Jaarplan. focus, verbinden en versterken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jaarplan. focus, verbinden en versterken 2011-2010"

Transcriptie

1 Jaarplan focus, verbinden en versterken

2 Inhoud 1. Voorwoord 4 2. Samenvatting 6 3. Waarom Wijzer in geldzaken? 8 4. Strategische agenda Resultaten 2010 op hoofdlijnen Plannen 2011: Focus, verbinden en versterken Resultaten programma s/projecten platform CentiQ, 32 Wijzer in geldzaken (2010) 8. Voorbeelden van projecten/onderzoeken van partners 40 op eigen initiatief (2010) Bijlage Lijst met partners 44 2 Jaarplan Wijzer in geldzaken

3 01 3. Waarom wijzer in geldzaken? Voorwoord De partners van CentiQ, Wijzer in geldzaken hebben zich het afgelopen jaar gezamenlijk sterk ingezet om het financiële inzicht van Nederlanders te vergroten. Hierdoor zijn mensen beter in staat om financiële beslissingen te nemen. Het is bijzonder om in mijn nieuwe rol als erevoorzitter van CentiQ, Wijzer in geldzaken ook zelf van dichtbij te ervaren, hoe de partners in het platform zich inzetten voor financiële bewustwording. En dit is niet zonder resultaat. Er is in 2010 veel bereikt, maar financiële educatie is geen hype. Het blijft een kwestie van een lange adem. In 2011 zal daarom een onverminderde inspanning nodig zijn. U leest er alles over in dit jaarplan. Er is in 2010 veel bereikt, maar financiële educatie is geen hype. Het blijft een kwestie van een lange adem. Mede door de financiële crisis is de aandacht voor dit onderwerp flink toegenomen en dat moet ook: financiële bewustwording is belangrijk. De partners ondernemen voortdurend actie om financiële educatie onder de aandacht te brengen. Dat gebeurt via drie programma s: Financiën op orde, Jong geleerd is oud gedaan en Zorg voor de toekomst. De krachtenbundeling die door de partners in het platform tot stand wordt gebracht werpt haar vruchten af. Een goed voorbeeld van deze succesvolle samenwerking is de eerste editie van de Week van het geld. Honderdduizenden kinderen kwamen in de week van september actief in aanraking met leren omgaan met geld. In 2011 leggen de partners de lat nog hoger en willen we nog meer kinderen, docenten en ouders uitdagen om deel te nemen aan de activiteiten. De Nederlandse aanpak spreekt ook in het buitenland aan. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft zich positief uitgelaten over de manier waarop de samenwerkende partners van CentiQ, Wijzer in geldzaken zich voor financiële bewustwording inzetten. De OESO noemt de door het platform ontwikkelde Basisvisie met leerdoelen voor het onderwijs het internationale voorbeeld en verschillende landen hebben interesse getoond om dit model te adopteren. Kortom, we zijn goed op weg en voor 2011 ligt er voor ons allen de belangrijke taak om de successen van het platform te continueren en verder uit te bouwen. Ik wens alle partners een heel succesvol Wijzer in geldzaken jaar! Prinses Máxima Erevoorzitter platform CentiQ, Wijzer in geldzaken 4 Jaarplan Wijzer in geldzaken

4 02 Samenvatting Met tal van innovatieve projecten en inspirerende activiteiten plaatsen de partners van het platform CentiQ, Wijzer in geldzaken het onderwerp financiële zelfredzaamheid van de Nederlandse consument steeds nadrukkelijker in het brandpunt van de belangstelling. In 2010 wierpen de gezamenlijke inspanningen aantoonbaar hun vruchten af. Het werk van het platform kwam in 2010 merkbaar in een stroom versnelling terecht. De meeste doelstellingen van 2010 werden volledig gerealiseerd. Op enkele onderdelen kwam het resultaat binnen handbereik en in een aantal gevallen werden de doelstellingen zelfs overtroffen. In 2011 zullen de inspanningen worden geïntensiveerd om nog betere resultaten te kunnen boeken. In dit jaarplan formuleren wij de ambitieuze doelstellingen, die in 2011 de agenda gaan bepalen. De partners streven voor 2011 onder andere het volgende na: Het aantal Nederlanders dat volledig pensioenonbewust is wordt teruggebracht van 66% naar 50%; 60% van de consumenten die bankieren via internet kunnen gebruik gaan maken van een digitaal huishoudboekje; 50% van alle basisscholen wordt bereikt met informatie over leren omgaan met geld ; 25% van de bereikte basisscholen behandelt in een (gast)les het onderwerp leren omgaan met geld ; 1 miljoen jongeren zoeken actief naar informatie over geldzaken; 40% van de gemeenten werkt in het kader van schuldhulpverlening met de Schuldpreventiewijzer; Het aantal unieke bezoekers van de website stijgt naar per maand; Er worden drie pilots opgezet voor een laagdrempelig loket voor financiële vragen. De noodzaak van de inspanningen is evident, de opdracht aan CentiQ, Wijzer in geldzaken breed en omvangrijk. Dit jaarplan beschrijft nauwgezet de tastbare resultaten van 2010 en de plannen voor 2011 langs de drie programma s, die het fundament vormen van de strategische agenda Het gaat om de programma s Financiën op orde, Jong geleerd is oud gedaan en Zorg voor de toekomst. Het plan staat ook uitgebreid stil bij hoe de vier centrale activiteiten, waarmee deze programma s worden ondersteund en die concreet bijdragen aan het resultaat. Dit betreft het werken aan bewustwording, de wegwijsfunctie, het onderzoek en de netwerkactiviteiten. Ook in 2011 blijft onze missie het vergroten van de financiële inzichten en vaardigheden van de Nederlandse consument. Wij willen bevorderen dat consumenten bewust financiële beslissingen nemen. Door de krachten te bundelen willen wij consumenten beter bereiken, informeren en helpen wijzer in geldzaken te worden. 6 Jaarplan Wijzer in geldzaken

5 03 x1 Waarom titel Wijzer titel in geldzaken Als mensen niet verstandig met geld omgaan heeft dat ingrijpende gevolgen. Op macroniveau - denk aan de financiële crisis maar ook op microniveau. Goed omgaan met geld is voor individuen een basisvoorwaarde om te kunnen deelnemen aan de samenleving. Wie financieel vaardig is heeft grip op zijn financiën en maakt verantwoorde keuzes bij vragen als: welke hypotheek is het beste, zal ik sparen of lenen, welke risico s moet ik verzekeren en hoe zorg ik voor mijn oude dag? Veel mensen hebben die vaardigheid niet of onvoldoende. Ze hebben weinig grip op hun uitgaven, zijn niet in staat financiële risico s in te schatten en kunnen nauwelijks overzien wat de gevolgen zijn van bijvoorbeeld werkloosheid, een echtscheiding, ziekte of een ongeval. Het ontstaan van problematische schulden is een reële dreiging. Als het zo ver komt, wordt een beroep gedaan op de overheid en op collectieve voorzieningen. Het is vanzelfsprekend de verantwoordelijkheid van de consument om zijn financiële zaken op orde te hebben, nu en later. Maar de consument is niet de enige, die hierin een verantwoordelijkheid heeft. Gezamenlijke verantwoordelijkheid Ook andere partijen hebben een verantwoordelijkheid. Zoals de overheid. Die zorgt voor wet- en regelgeving en voor toezicht op de financiële sector. Om de regels en het toezicht effectief te laten zijn, investeert de overheid in de financiële vaardigheid van mensen. Regelgeving en toezicht enerzijds en financiële emancipatie en zelfredzaamheid anderzijds, zijn twee kanten van één medaille. Een andere overheidstaak is het beschermen van kwetsbare groepen. In economisch slechte tijden hebben juist zij het zwaar. Om te voorkomen dat zij (nog verder) in problemen komen, zijn financiële basisvaardigheden hard nodig. Tot slot heeft de overheid via het onderwijs, naast de ouders, een vanzelfsprekende taak bij de financiële educatie van jongeren. Het onderwijs leidt kinderen en jongeren op en bereidt ze voor op een zelfstandig functioneren, ook in financieel opzicht. Banken, verzekeraars, pensioenfondsen en financieel adviseurs dragen ook verant woor de lijkheid. Het onderwijs leidt kinderen en jongeren op en bereidt ze voor op een zelfstandig functioneren, ook in financieel opzicht. De financiële dienstverleners hebben rechtstreeks contact met de financiële consument. Aan hen de taak om begrijpelijke en verantwoorde financiële producten en diensten aan te bieden en deskundig advies te geven dat rekening houdt met de financiële en persoonlijke situatie van de consument. Juiste, duidelijke en volledige informatie over de impact van spaar- en leenproducten, van hypotheken, van verzekeringen en van pensioenvoorzieningen hoort daar uiteraard bij. Maatschappelijke en consumentenorganisaties als de Consumentenbond, het Nibud en de Vereniging Eigen Huis zijn belangrijk als het gaat om bewust wording, informatie en onafhankelijke, soms kritische voorlichting over financiële zaken en producten. Het zijn organisaties die staan voor de belangen van consumenten en die hen helpen beter om te gaan met geldzaken. De wetenschap zorgt voor inzicht. De wetenschap laat zien hoe (groepen van) consumenten ervoor staan als het gaat om bewustwording, kennis, houding en gedrag rond allerlei financiële zaken. Inzichten waarmee alle factoren op het financiële speelveld hun werk, producten en diensten kunnen verbeteren en vernieuwen. 8 Jaarplan Wijzer in geldzaken

