VLUCHTIGE ZUREN IN WIJN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "VLUCHTIGE ZUREN IN WIJN"

Transcriptie

1 VLUCHTIGE ZUREN IN WIJN Arthur Adam Erjen Flamez Sander Maes Cursus Analytische Chemie II Bachelor of Science in de industriële wetenschappen Academiejaar Semester 3 Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Vakgroep Industriële Biologische Wetenschappen Lesgevers Han Vervaeren Yannick Verheust Ann Dumoulin

2 INHOUDSTAFEL Inleiding... 3 Oorzaak... 3 Inleiding tot de procedure... 4 Reagentia en benodigdheden... 4 Materiaal... 4 Reagentia... 4 Procedure... 5 Aanmaak en stellen van reagentia... 5 Stoomdestillatie... 6 Het toestel... 6 Controle van de gebruikte methode... 6 Vergelijking van methodes... 6 Korte beschrijving methodes... 6 Vergelijking van de methodes... 7 Resultaten... 8 Opstellen ijk curve... 8 verkregen waarden met methode De berekende ijk curve:...10 Stellingen...11 Oxaalzuur...11 Stelling Natriumhydroxide met oxaalzuur Stellingen Hac...11 Testen van de wijn...12 additie experimenten...14 Foutberekening...15 Planning...19 uitgevoerde testen en problemen hierbij...20 Bespreking resultaten...21 Wijnstalen...21 Additie experimenten...21 verbeteringen van de methode...21 Besluit...22 Bronnen...23 Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 2

3 INLEIDING Indien er gesproken wordt over vluchtige zuren in wijn heeft dit vooral betrekking tot azijnzuur, ethylacetaat, propionzuur, boterzuur Gelukkig voor de gezondheid van de wijnliefhebbers zijn deze slechts in kleine hoeveelheden terug te vinden in wijn. De bepaling van deze vluchtige zuren gebeurd aan de hand van een stoomdestillatie en een zuur-base (terug)titratie. OORZAAK Door fermentatie komen vluchtige zuren in wijn, dit is een volledig natuurlijk proces. Ook kunnen ze gevormd worden door het gebruik van beschadigde druiven. Indien de schil gebroken is zal, door het in overmaat aanwezige zuurstof, de fermentatie al starten vooraleer de druiven geplukt zijn. Hierdoor wordt er azijnzuur geproduceerd. Ook de reactie met bacteriën, meestal overgedragen door fruitvliegjes, kan resulteren in de vorming van vluchtige zuren. De grootste oorzaak is de zogenaamde azijnsteek. De azijnsteek ontstaat door contact met lucht tijdens het productieproces waarbij de hygiëne niet goed gemonitord wordt. Hierdoor kunnen de azijnzuurbacteriën Gluconobacter en Acetobacter in de gebottelde flessen of in de houten bewaarvaten terechtkomen. Deze bacteriën zetten dan de aanwezige ethanol met behulp van zuurstof om in azijnzuur. Bij dit chemische proces ontstaat ook ethylacetaat, de verbinding van ethylalcohol en azijnzuur, waardoor de wijn een lijmachtige geur krijgt. De smaak van de wijn wordt bijtend en bijna niet te drinken. Figuur 1 : Gluconobacter Figuur 2: Acetobacter Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 3

4 INLEIDING TOT DE PROCEDURE DOEL Dit voorschrift beschrijft eenduidige richtlijnen voor de bepaling van vluchtige zuren in wijn. TOEPASSINGSGEBIED Deze methode wordt gebruikt voor het analyseren van vluchtige vetzuren zoals : azijn-, propion- en boterzuur PRINCIPE De vluchtige zuren worden uit het wijnstaal gehaald met behulp van stoomdestillatie. De overgedestilleerde zuren worden opgevangen in een erlenmeyer waarin een gekende hoeveelheid NaOH in overmaat aanwezig is. De overmaat NaOH wordt met terug getitreerd. DOELGROEP Medewerkers van het laboratorium Analytische chemie. HYGIËNE EN VEILIGHEID De medewerkers van het laboratorium dragen verplicht een labojas en veiligheidsbril. Opletten voor het inademen van dampen daar sommige producten irriterend kunnen zijn. Wanneer er gebruik gemaakt wordt van een sterk zuur dient er onder de trekkast gewerkt te worden. Alle overblijvende oplossingen en resten worden bij beëindiging van de SOP in juiste afvalcontainer gebracht. Wanneer de concentratie van de aangemaakte zuur/baseoplossingen <5M mogen deze in de pompbak gedeponeerd worden. Controleer de apparatuur en het glaswerk steeds op barsten of andere schade. REAGENTIA EN BENODIGDHEDEN MATERIAAL Bereiden van de stoffen: bekerglas, horlogeglas, weegschaal, roerstaaf, volpipet, trechter, maatkolf, stoomdestillatie machine. Titratie: buret, statief, erlenmeyer, volpipet. REAGENTIA NaOH (sterk irriterend dus zeer voorzichtig mee zijn) Wijn Oxaalzuur FFT Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 4

5 PROCEDURE AANMAAK EN STELLEN VAN REAGENTIA OXAALZUUR Oxaalzuur is bij kamertemperatuur een vaste stof. Voor de aanmaak van 0,01 M is 1,2607 g oxaalzuur benodigd. Dit wordt afgewogen op een analytische balans en opgelost met gedestilleerd water in een maatkolf van 1l. Voor gebruik van de titer wordt de maatkolf afgedekt met parafilm en omgeschud. Hierdoor wordt de stof gehomogeniseerd en is deze klaar voor gebruik. Indien correct afgewogen wordt de molariteit (M) bepaald door : afgewogen massa ( g ) 126,05 ( g = C (oxaalzuur) ) * volume oplosmiddel (l) mol NATRIUMHYDROXIDE Natriumhydroxide is bij kamertemperatuur een vaste stof die zeer hygroscopisch is. Hierdoor mag dit op een bovenweger afgewogen worden. Weeg 4,00 g NaOH af en los op in een liter gedestilleerd water. Vooraleer gebruik moet eerst de exacte concentratie bepaald worden aan de hand van titratie. STELLEN VAN NAOH Plaats het aangemaakte 0,01 M oxaalzuur in de buret. Vul een erlenmeyer met een gekende hoeveelheid NaOH bijvoorbeeld 20 ml. Voeg aan de erlenmeyer een tiental druppels fenolftaleïne indicator toe, de oplossing kleurt roze. Voeg gedestilleerd water toe aan de erlenmeyer tot er ongeveer 100 ml oplossing in de erlenmeyer aanwezig is. Plaats de erlenmeyer onder de buret en start de titratie, titreer tot de oplossing kleurloos wordt. Dit proces wordt drie maal uitgevoerd, het toegevoegd volume oxaalzuur wordt telkens genoteerd tot op 0,05ml nauwkeurig. De concentratie van natriumhydroxide kan berekend worden uit: Met 2*C(oxaalzuur)*V(oxaalzuur) =C (NaOH) V(NaOH) V oxaalzuur = Het gemiddelde van de drie toegevoegde volumes. V NaOH = Het gemiddelde van de volumes die in de erlenmeyers werden gebracht. C oxaalzuur = 0,01 of indien niet correct afgewogen de berekende concentratie. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 5

6 STOOMDESTILLATIE HET TOESTEL Het toestel dient voor gebruikt een vijftal minuten te destilleren met gedestilleerd water. Dit om ervoor te zorgen dat alle resten van eventuele voorgangers verwijderd zijn. Telkens het toestel gebruikt wordt moet de water voorraad voor de stoomproductie gecontroleerd worden en de watertoevoer voor de koeling aangezet worden. Een zwakke straal water voor de koeling is voldoende. Indien er de voorraad leeg is, vul deze bij met demi water. De wijnoplossing wordt in een buis gebracht die bij de machine geleverd wordt. Deze wordt aangesloten op de machine en bevindt zich hier. De over gedestilleerde vluchtige vetzuren worden opgevangen in een erlenmeyer, in de erlenmeyer moet voldoende vloeistof aanwezig zijn zodat de over gedestilleerde vetzuren in de vloeistof geborreld wordt en niet meteen terug verdampen. Telkens het toestel gebruikt wordt moet de water voorraad voor de stoomproductie gecontroleerd worden en de watertoevoer voor de koeling aangezet worden. Indien er de voorraad leeg is, vul deze bij met gedestilleerd water. Figuur 3: Stoomdestillatie apparaat CONTROLE VAN DE GEBRUIKTE METHODE De controle wordt uitgevoerd door een gekende hoeveelheid azijnzuur toe te voegen aan het wijnstaal. De concentratie van het toegevoegde azijnzuur moet binnen het bereik liggen van de standaard ijk curve. De standaard ijk curve wordt gemaakt door de procedure te doorlopen voor een zestal verdunningen van azijnzuur. VERGELIJKING VAN METHODES KORTE BESCHRIJVING METHODES METHODE 1 Deze methode is de basis waarop verder gebouwd werd. De vluchtige zuren worden via stoomdestillatie verwijderd uit de wijn en opgevangen in een erlenmeyer met water. De opgevangen zuren worden getitreerd met natriumhydroxide. METHODE 2 Het wijnstaal wordt gedestilleerd (stoomdestillatie) voor 15 minuten. De vluchtige zuren worden opgevangen in een overmaat natriumhydroxide. Deze wordt dan terug getitreerd met oxaalzuur. Deze methode werd uiteindelijk gebruikt. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 6

