plaatsen of een wijze die volgens de Keur en/of de in deze nota opgenomen beleidsregels niet is toegestaan. De beleidsregels die worden gehanteerd als (vergunning)voorwaarden voor uitzettingen en onttrekkingen zijn direct gerelateerd aan die voor de toetsing van de ecologische effecten van ingrepen van hoofdstuk 5. Algemene beleidsregels toetsing visplannen en uitzettingen en onttrekkingen van vis Deze beleidsregels zijn voor overige ingrepen met effecten op het watersysteem verder uitgewerkt in hoofdstuk 5. De ecologische KRW-doelen, inclusief die voor vis, zoals vastgelegd in de bijlage Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW-waterlichamen bij het Waterbeheer- en Provinciaal waterhuishoudingsplan, zijn leidend voor het visstandbeheer in de betreffende waterlichamen. De ecologische KRW-doelen voor waterlichamen worden gebruikt als richtwaarden voor andere wateren van dezelfde en vergelijkbare watertypen.. Voor watertypen waarvoor geen KRW-doelen zijn afgeleid hanteert het waterschap de richtwaarden voor ecologische doelen uit de STOWA rapporten 32 en 32b van Voor watertypen die in de KRW-methodiek ontbreken hanteert het waterschap de ecologische doelen van overige STOWA-beoordelingsmethodieken als richtwaarden, Richtwaarden zijn géén doelen. Een richtwaarde voor een stof of ecologische parameter is dat wat je als beheerder tracht te bereiken door middel van kosteneffectieve maatregelen en het voorkómen van ingrepen of lozingen die het bereiken daarvan in gevaar kunnen brengen. Het kan zijn dat het in de praktijk onmogelijk is om bepaalde richtwaarden te realiseren vanwege huidig gebruik of functies van wateren of belastingen met stoffen die niet (genoeg) verminderd kunnen worden. Pas wanneer de haalbaarheid van richtwaarden is nagegaan kun je spreken van realistische doelen voor de betreffende stoffen en parameters. Er zijn geen specifieke doelen voor andere wateren dan waterlichamen uitgewerkt. Beleidsnota ecologie & vis 14

15 met aanvullend voor de visstand de richtwaarde van het meest gelijkende KRWwaterlichaam. Beleidsregels toetsing visplannen Het visplan en de visserij dienen te voldoen aan de volgende voorwaarden (conform de voorwaarden die ELI aan een visplan stelt): Het visplan moet zijn goedgekeurd door het waterschap. Het visplan en de visserij dienen aan te sluiten op de ecologische doelstellingen of richtwaarden voor de betreffende wateren, inclusief de visgerelateerde doelen en op de eventuele Natura-2000-doelen die voor het betreffende gebied van toepassing zijn. De visserij door individuele vissers in het betreffende VBC-gebied dient plaats te vinden conform de hierover vastgelegde afspraken in het visplan. In het visplan leggen partijen ook nieuwe afspraken vast over onderwerpen die mogelijk reeds in de huurovereenkomsten zijn vastgelegd, zoals bijvoorbeeld over het plaatsen van vistuigen en over bijvangsten. Afspraken in het visplan en regels in de Keur gaan boven afspraken in huurovereenkomsten, tenzij dit anders in de Keur of het visplan is aangegeven. Afspraken over door de VBC-partijen zelf uit te oefenen handhaving en sanctionering van de afspraken in het visplan, dienen binnen de VBC te worden vastgelegd. Uitgifte van schriftelijke toestemmingen of machtigingen door de huurder van het visrecht, waarbij visserij op (delen van) dit visrecht aan derden wordt toegestaan dient plaats te vinden conform de in het visplan gemaakte afspraken. In door de huurder uitgegeven schriftelijke toestemmingen dienen zodanige voorwaarden te worden opgenomen, dat de visserij op basis van deze schriftelijke toestemmingen moet plaats vinden conform de afspraken uit het visplan. Beleidsregels voor onttrekkingen met vaste vistuigen Het plaatsen van vaste vistuigen binnen een afstand van 100 meter van gemalen, sluizen en stuwen is in principe niet toegestaan. Een uitzondering wordt gemaakt voor door het waterschap goedgekeurd onderzoek, voor het overzetten van schieraal bij nog niet visvriendelijk gemaakte gemalen. Het vissen binnen een afstand van 100 meter van gemalen is alleen toegestaan wanneer aan alle volgende voorwaarden is voldaan: vangsten buiten de periode van de schieraaltrek dienen onderdeel te