6 Platform CentiQ, Wijzer in geldzaken Op initiatief van het ministerie van Financiën werken ruim 40 partijen uit al deze sectoren samen aan de financiële bewustwording, emancipatie en educatie van de consument. Gekozen is voor een platform omdat vanwege de omvang en breedte van de pro ble matiek de inzet van veel partijen nodig is. Maar ook omdat door een slimme en gecoördineerde inzet van bestaande activiteiten, aangevuld met nieuwe en met de actieve steun van ambassadeurs, meer bereikt kan worden met minder geld. Waar in Engeland de CFED met 134 mensen en een budget van 32,9 miljoen pond werkt aan het verbeteren van de financiële kennis en vaardigheden van de Engelse consument, heeft het ministerie van Financiën voor een netwerkorganisatie gekozen, ondersteund door een klein projectteam en met een budget van 3,7 miljoen. Daarnaast financieren partners eigen projecten en activiteiten. Feiten en cijfers Ruim 60% van de mensen werkzaam in loondienst is volledig onbewust van het pensioen. Eén op de tien huishoudens heeft problematische schulden. Het gaat naar schatting om huishoudens. Tweederde van de werklozen komt sinds het baanverlies (zeer) moeilijk rond. Van de werklozen die moeilijk rondkomen, geeft 44% aan dat ze geen grip op hun financiën hebben. Ruim 30% van de Nederlanders geeft aan onvoldoende te weten van financiële producten, belastingen en pensioenopbouw. 26% van de Nederlanders gebruikt vakantiegeld voor het aflossen van schulden. Een kwart van de volwassen kinderen wordt financieel ondersteund door ouders. In januari 2010 was de gemiddelde totale schuld van de studenten die op dat moment verplicht moesten aflossen euro. Eén op de drie Nederlanders geeft aan dat het nu moeilijker is om de eigen financiën te regelen dan tien jaar geleden. Daarnaast merkt circa de helft van de Nederlanders de gevolgen van de economische crisis in de eigen situatie. Een toekomstbestendig pensioen vereist een lager ambitieniveau of een groter risico bij deelnemers. Eenderde van de jongeren vertoont risicovol gedrag; ze hebben schulden en spelen om geld. Door de economische crisis is 75% van de ouders meer belang gaan hechten aan de financiële opvoeding. Tweederde van de jongeren vindt het moeilijk om met geld om te gaan. Ruim 50% van alle jongeren vindt dat hun ouders hen de waarde van geld niet goed hebben bijgebracht. 75% van de ouders vindt dat niet alleen zij, maar ook het onderwijs een rol heeft bij de financiële opvoeding. In 21 Amerikaanse staten zijn leerlingen nu verplicht lessen persoonlijke financiën te volgen. Zowel de OESO als de EU hebben internationale financiële educatieprogramma s opgezet. In het platform CentiQ, Wijzer in geldzaken bundelen partners hun krachten om consumenten beter te bereiken, te informeren en te helpen om wijzer in geldzaken te worden. Het platform stelt de consument centraal, fungeert als wegwijzer, voert gezamenlijke projecten en activiteiten uit en stemt activiteiten van partners op elkaar af. Zodat de consument door de financiële bomen het bos gaat zien en zijn eigen verantwoordelijkheid kan nemen. De Consumer Financial Education Body (CFED) is verantwoordelijk voor het verbeteren van de financiële kennis en vaardigheden van consumenten zodat ze hun eigen financiële zaken kunnen regelen. Het budget van 32,9 miljoen pond bestaat uit fees van financiële dienstverleners die vallen onder het toezicht van de Financial Services Authority (FSA). Pensioenbewustzijnmeter (2009), CentiQ, Pensioenkijker.nl, TNS-NIPO, Universiteit van Tilburg Huishoudens in de rode cijfers (2009), Panteia Zonder werk; de financiële gevolgen van werkloosheid (2010), Nibud Financieel Inzicht in Nederland (2008), Universiteit van Tilburg, Universiteit van Wageningen Vakantiegeldenquête (2010), Nibud. De ouder als financier? (2010), Nibud Leengedrag van studenten (2010), Nibud Publieksmonitor Wijzer in geldzaken (2010), Veldkamp Een sterke tweede pijler (2010), Commissie Goudswaard Financieel inzicht van 8 tot 18 jarigen in Nederland (2008), In opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken uitgevoerd door Radboud Universiteit Nijmegen Financiële opvoeding (2010), Nibud. Financieel inzicht van 8 tot 18 jarigen in Nederland (2008), In opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken uitgevoerd door Radboud Universiteit Nijmegen Financieel inzicht van 8 tot 18 jarigen in Nederland (2008), In opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken uitgevoerd door Radboud Universiteit Nijmegen Publieksmonitor Wijzer in geldzaken (2010), Veldkamp 10 Jaarplan Wijzer in geldzaken

7 04 x1 Strategische titel agenda titel Het werken aan de financiële bewustwording en zelf redzaamheid van consumenten is een kwestie van lange adem. Daarom heeft het platform CentiQ, Wijzer in geldzaken in 2008 een strategische agenda opgesteld voor de periode De basis voor deze agenda werd gelegd door grootschalig onderzoek naar de belangrijkste feiten, knelpunten en doelgroepen en een gedegen inventarisatie van actuele (internationale) ontwikkelingen. In 2011 wordt de agenda voor de komende jaren opgesteld. Missie Partners willen de financiële inzichten en vaardigheden van consumenten vergroten en bevorderen dat consumenten bewust financiële beslissingen nemen. Door hun krachten te bundelen willen partners consumenten beter bereiken, informeren en helpen wijzer in geldzaken te worden. Doelstelling Consumenten hebben grip op hun financiën. Nu en later. Ze zijn actief betrokken en/of winnen deskundig advies in om te komen tot weloverwogen financiële beslissingen die bijdragen aan het realiseren van hun persoonlijke doelen. 12 Jaarplan Wijzer in geldzaken 2011 Programma s en projecten Drie programma s vormen het fundament van de strategische agenda: Financiën op orde Jong geleerd is oud gedaan (financiële opvoeding, onderwijs en jongerencommunicatie) Zorg voor de toekomst Per programma zijn doelstellingen geformuleerd en jaarlijks worden projecten uitgevoerd door (combinaties) van partners. De programma s zorgen voor een scherpe focus en systematische aanpak zodat de juiste projecten/activiteiten door de jaren heen tot het gewenste resultaat leiden. Centrale activiteiten Vier centrale activiteiten ondersteunen de programma s. De eerste is het werken aan de bewustwording van consumenten. Onder andere via free publicity, met de steun van ambassadeurs, door aan te haken bij actuele gebeurtenissen en vooral door gebruik te maken van aansprekende projecten. De tweede is de wegwijsfunctie, die consumenten maar ook professionals de weg wijst naar beschikbare informatie en handige checklists, tips, handreikingen, lesmateriaal en adviezen, onder andere via De derde is onderzoek. Projecten worden gestart en gecontinueerd als uit onderzoek blijkt dat een doelgroep en/of thema risicovol is en inspanningen nodig zijn om deze risico s te verminderen. Evaluaties van projecten en monitoronderzoek zorgen voor inzicht in de realisatie van doelstellingen en maken het mogelijk om tijdig bij te sturen. Als vierde zorgen netwerkactiviteiten ervoor dat men elkaar weet te vinden, kennis wordt gedeeld, dat projecten en activiteiten van partners op elkaar worden afgestemd en dat waar mogelijk wordt samen gewerkt. 13

8 05 x1 Resultaten titel 2010 titel op hoofdlijnen In 2010 is het werk van het platform CentiQ, Wijzer in geldzaken in een stroomversnelling terechtgekomen. Een groot aantal projecten en activiteiten van platform en partners werd uitgevoerd, pilots werden opgeschaald, er werd volop ingespeeld op actuele gebeurtenissen en er was voortdurende aandacht voor verbetering en innovatie. De toegevoegde waarde van het platform kwam vooral tot uitdrukking in projecten waarbij de kracht van partners werd gebundeld. De Week van het geld is hiervan een goed voorbeeld. Ook het consequent uitwisselen van kennis en ervaring zorgde voor een steeds effectievere en kostenefficiëntere aanpak. In de hoofdstukken 7 en 8 staat een overzicht van de projecten en activiteiten van platform en de partners, zoals die in 2010 zijn uitgevoerd. Media hebben continu aandacht besteed aan het thema omgaan met geld. Selectie van gerealiseerde doelstellingen in 2010 Een groot aantal partners heeft stappen gezet op het terrein van schuldpreventie en een Schuldpreventiewijzer ontwikkeld waarmee gemeenten/kredietbanken aan de slag kunnen gaan; VMBO-scholen zijn actief benaderd om het leren omgaan met geld in hun onderwijsaanbod op te nemen; Tijdens de Week van het geld heeft 25% van de basisscholen aandacht besteed aan het leren omgaan met geld; Het aantal bezoekers van de website is in de loop van het jaar gegroeid naar per maand, waarvan 80% doorklikt naar partnersites; Ruim jongeren kregen via themasites van tips over mobiel bellen en bijbaantjes; ING-bank heeft een digitaal huishoudboekje gelanceerd; De pensioenbewustzijnsmeter is geïntroduceerd en maakt het mogelijk dat organisaties het pensioenbewustzijn op dezelfde manier meten; Media hebben continu aandacht besteed aan het thema omgaan met geld. De lessen van 2010 De strategische agenda met de drie programma s zorgt voor continuïteit, biedt een helder kader voor de juiste projecten en activiteiten, brengt focus aan en maakt sturing op langetermijndoelen mogelijk; De meerwaarde van het platform is vooral de krachtenbundeling van partners, het afstemmen van activiteiten en het voorkomen van doublures en lacunes; Pilots, experimenten en het tijdig betrekken van partners zorgen voor innovatie en verbetering; Een activiteiten-/evenementenkalender moet ervoor zorgen dat activiteiten nog beter op elkaar afgestemd worden en dat partners tijdig kunnen aanhaken; 14 Jaarplan Wijzer in geldzaken