7 METHODE 3: De vluchtige zuren worden verwijderd door herhaald opkoken van het wijnmonster. Het residu wordt gebruikt om de niet-vluchtige (of "vaste") zuren te bepalen door titratie met natriumhydroxide. De totale zuurtegraad wordt verkregen door de titratie van zuiver staal met NaOH. De vluchtige zuren kunnen vervolgens berekend worden door het verschil te nemen met de totale zuurtegraad. METHODE 4: OIV-MA-AS koolstofdioxide wordt eerst uit de wijn verwijderd, hiervoor wordt melkzuur gebruikt. Vluchtige zuren worden gescheiden uit wijn via stoomdestillatie en getitreerd met natriumhydroxide. Voor de voorbereiding van het monster wordt wijnsteenzuur toegevoegd. Bij deze methode werd ook als enige vermeld dat er 45 minuten moest gedestilleerd worden. METHODE 5 Aan het wijnstaal wordt fosforzuur toegevoegd en over gedestilleerd. Het destillaat wordt opgevangen in een erlenmeyer en getitreerd met NaOH. Als het omslagpunt bereikt is wordt er terug aangezuurd met HCl. Voeg enkele grammen KCl toe en enkele milliliters zetmeeloplossing toe en titreer met jood oplossing tot blauw. VERGELIJKING VAN DE METHODES METHODE 1 MET METHODE 2 Het grootste verschil tussen beide methodes is het reagens waarin de overgedestilleerde zuren worden opgevangen. In methode 1 hebben de vluchtige zuren terug de kans om te vervluchtigen. Indien deze opgevangen wordt in natriumhydroxide reageren deze meteen weg volgens een zuur-base reactie. METHODE 2 MET METHODE 3 Methode 3 is volgens ons niet praktisch omdat het meerdere malen opkoken veel tijd vergt. Hierdoor werd er op deze methode niet verder ingegaan. METHODE 2 MET METHODE 4 De gebruikte reagentia bij methode 4 zijn te complex, niet beschikbaar en onbekend terrein voor ons. Terwijl natriumhydroxide veel beter gekend is. METHODE 2 MET METHODE 5 Methode 5 werd pas verkregen eenmaal al onze labo uren waren opgebruikt. Deze methode houdt meteen ook rekening met het sulfiet. Door toevoeging van fosforzuur wordt gebonden sulfiet vrijgesteld en over gedestilleerd. Nadien word via een titratie met een jood-oplossing de concentratie sulfiet bepaald. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 7

8 RESULTATEN OPSTELLEN IJK CURVE Voor het opstellen van de ijk curve werden 2 methodes toegepast maar de een werd snel verworpen wegens een te klein percentage aan azijnzuur dat terug gevonden werd. Deze waarde werd dan ook in niet gebruikt in de ijk curve. De methode die verworpen werd was methode 1, uitleg over deze methode is te vinden bij vergelijking van de methodes. De uiteindelijk gevolgde methode is methode 2. De gebruikte HAc-oplossingen waren niet vers aangemaakt. Dit bleek later een groot aandeel bij het veroorzaken van de slechte resultaten te hebben. Voor de aanmaak van de ijk curve werden zeven verdunningen van azijnzuur aangemaakt en hiermee het proces doorlopen. Hierbij werd telkens berekend hoeveel mol azijnzuur er werd teruggevonden, deze werd omgerekend naar g HAc /l. De bekende concentratie van de aangemaakte verdunning in g/l wordt als y- waarde ingesteld, de teruggevonden concentratie op de x-as. VERKREGEN WAARDEN MET METHODE 1 V1(ml) V2(ml) n1(mol) n2(mol) C1(M) C2(g/l) % gevonden 7, , , , ,1 17,59 5, ,716E-05 0, , ,575 16,62 2, ,102E-05 0, , ,3125 9,38 Legende bovenstaande tabel V1 volume NaOH toegevoegd V2 volume Hac in kolf voor destillatie n1 n2 C1 C2 # mol NaOH = # mol Hac gevonden # mol Hac theoretisch concentratie NaOH concentratie HAc Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 8

9 Waarden voor de destillatie van de verdunningsreeks van azijnzuur V1(ml) V2(ml) V3(ml) V4(ml) n1(mol) n2(mol) n3(mol) n4(mol) C1(M) C2(M) C3(g/l) % teruggevonden 50 29, , , , , , , , ,1 38, , , , , , , ,0930 0,0115 2,05 75, , ,4528 0, , , , ,0930 0,0115 1,52 88, , , , , , , ,0930 0, ,27 88, , , , , , , ,0930 0, ,02 97, , , , , , , ,0930 0, ,759 96, , , , , , , ,0930 0, ,49 72, , , , , , , ,0930 0, , ,12 V1 V2 V3 V4 n1 n2 n3 n4 Verduidelijking bij bovenstaande tabel # ml NaOH in erlenmeyer voor stoomdestillatie # ml oxaalzuur toegevoegd # ml HAc-oplossing in kolf voor destillatie # ml oxaalzuur theoretisch # mol NaOH # mol oxaalzuur # mol HAc gevonden # mol HAc theoretisch C1 concentratie NaOH C2 concentratie oxaalzuur C3 concentratie HAc MM(Hac) 60,05 [g/mol] Waarde in blauw en rood worden niet meegerekend (zie ook bespreking). n1 = n2 = Gebruikte formules C1*V1/1000 C2*V2/1000 n3 = n1 2*n2 n4 = (c3*v3)/(1000*c13) % terug gevonden = (n3/n4)*100 x- waarden ijk curve in g/l = (n3*60,05)/0,050 Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 9

10 DE BEREKENDE IJK CURVE: Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 10

11 STELLINGEN Alle concentraties die gebruikt werden voor de opmaak van de ijk curve werden gesteld. OXAALZUUR Stelling m (g) C (M) MM V (l) 1 0,6275 0, ,07 0, ,6348 0,0101 0, ,7242 0,0115 0, ,2617 0, , ,2627 0, ,000 STELLING NATRIUMHYDROXIDE MET OXAALZUUR. Stelling V1(ml) V2(ml) V3(ml) C1 (M) C2 (M) V4(ml) 1 23,40 23,20 23,30 0, , oxaalzuur in erlenmeyer 2 20,50 20,40 19,80 0,0115 0, oxaalzuur in buret 3 23,00 22,70 22,80 0, , oxaalzuur in buret 4 23,50 23,30 23,40 0, , oxaalzuur in buret Met: V1, V2, V3: toegevoegd volume C1: concentratie gebruikte oxaalzuuroplossing C2: berekende concentratie NaOH V4: Volume aanwezig in erlenmeyer STELLINGEN HAC V1(ml) V2(ml) V3(ml) C1 (M) C2 (M) C2 (g/l) 1 18,00 18,30 18,70 0,0930 0,0341 2, ,60 13,50 13,70 0,0930 0,0253 1, ,40 11,50 11,30 0,0930 0,0212 1,27 4 9,20 8,90 9,30 0,0930 0,0170 1,02 5 6,90 6,70 6,80 0,0930 0,0126 0, ,30 4,40 4,50 0,0930 0,0082 0,49 7 was nog niet gesteld en werd ook niet gesteld door de bekomen waarde Met : V1, V2, V3: Toegevoegd volume C1: concentratie gebruikte NaOH-oplossing C2: concentratie HAc-oplossing Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 11