zijn van een vastgesteld jaarlijks quotum; bij visvriendelijke gemalen mag gedurende de periode van de schieraaltrek (1 september tot 1 december) niet worden gevist; bij niet-visvriendelijke gemalen die uitmalen naar Waddenzee, IJsselmeer en Lauwersmeer dient minimaal 70% van de schieraalvangst en bij overige nietvisvriendelijke gemalen minimaal 50% van de schieraal te worden overgezet naar het water waarop het gemaal uitslaat. de betreffende gemalen worden door het waterschap op kaart aangegeven en deze kaart wordt waar nodig jaarlijks vóór 1 september herzien. vistuigen mogen alleen worden aangebracht op een plaats en wijze waar de betreffende rayonbeheerder mee akkoord gaat. Eenmaal geplaatste vistuigen dienen op eerste aanzegging van de rayonbeheerder onmiddellijk te worden Beleidsnota ecologie & vis 15

16 verwijderd ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden of wanneer blijkt dat er waterhuishoudkundige problemen ontstaan. Registratie van aal- en bijvangsten in binnen 100 meter van gemalen geplaatste fuiken is verplicht. Ook de conditie van de bijvangsten moet worden geregistreerd. De resultaten van de registratie kunnen aanleiding zijn om voornoemde beleidsregels te zijner tijd te herzien. Het waterschap geeft jaarlijks vóór 1 september op kaart aan in welke gebieden het gebruik van otter-grids in fuiken verplicht is. De betreffende gebieden worden, in overleg met de Provincie Friesland, natuurorganisaties, en de Friese Bond van Binnenvissers vastgesteld. De gebieden kunnen in de loop der tijd toenemen omdat het verspreidingsgebied van de otter steeds groter wordt. Aalreservaten Dongeradeel & Het Bildt In het licht van de bedreigde situatie van de aal zal het waterschap meewerken aan de realisatie van een aalreservaat in Dongeradeel, een initiatief van de beroepsvissers. Daarnaast zal het waterschap het aalvisrecht in wateren in Het Bildt waarvan zij eigenaar is en waar dit nu niet meer verhuurd is, niet opnieuw verhuren aan een beroepsvisser. Hiermee wordt de-facto nog een aalreservaat gecreëerd waarbij de vrije intrek van glasaal via de hevel bij gemaal Roptazijl mogelijk is. De vismigratiemogelijkheden naar en vanuit de Waddenzee voor aal en voor andere vissoorten zullen door aanpassingen bij gemaal Miedema (Zwarte Haan) en de bouw van het nieuwe gemaal bij Vijfhuizen in de nabije toekomst sterk verbeteren. 3.3 Beleidsregels voor uitzetten en herintroductie van vis Bij de toetsing van visplannen en vergunningaanvragen voor uitzettingen van vis die niet in een door het waterschap goedgekeurd visplan zijn opgenomen, toetst het waterschap of voldaan is aan de navolgende voorwaarden. Het uitzetten van vis (met uitzondering van glasaal) dient met grote terughoudendheid te geschieden. Uitgangspunt is een streven naar een visstand die zichzelf duurzaam in stand houdt zonder dat het nodig is populaties (van bepaalde soorten) aan te vullen. Als dit niet het geval is dient via onderzoek aangetoond te worden wat de oorzaak is. Het volledig instorten van de visstand treedt soms op als gevolg van een calamiteit. In dat geval kan het wenselijk zijn bepaalde vissoorten uit te zetten. Belangrijk is dat de noodzaak voor uitzettingen gebaseerd is op een deskundig visserijonderzoek dat in eerste instantie ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de VBC en uiteindelijk voor definitieve goedkeuring aan het waterschap. Voorgenomen uitzettingen door visrechthebbenden om een bepaalde vorm van visserij in stand te houden, bijvoorbeeld karpervisserij, dienen in een visplan te zijn beschreven of in schriftelijke afspraken te zijn vastgelegd. Beleidsregels uitzetten vis Het uitzetten van graskarpers is alleen toegestaan wanneer voldaan is aan alle voorwaarden uit artikel 62 van de Uitvoeringsregeling Visserijwet. Artikel 28: Het uitzetten van graskarpers is verboden in: a. beken en rivieren; b. wateren die geheel dan wel ten dele zijn gelegen in gebieden als bedoeld in artikel 10, 10a en 12 van de Natuurbeschermingswet 1998; c. wateren die geheel dan wel ten dele zijn gelegen op percelen die als natuurgebied zijn aangewezen in een bestemmingsplan als bedoeld in artikel 3.1 van de Wet ruimtelijke ordening, en; d. overige wateren. Artikel 62: 1. In afwijking van het verbod van artikel 28, onderdeel d, is het uitzetten van graskarpers toegestaan Beleidsnota ecologie & vis 16