9 Onderzoek moet integraal onderdeel zijn van de programma s. De expertgroep onderzoek zorgt voor een gezamenlijke onderzoeksagenda, waarvan de publieksmonitor en de pensioenbewustzijnsmeter twee voorbeelden zijn. Meer aandacht is nodig voor het toegankelijk maken/uitwisselen van onderzoeksresultaten en het ontwikkelen van nieuwe methoden/tools voor het leren omgaan met geld op basis van die onderzoeksresultaten. Ook leren van wetenschappelijke inzichten over gedragsverandering is noodzakelijk; Externe communicatie moet integraal onderdeel zijn van de programma s en projecten; Continue aandacht voor Wijzer in geldzaken zorgt ervoor dat omgaan met geld hoog op de agenda blijft staan, waardoor het bewustzijn dat geldzaken belangrijk zijn op niveau blijft. Hiervoor is soms de inzet van specifieke campagnes nodig; Aansprekende activiteiten en actuele gebeurtenissen, zoals de Week van het geld, de introductie van digitale huishoudboekjes, pensioenspreekuren op hogescholen, het virtuele karakter Cash, onderzoeksresultaten en de inzet van ambassadeurs dragen de platformcommunicatie van Wijzer in geldzaken; Het motto Wijzer in geldzaken stelt de consument centraal, verbindt projecten/ activiteiten van platform en partners en zorgt ervoor dat partners die communiceren over geldzaken kunnen aanhaken en gebruik kunnen maken van het algemene bewustzijnsniveau. Het motto moet de komende jaren ook worden ingezet bij projecten die gericht zijn op specifieke doelgroepen of thema s; De website die consumenten en professionals de weg wijst naar betrouwbare en laagdrempelige informatie en tools/hulpmiddelen van partners, is verder verbeterd en uitgebreid met o.a. een portal voor het onderwijs en een partnerportal (MijnCentiQ). De wegwijsfunctie zorgt ervoor dat consumenten hun weg naar de juiste partnersites weten te vinden; De stuurgroep stuurt op hoofdlijnen en het projectteam stelt jaarplannen op, brengt partners bij elkaar, coördineert platformactiviteiten, neemt initiatieven, zorgt voor kennisuitwisseling, organiseert (netwerk)bijeenkomsten en voert onderzoeks- en communicatieactiviteiten uit. Partners voeren projecten en activiteiten uit, in platformverband of op eigen initiatief. Expert- en projectgroepen moeten in de toekomst tijdig betrokken worden bij de ontwikkeling en uitvoering van projecten, zodat optimaal van de beschikbare expertise en capaciteit gebruik wordt gemaakt. Harman Korte, Autoriteit Financiële Markten (AFM), Stuurgroeplid CentiQ, Wijzer in geldzaken Onze belangrijkste taak als AFM is het toezicht op de financiële markten. Maar toezicht is één van de instrumenten om financiële markten goed te laten functioneren. Net zo belangrijk is dat consumenten goede gesprekspartners zijn voor de financiële sector. Dat consumenten zich goed (laten) informeren en weten waar ze op moeten letten als ze een financieel product kopen. Zorgelijk vindt de AFM de pensioenkennis en pensioenverwachtingen van consumenten. Uit onderzoek, ook van de AFM, blijkt dat veel deelnemers aan pensioenregelingen geen inzicht hebben in hun pensioen en verkeerde verwachtingen hebben. Het platform Wijzer in geldzaken biedt ons de mogelijkheid om samen met de pensioensector en de andere partners te werken aan het verbeteren van de pensioenkennis en het verkleinen van die verwachtingskloof. Zodat de consument weet wat hij kan verwachten en, zo nodig, tijdig zelf maatregelen kan nemen. Dat is onze prioriteit voor Jaarplan Wijzer in geldzaken

10 06 x1 Plannen 2011: titel Focus,verbinden titel en versterken Continuïteit is essentieel bij het werken aan de financiële zelfredzaamheid en educatie van de consument. Het uitvoeren van de strategische agenda staat daarom ook in 2011 weer centraal. Met als motto: focus, verbinden en versterken. De komende jaren, en misschien wel decennia, zal het versterken van de financiële zelfredzaamheid van de consument een belangrijke opgave blijven. Platform en partners staan voor grote uitdagingen. De komende jaren bezuinigt de overheid stevig. Vrijwel iedereen zal daarvan de gevolgen ondervinden. Regelingen voor de oude dag zijn aan forse veranderingen onderhevig. Het gevolg van al deze bezuinigingen en veranderingen is dat meer kosten voor rekening van de consument gaan komen en zij dus tijdig financiële maatregelen moeten nemen. Onderzoek laat zien dat veel (jonge) consumenten nu al weinig financiële kennis en vaardigheden hebben en het moeilijk vinden met geld om te gaan. De komende jaren, en misschien wel decennia, zal het versterken van de financiële zelfredzaamheid van de consument een belangrijke opgave blijven. In 2011 werken platform en partners verder aan de drie programma s: Financiën op orde, Jong geleerd is oud gedaan en Zorg voor de toekomst. Projecten gaan een volgende fase in, succesvolle activiteiten worden uitgebouwd en waar nodig worden nieuwe initiatieven ontwikkeld. De centrale activiteiten (bewustwording, wegwijsfunctie, onderzoek en netwerk) zorgen voor een stevig fundament voor continuïteit, verbinding en verbetering. Speerpunten 2011 Programma Financiën op orde: Focus op schuldpreventie; ondersteuning van gemeenten via de Schuldpreventiewijzer, het ontwikkelen van tools om grip te krijgen op de eigen financiën en pilots met loketten voor financiële vragen centraal staan; Programma Jong geleerd is oud gedaan: Verdere verankering van financiële educatie in het onderwijs, waaronder de inzet van gastlessen, is het belangrijkste speerpunt (jongeren leren omgaan met geld). Met financiële ouderavonden en financiële opvoedingstips worden ouders ondersteund bij de financiële opvoeding van hun kinderen; Programma Zorg voor de toekomst: Vergroten van de bewustwording en kennis over (pensioen)voorzieningen voor de oude dag staan centraal. De introductie van het Pensioenregister begin 2011 moet er in combinatie met gerichte (voorlichtings)activiteiten op termijn toe leiden dat Nederlanders pensioenbewust worden en zo nodig tijdig maatregelen nemen; Bewustwording: Platform en partners besteden in 2011 specifiek aandacht aan het onderwerp realistische verwachtingen van financiële producten, diensten en voorzieningen. Risicogroepen en specifieke thema s krijgen meer accent. Een jaarkalender met evenementen en activiteiten van platform en partners zorgt voor samenhang en wordt ingezet om permanente media-aandacht te genereren. Mogelijkheden voor de inzet van online en social media worden verder in kaart gebracht en actief benut; Onderzoek: In 2011 ligt het accent op het vertalen van onderzoeksresultaten naar praktisch toepasbare tools. 18 Jaarplan Wijzer in geldzaken

11 Trends en ontwikkelingen Pensioenen staan onder druk. In het najaar van 2010 werd bekend dat een aantal pensioenfondsen forse maatregelen moet nemen. Dit past in een discussie over de houdbaarheid van het pensioenstelsel (zie het rapport van de commissie-goudswaard). In september 2010 heeft de Tweede Kamer in een kamerbrede motie de eis geformuleerd dat bankiers hun gedrag wijzigen en de gedragscode aanscherpen en vragen dit ook van verzekeraars en pensioenfondsen, dit n.a.v. de 27 aanbevelingen van de commissie-de Wit. Incassobureaus constateren dat de openstaande vorderingen in het 2e kwartaal 2010 zijn opgelopen tot 5,6 miljard euro. Dit is 30% meer dan in hetzelfde kwartaal in Volgens hen vormen de hoge schulden een rem op de economie. Meer dan 10% van de mensen mist basisvaardigheden. Daarbij gaat het om b.v. digitale, financiële en sociale vaardigheden en om lezen, schrijven en rekenen. Dit betekent dat deze Nederlanders niet volwaardig kunnen meedraaien in de samenleving. Bepaalde groepen in de samenleving hebben behoefte aan eerste hulp bij vragen. Met initiatieven zoals de Centra voor Jeugd en Gezin, het Juridisch Loket en het UWV-werkplein proberen organisaties te voorzien in deze behoefte. Sommige bankklanten betreuren het verdwijnen van lokale banken en pleiten voor herstel van het menselijk contact. De WRR concludeert in haar rapport De menselijke beslisser dat voorlichting, alleen en in de traditionele zin toegepast, onvoldoende is om gedrag te veranderen. Er moet gezocht worden naar de juiste (en vaak ook nieuwe) mix van beleidsinstrumenten om gedrag te beïnvloeden. Voorlichting kan wel de intentie van mensen om (anders) te gaan handelen beïnvloeden, maar voor de feitelijke gedragsverandering is meer nodig (sturing, prikkels, faciliteiten/ hulpmiddelen, regels, voorschriften, handhaving). 6.1 Financiën op orde: Focus op schuldpreventie Bezuinigingen en veranderingen die de komende jaren op stapel staan maken het nog noodzakelijker dat consumenten financieel zelfredzaam zijn. Meer kosten komen voor rekening van de consument en hij zal meer financiële zaken zelf moeten regelen, bijvoorbeeld voor de oude dag. Inzicht en overzicht in de huishoudfinanciën, nu en later is een basisvoorwaarde voor financiële zelfredzaamheid. De hoofddoelstelling van het programma Financiën op orde is dan ook om consumenten te helpen om grip te krijgen op hun financiën en om te voorkomen dat zij financiële problemen/schulden krijgen. Schuldpreventie staat in 2011 centraal. Vooruitlopend op de Wet op de Schuldhulpverlening wordt de in 2010 ontwikkelde Schuldpreventiewijzer (beleidsstuk, stappenplan en projectendatabase) breed verspreid bij gemeenten, kredietbanken en andere schuldhulpverlenende organisaties en vindt er actieve ondersteuning plaats bij preventieactiviteiten. Het accent ligt verder op het ontwikkelen en toepassen van tools die helpen om de grip op en het inzicht in de eigen financiën te krijgen, zoals digitale huishoudboekjes en financiële scans. Mogelijkheden worden verkend om in een aantal steden een loket te openen voor financiële vragen waar consumenten terechtkunnen voor onafhankelijke en laagdrempelige informatie over geldzaken. Ook de reizende Wijzer in geldzaken Parade in bibliotheken zorgt dat mensen leren omgaan met geld en praktische tips en informatie krijgen. Belangrijk is dat de nu opgebouwde bewustwording ook in 2011 op niveau blijft. Daarvoor moet het thema omgaan met geld permanent aandacht krijgen. Aansprekende projecten, inhaken op actuele gebeurtenissen en de inzet van ambassadeurs zijn belangrijke pijlers voor het genereren van publiciteit. De publieksmonitor houdt de vinger aan de pols, zodat platform en partners tijdig kunnen bijsturen en zo nodig aanvullende activiteiten kunnen inzetten. Petra Lugtenburg, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Stuurgroeplid CentiQ, Wijzer in geldzaken Het voorkomen van schulden is net zo belangrijk als het oplossen ervan. Zo n huishoudens hebben problematische schulden en het aantal huishoudens met betalingsachterstanden is weer licht toegenomen. Lag tot nu toe het accent op schuldsanering, in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening die in voorbereiding is gaat het ook om schuldpreventie. Samen met platformpartners en andere partijen hebben we in 2010 hard gewerkt aan een stevig netwerk en een toolkit met preventie-instrumenten waarmee gemeenten straks aan de slag kunnen. Het kunnen omgaan met geld en het kunnen overzien van financiële risico s is eigenlijk een basisvaardigheid die iedereen moet beheersen om zelfstandig te kunnen deelnemen aan onze samenleving èn om schulden te voorkomen. Wij steunen de projecten en activiteiten van het platform en van partners zoals het Nibud zodat consumenten financieel zelfredzaam worden. Bewustwording, goede en onafhankelijke informatie en tijdige hulp zijn daarbij essentieel. Wij zetten ons daarom in voor het platform Wijzer in geldzaken, omdat je samen nu eenmaal meer bereikt dan alleen. 20 Jaarplan Wijzer in geldzaken