12 TESTEN VAN DE WIJN Bepaling vluchtige zuren V1(ml) V2(ml) V3(ml) n1(mol) n2(mol) n3(mol) C1(M) C2(M) C3 (g/l) C4(g/l) C5 (g/l) 10 29, , , , , , ,111 1,095 0, , , , , , , ,066 1,049 0, , , , , , , ,9368 0,920 0, , , , , , , ,081 1,064 0, , , , , , , ,088 1,072 0, , , , , , , ,0443 1,028 0,8392 Gemiddelde 1,044 1,028 0,8392 Sulfiet bepaling in Wijn V4 (ml) C6 (M) n4 (mol) n5 (mol) 0,6 0, ,2652E-06 2,61216E-06 0,65 3,5373E-06 2,82984E-06 0,63 3,42846E-06 2,74277E-06 0,6 3,2652E-06 2,61216E-06 0,7 3,8094E-06 3,04752E-06 0,64 3,48288E-06 2,7863E-06 gem 3,46474E-06 2,77179E-06

13 V1 V2 V3 V4 n1 n3 n4 n5 C1 C2 C3 C4 C5 C6 Legende bij bovenstaande tabellen # ml NaOH in erlenmeyer voor stoomdestillatie # ml oxaalzuur toegevoegd # ml HAc-oplossing in kolf voor destillatie # ml I2 tot omslag # mol NaOH # mol HAc gevonden # mol sulfiet gevonden in een staal van ml # mol sulfiet gevonden omgerekend naar een staal van 20 ml concentratie NaOH concentratie oxaalzuur concentratie Hac met ijkcurve zonder correctie van sulfiet uitgedrukt in g Hac per l concentratie Hac met ijkcurve met correctie van sulfiet uitgedrukt in g Hac per l concentratie Hac met ijkcurve met correctie van sulfiet uitgedrukt in g H2SO4 per l concentratie I2 titer Uitwerking van de berekening voor de bepaling van de vluchtige zuren: n1 = C1 * V1 / 1000 = 0,09141*10 / 1000 = 0, mol n2 = C2 * V2 / 1000 = 0,01002 * 10 / 1000 = 0, mol n3 = n1 2*n2 = 0, *0, = 0, mol C3= 1,2607x - 0,0967 met x = 0, *60,05/0,02 x= 0, C3= 1,11 g/l C4= (C3/60,05 * 0,02 2*gem n4) *60,05/0,02 = (1,11 /60,05 * 0,02 2*3,46474E-06) * 60,05/0,02= 1,095 g/l C5= C4/60,05*98,079/2 = 1,095/60,05*98,079/2 = 0,8939 g/l Voor alle andere volumes in de tabel verloopt de berekening analoog. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 13

14 ADDITIE EXPERIMENTEN additie experiment V1 (ml) V2(ml) V3(ml) C1(M) C2(M) C3 (g/l) n1(mol) n2(mol) n3(mol) C4 (g/l) C5 (g/l) m1 (g) m2 (g) juistheid 10 17,5 5 0, , , , , , , , , , , ,4 5 0, , , , , , , ,4338 0, , , ,9 5 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , V1 V2 V3 C1 C2 C3 C4 C5 n1 n2 n3 m1 m2 Legende bij bovenstaande tabel volume NaOH in erlenmeyer volume oxaalzuur toegevoegd volume Hac geaddeerd aan 20 ml staal concentratie NaOH concentratie oxaalzuur concentratie Hac toegevoegd concentratie gevonden zonder standaardcurve Concentratie gevonden met ijkcurve # mol NaOH # mol oxaalzuur # mol zuren gevonden massa azijnzuuradditie gevonden massa azijnzuur geaddeerd Er werden twee additie experimenten uitgevoerd. De ene maal werd 5ml Hac toegevoegd, de andere maal 1ml Hac. Uitwerking van de berekening voor de additie: n1 = C1 * V1 / 1000 = 0,09141*10 / 1000 = 0, mol n2 = C2 * V2 / 1000 = 0, * 17,5/ 1000 = 0, mol n3 = n1 2*n2 = 0, *0, = 0, mol C4 = (n3 * 60,05)/((V3+20)/1000) = 0, *60,05/(( 5+20)/1000) = 1, g/l C5= 1,2607x - 0,0967 met x = 1, C5 = 1, g/l m1 = (C5*((20+V3)/1000))-(0,02*c Hac met ijkcurve zonder correctie van sulfiet uitgedrukt in g Hac per l )= 0, g m2 = C3*V3 / 1000 = 3, * 5 /1000 = 0, g juistheid = m1/m2 * 100 = 0,019357/0, * 100 = 99, % Voor alle andere volumes geldt dezelfde berekeningswijze Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 14

15 FOUTBEREKENING FOUTBEREKENING STELLINGEN Tabel 1: foutberekening oxaalzuur Stelling Fout massa (g) C (M) V (l) stdev C (M) 1 0,0001 0, ,500 1,59E ,0001 0,0101 0,500 1,59E ,0001 0,0115 0,500 1,59E ,0001 0, ,000 7,932E ,0001 0, ,000 7,932E-07 Bij deze foutberekening wordt er enkel rekening gehouden met de fout op de afgewogen massa. We beschouwen de andere getallen als constanten. Tabel 2: foutberekening NaOH 0,0001 g s= 126,07 g =1,59*10-6 *0,500 l mol Stelling stdev V Relatieve stdev V Stdev oxaalzuur Relatieve stdev C ox Relatieve stdev NaOH C NaOH (M) 0,1000 0, ,59E-06 1,59E-04 4,29E-03 0,0171 0,3786 0, ,59E-06 1,38E-04 1,87E-02 0,0930 0,1528 0, ,9321E-07 7,92E-05 6,69E-03 0, ,1000 0, ,9321E-07 7,92E-05 4,27E-03 0,09375 Stdev C NaOH 7,34E- 05 1,74E- 03 6,12E- 04 4,01E s rel,naoh 2 2 =s rel,v +s rel,cox s C,NaOH =s rel,naoh *C NaOH

16 FOUTBEREKENING IJK CURVE Tabel 3: foutberekening stelling HAc oplossingen (ijkcurve) Stelling Stdev V Rel stdev V Rel Stdev NaOH Rel stdev HAc C HAc Stdev C HAc 1 0,3512 0, ,87E-02 0,0268 2,05 0, ,1000 0, ,87E-02 0,0201 1,52 0, ,1000 0, ,87E-02 0,0207 1,27 0, ,2082 0, ,87E-02 0,0295 1,02 0, ,1000 0, ,87E-02 0,0238 0,759 0, ,1000 0, ,87E-02 0,0294 0,0145 0,1000 De berekeningen verlopen volledig analoog als bij de foutberekening van NaOH. Tabel 4: foutberekening gevonden HAc concentratie (ijkcurve) Stdev oxaalzuur Stdev NaOH Stdev # mol oxaalzuur*2 Stdev # mol NaOH Stdev # mol HAc gevonden Stdev gevonden concentratie HAc 1,59E-06 1,74E-03 5,71E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 1,59E-06 1,74E-03 6,66E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 7,9321E-07 1,74E-03 4,41E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 7,9321E-07 1,74E-03 2,54E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 7,9321E-07 1,74E-03 3,22E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 7,9321E-07 1,74E-03 4,22E-08 1,74E-05 1,74E-05 5,22E-02 2*s mol oxaalzuur =2*V oxaalzuur (l)*s C, oxaalzuur s mol, NaOH = V NaOH (l)*s C,NaOH 2 s mol, HAc 2 2 = (2*s) mol oxaalzuur + s mol, NaOH s C, HAc = 60,05 g mol 0,020 l *s mol, HAc Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 16

17 FOUTBEREKENING VOOR DE WIJNSTALEN Stdev Conc oxaalzuur Stdev # mol oxaalzuur Stdev C NaOH Stdev # mol NaOH Stdev # mol zuren gevonden 7,9321E-07 2,35583E-08 6,12E-04 6,12E-06 6,11556E-06 Rel Stdev # mol zuren Stdev conc zuren gevonden Stdev factor a Relatieve Stdev a Rel Stdev product a*conc zuren gevonden 0, , , , , Stdev # mol zuren met correctie Stdev conc zuren Stdev product a*c Stdev factor b met correctie ijkcurve ijkcurve stdev sulfiet 0, , , ,45276E-05 1,62119E-07 Stdev # mol HAc met correctie ijkcurve en met correctie vrij sulfiet Stdev Conc zuren met correctie ijkcurve en met correctie vrij sulfiet (eq massa H 2 SO 4 /l) 7,45278E-05 0, De berekeningen gebeuren natuurlijk met dezelfde rekenregels zoals eerder toegepast. Berekening van de standaarddeviatie is die van het eerste wijnstaal. Tabel 5: standaarddeviaties voor de overige herhalingen 0, , , , , De fout bij 95% betrouwbaarheidsinterval is de grootste van twee waarden. De ene waarde is gelijk aan de kleinste absolute fout van de herhalingen, dit vormt de fysische ondergrens van de fout. De andere waarde wordt als volgt berekend: Tabel 6: foutberekening gemiddelden (t α/2 *stdev)/ n met n het aantal herhalingen verschillende waarden conc van zuren zonder correctie voor sulfiet (g HAc/l) verschillende waarden conc van zuren met correctie voor sulfiet (g HAc/l) verschillende waarden conc van zuren met correctie voor sulfiet (g H 2 SO 4 -equivalent/l) Stdev van (zie linker kolom) Fout bij 95 % betrouwbaarheidsinterval 0, , ,069 0, ,0562 0, Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 17