17 Het uitzetten van overige karpersoorten is normaal gesproken alleen toegestaan in afgesloten wateren, conform het Visstandbeheerplan ( 4.1). In open (boezem)water mogen geen karpers uitgezet worden, tenzij het naar het oordeel van het waterschap om een uitzetting van beperkte omvang en frequentie gaat (criteria vast te stellen in overleg met de VBC). In dat geval dient voordat de karpers worden uitgezet ter compensatie minimaal dezelfde hoeveelheid Brasem uit hetzelfde water(deel)systeem te zijn verwijderd. Deze compensatieonttrekking dient eveneens in het Visplan of in schriftelijke afspraken te zijn vastgelegd (datum, locatie, hoeveelheid). Over voorwaarden voor uitzettingen van karpers in afgesloten watersystemen buiten de boezem kunnen desgewenst ook andere afspraken worden gemaakt. De uitzettingen dienen minimaal één week van te voren bij het waterschap te worden gemeld via een daartoe bestemd formulier. Indien de uitzetting niet in een door het waterschap goedgekeurd visplan is beschreven dienen hierover en over de voorwaarden waaronder deze uitzetting plaats mag vinden, bij voorkeur in het jaar vóór de geplande uitzetting, schriftelijke afspraken te zijn gemaakt met het waterschap. Indien er geen goedgekeurd visplan is en geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt dient een watervergunning te worden aangevraagd. In/bij de aanvraag dient te worden aangetoond: - dat de ecologische kwaliteit van de betreffende en omliggende wateren niet achteruitgaat; - dat de uitzetting het behalen van de KRW-doelen (ekr-scores) en de Natura doelen niet in de weg staat; - wat het effect is op de huidige populatie van dezelfde en andere vissoorten (huidige omvang en verwachte toename). Een uitzondering op de compensatie-eis voor het uitzetten van karpers is mogelijk wanneer aannemelijk kan worden gemaakt dat een karperpopulatie in een geïsoleerde waterpartij, zoals een of meer stadsvijvers van waaruit geen vismigratie naar andere wateren mogelijk is, door strenge vorst vrijwel geheel is gestorven en er ook geen brasem meer in de betreffende wateren voorkomt. De vissterfte en de soorten en aantallen gestorven vis moeten daartoe wel direct na de sterfte zijn aangemeld bij het waterschap. Beleidsregels herintroductie van vissoorten Herintroductie van uitgestorven soorten of soorten die in zeer geringe dichtheden voorkomen kan wenselijk zijn. Dit is alleen toegestaan als aan de volgende criteria wordt voldaan: - het is bekend of zeer aannemelijk dat de soort er oorspronkelijk voorkwam; - de soort kan het gebied niet zelf, zeer moeilijk, of pas na lange tijd bereiken; - de oorzaak van uitsterven of sterke achteruitgang is zeer waarschijnlijk opgeheven; indien: a. de eigenaar van het water waarin de graskarper wordt uitgezet hiermee instemt, en; b. het uitzetten van de graskarper plaatsvindt in een water dat: 1. niet in enige open verbinding staat met andere wateren dan wel; 2. van andere wateren is gescheiden door een hekwerk, bestaande uit een spijlenhek met een onderlinge afstand tussen de spijlen van ten hoogste 3 cm of een gaashek, gegalvaniseerd en gelast met vierkante mazen van ten hoogste 2,5 cm. 2. Het hekwerk, bedoeld in het eerste lid, moet:. in bodem en talud zijn ingegraven; b voorzien zijn van een springflap van circa 50 cm schuin omhoog geplaatst onder een hoek van circa 45 graden in de richting van het water waarin de graskarper wordt uitgezet; met inbegrip van de in onderdeel b, bedoelde springflap bij de hoogste waterstand ten minste 50 cm boven water uitsteken, en; d aanwezig blijven en in deugdelijke staat te worden gehouden zolang de graskarper in het water dat met het hekwerk wordt afgesloten, aanwezig is. Beleidsnota ecologie & vis 17