12 Concrete doelstellingen voor 2011 zijn: 40% van de gemeenten werkt met de Schuldpreventiewijzer; 60% van de consumenten die via internet bankieren, kunnen gebruikmaken van een digitaal huishoudboekje; Drie pilots voor een loket voor financiële vragen. Hieronder een overzicht van projecten die op initiatief, met (financiële) steun en/of met betrokkenheid van Wijzer in geldzaken tot stand gaan komen: Wijzeringeldzaken expert-pitch (Markt)partijen met innovatieve ideeën, plannen en producten om de consument financieel zelfredzaam te maken presenteren zich tijdens een expert-pitch voor partners/ experts uit het platform CentiQ, Wijzer in geldzaken. Doel is leren van elkaar, samenwerking entameren en kansrijke ideeën snel ontwikkelen/uitrollen. Partners, marktpartijen Project Inhoud Partner(s)/partijen Gemeenten aan de slag met schuldpreventie Digitale huishoudboekjes Pilot loket voor financiële vragen Pilot financiële scan Verspreiden Schuldpreventiewijzer bij gemeenten, kredietbaken en andere schuldhulpverlenende organisaties; Organiseren bijeenkomsten en ondersteunen gemeenten; Netwerk schuldpreventie uitbouwen en versterken. Banken stimuleren om digitale huishoudboekjes aan te bieden; Stimuleren dat alle banken gebruikmaken van dezelfde Nibud-referentiecijfers. Gebruikmakend van bestaande ervaringen in binnen- en buitenland worden drie pilots opgezet om te verkennen of een loket voor eerste informatie en hulp bij geldzaken, haalbaar en uitvoerbaar is en zo ja op welke wijze. Werkgevers/HR-afdelingen bieden werknemers een financiële scan aan, versterken daarmee het financiële inzicht en voorkomen negatieve effecten van financiële problemen op het werk/de arbeidsproductiviteit. Gebruikmakend van Nibud-informatie om schulden op de werkvloer te signaleren; Organisaties vertegenwoordigd in de stuurgroep CentiQ voeren een pilot uit, maken gebruik van online tool voor een financiële scan en fungeren als voorbeeld/ambassadeur. Risicogroep: ZZP ers Inventariseren vragen/problemen ZZP ers + hoe ZZP ers te bereiken; Verbeteren/aanvullen Geldboek voor ondernemers (o.a. tabbladen, flyer, coachingspool). SZW, Financiën, Divosa, NVVK, Nibud; VNG, MO-groep Partners, waaronder NVB, banken, Nibud NVB, Adfiz, Verbond van Verzekeraars, Nibud, Consumentenbond, Hogescholen; gemeenten, woningbouwcorporaties Nibud, VFFP, stuurgroep CentiQ Partners, waaronder Nibud, NVB, Verbond van Verzekeraars; EL&I, FNV zelfstandigen, KvK, SZW, EZ, diverse ZZP-netwerken 6.2 Jong geleerd is oud gedaan: Onderwijs en ouders aan zet Jong leren omgaan met geld is de beste garantie voor bewust financieel gedrag en het voorkomen van financiële problemen, zo blijkt uit onderzoek. Financiële opvoeding door ouders en thuis het goede voorbeeld krijgen, moeten hand in hand gaan met leren omgaan met geld op school, van basisonderwijs tot hogeschool en universiteit. En omdat jongeren elkaar ook onderling sterk beïnvloeden is communicatie met en voor jongeren over geldzaken noodzakelijk. Financiële opvoeding, op school leren omgaan met geld en jongerencommunicatie zijn dan ook de drie pijlers van het programma Jong geleerd is oud gedaan. Verdere verankering van omgaan met geld in het onderwijs is in 2011 een belangrijk speerpunt. Platform en partners werken hier systematisch aan. Met onderzoek, inventarisaties van kerndoelen, eindtermen en lesmateriaal, een basisvisie voor verschillende onderwijsniveaus, handreikingen en trainingen voor docenten, pilots en experimenten, gastlessen en het betrekken van onderwijsorganisaties. Nu is het onderwijs aan zet. Bestaande vakken bieden volop mogelijkheden om aandacht te besteden aan leren omgaan met geld en het platform stimuleert en ondersteunt scholen, docenten, uitgevers van lesmateriaal, kinderen en jongeren het hele jaar met concrete uitwerkingen, voorbeeldlessen, gastlessen, tools en communicatie. Het leren omgaan met geld moet, zoals al in veel landen gebruikelijk is, worden opgenomen in kerndoelen en eindtermen. Met onderwijsactiviteiten als deelname aan de Nationale Onderwijstentoonstelling (januari) en de organisatie van de Week van het geld (november) zorgen partners en platform voor extra aandacht en gerichte acties. Risicogroep: Studenten Wijzer in geldzaken Parade Nibud-tools en instrumenten Follow-up bestaande activiteiten, waaronder promotie en zo nodig ontwikkelen nieuw materiaal Reizende interactieve tentoonstelling in bibliotheken, aangevuld met lokale geldevents om jong (en oud) te leren omgaan met geld (in 2011 m.n. ook aandacht voor pensioen). Helpdesk Individuele koopkrachtberekeningen Geldproblemenonderzoek & bindingstechnieken o.a. Nibud en DUO Partners en bibliotheken Nibud 22 Jaarplan Wijzer in geldzaken

13 Tweede speerpunt in 2011 is de financiële opvoeding door ouders. Bestaande activiteiten, middelen en succesvolle experimenten zoals het koppelen van lessen op school aan financiële ouderavonden, worden breed onder de aandacht gebracht, waarbij gebruik wordt gemaakt van rolmodellen. Hieronder een overzicht van (mogelijke) projecten die op initiatief, met (financiële) steun en/of met betrokkenheid van Wijzer in geldzaken tot stand gaan komen: Project Inhoud Partner(s)/partijen Communicatie met en voor jongeren is ook in 2011 de noodzakelijke basis voor financiële educatie en financiële opvoeding. Het virtuele karakter Cash helpt jongeren slim om te gaan met geld, op (digitale) plekken waar jongeren komen en sluiten aan bij actuele thema s. Concrete doelstellingen voor 2011 zijn: 50% van alle basisscholen is in 2011 bereikt met informatie over leren omgaan met geld ; 25% van alle basisscholen die zijn bereikt, heeft in een (gast)les het onderwerp leren omgaan met geld behandeld; 1 miljoen jongeren hebben in 2011 actief informatie gezocht over geldzaken. Leren omgaan met geld verankeren in het onderwijs Trainingen docenten van 250 scholen (basisonderwijs, VMBO en speciaal onderwijs) zodat ze aan de slag gaan met de handreikingen financiële educatie in hun lessen; Samenwerking met onderwijsorganisaties zodat hun achterban (de scholen) leren omgaan met geld verankeren in schoolwerkplannen, vakken, lessen; Gastlessen op basisscholen door partners en door studenten van hogescholen ; Scholen/docenten activeren om in bestaande vakken bovenbouw HAVO/VWO aandacht te besteden aan omgaan met geld en zo nodig handreiking/voorbeeldlessen te ontwikkelen; Verzamelen best practices, methoden, middelen/tools uit binnen- en buitenland, zowel profit als non-profit, gericht op jongeren (waaronder ontwikkelen van do s en don ts, rol onderwijs, (digitale) leermiddelen/media, omgaan met geld koppelen aan jong ondernemerschap, lessen op school koppelen aan financiële ouderavonden); Aanvullen bestaande handreikingen met nieuwe tools, concrete uitwerkingen en voorbeeldlessen en toegankelijk maken via het onderwijsportal op en andere relevante onderwijssites; Nibudjong.nl actualiseren en onderwijsproof maken; Gerichte promotie- en distributie van handreikingen, lesmateriaal, tools; Bij beslissers/stakeholders bevorderen dat leren omgaan met geld verankerd wordt in het onderwijs met o.a. een (argumentatie)kaart. Partners, waaronder Nibud, Verbond van Verzekeraars, NVB, SLO; APS, MBO-raad, VO-raad, VECON Nationale Onderwijstentoonstelling De Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) is dé vakbeurs voor het onderwijs, die bezocht wordt door zo n docenten en schoolleiders. Partners en platform zijn aanwezig om het belang van het thema leren omgaan met geld in het onderwijs onder de aandacht te brengen. Partners, waaronder Verbond van Verzekeraars, Nibud, NVB, DNB en het Geldmuseum Week van het geld In de week van 7 november staat het omgaan met geld centraal en organiseren zoveel mogelijk partners bewustwordings- en activeringsactiviteiten gericht op kinderen en jongeren (schooltv, gastlessen, e.d.). Partners, waaronder Nibud, Verbond van Verzekeraars, NVB; Teleac Financiële opvoeding Gebruik van rolmodellen voor ouders; Ontwikkelen voorbeeldles in combinatie met financiële ouderavond; Verder uitrollen van financiële ouderavonden; Communicatie met tips voor ouders, waaronder mini-brochure. Partners, waaronder Nibud, NVB, Verbond van Verzekeraars 24 Jaarplan Wijzer in geldzaken