18 FOUTBEREKENING VOOR DE ADDITIE EXPERIMENTEN Tabel 7: Stelling HAc-oplossing additie Stdev V Rel stdev V Rel Stdev NaOH Rel stdev HAc Stdev Conc HAc 0,0577 0, ,27E-03 0,0172 0,0671 De berekening verloopt volledig analoog met de stelling van HAc-oplossingen bij de ijkcurve. Tabel 8: foutberekening additie Stdev zuren met ijkcurve wijnstaal+additie Relatieve Stdev van geaddeerde HAc-oplossing Stdev equivalente massa in wijnstaal+additie Stdev zuren met ijkcurve Stdev equivalente massa in wijnstaal Stdev van gevonden geaddeerde massa Relatieve Stdev van gevonden geaddeer de massa 0, , , , , , Stdev zuren met ijkcurve wijnstaal+additie Relatieve Stdev van geaddeerde HAc-oplossing Relatieve Stdev van deling gevonden en theoretische massa Stdev juistheid 0,0172 0, , Stdev equivalente Stdev zuren massa in met ijkcurve wijnstaal+additie Stdev equivalente massa in wijnstaal Stdev van gevonden geaddeerde massa Relatieve Stdev van gevonden geaddeer de massa 0, , , , , , Relatieve Stdev van deling gevonden en theoretische massa Stdev juistheid 0,0172 2, , De berekening van de standaarddeviatie van de hoeveelheid zuren die overgekomen zijn uit het wijnstaal met additie en zonder additie met correctie van de ijkcurve verlopen volledig analoog. De uitgeschreven berekeningen zijn deze van de eerste additie met 5 ml en de eerste additie met 1 ml. Tabel 9: overige berekeningen additie 2 de herhaling 5 ml 48, de herhaling 5 ml 38, de herhaling 1 ml 136, Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 18

19 PLANNING Beschrijving van de te uit te voeren Datum taken 10/okt Berekeningen van de benodigde hoeveelheden Titer aanmaak en stellen verdunningen eerste maal aangemaakt uitgevoerd door: Erjen Arthur Sander 24/okt Bedoeling ijkcurve op te stellen / terugtitratie stoomdestillatie Erjen stoomdestillatie van de verdunningen Arthur voorbereiden rapport Sander titer stelling van benodigde verdunning van titer Sander 7/nov verdunningsreeks hac opnieuw maken Stellen en aanmaak NaOH terugtitratie van overmaat NaOH met oxaalzuur stoomdestillatie + excelsheet voor berekeningen maken 21/nov Verdunningsreeks Hac aanmaken Stoomdestillatie van Hac-verdunningen met overmaat NaOH terugtitratie van overmaat NaOH met oxaalzuur Stoomdestillatie van wijnstaal Sander Sander Arthur Erjen Sander Erjen Arthur Erjen 5/dec Stoomdestillatie van wijnstaal met overmaat NaOH Stoomdestillatie met additie van Hac met overmaat NaOH Aanmaken oxaalzuur standaardoplossing Terugtitratie van destillaat met oxaalzuur Voorbereiden rapport Voorbereiden presentatie Erjen Erjen Arthur Sander Sander Arthur Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 19

20 UITGEVOERDE TESTEN EN PROBLEMEN HIERBIJ 10/okt Er werden geen testen uitgevoerd. 24/okt Er werd een zeer laag rendement bekomen voor de destillatie van de verdunningsreeks. Dit was doordat de opgestelde verdunningsreeks gedegradeerd was. Deze moest dus iedere maal hersteld worden. De tijdsduur van de destillatie was niet gekend, deze werd ofwel niet vermeld in de norm of was 45 minuten wat veel te lang is. Door al deze problemen werd de methode veranderd naar de definitieve methode. 7/nov één staal van de verdunningsreeks werd gedestilleerd, hiervoor werden goede waarden bekomen. Hierna was het apparaat defect en werd een alternatieve methode aangeboden. Deze methode werd getest met de overschot van dat ene staal dat met de machine gedestilleerd werd. Doordat hiervoor te lage waarden werden gevonden werd deze alternatieve methode gestaakt, bovendien werkte de machine de volgende les terug. Aanpassingen aan de methode die werden verricht: Eerst was de duur van de destillatie 45 minuten, deze werd veranderd naar 15 minuten. Vijvenveertig minuten destilleren was totaal niet haalbaar in de beperkte tijd. De vluchtige zuren werden ook opgevangen in water, dit werd veranderd naar een overmaat natriumhydroxide. Hierdoor diende ook terug getitreerd te worden met oxaalzuur in plaats van natrium hydroxide. 21/nov De watervoorraad van destillatie machine was leeg. Hierdoor produceerde de machine geen stoom en was het rendement slecht. Eenmaal de watervoorraad bijgevuld was kon verder gedestilleerd worden. Er werden. 5/dec Alle wijnstalen werden gedestilleerd en de additie experimenten werden uitgevoerd. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 20

21 BESPREKING RESULTATEN WIJNSTALEN De door ons gevonden waarden : zwavelzuur (g/l) azijnzuur (g/l) Gemiddelden 0,8392 ± 0, ,028 ± 0,2237 De door ons gevonden waarde volgens internet, dit zijn de waarden die door Europa opgelegd zijn : soort wijn zwavelzuur (g/l) azijnzuur (g/l) wit De gevonden concentratie aan vluchtige zuren in deze wijn zijn minder dan de toegelaten concentratie in Europa. Het leunt wel dicht aan tegen de waarde die de wetgeving opgeeft maar desalniettemin mag de wijn verkocht worden. Bij het opstellen van de ijk curve werden de rode en de blauwe waarde niet meegerekend. De blauwe waarde werd nog uitgevoerd met een oude azijnzuuroplossing, dit verklaart het lage rendement. Bij de rode waarde wordt er een onmogelijk hoog rendement gevonden. Er kan wel worden opgemerkt dat het aantal teruggevonden mol ongeveer even hoog is als bij de vorige concentratie. Een mogelijke oorzaak is dus dat er bij het aanmaken van de oplossing er vergeten te verdunnen is. ADDITIE EXPERIMENTEN De bekomen waarden voor de additie zijn goed. De gemiddelde juistheid is namelijk 87, 32 %. De fout op deze juistheid is wel groot. Deze is groot doordat er weinig geaddeerd is en omdat de er zowel een fout op het geaddeerde staal zit als op het wijnstaal zonder additie. Deze fouten zijn apart reeds vrij groot vooral door de relatief grote fout van de waarden van de ijk curve. VERBETERINGEN VAN DE METHODE De methode zou verbeterd kunnen worden door meer herhalingen uit te voeren. Dit dan vooral bij de ijk curve. Deze herhalingen konden niet doorgaan wegens tijdgebrek. Er zou ook meteen na de stoomdestillatie getitreerd kunnen worden in plaats van over de gang te lopen met de erlenmeyer waarin de over gedestilleerde zuren aanwezig zijn. Hierdoor is er meer contact met de CO 2 die inde lucht aanwezig is. Er moet meer geaddeerd worden zodat de berekeningen betrouwbaar wordt. Maar het aantal mol dat geaddeerd wordt moet wel binnen het bereik van de ijk curve blijven. Want nu is het aantal mol dat geaddeerd wordt te klein en hierdoor wordt de fout te groot. Het zou beter zijn indien van iedere staal dat gebruikt werd naast een bepaling van het gehalte aan vluchtige zuren ook een bepaling van het sulfiet gehalte werd gedaan. Dit werd niet gedaan wegens tijdgebrek. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 21

22 BESLUIT De gebruikte methode kan gebruikt worden om het vluchtige vetzuur gehalte in wijn te bepalen. Indien echter een hoge nauwkeurigheid verwacht wordt moeten er genoeg herhaling gebeuren. De gebruikte wijn voldoet ook aan de Europese wet en mag dus verkocht worden. Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 22