18 - de waterkwaliteit en habitateisen voldoen; - de uit te zetten vissen zijn op een verantwoorde wijze verkregen en vrij van ziekte, parasieten of anderszins ongewenste infectie- of besmettingsgevaren. 4 Beleidsuitgangspunten watertoets en vergunningverlening Alle ruimtelijke plannen en ingrepen die gevolgen hebben voor de waterhuishouding moeten getoetst worden op hun effecten, inclusief hun invloed op de ecologische waterkwaliteit. Niet alleen voor KRW-waterlichamen maar voor alle wateren. In het stadium van voorbereidende planvorming verloopt dit toetsingsproces door waterschappen via de Watertoets en in het stadium van de uitvoering of meer uitvoeringsgerichte plannen, via vergunningverlening op grond van de Waterwet en de eigen verordening van het waterschap, de Keur. Wanneer ruimtelijke plannen uiteindelijk tot uitvoering komen vind toetsing doorgaans nogmaals plaats via vergunningverlening. Het is dan ook gewenst om in een zo vroeg mogelijk stadium van planvorming relevante ecologische effecten te benoemen om latere problemen bij de vergunningverlening of dure mitigatie- of compensatiemaatregelen te voorkomen. In de Handreiking Ruimtelijke Planprocessen en Waterkwaliteit van VROM, UvW, IPO en VNG, is een en ander in detail uitgelegd en uitgewerkt. Tevens zijn een aantal praktische richtlijnen voor toetsing gegeven. Het Toetsingskader waterkwaliteit in de waterwetvergunning na implementatie van de KRW (leidraad voor de waterschappen) van de UvW is bedoeld als handreiking voor beleidsadviseurs en vergunningverleners van waterschappen. De focus van dit toetsingskader ligt op vergunningaanvragen voor activiteiten die gevolgen kunnen hebben voor de waterkwaliteit (lozingen, inrichting en beheer) en om het hertoetsen van bestaande activiteiten. De Leidraad KRW en vergunningverlening is achterhaald. Herziening heeft in 2011 plaats gevonden als onderdeel van het Handboek wet- en regelgeving waterbeheer online. Inclusief een integratie van de deels verschillende toetsingskaders van de Unie en Rijkswaterstaat. Inmiddels is ook het handboek Immissietoets, toetsing van initiatieven op effecten voor het oppervlaktewater beschikbaar. Beleidsnota ecologie & vis 18

19 5 Beleidsregels ecologische en chemische toetsing ingrepen en lozingen Voor de waterlichamen in Fryslân die in het kader van de KRW zijn aangewezen gelden ecologische waterkwaliteitsdoelen die in de nota Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW-waterlichamen, onderdeel van het Waterhuishoudingsplan en het Waterbeheerplan , zijn vastgesteld. Voor deze waterlichamen gelden wettelijk gezien daarnaast de normen voor prioritaire en specifieke verontreinigende stoffen die in bijlage I van de BKMW en de onderliggende ministeriële regeling zijn opgenomen als richtwaarden*. Voor andere wateren dan waterlichamen en voor een reeks andere verontreinigende stoffen zijn nog geen richtwaarden in regelgeving of beleid vastgelegd. Ook zijn voor andere wateren dan waterlichamen nog geen doelen of richtwaarden voor ecologische parameters vastgesteld. In het Bestuursakkoord Water van 2011 is bepaald dat de provincies uiteindelijk ecologische doelen of richtwaarden voor regionale wateren zullen vaststellen. De huidige lacune in beleid en regelgeving wordt vooralsnog opgevuld met de navolgende beleidsregels. Beleidsregels ecologisch en chemisch toetsingskader voor ingrepen en lozingen Voor de toetsing van grote ingrepen en grote lozingen op overige wateren hanteert het waterschap de normen voor chemische stoffen die in de BKMW zijn vastgelegd als richtwaarden*. Voor verontreinigende stoffen die niet in de BKMW zijn opgenomen hanteert het waterschap de oude MTR-waarden uit de 4 de Nota Waterhuishouding als richtwaarden* voor zowel waterlichamen als andere wateren. Voor een toetsing van de effecten van grote ruimtelijke ingrepen en lozingen op ecologische parameters (inclusief fysisch-chemische) hanteert het waterschap, de richtwaarden die in de STOWA rapporten en 32b per watertype zijn vastgelegd. Voor watertypen die ook voorkomen als Friese waterlichamen hanteert het waterschap de doelen van het betreffende waterlichaam als richtwaarden. Voor watertypen waarvoor (nog) geen KRW-richtwaarden bestaan hanteert het waterschap de richtwaarden voor ecologische parameters uit relevante STOWA-beoordelingsmethodieken. Voor kleine ingrepen en lozingen is toetsing op richtwaarden niet zinvol. Kleine ingrepen en lozingen hebben nauwelijks effect op de concentraties van stoffen en de ecologische