14 Risicogroep: kwetsbare/ zwakke jongeren (ca ) Een moeilijk bereikbare groep met vaak grote financiële en andere problemen Activiteiten met en voor jongeren Jongerenonderzoek Evalueren bestaande lesdoos en mogelijkheden verkennen om via/met specifieke professionals (o.a. jongerenwerkers) deze groep te bereiken. Virtueel karakter Cash helpt jongeren slim om te gaan met geld. Thema s in overleg met partners. Uitvoeren jongerenonderzoek ter evaluatie en onderbouwing van vervolgactiviteiten; Op basis van bestaande jongerenonderzoeken, nadere analyses, combinatiemogellijkheden, e.d. Partners, waaronder Nibud; ASR; Kredietbank Groningen, MO-groepJongerenwerk Partners, waaronder SZW, Financiën, Nibud, Consumentenbond, Verbond van Verzekeraars; Stichting Weet wat je besteedt Partners, waaronder NVB, Verbond van verzekeraars, Nibud, Stichting Weet wat je besteedt In drie stappen van pensioenonbewust naar pensioenbewust De partners van CentiQ, Wijzer in geldzaken hebben samen met wetenschappers de pensioenbewustzijnsmeter ontwikkeld. Daarin worden drie stappen naar pensioenbewustzijn onderscheiden: 1. Overzicht: weten wat straks je pensioeninkomen wordt 2. Inzicht: begrijpen wat dit voor jou betekent 3. Actie: zo nodig aanvullende maatregelen nemen Voordeel van de pensioenbewustzijnsmeter is dat iedereen het pensioenbewustzijn op dezelfde manier gaat meten, waardoor uitkomsten vergelijkbaar zijn. Voordeel is ook dat via tussenmetingen de voortgang naar pensioenbewustzijn kan worden gevolgd, haalbare doelstellingen geformuleerd kunnen worden en eventueel aanvullende /andere activiteiten ingezet kunnen worden. 6.3 Zorg voor de toekomst: Pensioen moet je doen! De toekomst moeten we nu regelen en niet later. Dan is het te laat. Zeker op financieel gebied. Feiten over de vergrijzing en veranderingen rond het pensioen worden langzaam duidelijk. Maar wat betekent het nu voor mij? Dat is een vraag waarop veel Nederlanders het antwoord schuldig blijven. Als ze zichzelf die vraag überhaupt al stellen. Want uit onderzoek blijkt dat het pensioen een blinde vlek is bij veel mensen. Maar liefst 66% is volledig pensioenonbewust. Overzicht is de eerste stap op weg naar pensioenbewustzijn en daar ligt ook de focus voor Belangrijk is dat mensen weten wat ze later aan inkomen kunnen verwachten. Het pensioenregister dat in 2011 wordt geïntroduceerd, gaat een belangrijke rol spelen. Voor het eerst kunnen mensen, via internet, een pensioenoverzicht krijgen van de pensioenen die ze bij verschillende werkgevers hebben opgebouwd, inclusief wat dit later samen met AOW aan inkomen oplevert. Het platform speelt vooral een rol bij het op elkaar afstemmen, verbinden en versterken van bestaande en nieuwe activiteiten en projecten van partners. Daarnaast ondersteunt het platform partners met kennis, onderzoek, communicatie en faciliteiten en zet zo nodig aanvullende activiteiten in. Partners en platform willen bereiken dat het aantal volledig pensioenonbewuste Nederlanders eind 2011 is teruggebracht tot 50%. Vervolgens wordt verder gewerkt aan stap 2 (inzicht) en stap 3 (actie), zodat het percentage pensioenbewuste Nederlanders op termijn steeds verder toeneemt. Concrete en haalbare doelstellingen worden voor iedere stap steeds op basis van de uitkomsten van de pensioenbewustzijnsmeter vastgesteld. Pensioenbewustzijnsmeter (2009), CentiQ, Pensioenkijker.nl, TNS-NIPO, Universiteit van Tilburg Het pensioenregister start begin 2011 met een introductiecampagne met als doel dat consumenten het register weten te vinden en er gebruik van gaan maken. Voor meer informatie, checklists en tools kunnen consumenten terecht op de sites van CentiQ-partners en deze worden goed op elkaar afgestemd. Pensioenfondsen en werkgevers bereiden zich vooral voor op vragen van individuele consumenten. Naast de doelgroepen van het pensioenregister richten de partners zich vooral op de risicogroepen uit de pensioenbewustzijnsmeter. Partners stellen de consument centraal, ondersteunen elkaar maximaal en zetten zich in om informatie zo eenvoudig, begrijpelijk en inzichtelijk mogelijk te maken. Het platform zorgt ervoor dat kennis hoe doelgroepen het beste bereikt kunnen worden en welke communicatie het meest effectief is, breed wordt verspreid. Een actuele communicatiejaarkalender en aansprekende (media)activiteiten zorgen ervoor dat 26 Jaarplan Wijzer in geldzaken

15 Zorg voor de toekomst in 2011 het hele jaar op de maatschappelijke en media-agenda staat. Belangrijke kernboodschappen in 2011 zijn: Pensioen is samen, en ook zelf, zorgen voor later; Risico s kunnen een pensioen lager of hoger maken; Zorg voor je financiële toekomst is je eigen verantwoordelijkheid; Bekijk Mijnpensioenoverzicht.nl en neem actie als dat nodig is. In 2011 ligt het accent verder op het vertalen van de onderzoeksresultaten naar praktische tools en op het breed verspreiden van de kennis en inzichten uit de pensioenbewustzijnsmeter. Ook wordt het gebruik van de pensioenbewustzijnsmeter verder gestimuleerd. Begin 2011 komt een online versie beschikbaar. Concrete doelstelling voor 2011 is: 66% van de Nederlanders is volledig pensioenonbewust. Dit percentage wordt teruggebracht naar 50%. Hiernaast een overzicht van projecten die op initiatief, met (financiële) steun en/of met betrokkenheid van Wijzer in geldzaken tot stand gaan komen: Project Inhoud Partner(s)/partijen Vergroting pensioenbewustzijn Onderwijs: pensioen en andere life events Handreiking/best practices effectieve pensioencommunicatie/marketing; Jaarkalender (wie doet wat wanneer); Kernboodschappen; Pensioenevent (b.v. Dag van het Pensioen, Pensioen week, Pensioenvierdaagse); Checklists, tools en scenario s komen beschikbaar voor partners/sites; Indien nodig ontwikkelen integrale pensioenplanner; Pensioenbewustwording doelgroep < 40 jaar. Distributie via o.a. HR-afdelingen. De succesvolle pensioenspreekuren door HBO-studenten worden uitgebreid naar meer hogescholen. Het mes snijdt aan twee kanten: consumenten worden geholpen en jongeren (en hun omgeving) worden pensioenbewust; Pensioenbewustwordingsdebatten op hogescholen; Uitrol en uitvoeren cursus Wijzer in geldzaken op ROC s. Partners Partners, waaronder hogescholen, HBO-raad, ROC s. Pensioenkijker Pilot beslishulp hypotheken Pensioenonderzoek/ pensioenbewustzijnsmeter Stappenplan met gerichte vragen en wegwijzer naar tools en informatie van partners voor mensen die een huis kopen/ hypotheek afsluiten Monitoren doelstellingen stap 1; Formuleren doelstellingen stap 2/3; Aanbevelingen vervolgacties; Promotie gebruik pensioenbewustzijnsmeter; Vertalen onderzoeksresultaten naar praktische tools; Verspreiden onderzoekskennis. Partners, waaronder Nibud, AFM, Consumentenbond Partners 6.4 Platform, partners, projectteam en expertgroepen De toegevoegde waarde van het platform komt vooral tot uitdrukking in projecten waarbij de kracht van partners verbonden en versterkt wordt. Door de gecoördineerde inzet van activiteiten van bestaande partijen, aangevuld met een aantal gezamenlijke en nieuwe activiteiten en met de actieve steun van ambassadeurs wordt meer bereikt met minder geld. Voordeel voor de consument is dat hij kwalitatief beter en eenduidiger wordt bediend. De stuurgroep stuurt op hoofdlijnen, het projectteam faciliteert, coördineert en initieert gezamenlijke projecten, brengt partijen met elkaar in contact en zorgt voor kennisuitwisseling. Partners gaan een grotere rol spelen bij de totstandkoming en uitvoering van activiteiten en innovatieve projecten, ondermeer in expert- en projectgroepen. 28 Jaarplan Wijzer in geldzaken

16 Bij activiteiten als de Week van het geld en de Wijzer in geldzaken Parade bundelen partners ook hun communicatiekracht en zorgen met een afgestemd aanbod dat de consument meer grip kan krijgen op zijn financiën. Een jaarkalender helpt partners bij de planning van hun activiteiten en zorgt ervoor dat consumenten door de bomen het bos blijven zien. De website wordt geactualiseerd en gelinkt naar relevante sites (v.v.), zodat de wegwijsfunctie van het platform verder wordt versterkt. Het platform zet in op de uitbreiding van online activiteiten om de vindbaarheid te vergroten en relevante content van partners onder de aandacht te brengen. De publieksmonitor Wijzer in geldzaken geeft platform en partners inzicht in hoe de Nederlandse consument ervoor staat en zich ontwikkelt wat betreft omgaan met geld en zijn financiële zelfredzaamheid. Het meten van resultaten van alle activiteiten/ projecten op het gebied van financiële educatie is cruciaal voor platform en partners om op de lange termijn de hoofddoelstelling te kunnen realiseren en steeds de juiste en meest effectieve activiteiten te kunnen ontwikkelen. De mogelijkheden voor een financiële educatiemeter, waarmee platform en partners op uniforme wijze de resultaten kunnen meten, worden in 2011 onderzocht. Onderzoeksthema s worden bepaald op basis van prioriteiten en actuele gebeurtenissen. Concrete doelstellingen voor 2011 zijn: De website heeft unieke bezoekers per maand. Er worden vier netwerkbijeenkomsten georganiseerd bezoekers per maand op wijzeringeldzaken.nl. Hieronder een overzicht van projecten die op initiatief, met (financiële) steun en/of betrokkenheid van Wijzer in geldzaken tot stand gaan komen: Project/activiteit Inhoud Partners/partijen Wegwijsfunctie Versterken online media Jaarkalender financiële events/activiteiten Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Netwerk Evaluatie-instrument Actualiseren o.a. portal onderwijs, portal professionals, MijnCentiQ; Integreren/linken van/naar partnersites; Content leveren over financiële vaardigheden t.b.v. nieuwe website oefenen.nl (o.a. cursus Lees en Schrijf! Geld en rekenen wordt bewerkt); Content nog beter afstemmen op behoefte gebruiker op basis van online onderzoek. Optimaliseren online advertising; Aanwezigheid binnen social media versterken; Expert-meeting met partners/deskundigen over inzet online media. Een jaaroverzicht met alle events en activiteiten, zodat partners kunnen afstemmen en aanhaken en het onderwerp omgaan met geld permanent aandacht krijgt. Monitoren stand en ontwikkeling omgaan met geld; Aanbevelingen voor vervolgacties. Twee platformbijeenkomsten en twee informele netwerkbijeenkomsten; Expert pitches; Bijeenkomsten van de expertgroep onderzoek; Nieuwsbrieven. Gekeken wordt of er een uniform evaluatieinstrument kan worden ontwikkeld dat kan worden gebruikt om het succes van verschillende projecten te meten; Haalbaarheid van een standaard financiële educatiemeter onderzoeken (à la pensioenbewustzijnsmeter). Partners, projectteam Partners, projectteam Partners, projectteam Partners, expertgroep, projectteam Partners, projectteam Partners, projectteam Wim Mijs, Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), Stuurgroeplid CentiQ, Wijzer in geldzaken Bij banken komt de klant weer centraal te staan en die klant kan daar zelf aan meehelpen. Het klinkt misschien gek, maar banken zijn gebaat bij klanten die goed geïnformeerd zijn, de juiste vragen stellen en kunnen omgaan met geld. Daarom zijn we ook actief in het platform Wijzer in geldzaken. De introductie van het digitale huishoudboekje gekoppeld aan een betaalrekening is daardoor in een stroomversnelling gekomen en in 2010 had de ING met TIM de primeur. Het belangrijkste speerpunt voor ons is het programma Jong geleerd is oud gedaan. Onze jonge klanten hebben nu al vaak schulden en kennen de waarde van geld niet meer. Financiële educatie, vooral ook in het onderwijs, is absoluut noodzakelijk om ervoor te zorgen dat consumenten financieel goed beslagen ten ijs komen, ook bij hun bank. We dragen volop bij aan platformactiviteiten zoals de ontwikkeling van tools, de Week van het geld, de Wijzer in geldzaken Parade en geven les op scholen. En we werken als banken aan nieuwe vormen van sparen voor jongeren, vergelijkbaar met de vroegere Zilvervloot. Samen werken aan financieel bewuste consumenten, dat is ook als banken onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. 30 Jaarplan Wijzer in geldzaken