23 BRONNEN 1, f. (sd). Opgehaald van EKcv7An4M%253A%253BoIHfmCtP3GuJPM%253Bhttp%25253A%25252F%25252 Fwww.micronaut.ch%25252Fshop%25252Fgluconobacter%25252F&source=iu&pf= m&fir=_cymcekcv7an4m%253a%252coihfmctp3gujpm%252c_ 2, f. (sd). Opgehaald van a=x&ei=n7orvjprn8z- Uq_Gg9gH&ved=0CAgQ_AUoAQ&biw=1242&bih=594#facrc=_&imgdii=_&imgrc=iSu l79ksixb_xm%253a%3b7ldznxdwdurnnm%3bhttp%253a%252f%252fimages.f ineartamerica.com%252fimages-me enartisvinquiry. (sd). Opgehaald van %20stil.pdf Fullard, S. (sd). Monash Scientific Glass Blowing Services. Opgehaald van Miller, M. (sd). Opgehaald van pdf NWWS. (2009). Opgehaald van princewinestore. (2010). Opgehaald van Appendix.pdf the kitchn. (sd). Opgehaald van Analytische chemie : bepaling van vluchtige vetzuren in wijn 23

Opgave 1. Opgave 2. b En bij een verbruik van 10 ml? Dan wordt de procentuele onnauwkeurigheid 2 x zo groot: 0,03 / 20 x 100% = 0,3% Opgave 3

Opgave 1. Opgave 2. b En bij een verbruik van 10 ml? Dan wordt de procentuele onnauwkeurigheid 2 x zo groot: 0,03 / 20 x 100% = 0,3% Opgave 3 Hoofdstuk 13 Titratieberekeningen bladzijde 1 Opgave 1 Wat is het theoretisch eindpunt? Het theoretisch eindpunt is het titratievolume waarbij de bedoelde reactie precies is afgelopen. En wat is dan het

Nadere informatie

Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie

Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie februari 2012 Pagina 1 van 6 WAC/III/E/022 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 MATERIAAL... 3 4.1 MATERIAAL...

Nadere informatie

Module analytische chemie

Module analytische chemie Module analytische chemie Bepaling sulfiet in wijn groep : 2CC Christof Adyns Dave Manhaeghe Niels Huygelier Bepaling sulfiet in wijn 1 INHOUD I. Vergelijking verschillende normen... 3 II. SOP... 3 II.1.

Nadere informatie

Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie

Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie Bepaling van ammoniakale stikstof door destillatie en titratie januari 2005 1/6 WAC/III/E/022 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 MATERIAAL... 3 4.1 MATERIAAL... 3 5 REAGENTIA

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: BASISCHEMIE voor het MLO ISBN , 3 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 18 Oxidimetrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: BASISCHEMIE voor het MLO ISBN , 3 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 18 Oxidimetrie bladzijde 1 Hoofdstuk 18 Oxidimetrie bladzijde 1 Opgave 1 Bepaal met behulp van tabel II de reactie tussen kaliumpermanganaat in zuur milieu met: a Sn 2+ ionen MnO 4 + 8 H 3O + + 5 e Mn 2+ + 12 H 2O x 2 Sn 2+ Sn 4+

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1 Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1 Opgave 1 a We titreren HCl met NaOH. Welke van de boven gegeven indicatoren kunnen we gebruiken? Elke genoemde indicator, de phverandering gaat ongeveer van ph = 3 tot

Nadere informatie

Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten

Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten Proef door een scholier 2025 woorden 19 maart 2010 6,2 112 keer beoordeeld Vak Scheikunde Verslag scheikunde Redoxtitratie Het vitamine c-gehalte

Nadere informatie

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte februari 2009 Pagina 1 van 7 WAC/III/D/022 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 4 5 REAGENTIA EN OPLOSSINGEN...

Nadere informatie

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte Versie februari 2009 WAC/III/D/022 INHOUD Inhoud 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3 3 OPMERKINGEN

Nadere informatie

Potentiometrische bepaling van sulfide

Potentiometrische bepaling van sulfide Potentiometrische bepaling van sulfide mei 2008 Pagina 1 van 8 WAC/III/C/040 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 3 5 REAGENTIA EN OPLOSSINGEN...

Nadere informatie

OXYDEERBAARHEID BIJ WARMTE

OXYDEERBAARHEID BIJ WARMTE OXYDEERBAARHEID BIJ WARMTE 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Het bepalen van de oxydeerbaarheid (permanganaat index) is een snelle, conventionele methode voor de raming van het gehalte aan organische en oxydeerbare

Nadere informatie

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte

Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van de oxideerbaarheid bij warmte Versie oktober 2017 WAC/III/D/022 1 TOEPASSINGSGEBIED Het bepalen van de oxideerbaarheid (permanganaat

Nadere informatie

Bepaling van de exacte molariteit van ca. 0,1 M natronloog

Bepaling van de exacte molariteit van ca. 0,1 M natronloog Bepaling van de exacte molariteit van ca. 0,1 M natronloog Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 02 October 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/34903

Nadere informatie

2 Concentratie in oplossingen

2 Concentratie in oplossingen 2 Concentratie in oplossingen 2.1 Concentratiebegrippen gehalte Er zijn veel manieren om de samenstelling van een mengsel op te geven. De samenstelling van voedingsmiddelen staat op de verpakking vermeld.

Nadere informatie

Deel 2. Bepalen van het omslagpunt van een titratie Door Alexander Vogelaar, 7 juli 2017

Deel 2. Bepalen van het omslagpunt van een titratie Door Alexander Vogelaar, 7 juli 2017 BEPALEN VAN HET OMSLAGPUNT VAN EEN TITRATIE Inleiding Most en wijn bevatten naast wijnsteenzuur voornamelijk appel-, citroen-, azijn-, melk-, oxaal- en barnsteenzuur. Van al deze zuren zal wijnsteenzuur

Nadere informatie

5 VWO. H8 zuren en basen

5 VWO. H8 zuren en basen 5 VWO H8 zuren en basen Inleiding Opdracht 1, 20 min in tweetallen Nakijken; eventueel vragen stellen 8.2 Zure, neutrale en basische oplossingen 8.2 Zure, neutrale en Indicator (tabel 52A) Zuurgraad 0-14?

Nadere informatie

Vitamine C bepalen uit fruitsap

Vitamine C bepalen uit fruitsap Vitamine C bepalen uit fruitsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we de gehalte vitamine C in fruitsap bepalen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Zuur-basetitratie : een titratietechniek

Nadere informatie

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van

Nadere informatie

Oplosbaarheid van CO2 in water aantonen bij verschillende temperaturen 10 C 10 C

Oplosbaarheid van CO2 in water aantonen bij verschillende temperaturen 10 C 10 C Oplosbaarheid van CO 2 in water aantonen bij verschillende temperaturen Materiaal: (Titratie) A - Statief + klemmen - Buret - Thermometer - Bekerglas 250 / 500ml - Ijs - Gedestilleerd water => 10 C - Fenolftaleïne

Nadere informatie

- de min of meer soortgelijke eisen gesteld door landen als de Verenigde Staten en Canada voor wat betreft de import van visserijproducten,

- de min of meer soortgelijke eisen gesteld door landen als de Verenigde Staten en Canada voor wat betreft de import van visserijproducten, STAATSBLAD VAN DE REPUBLIEK SURINAME BESCHIKKING van de Minister van Landbouw, Veeteelt en Visserij van 21 februari 2002, houdende regels ter vaststelling van referentiemethodes en voorwaarden tot de bepaling

Nadere informatie

ALKALINITEIT/ZUURTEGRAAD (BUFFERCAPACITEIT)

ALKALINITEIT/ZUURTEGRAAD (BUFFERCAPACITEIT) 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED ALKALINITEIT/ZUURTEGRAAD (BUFFERCAPACITEIT) De aciditeit of zuurtegraad is een maat voor de capaciteit van het water om OH - te neutraliseren. De basiciteit of alkaliniteit

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? Blauw op drie wijzen 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

Spectofotometrische bepaling van nietchlooroxydeerbare

Spectofotometrische bepaling van nietchlooroxydeerbare Spectofotometrische bepaling van nietchlooroxydeerbare cyanidegehalte na manuele destillatie of met een doorstroomanalysesysteem januari 2005 1/5 WAC/III/C/033 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE...