parameters van het betreffende water als geheel. Deze effecten zijn doorgaans niet meetbaar. Voor lozingen is het uitgangspunt gebruik van de best bestaande technieken plus kwantitatieve eisen aan de lozing zelf, net als vóór de inwerkingtreding van de BKMW. Door toepassing van deze beleidsregels wordt de toestand van vóór de inwerkingtreding van de Waterwet en de BKMW hersteld. Ook toen golden MTR-normen voor alle wateren als richtwaarden en werden STOWA-methodieken gebruikt om de ecologische kwaliteit te beoordelen. Richtwaarden zijn géén doelen. Een richtwaarde is wat je als beheerder tracht te bereiken met kosteneffectieve maatregelen en door ingrepen en lozingen te voorkomen die het bereiken ervan in gevaar kunnen brengen. In de praktijk kan blijken dat het onmogelijk is om bepaalde richtwaarden te realiseren vanwege het huidige gebruik of de functies van wateren of belastingen met stoffen die niet (genoeg) verminderd kunnen worden. Beleidsnota ecologie & vis 19

20 6 Beleidsregels bescherming met riet en waterplanten begroeide zones Middels het KRW-maatregelenpakket is veel geld uitgetrokken om het potentiële leefgebied voor planten en dieren in wateren te vergroten. Meestal door het inrichten van natuurvriendelijke oevers, luwe (geringe golfslag en vertroebeling) ondiep-water-zones langs oevers (of elders) met een maximale waterdiepte van 0,7 meter. Daarmee wordt het zogenaamde begroeibaar areaal voor riet- en waterplanten groter. In deze zones kunnen veel kleine waterdieren en vissen leven, schuilen en paaien. De zones zijn ook van belang als voedselzoekgebied voor watervogels, en als leefgebied voor kleine zoogdieren als de woelmuis, voor insecten en voor riet- en moerasvogels. In water dieper dan 0,7 meter kunnen veel waterplanten niet groeien/aanslaan vanwege onvoldoende licht op de bodem. Voor riet en andere boven het water uitstekende planten is daarnaast variatie in waterpeil nodig om aan te kunnen slaan of verder het water in te kunnen uitgroeien. Een constant peil leidt tot constante golfaanval op hetzelfde smalle oeverrandje waardoor riet niet aanslaat of zelfs weer verdwijnt. Brede monotone rietkragen in zeer ondiep water en droge of vrijwel droge rietzones zonder ruimte voor waterdieren, dragen weinig bij aan het bereiken van de KRW-doelen omdat ze weinig of geen ruimte bieden aan waterplanten en -dieren om tussen te leven. Ze werken wel als natuurlijke zuivering door het afvangen van slib en door het filteren van af- en toestromend regen- en grondwater vanaf het land. Alle ruimtelijke ingrepen in wateren waarbij bestaande met riet- en waterplanten begroeide zones worden aangetast door verdieping of door meer golfslag en vertroebeling door meer scheepvaart, doen de hiervoor genoemde dure ingrepen weer te niet. Het is dan ook zaak om luwe ondiepe waterdelen die groei-, leef-, paai- en broedmogelijkheden bieden aan waterplanten en daartussen levende dieren te beschermen tegen verdieping of verlanding. Beleidsregels voor verdiepen van met riet en waterplanten begroeide zones Dieper uitgraven van met riet of waterplanten begroeide zones dan het onderhoudsprofiel is niet toegestaan zonder vergunning. Bij verdiepingen tot onder het toetst het waterschap op mogelijke waterstaat- en waterhuishoudkundige effecten zoals de stabiliteit van naastgelegen kades en oevers. Daarnaast wordt nagegaan of er door de verdieping met riet- en waterplanten begroeid areaal verloren gaat. In dat geval is compensatie vereist door: Het uitgraven van nieuw water langs bestaande oevers (verbreden of vergroten van wateren) tot een maximale diepte van 0,7 m; en deze waar nodig af te schermen tegen wind- en golfwerking. Aanvullend: verondieping en zonodig afschermen van wind- en golfwerking van dieper water elders langs een oever, en/of: afschermen c.q. wind- en golfluw maken van bestaande onbegroeide ondiep-waterzones. Uitgangspunt is aanleg, verondieping, of luw maken, van ofwel minimaal evenveel vierkante meters als wat wordt uitgediept (berekenen). Dan wel evenveel vierkante meters als het met riet- en waterplanten begroeide areaal dat verloren gaat (meten in de zomerperiode: 15 juni 15 oktober). Beleidsnota ecologie & vis 20