Actieplan 'Wijzer in geldzaken'

Actieplan 'Wijzer in geldzaken' DD-NR Regelingen en voorzieningen CODE 5.2.5.5 Actieplan 'Wijzer in geldzaken' bronnen Brief van de minister van Financiën, 19.6.2008, Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-1008, Kamerstuk 29507, nr. 62 In Nederland

Nadere informatie

Jaarplan 2012. Focus & verdieping

Jaarplan 2012. Focus & verdieping Jaarplan 2012 Focus & verdieping Voorwoord In 2011 heeft Wijzer in geldzaken, in samenwerking met haar partners, weer een grote stap voorwaarts gezet op het gebied van financiële educatie. Er zijn prachtige

Nadere informatie

Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek

Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek Pauline van Esterik-Plasmeijer Voorzitter Projectgroep Onderzoek Fred van Raaij Hoogleraar Economische psychologie, Universiteit van Tilburg Den Haag,

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Financieel bewustzijn kun je leren

Financieel bewustzijn kun je leren Financieel bewustzijn kun je leren prinses máxima 10 VERZEKERD! nummer 2, december 2010 Ze zet zich al jarenlang in voor een toegankelijke financiële sector. Sinds kort heeft ze er een nieuwe functie

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

Financiële Educatie aan Jongeren. Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens

Financiële Educatie aan Jongeren. Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens Financiële Educatie aan Jongeren Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens NVVK Studiedag Schuldhulpverlening 28 oktober 2014 WWJB richt zich op jongeren en hun financiën Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB)

Nadere informatie

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor Onderzoek Meer grip op pensioen Rapportage Pensioenmodule Publieksmonitor September 2012 Samenvatting (1/4) 1. Kennis over het eigen pensioen De helft van de mensen die via werkgever pensioen opbouwen

Nadere informatie

Werken aan hoger pensioenbewustzijn. Communicatiestrategie Pensioenfonds KPN 2016-2018

Werken aan hoger pensioenbewustzijn. Communicatiestrategie Pensioenfonds KPN 2016-2018 Werken aan hoger pensioenbewustzijn Communicatiestrategie Pensioenfonds KPN 2016-2018 Pensioen is een van de speerpunten in het beleid van Pensioenfonds KPN. Een keer per drie jaar formuleren we onze strategie.

Nadere informatie

OECD Programme for International Student Assessment PISA-2015

OECD Programme for International Student Assessment PISA-2015 OECD Programme for International Student Assessment PISA-2015 Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen Wat is PISA PISA (Programme for International Student Assessment) is het internationaal peilingonderzoek

Nadere informatie

Koninklijke Hoogheid, geachte heer Robbertsen [DdK Utrecht], geachte heer Bolsius [burgemeester Amersfoort], dames en heren,

Koninklijke Hoogheid, geachte heer Robbertsen [DdK Utrecht], geachte heer Bolsius [burgemeester Amersfoort], dames en heren, Toespraak Minister De Jager van Financiën Opening eerste Geldloket van Wijzer in Geldzaken Woensdag 23 mei 2012, 17.15 uur, Amersfoort Koninklijke Hoogheid, geachte heer Robbertsen [DdK Utrecht], geachte

Nadere informatie

Samenvatting. Bevorderen van verantwoord financieel gedrag in Nederland staat centraal

Samenvatting. Bevorderen van verantwoord financieel gedrag in Nederland staat centraal Jaarplan 2014 Samenvatting Ook in 2013 hebben de partners van Wijzer in geldzaken zich gezamenlijk ingezet voor het vergroten van financiële vaardigheden in Nederland. Een kleine greep uit de resultaten.

Nadere informatie

Financiële Educatie aan Jongeren. Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens

Financiële Educatie aan Jongeren. Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens Financiële Educatie aan Jongeren Thea Hazel-Stals Netty Blijlevens WWJB richt zich op jongeren en hun financiën Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) richt zich op het vergroten van de financiële zelfredzaamheid

Nadere informatie

3 Hoe pensioenbewust zijn we?

3 Hoe pensioenbewust zijn we? 3 Hoe pensioenbewust zijn we? Door verschillende instanties en bedrijven wordt onderzoek gedaan naar het pensioenbewustzijn van burgers, hun houding tegenover pensioen en de kennis die zij hebben van (hun)

Nadere informatie

Ambitie- en actieplan Financieel Netwerk Rijswijk

Ambitie- en actieplan Financieel Netwerk Rijswijk Ambitie- en actieplan Financieel Netwerk Rijswijk 2018-2020 Rijswijk, juni 2018 Rochelle Heerema, kwartiermaker Situatie Ondanks allerlei inspanningen van overheid en maatschappelijke organisaties groeit

Nadere informatie

Stichting Innovatief Onderwijs Nederland

Stichting Innovatief Onderwijs Nederland Stichting Innovatief Onderwijs Nederland ONTZORGT SCHOLEN OP ICT De ION QuickScan heeft als primair doel om scholen voor te bereiden op digitalisering van het onderwijs binnen. U kunt direct met de resultaten

Nadere informatie

6 Suggesties om het pensioenbewustzijn te vergroten

6 Suggesties om het pensioenbewustzijn te vergroten 6 Suggesties om het pensioenbewustzijn te vergroten Uit de panelbijeenkomsten die de Pensioencommissie heeft georganiseerd, is gebleken dat op het terrein van de communicatie veel in beweging is en dat

Nadere informatie

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND Schulden op de werkvloer brengen kosten en risico s met zich mee. Denk aan loonbeslag, ziekteverzuim of verminderd functioneren. Voor u als werkgever is het belangrijk dat

Nadere informatie

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen Vodo50 Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Aanleiding Nederland en Groningen moeten het voor de groei van de economie vooral hebben van actieve

Nadere informatie

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND Schulden op de werkvloer brengen kosten en risico s met zich mee. Denk aan loonbeslag, ziekteverzuim of verminderd functioneren. Voor u als werkgever is het belangrijk dat

Nadere informatie

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND

UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND UW WERKNEMERS FINANCIEEL GEZOND Schulden op de werkvloer brengen kosten en risico s met zich mee. Denk aan loonbeslag, ziekteverzuim of verminderd functioneren. Voor u als werkgever is het belangrijk dat

Nadere informatie

Publieksmonitor. & social media. Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012

Publieksmonitor. & social media. Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012 Publieksmonitor II: Mobiel bankieren, financiële informatie & social media Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012 Samenvatting (1/2) Mobiel bankieren 1. Twee op de tien Nederlanders van 18 jaar en ouder maken

Nadere informatie

Ik en Geld en 200% Economie

Ik en Geld en 200% Economie Ik en Geld en 200% Economie Codename Future verbindt het open domein met de methode. Kernpunten: actualisatie, regionalisatie, variatie We vertalen de maatschappelijke boodschap naar het onderwijs. Thema

Nadere informatie

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Wie wij zijn Het Retail Innovation Platform helpt de innovatie- en concurrentiekracht van de retailsector te versterken. Samen met retailers en andere

Nadere informatie

Datum Betreft Brief ter aanbieding antwoorden kamervragen van de leden Moors en Straus (VVD)

Datum Betreft Brief ter aanbieding antwoorden kamervragen van de leden Moors en Straus (VVD) > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513 AA1XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Kamervragen en antwoorden Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Financiën (IXB) voor het jaar 2011 (wijziging samenhangende met de

Kamervragen en antwoorden Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Financiën (IXB) voor het jaar 2011 (wijziging samenhangende met de Kamervragen en antwoorden Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Financiën (IXB) voor het jaar 2011 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) Vraag 1 Waarom zijn de structurele tegenvallers

Nadere informatie

Met elkaar voor elkaar

Met elkaar voor elkaar Met elkaar voor elkaar Publiekssamenvatting Oktober 2013 1 1 Inleiding Met elkaar, voor elkaar. De titel van deze notitie is ook ons motto voor de komende jaren. Samen met u (inwoners en beroepskrachten)

Nadere informatie

Datum 14 juli 2016 Kamervragen Straus, Aukje de Vries en Moors (VVD) over vmboleerlingen die aangeven onvoldoende kennis van geldzaken te hebben

Datum 14 juli 2016 Kamervragen Straus, Aukje de Vries en Moors (VVD) over vmboleerlingen die aangeven onvoldoende kennis van geldzaken te hebben >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den

Nadere informatie

PENSIOENMANAGEMENT NEDERLAND

PENSIOENMANAGEMENT NEDERLAND PENSIOENMANAGEMENT NEDERLAND Een innovatieve nieuwe organisatie die zich richt op werkgevers die hun werknemers optimaal willen informeren over pensioen en de overige verzekerde arbeidsvoorwaarden (employee

Nadere informatie

De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand.

De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand. De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand. Trendrapport voor consument en markt Is de financiële consument roekeloos? Kernboodschap van dit trendrapport Een grote groep

Nadere informatie

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie

Nadere informatie

Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc.

Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc. Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc. Over het FinQ onderzoek: Het FinQ onderzoek is in 2018 uitgevoerd door Motivaction. Voor de inhoudelijke begeleiding van het onderzoek,

Nadere informatie

Nieuwsbrief voor ouders/verzorgers, 12 september 2017

Nieuwsbrief voor ouders/verzorgers, 12 september 2017 Nieuwsbrief voor ouders/verzorgers, 12 september 2017 De kop is eraf. De introductieweek zit erop. Maandag zijn de lessen weer volgens rooster gestart. Maar liefst 178 leerlingen starten dit nieuwe schooljaar

Nadere informatie

Samen. stevige. ambities. werken aan. www.schoolaanzet.nl

Samen. stevige. ambities. werken aan. www.schoolaanzet.nl Samen werken aan stevige ambities www.schoolaanzet.nl School aan Zet biedt ons kennis en inspiratie > bestuurder primair onderwijs Maak kennis met School aan Zet School aan Zet is de verbinding tussen

Nadere informatie

Goed omgaan met geld. Achtergronden bij de competenties voor financiële zelfredzaamheid. Nibud, 2012

Goed omgaan met geld. Achtergronden bij de competenties voor financiële zelfredzaamheid. Nibud, 2012 Goed omgaan met geld Achtergronden bij de competenties voor financiële zelfredzaamheid Nibud, 2012 Inhoud 1 AANLEIDING... 2 2 COMPETENTIES BESCHREVEN ALS VAARDIGHEDEN... 4 3 AANSLUITEN BIJ INTERNATIONALE

Nadere informatie

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat.