Nadere informatie

Prof. dr. W. Guedens Lic. M. Reynders

Prof. dr. W. Guedens Lic. M. Reynders Prof. dr. W. Guedens Lic. M. Reynders 2007 Universiteit Hasselt Chemie Inhoud INTRODUCTIE 1 Titratie van een onbekend diprotisch zuur met een bekende NaOH oplossing 1 PH METINGEN MET CBL2 EN DATAMATE 2

Nadere informatie

Bepaling van de buffercapaciteit

Bepaling van de buffercapaciteit WAC Bepaling van de buffercapaciteit februari 2012 Pagina 1 van 8 WAC/III/A/006 WAC INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 DEFINITIES... 4 4 OPMERKINGEN... 4 5 APPARATUUR EN MATERIAAL... 5 5.1

Nadere informatie

Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter

Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter september 2011 Pagina 1 van 5 WAC/III/D/002 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR

Nadere informatie

TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO

TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO versie juli 2017 WOORD VOORAF De in dit document besproken titratiemethoden vormen de basis van de diverse varianten die in de loop der

Nadere informatie

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Inkuilproces Proces bij het inkuilen: In de kuil ondergaat het gewas een biochemisch proces onder invloed van micro-organismen Een

Nadere informatie

DRUPPELTELLER 0662DROP GEBRUIKERSHANDLEIDING

DRUPPELTELLER 0662DROP GEBRUIKERSHANDLEIDING DRUPPELTELLER 0662DROP GEBRUIKERSHANDLEIDING CENTRUM VOOR MICROCOMPUTER APPLICATIES http://www.cma-science.nl Korte beschrijving De CMA Druppelteller 0662DROP is een modulaire accessoire dat op de CMA

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 4 Oxidimetrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 4 Oxidimetrie bladzijde 1 Hoofdstuk 4 Oxidimetrie bladzijde 1 Opgave 1 Hoe groot is het oxidatiegetal van elk atoom in de onderstaande deeltjes? Uitgangspunten: H = +1 O = 2 metaalion (K + ) krijgt ionlading. som van de ladingen

Nadere informatie

Opgaven zuurgraad (ph) berekenen. ph = -log [H + ] poh = -log [OH - ] [H + ] = 10 -ph [OH - ] = 10 -poh. ph = 14 poh poh = 14 ph ph + poh = 14

Opgaven zuurgraad (ph) berekenen. ph = -log [H + ] poh = -log [OH - ] [H + ] = 10 -ph [OH - ] = 10 -poh. ph = 14 poh poh = 14 ph ph + poh = 14 Opgaven zuurgraad (ph) berekenen Met behulp van deze formules dien je berekeningen te kunnen uitvoeren. Deze hoef je niet uit je hoofd te leren, maar je moet ze wel kunnen toepassen. Bij een toets zullen

Nadere informatie

Bepaling van de buffercapaciteit

Bepaling van de buffercapaciteit Bepaling van de buffercapaciteit november 2008 Pagina 1 van 7 WAC/III/A/006 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 4 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 4 4.1 MATERIAAL... 4 4.2 APPARATUUR...

Nadere informatie

Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter

Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van vaste stoffen in suspensie. Methode door filtratie op glasvezelfilter Versie juni 2017 WAC/III/D/002 1 TOEPASSINGSGEBIED Deze

Nadere informatie

FOTOMETRISCHE BEPALING VAN FLUORIDE MBV EEN DOORSTROOMANALYSESYSTEEM (CFA)

FOTOMETRISCHE BEPALING VAN FLUORIDE MBV EEN DOORSTROOMANALYSESYSTEEM (CFA) FOTOMETRISCHE BEPALING VAN FLUORIDE MBV EEN DOORSTROOMANALYSESYSTEEM (CFA) 1 TOEPASSINGSGEBIED Deze procedure vervangt de procedure CMA/2/I/C.1.1 van juli 2005. Deze methode beschrijft de bepaling van

Nadere informatie

Fotometrische bepaling van fluoride mbv een doorstroomanalysesysteem (CFA)

Fotometrische bepaling van fluoride mbv een doorstroomanalysesysteem (CFA) Compendium voor monsterneming en analyse in uitvoering van het Materialendecreet en het Bodemdecreet Fotometrische bepaling van fluoride mbv een doorstroomanalysesysteem (CFA) Versie oktober 2010 CMA/2/I/C.1.2

Nadere informatie

Veevoeder Ruw eiwit ONTWERPMETHODE ONTWERPMETHODE ONTWERPMETHODE

Veevoeder Ruw eiwit ONTWERPMETHODE ONTWERPMETHODE ONTWERPMETHODE Bemonsterings- en analysemethodes voor mest, bodem en veevoeder in het kader van het mestdecreet Veevoeder Versie juni 2014 BAM/deel 2/05 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Het gehalte aan ruw eiwit in diervoeders

Nadere informatie

Purgeerbare organische halogeenverbindingen (POX) in water

Purgeerbare organische halogeenverbindingen (POX) in water Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Purgeerbare organische halogeenverbindingen () in water Versie februari 2009 WAC/IV/B/012 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3

Nadere informatie

Purgeerbare organische halogeenverbindingen (POX) in water

Purgeerbare organische halogeenverbindingen (POX) in water Purgeerbare organische halogeenverbindingen (POX) in water februari 2009 1/6 WAC/IV/B/012 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 3 4.1 APPARATUUR...

Nadere informatie

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt.

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Inhoudsopgave: Algemeen 2 Aanwijzingen bij de proeven Surimi in krabsalade 3 Azijnzuur in natuurazijn 5 Dit boekje is tot stand gekomen onder leiding van Stichting

Nadere informatie

Oplossingen oefeningenreeks 1

Oplossingen oefeningenreeks 1 Oplossingen oefeningenreeks 1 4. Door diffractie van X-stralen in natriumchloride-kristallen stelt men vast dat de eenheidscel van dit zout een kubus is waarvan de ribbe een lengte heeft van 5.64 10-10

Nadere informatie

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelh Proef door een scholier 1517 woorden 6 oktober 2004 6,3 113 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoud: Inling o Doel o Hypothese Theoretische achtergrond Benodigdheden

Nadere informatie

Rode wijn als indicator

Rode wijn als indicator Rode wijn als indicator 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we huishoudmiddeltjes als zuurbase-indicator gebruiken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph: De ph is een maat voor de

Nadere informatie

3 WERKINSTRUCTIE TITREREN EN BEREKENINGEN

3 WERKINSTRUCTIE TITREREN EN BEREKENINGEN 3 WERKINSTRUCTIE TITREREN EN BEREKENINGEN 3.1 Inleiding In dit derde artikel wordt uiteengezet hoe de bepaling van het totaalzuur in wijn wordt uitgevoerd. Tevens zijn er voorbeeldberekeningen gegeven

Nadere informatie

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef door een scholier 1617 woorden 10 maart 2003 5,1 74 keer beoordeeld Vak Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen

Nadere informatie

Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten

Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten 4.1 Deeltjesmassa 4.1.1 Atoommassa De SI-eenheid van massa is het kilogram (kg). De massa van een H-atoom is gelijk aan 1,66 10 27 kg. m(h) = 0,000 000 000 000 000 000

Nadere informatie

Foutenberekeningen Allround-laboranten

Foutenberekeningen Allround-laboranten Allround-laboranten Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 2 LEERDOELEN :... 3 1. INLEIDING.... 4 2. DE ABSOLUTE FOUT... 5 3. DE KOW-METHODE... 6 4. DE RELATIEVE FOUT... 6 5. GROOTHEDEN VERMENIGVULDIGEN EN DELEN....

Nadere informatie

Chemische kinetiek Bepaling van de snelheidsconstante en de activeringsenergie voor de oxidatie van het jodide-ion door waterstofperoxide

Chemische kinetiek Bepaling van de snelheidsconstante en de activeringsenergie voor de oxidatie van het jodide-ion door waterstofperoxide Chemische kinetiek Bepaling van de snelheidsconstante en de activeringsenergie voor de oxidatie van het jodide-ion door waterstofperoxide Patrick Aeschlimann 8 februari 203 Samenvatting In onderstaand

Nadere informatie

Weet je het nog? Welke bewerking moet in afbeelding 21.1 langs elke pijl staan?

Weet je het nog? Welke bewerking moet in afbeelding 21.1 langs elke pijl staan? Hoofdstuk 21 Chemisch rekenen (4) bladzijde 1 Opgave 1 Weet je het nog? Welke bewerking moet in afbeelding 21.1 langs elke pijl staan? Opgave 2 We lossen op: 25,0 g NaCl in een maatkolf tot 100 ml. De

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Bepaling vitamine C

Praktische opdracht Scheikunde Bepaling vitamine C Praktische opdracht Scheikunde Bepaling vitamine C Praktische-opdracht door een scholier 1427 woorden 26 augustus 2004 6,5 288 keer beoordeeld Vak Scheikunde Hoofdstuk 1 INLEIDING We doen onze praktische

Nadere informatie

scheikunde bezem vwo 2016-I

scheikunde bezem vwo 2016-I WC-reinigers 5 maximumscore 3 Cl 2 + 4 OH 2 ClO + 2 H 2 O + 2 e Cl 2 voor de pijl en ClO na de pijl 1 OH voor de pijl en H 2 O na de pijl 1 elektronen na de pijl en juiste coëfficiënten 1 6 maximumscore

Nadere informatie

Fluoride na hydropyrolyse

Fluoride na hydropyrolyse Compendium voor monsterneming en analyse in uitvoering van het Materialendecreet en het Bodemdecreet na hydropyrolyse Versie oktober 2012 CMA/2/II/B.1 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Deze procedure vervangt

Nadere informatie

Esters. Versie 1 November 2014

Esters. Versie 1 November 2014 Esters Versie 1 November 2014 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Padualaan 8 3584 CH Utrecht Nederland Ontwikkelaar: Anneke Drost,

Nadere informatie

Foutenberekeningen. Inhoudsopgave

Foutenberekeningen. Inhoudsopgave Inhoudsopgave Leerdoelen :... 3 1. Inleiding.... 4 2. De absolute fout... 5 3. De KOW-methode... 7 4. Grootheden optellen of aftrekken.... 8 5. De relatieve fout...10 6. grootheden vermenigvuldigen en

Nadere informatie

Prof. dr. Wanda Guedens Mevr. Monique Reynders

Prof. dr. Wanda Guedens Mevr. Monique Reynders 2 Inhoud 1. Protocol ph-meting van bier... 3 2. Protocol bepaling alcoholgehalte in bier... 4 Gefractioneerde destillatie versus gewone destillatie... 4 Uitvoering gefractioneerde destillatie... 4 VERSLAG

Nadere informatie

De waterconstante en de ph

De waterconstante en de ph EVENWICHTEN BIJ PROTOLYSEREACTIES De waterconstante en de ph Water is een amfotere stof, dat wil zeggen dat het zowel zure als basische eigenschappen heeft. In zuiver water treedt daarom een reactie van

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktischeopdracht door I. 1848 woorden 3 mei 2013 4,3 27 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding Op een zonnige dag zit je op het strand. Je

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren of zwakke basen

5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren of zwakke basen Opmerking: We gaan ervan uit, dat bij het mengen van oplossingen geen volumecontractie optreedt. Bij verdunde oplossingen is die veronderstelling gerechtvaardigd. 5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren

Nadere informatie

Kristallisatie in snel tempo

Kristallisatie in snel tempo Kristallisatie in snel tempo 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we op een snellere manier zoutkristallen maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Neutralisatiereactie: reactietype

Nadere informatie

Bepaling van petroleumether extraheerbare stoffen in water

Bepaling van petroleumether extraheerbare stoffen in water Bepaling van petroleumether extraheerbare stoffen in water Januari 2012 1/5 WAC/IV/B/005 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR, MATERIAAL EN REAGENTIA... 3 4.1

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten Samenvatting door een scholier 1087 woorden 22 januari 2009 6 42 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Scheikunde

Nadere informatie

Bepaling van petroleumetherextraheerbare stoffen in water

Bepaling van petroleumetherextraheerbare stoffen in water Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van petroleumetherextraheerbare stoffen in water Versie januari 2012 WAC/IV/B/005 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3

Nadere informatie

Redoxreacties. Gegeven zijn de volgende reactievergelijkingen: Reactie 1: Pd Cl - 2- PdCl 4 Reactie 2: 2 Cu I - -

Redoxreacties. Gegeven zijn de volgende reactievergelijkingen: Reactie 1: Pd Cl - 2- PdCl 4 Reactie 2: 2 Cu I - - Redoxreacties 5vwo Opgave 1 Redox of niet? Gegeven zijn de volgende reactievergelijkingen: Reactie 1: Pd 2+ + 4 Cl - 2- PdCl 4 Reactie 2: 2 Cu 2+ + 5 I - - 2 CuI + I 3 Leg voor elk van beide reacties uit

Nadere informatie

Hoeveel deeltjes zijn aanwezig in één mol? Wat is de concentratie van een oplossing? molaire concentratie.

Hoeveel deeltjes zijn aanwezig in één mol? Wat is de concentratie van een oplossing? molaire concentratie. Zowel in het vat, de fles als het glas zit dezelfde soort whisky. Is er een verschil in percentage alcohol? Hoeveel deeltjes zijn aanwezig in één mol? Geef de formule die het verband weergeeft tussen de

Nadere informatie

Potentiometrische bepaling van opgelost en zuur milieu oplosbare sulfiden

Potentiometrische bepaling van opgelost en zuur milieu oplosbare sulfiden Potentiometrische bepaling van opgelost en zuur milieu oplosbare sulfiden februari 2010 Pagina 1 van 8 WAC/III/C/040 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES... 3 3 PRINCIPE... 3 4 MONSTERVOORBEHANDELING...

Nadere informatie

SPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM

SPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM SPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Deze methode beschrijft de spectrofotometrische bepaling van het organisch koolstofgehalte in bodem

Nadere informatie

Chemisch rekenen, zo doe je dat!

Chemisch rekenen, zo doe je dat! 1 Chemisch rekenen, zo doe je dat! GOE Opmerkingen vooraf: 1. Belangrijke schrijfwijzen: 100 = 10 2 ; 1000 = 10 3, enz. 0,1 = 1/10 = 10-1 ; 0,001 = 1/1000 = 10-3 ; 0,000.000.1 = 10-7, enz. gram/kg = gram

Nadere informatie

Wennen aan het idee dat je de eenheden eerst aanpast aan de nieuwe grootheid. Hier: eerst omrekenen naar gram en liter.

Wennen aan het idee dat je de eenheden eerst aanpast aan de nieuwe grootheid. Hier: eerst omrekenen naar gram en liter. Hoofdstuk 4 Massaconcentratie bladzijde 1 Opgave 1 Wennen aan het idee dat je de eenheden eerst aanpast aan de nieuwe grootheid. Hier: eerst omrekenen naar gram en liter. a 25,0 mg ethanol in 100 ml 0,025

Nadere informatie

TEST 2 DEZE TEST BESTAAT UIT TWEE ONDERDELEN: BEREKENING VAN HET VOLUME VAN EEN KIP AAN DE HAND VAN DE WET VAN BOYLE (activiteit 2)

TEST 2 DEZE TEST BESTAAT UIT TWEE ONDERDELEN: BEREKENING VAN HET VOLUME VAN EEN KIP AAN DE HAND VAN DE WET VAN BOYLE (activiteit 2) TEST 2 DEZE TEST BESTAAT UIT TWEE ONDERDELEN: METING VAN CO 2 PRODUCTIE GEDURENDE HET ADEMHALEN (activiteit 1) BEREKENING VAN HET VOLUME VAN EEN KIP AAN DE HAND VAN DE WET VAN BOYLE (activiteit 2) Pas

Nadere informatie

CHIPS. light versus naturel

CHIPS. light versus naturel CHIPS light versus naturel 1 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Voedingswaarden van chips volgens de etiketten op de verpakking... 4 3. Experimenten... 5 Experiment 1: Vetgehalte van chips bepalen... 5 Experiment

Nadere informatie

SEPTEMBERCURSUS CHEMIE HOOFDSTUK 3: STOICHIOMETRIE

SEPTEMBERCURSUS CHEMIE HOOFDSTUK 3: STOICHIOMETRIE SEPTEMBERCURSUS CHEMIE HOOFDSTUK 3: STOICHIOMETRIE 1 OVERZICHT 1. Basisgrootheden en eenheden 2. Berekening van het aantal mol 3. Berekening in niet-normale omstandigheden 4. Oplossingen 5. Berekeningen

Nadere informatie

Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden

Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden februari 2010 Pagina 1 van 9 WAC/III/C/041 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR

Nadere informatie

Opdracht chemische. eierwekker

Opdracht chemische. eierwekker Opdracht chemische eierwekker Doel: een chemische eierwekker maken waarmee je 3 minuten kunt klokken. In deze handleiding zijn de voorschriften voor twee klokreacties opgenomen. Het is de bedoeling dat

Nadere informatie

Bodem Bepaling van fosfaat in grond extraheerbaar met een ammoniumlactaatazijnzuurbuffer

Bodem Bepaling van fosfaat in grond extraheerbaar met een ammoniumlactaatazijnzuurbuffer - Bemonsterings- en analysemethodes voor bodem in het kader van het mestdecreet Bodem Bepaling van fosfaat in grond extraheerbaar met een ammoniumlactaatazijnzuurbuffer (P-AL) VERSIE 3.1 juni 2010 Pagina

Nadere informatie

Deze methylionen hechten zich aan het methoxymethaan, waarbij trimethyloxonium-ionen worden gevormd:

Deze methylionen hechten zich aan het methoxymethaan, waarbij trimethyloxonium-ionen worden gevormd: EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1982 EERSTE TIJDVAK opgaven Oxonium 1982-I(I) Sommige reacties van alkoxyalkanen vertonen overeenkomst met reacties van alkanolen. Zo kan zowel ethoxyethaan als ethanol reageren met

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: BASISCHEMIE voor het MLO ISBN 9789077423875, 3 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 10 Concentratie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: BASISCHEMIE voor het MLO ISBN 9789077423875, 3 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 10 Concentratie bladzijde 1 Hoofdstuk 10 Concentratie bladzijde 1 Opgave 1 rekenformule: c(b) = ------- toepassen: n B V opl. Bereken de analytische concentratie (mol/l) in elk van de volgende oplossingen: a 5,00 mol NaCl in 5,00

Nadere informatie

Examenvragen: Analytische chemie

Examenvragen: Analytische chemie Voorbeeld 1 : 1. Geleidbaarheidsmetingen Na 2 SO 4 / BaAc 2 Schets verloop van de titratiecurve en verklaar het verloop a.h.v. formules van geleidbaarheid Welke titratiecurve zal men krijgen wanneer deze

Nadere informatie

Zelfs zuiver water geleidt in zeer kleine mate elektrische stroom en dus wijst dit op de aanwezigheid van geladen deeltjes.