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat. Majesteit, dames en heren. Hartelijk welkom! En, Majesteit, ik weet zeker dat ik hier namens alle aanwezigen spreek als ik zeg dat wij buitengewoon vereerd zijn dat U bij een deel van dit programma aanwezig

Nadere informatie

Naar een optimale relatie tussen mens en werk

Naar een optimale relatie tussen mens en werk Naar een optimale relatie tussen mens en werk Wij optimaliseren de mens-werkrelatie In een veranderende omgeving kan uw bedrijf of organisatie niet achterblijven. Meer dan ooit wordt u uitgedaagd om de

Nadere informatie

Speech van Klaas Knot bij het congres Ambitie loont Amsterdam, Wibauthuis, 10 november 2016

Speech van Klaas Knot bij het congres Ambitie loont Amsterdam, Wibauthuis, 10 november 2016 Speech van Klaas Knot bij het congres Ambitie loont Amsterdam, Wibauthuis, 10 november 2016 Amsterdam, Wibauthuis Klaas Knot heeft tijdens Ambitie Loont een congres georganiseerd door de Delta Lloyd Foundation,

Nadere informatie

In het nu volgende treft u een overzicht van de uitvoering van de desbetreffende toezeggingen en moties aan.

In het nu volgende treft u een overzicht van de uitvoering van de desbetreffende toezeggingen en moties aan. > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Investeren in vertrouwen. Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015

Investeren in vertrouwen. Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015 Investeren in vertrouwen Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015 1 Pensioenfonds Zorg en Welzijn: het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn Het meerjarenbeleidsplan 2011-2015 beschrijft welke

Nadere informatie

Beste HRM Dienstverlener voor de Overheid

Beste HRM Dienstverlener voor de Overheid Outplacement Outplacement Sta je aan het begin van een nieuwe stap in je loopbaan? Wij ondersteunen je bij het vinden van een nieuwe baan. Nieuwe keuzes maken is wat onwennig en het maakt je soms onzeker.

Nadere informatie

Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud. Loop geen onnodig risico. Verstandig Lenen

Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud. Loop geen onnodig risico. Verstandig Lenen Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud Loop geen onnodig risico Verstandig Lenen Een lening kan soms uitkomst bieden. Maar geld lenen kan ook voor problemen zorgen. In deze folder van het Nationaal

Nadere informatie

Datum 13 juni 2018 Betreft Kamervragen van de leden Bruins (ChristenUnie) en Raemakers (D66)

Datum 13 juni 2018 Betreft Kamervragen van de leden Bruins (ChristenUnie) en Raemakers (D66) > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Roadmap Institute for Positive Health. April 2016 Stichting IPH

Roadmap Institute for Positive Health. April 2016 Stichting IPH Roadmap Institute for Positive Health April 2016 Stichting IPH INTRODUCTIE VAN DE IPH ROADMAP De IPH roadmap schetst de resultaten die IPH de komende jaren wil realiseren. De weg naar de resultaten toe

Nadere informatie

Verankering laaggeletterdheid in gemeentelijk beleid. Soler Berk Stichting Lezen & Schrijven

Verankering laaggeletterdheid in gemeentelijk beleid. Soler Berk Stichting Lezen & Schrijven Verankering laaggeletterdheid in gemeentelijk beleid Soler Berk Stichting Lezen & Schrijven Dinsdag 30 oktober 2012 Stichting Lezen & Schrijven Stichting Lezen & Schrijven initiatief van H.K.H. Prinses

Nadere informatie

Handleiding digitale gesprekshulp Voorkom schulden samen

Handleiding digitale gesprekshulp Voorkom schulden samen Handleiding digitale gesprekshulp Voorkom schulden samen Inleiding De digitale gesprekshulp Voorkom Schulden Samen is ontworpen om gemeenten te ondersteunen bij het aan tafel krijgen van partijen om samen

Nadere informatie

Life-events en schuldpreventie Wat weten we en een voorbeeld uit de praktijk. 4 juni 2015 Stimulansz IMW Breda Kredietbank West-Brabant

Life-events en schuldpreventie Wat weten we en een voorbeeld uit de praktijk. 4 juni 2015 Stimulansz IMW Breda Kredietbank West-Brabant Life-events en schuldpreventie Wat weten we en een voorbeeld uit de praktijk 4 juni 2015 IMW Breda Kredietbank West-Brabant Programma Introductie wie zijn wij? Life-events en (risico op) schulden Inzichten

Nadere informatie

Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen

Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen Wijzer in geldzaken Mei 2012 Samenvatting (1/2) Digitale huishoudboekjes 1. Het bekijken van de uitgaven via het online

Nadere informatie

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare

Nadere informatie

Belangrijkste conclusies uit het onderzoek uitgevoerd door Ruigrok/Netpanel in opdracht van het GeldMuseum en het Nibud

Belangrijkste conclusies uit het onderzoek uitgevoerd door Ruigrok/Netpanel in opdracht van het GeldMuseum en het Nibud Aanleiding In het najaar van 2012 zijn het GeldMuseum en het Nibud gesprekken gestart over samenwerking op het gebied van financiële educatie. Beiden hebben in dit veld reeds hun naam gevestigd, waarbij

Nadere informatie

Pensioencommunicatie start bij de werkgever

Pensioencommunicatie start bij de werkgever Pensioencommunicatie start bij de werkgever Artikel Senior adviseur collectieve pensioenen J. Arts (Pon) Pensioencommunicatie start bij de werkgever Welke maatregelen kan de werkgever nemen om het pensioenbewustzijn

Nadere informatie

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek KvK Ondernemerspanel onderzoek Smart Industry Algemene gegevens: Start- en einddatum onderzoek: 02-07-2014 tot 22-07-2014 Aantal deelnemende ondernemers: 484 (doelgroep mkb-topsectoren) In dit document

Nadere informatie

Curriculum in beweging

Curriculum in beweging Curriculum in beweging SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Strategische Agenda SLO 2017-2020 Curriculum in beweging De afgelopen twee jaar is een breed, landelijk debat gevoerd over een

Nadere informatie

Projekt Armoede en Schulden De kracht van samenwerken

Projekt Armoede en Schulden De kracht van samenwerken Projekt Armoede en Schulden De kracht van samenwerken Voor mij zijn mensen net bonsaibomen. Wanneer je het beste zaadje van de hoogste boom in een bloempot stopt, krijg je een evenbeeld van de hoogste

Nadere informatie

Landelijk programma voor kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering schuldhulp

Landelijk programma voor kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering schuldhulp Schouders eronder Schouders eronder Landelijk programma voor kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering schuldhulp Schouders eronder Er gaat veel goed in de schuldhulpverlening, maar het kan

Nadere informatie

Trendopedia Web 2.0 in organisaties

Trendopedia Web 2.0 in organisaties Trendopedia Web 2.0 in organisaties Mariëlle Nijsten, Menno Manschot Web 2.0 revolutie op internet Web 2.0 is interactieve webtechnologie die de wisdom of the crowds aanboort Voorbeelden: forum blog wiki

Nadere informatie

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het

Nadere informatie

3D-PROJECT HOOGEVEEN !!! Talentontwikkeling door wetenschap en techniek. Kansen zien is. De aanpak

3D-PROJECT HOOGEVEEN !!! Talentontwikkeling door wetenschap en techniek. Kansen zien is. De aanpak 3D-PROJECT HOOGEVEEN Rotaryclub Staphorst-Reestland Kansen zien is Er is een tekort aan technici en zonder goede technici is het lastig innoveren en zonder innovatie komen duurzame ontwikkelingen niet

Nadere informatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie Technologische innovatie biedt het onderwijs talloze mogelijkheden. Maar als we die mogelijkheden echt willen

Nadere informatie

Rapport 833 Derriks, M., & Kat, E. de. (2020). Jeugdmonitor Zeeland Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Rapport 833 Derriks, M., & Kat, E. de. (2020). Jeugdmonitor Zeeland Amsterdam: Kohnstamm Instituut. Samenvatting Rapport 833 Derriks, M., & Kat, E. de. (2020). Jeugdmonitor Zeeland Amsterdam: Kohnstamm Instituut. De Jeugdmonitor Zeeland De Jeugdmonitor Zeeland is een plek waar allerlei informatie bij

Nadere informatie

Kerncijfers financieel gedrag in Nederland 2018

Kerncijfers financieel gedrag in Nederland 2018 Kerncijfers financieel gedrag in Nederland 2018 wijzeringeldzaken.nl Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 4 Hoofdstuk 1. Volwassenen 5 1.1 Maatschappelijke uitkomsten 5 Financieel welzijn 5 Financiële

Nadere informatie

Samenvatting Actieplan Wijzer in geldzaken

Samenvatting Actieplan Wijzer in geldzaken Samenvatting Actieplan Wijzer in geldzaken 2 Samenvatting Actieplan Wijzer in geldzaken 3 Voorwoord Financiële zelfredzaamheid is een basisvoorwaarde om zelfstandig te kunnen functioneren in een steeds

Nadere informatie

KWESTIE VAN KRACHT. Technische topbedrijven in een dynamische arbeidsmarkt

KWESTIE VAN KRACHT. Technische topbedrijven in een dynamische arbeidsmarkt KWESTIE VAN KRACHT Technische topbedrijven in een dynamische arbeidsmarkt Rita Kostwinder Algemeen directeur Technicum Kwestie van Kracht Wat is de toegevoegde waarde van knappe medewerkers in dynamische

Nadere informatie

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Onderzoek Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Rapportage Publieksmonitor: module provisieverbod December 2012 Samenvatting (1/2) 1. Bekendheid provisieverbod laag Nog niet veel Nederlanders

Nadere informatie

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 Inhoudsopgave 1. Management Summary 2. Onderzoeksresultaten in detail Type beleggingsverzekering en wijze van afsluiten Kennis van- en informatie over de

Nadere informatie

Een disruptieve toekomst voor de Nederlandse pensioensector? Maak het pensioen persoonlijk relevant

Een disruptieve toekomst voor de Nederlandse pensioensector? Maak het pensioen persoonlijk relevant IG&H Consulting & Interim Make strategy work! Utrecht, 8 december 2016 Een disruptieve toekomst voor de Nederlandse pensioensector? Maak het pensioen persoonlijk relevant Frans Liem, Partner IG&H Consulting

Nadere informatie

Communicatiebeleidsplan 2014-2016. Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij

Communicatiebeleidsplan 2014-2016. Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij Communicatiebeleidsplan 2014-2016 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij Dit plan is in opdracht van en samenspraak met Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij tot stand

Nadere informatie

Online Training Gewenst Gedrag

Online Training Gewenst Gedrag Online Training Gewenst Gedrag www.gewenstgedrag.nl Een online training om kennis over beleid ongewenste omgangsvormen en integriteit over te dragen en op speelse wijze eigen te maken en te kunnen toepassen.