Zelfs zuiver water geleidt in zeer kleine mate elektrische stroom en dus wijst dit op de aanwezigheid van geladen deeltjes. Cursus Chemie 4-1 Hoofdstuk 4: CHEMISCH EVENWICHT 1. DE STERKTE VAN ZUREN EN BASEN Als HCl in water opgelost wordt dan bekomen we een oplossing die bijna geen enkele covalente HCl meer bevat. In de reactievergelijking

Nadere informatie

EUROPEAN UNION SCIENCE OLYMPIAD ANTWOORDENBUNDEL TEST 1 13 APRIL 13, 2010. Land:

EUROPEAN UNION SCIENCE OLYMPIAD ANTWOORDENBUNDEL TEST 1 13 APRIL 13, 2010. Land: EUROPEAN UNION SCIENCE OLYMPIAD ANTWOORDENBUNDEL TEST 1 13 APRIL 13, 2010 Land: Team: Namen en handtekeningen 1 OPDRACHT 1 Relatieve vochtigheid van de lucht 1.1: Het dauwpunt is (noteer ook de eenheid)

Nadere informatie

Potentiometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden

Potentiometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Potentiometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden Versie oktober 2016 WAC/III/C/040 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED

Nadere informatie

Bepaling van de elektrische geleidbaarheid

Bepaling van de elektrische geleidbaarheid Bepaling van de elektrische geleidbaarheid april 2006 Pagina 1 van 8 WAC/III/A/004 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES... 3 2.1 SPECIFIEKE GELEIDBAARHEID, ELEKTRISCHE GELEIDBAARHEID (γ)... 3 2.2

Nadere informatie

Vaste mest en vaste behandelde mest Ammoniumstikstof

Vaste mest en vaste behandelde mest Ammoniumstikstof Bemonsterings- en analysemethodes voor mest, bodem en veevoeder in het kader van het mestdecreet Vaste mest en vaste behandelde mest stikstof Versie november 2015 BAM/deel 4/05 1 PRINCIPE Voor de bepaling

Nadere informatie

Introductie periode 2b. Onderdeel Foutenleer 1

Introductie periode 2b. Onderdeel Foutenleer 1 Introductie periode 2b Onderdeel Foutenleer 1 Assistenten: Lai Mei Tang / Vera Kaats Susan Kersjes Maurice Mourad Sandra Veen Marieke Bode Piter Miedema Inhoud: Wat is foutenleer, en wat heeft Excel daar

Nadere informatie

Coulometrische bepaling van het ascorbinezuurgehalte van vitamine C-tabletten

Coulometrische bepaling van het ascorbinezuurgehalte van vitamine C-tabletten Coulometrische bepaling van het ascorbinezuurgehalte van vitamine C-tabletten Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs ; 06 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/38254

Nadere informatie

Bepaling van de alkaliniteit en de buffercapaciteit

Bepaling van de alkaliniteit en de buffercapaciteit Compendium voor de monsterneming, ing en analyse van water Bepaling van de alkaliniteit en de buffercapaciteit Versie november 2016 WAC/III/A/006 INHOUD Inhoud 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3 3 DEFINITIES

Nadere informatie

Bepaling van opgelost en totaal anorganisch gebonden fluoride met doorstroomanalyse

Bepaling van opgelost en totaal anorganisch gebonden fluoride met doorstroomanalyse Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van opgelost en totaal anorganisch gebonden fluoride met doorstroomanalyse Versie november 2016 WAC/III/C/022 1 TOEPASSINGSGEBIED

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Zuren en basen

Hoofdstuk 3: Zuren en basen Hoofdstuk 3: Zuren en basen Scheikunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken Koolstofchemie

Nadere informatie

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 Toetsing in periode 4! 6 juni! DTM-T zuur/base t/m 6.6! Tabel 6.10,6.13,6.17 en ph-berekeningen (zoals in vragen 14,15,26 en 27)! Toetsweek einde periode! TW441 H1

Nadere informatie

Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden

Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Spectrofotometrische bepaling van opgelost en in zuur milieu oplosbare sulfiden Versie februari 2010 WAC/III/C/041 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED

Nadere informatie

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test.

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. Bereiding en eigenschappen van CO 2 Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. 1.1 Onderzoeksvraag Hoe kunnen we CO 2 aantonen? 1.2 Mogelijke hypothesen 1.2.1 Geen interactie: Er vormt zich

Nadere informatie

Natuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen.

Natuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen. Hoofdstuk 17: Rekenen in molverhoudingen 17.1 Rekenen aan reacties: een terugblik én een alternatief In hoofdstuk 11 hebben we gerekend aan reacties. Het achterliggende idee was vaak, dat je bij een reactie

Nadere informatie

Wet van Behoud van Massa

Wet van Behoud van Massa Les 3 E42 Wet van Behoud van Massa In 1789 door Antoine Lavoiser ontdekt dat : De totale massa tijdens een reactie altijd gelijk blijft. Bij chemische reacties worden moleculen dus veranderd in andere

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1 Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1 Opgave 1 Bereken met behulp van het oplosbaarheidsproduct de oplosbaarheid (g/l) in zuiver water bij kamertemperatuur, van: a CuBr K s = 5,2 x 10-9 CuBr Cu + + Br

Nadere informatie

Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een. spectrofotometer

Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een. spectrofotometer Handleiding Spectrofotometer 118085 Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een spectrofotometer 118085 1. Inleiding Achtergrond informatie spectrofotometrie. Als een oplossing gekleurd is,

Nadere informatie

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE CORRECTIEMODEL VOORRONDE 1 (de week van) woensdag 3 februari 2010 Deze voorronde bestaat uit 24 meerkeuzevragen verdeeld over 6 onderwerpen en 3 open vragen met in totaal

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II 1. Bouw van materie 2. Verbranding 3. Water, zuren en basen 4. Basis chemie voor beroep

Nadere informatie

ANORGANISCHE ANALYSEMETHODEN/WATER GELEIDBAARHEID

ANORGANISCHE ANALYSEMETHODEN/WATER GELEIDBAARHEID 1 TOEPASSINGSGEBIED GELEIDBAARHEID Deze procedure beschrijft de bepaling van de elektrische geleidbaarheid in water (bijvoorbeeld grondwater, eluaten, ). De beschreven methode is bruikbaar voor alle types

Nadere informatie

Cursus Chemie 5-1. Hoofdstuk 5: KWANTITATIEVE ASPECTEN VAN CHEMISCHE REACTIES 1. BELANGRIJKE BEGRIPPEN. 1.1. Relatieve Atoommassa (A r)

Cursus Chemie 5-1. Hoofdstuk 5: KWANTITATIEVE ASPECTEN VAN CHEMISCHE REACTIES 1. BELANGRIJKE BEGRIPPEN. 1.1. Relatieve Atoommassa (A r) Cursus Chemie 5-1 Hoofdstuk 5: KWANTITATIEVE ASPECTEN VAN CHEMISCHE REACTIES 1. BELANGRIJKE BEGRIPPEN 1.1. Relatieve Atoommassa (A r) A r = een onbenoemd getal dat de verhouding weergeeft van de atoommassa

Nadere informatie

biologische werking van vitamine C

biologische werking van vitamine C Bepalingen van het gehalte aan RIS-practica revisited 1 Jan Apotheker en Alex van den Berg Rijksuniversiteit Groningen De practica van het Research Instituut Schoolscheikunde (RIS) van de RuG zijn in de

Nadere informatie