Nadere informatie

Informatienota. Onderwerp EU Partnerschap Urban Agenda Innovative and responsible public procurement

Informatienota. Onderwerp EU Partnerschap Urban Agenda Innovative and responsible public procurement Informatienota Onderwerp EU Partnerschap Urban Agenda Innovative and responsible public procurement Nummer 2018/176459 Portefeuillehouder Botter, J. Programma/beleidsveld 6.2 Gemeentelijk bestuur Afdeling

Nadere informatie

3 e fase de Burger centraal, de route kaart V13

3 e fase de Burger centraal, de route kaart V13 3 e fase de Burger centraal, de route kaart V13 Historie Stichting Financieel Paspoort Ontstaan uit de werkgroep Digitale Communicatie van de denktank PensioenLab 2015 20 mei 2015 presentatie van het concept

Nadere informatie

Stand van zaken Minimabeleid Maart 2016

Stand van zaken Minimabeleid Maart 2016 Minimabeleid Maart 2016 Meer voor wie minder heeft! Minimabeleid 2015-2018 Op 7 juli 2015 heeft de gemeenteraad de nota Meer voor wie minder heeft vastgesteld. De nota richt zich op zes thema s: taboe

Nadere informatie

Eenzaamheid is de situatie waarin sprake is van een pijnlijk gemis aan contacten of gebrek aan kwaliteit van contacten.

Eenzaamheid is de situatie waarin sprake is van een pijnlijk gemis aan contacten of gebrek aan kwaliteit van contacten. Activiteiten Coalitie Erbij 2018 Inhoud Algemeen... 3 Coalitie Erbij in 2018... 3 Visie... 3 Missie... 3 en... 3 Kernactiviteiten van Coalitie Erbij in 2018... 4 Kernactiviteit 1: Versterken lokale aanpak...

Nadere informatie

Digitale vaardigheden in de zorg

Digitale vaardigheden in de zorg Digitale vaardigheden in de zorg Lessen en instrumenten uit programma Digivaardig & Digiveilig Roy Tomeij 2 december 2014 info@digivaardigdigiveilig.nl 1 Waarom maken we ons druk... ICT vormt een kritieke

Nadere informatie

Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem

Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare budget

Nadere informatie

Uitdagingen voor jongeren en EU beleid

Uitdagingen voor jongeren en EU beleid Uitdagingen voor jongeren en EU beleid Floor van Houdt Plv afdelingsleider voor Europese Commissie Date: in 12 pts Europa 2020 Strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei Aandacht voor jongeren

Nadere informatie

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:

Nadere informatie

Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten. Juni 2015

Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten. Juni 2015 2015 Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten Juni 2015 Alle doelstellingen behaald Kinderen en ouders: Doelstelling: 40% van de ouders van kinderen tussen de 8 en 12 jaar is bereikt met

Nadere informatie

V&VN Geriatrie. Jaarplan 2014-2015. Inleiding. Missie

V&VN Geriatrie. Jaarplan 2014-2015. Inleiding. Missie V&VN Geriatrie Jaarplan 2014-2015 Inleiding Dit jaarplan beschrijft de activiteiten die de afdeling V&VN Geriatrie voornemens is uit te voeren in 2014 en 2015. Deze activiteiten zijn gebaseerd op de missie

Nadere informatie

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren.

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren. Het Cruyff Foundation Community Program De Johan Cruyff Foundation wil jongeren langdurig binden aan het Cruyff Court en de wijk. Wij willen jongeren meer zelfvertrouwen geven, kansen bieden om hun talent

Nadere informatie

Digitale buurt(markt)plaatsen; welke kies je en hoe wordt die succesvol?

Digitale buurt(markt)plaatsen; welke kies je en hoe wordt die succesvol? Digitale buurt(markt)plaatsen; welke kies je en hoe wordt die succesvol? Hanneke van Stokkom Munity Services Wij ontwikkelen en verbinden mensen in communities Mede oprichter mijnbuurtje.nl hanneke@munityservices.nl

Nadere informatie

Hierbij delen wij u mee dat op donderdag 13 februari het Bondgenootschap Laaggeletterdheid regio Nijmegen is opgericht.

Hierbij delen wij u mee dat op donderdag 13 februari het Bondgenootschap Laaggeletterdheid regio Nijmegen is opgericht. Maatschappelijke Ingekomen stuk D1 (PA 12 maart 2014) Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 323 59 92 E-mail

Nadere informatie

Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel

Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening Position paper: Toekomst pensioenstelsel Publicatiedatum: juni 2016 Autoriteit Financiële Markten De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante

Nadere informatie

Nr. 2 Brief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Nr. 2 Brief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 33110 Evaluatie van de Wet verplichte beroepspensioenregeling en de Pensioenwet 32043 Toekomst pensioenstelsel Nr. 2 Brief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Aan de Voorzitter van de

Nadere informatie

Werkplan EduDivers 2013

Werkplan EduDivers 2013 kenniscentrum voor onderwijs en seksuele diversiteit Werkplan EduDivers 2013 Inhoud Werkplan EduDivers 2013... 1 Introductie... 1 De Onderwijsalliantie voor Seksuele Diversiteit... 1 Deskundigheidsbevordering...

Nadere informatie

Aanleiding:Problematiek

Aanleiding:Problematiek 1. Voorstellen 2. Geluidscheck 3. Tussendoor polls 4. Stel je vragen in de chatbox! 5. Presentatie duurt 20 minuten, vragen stellen 10 min. 6. Na afloop staat de opname online Welkom Uitslag poll 1 Welkom

Nadere informatie

Passend advies bij hypotheken

Passend advies bij hypotheken Passend advies bij hypotheken Rob Goedhart Senior beleidsadviseur Projectleider Nibud GeldGripper 1 Passend advies bij hypotheken Wft -> Bij advies over complexe producten Kennis, ervaring en risicobereidheid

Nadere informatie

Financiën op orde. Financiën. Jong geleerd oud gedaan

Financiën op orde. Financiën. Jong geleerd oud gedaan Zorg voor de toekomst Financiën op orde Financiën Jong geleerd oud gedaan geleerd oud gedaan Wilt u meer weten? www.wijzeringeldzaken.nl Opmerkingen of vragen? info@wijzeringeldzaken.nl Adresgegevens:

Nadere informatie

Worden de bedrijven en bedrijventerreinen in Apeldoorn Energieke Regio-deelnemer?

Worden de bedrijven en bedrijventerreinen in Apeldoorn Energieke Regio-deelnemer? Worden de bedrijven en bedrijventerreinen in Apeldoorn Energieke Regio-deelnemer? Mogen wij u helpen te verdienen aan duurzaamheid? 1 Wie wil er geen energie besparen? Hoewel het er vaak niet van komt,

Nadere informatie

Raads informatiebrief (Sociaal-Economische pijler)

Raads informatiebrief (Sociaal-Economische pijler) gemeente Eindhoven Raadsnummer 04.R94O.OOI Inboeknummer o4toooyss Classificatienummer 43I.6oy Dossiernurnmer sp juli aoo4 Raads informatiebrief (Sociaal-Economische pijler) Betreft evaluatie en ontwikkelingen

Nadere informatie

AH 2445 2016Z06667. Antwoord van staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 2 mei 2016)

AH 2445 2016Z06667. Antwoord van staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 2 mei 2016) AH 2445 2016Z06667 Antwoord van staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 2 mei 2016) 1 Kent u het bericht Een op de zeven Hagenaars heeft schulden 1) en de daarbij behorende

Nadere informatie

Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Financiële problemen op de werkvloer Micha Aarts Nibud Nibud is een onafhankelijk kenniscentrum Doelstellingen: Verhogen zelfredzaamheid consument Voorkomen

Nadere informatie

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk 1.1 Rode loper coaching 2019-2020 Er is in 2019-2020 ondersteuning vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid beschikbaar

Nadere informatie

Martin Gast. Edmond Halley BV Increase PensioenKnowHow BV. Increase Pensioen KnowHow

Martin Gast. Edmond Halley BV Increase PensioenKnowHow BV. Increase Pensioen KnowHow Martin Gast Edmond Halley BV Increase PensioenKnowHow BV Even voorstellen Wat is er aan de hand in lijfrenteland? Pensioenactualiteiten Kansen 3e pijler Ik ben Martin Gast Edmond Halley BV Pensioenconsultants

Nadere informatie

KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R

KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R 2 0 1 8 Wij Rijk, provincies, G5, metropoolen vervoerregio s kiezen ervoor om onze krachten te bundelen om met Smart Mobility maximale impact te hebben. Om

Nadere informatie

21st Century Skills Training

21st Century Skills Training Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier

Nadere informatie

Samenvatting en reactie evaluatiemeting MoneyWays Oktober Waarom een evaluatiemeting?

Samenvatting en reactie evaluatiemeting MoneyWays Oktober Waarom een evaluatiemeting? Samenvatting en reactie evaluatiemeting MoneyWays Oktober 2016 Waarom een evaluatiemeting? Diversion, bureau voor maatschappelijke innovatie, en het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud)

Nadere informatie

Verstandig je pensioen regelen

Verstandig je pensioen regelen Consumenteninformatie van de Autoriteit Financiële Markten Let op de risico s van je pensioen Verstandig je pensioen regelen Denk nu na over je pensioen Voor wie is deze folder? Deze folder is voor iedereen

Nadere informatie

StraksBegintNu. De nieuwe kijk op financiële planning EEN DIENST VAN

StraksBegintNu. De nieuwe kijk op financiële planning EEN DIENST VAN StraksBegintNu De nieuwe kijk op financiële planning EEN DIENST VAN Het antwoord op vragen over straks Kan ik eerder stoppen met werken? De AOW-leeftijd schuift steeds verder op, wat betekent dit eigenlijk

Nadere informatie