3 Bedrijfsmodel voor de aanbiedersmarkt van televisie tijdens het vroegere kabelmonopolie

Transcriptie

1 3 Bedrijfsmodel voor de aanbiedersmarkt van televisie tijdens het vroegere kabelmonopolie 3.1 Inleiding Voordat de ontwikkelingen in het bedrijfsmodel voor de aanbiedersmarkt voor televisie in Nederland kunnen worden beschreven, is het nodig om meer inzicht te krijgen in hoe de markt momenteel in elkaar zit. Daarom zal in dit hoofdstuk verder worden ingegaan op de business actors op de Nederlandse televisiemarkt en hun onderlinge relaties. Nederland bevindt zich wat betreft de aanbiedersmarkt voor televisie in een behoorlijke unieke positie door de hoge kabelpenetratie. 28 Daarnaast heeft de consument de beschikking over een groot aantal zenders tegen een relatief laag bedrag. Vanwege deze uniekheid is het nuttig een beter inzicht te krijgen in de ontwikkelingen op de Nederlandse televisiemarkt. Vanwege deze uniekheid zal in dit hoofdstuk worden ingegaan op de marktsituatie waarin kabelmaatschappijen zich in een bijna-monopolie bevinden voor het aanbieden van televisie en er beperkte concurrentie van de satelliet aanwezig is (Zie Figuur 1). In het volgende hoofdstuk kunnen vervolgens de ontwikkelingen in de bedrijfsmodellen op de aanbiedersmarkt voor televisie tot nu besproken worden. Naast een korte beschrijving van het ontstaan van televisie en de daarbij gebruikte technologieën zal in dit hoofdstuk een overzicht worden gegeven van de partijen die betrokken zijn bij het aanbieden van analoge televisie. Na het beschrijven van de verschillende partijen op de televisiemarkt wordt het mogelijk het bedrijfsmodel voor het aanbieden van analoge televisie te specificeren. 3.2 Geschiedenis van analoge televisie De geschiedenis van de televisie is in 1930 ontstaan, toen de eerste Nederlandse experimenten werden uitgevoerd in het Natuurkundig Laboratorium van Philips. 11 In 1951 vond de eerste officiële zwart/wit televisie-uitzending plaats. In 1985 bezat het grootste deel van de Nederlandse huishouders een kleurentelevisie. Daarmee waren destijds drie zenders via de ether beschikbaar waren. Uitzendingen werden via de zendmast verzonden en waren door harkvormige antennes thuis te ontvangen. Met de introductie van RTL in 1989 ontstond de eerste commerciële zender in Nederland. In 1980 deed de kabel zijn intrede als distributiemedium voor televisiesignalen. Later werden tijdens de liberalisering in de 90 er jaren de meeste kabelnetten geprivatiseerd door gemeenten. Hierdoor ontstond een groot aantal private kabelmaatschappijen. Ook werd televisie via de satelliet mogelijk. Hierdoor nam het aantal te ontvangen buitenlandse zenders toe PAGINA 11

2 Figuur 4: Dekking van kabelmaatschappijen (bron: vecai.nl) Door de privatisering van de kabelmaatschappijen is het aantal kabelmaatschappijen sterk afgenomen (Zie Figuur 4). Er heeft namelijk een groot aantal fusies en overnames plaatsgevonden. Daardoor is er een aantal grote kabelexploitanten ontstaan met daarnaast een groot aantal kleine of regionale exploitanten. 28 Tijdens de privatisering hebben kabelmaatschappijen vaak afspraken met gemeenten gemaakt over maximale abonnementstarieven. Hiervoor hebben gemeenten programmaraden ingesteld die toezicht houden op de tarieven die de kabelmaatschappijen hanteren. De concentratie van kabelmaatschappijen is erg groot. Per gemeente kunnen consumenten uit slechts één kabelmaatschappij kiezen. Naast televisie via de kabel kan televisie ook via de ether of satelliet worden ontvangen. Echter, door het zeer beperkte aanbod van de ether (enkel de publieke zenders zijn te ontvangen) is de concurrentie hiervan beperkt. De satelliet biedt, ondanks haar grote aantal zenders en free to air kanalen waarvoor geen abonnement nodig is, ook maar enige concurrentie. 12 Dit komt door de hoge aanschafkosten van de apparatuur die hiervoor nodig is. 12 Commissariaat voor de Media; Mededeling op website Televisie: Transmissie aandelen, 15 maart 2005, PAGINA 12

3 Figuur 5: Overzicht van televisie distributie via kabel, satelliet en ether (vecai.nl) 3.3 Technologie In Nederland wordt analoge televisie volgens het broadcasting model uitgezonden: verschillende zenders worden tegelijkertijd naar een groot aantal huishoudens verzonden. Deze huishoudens krijgen allemaal hetzelfde televisie aanbod. Met behulp van de tuner kan de kijker de televisie afstemmen op een bepaalde zender. Bij analoge televisie wordt per beeld ieder lijntje voor lijntje getoond. 13 Eerst komen de even lijnen en daarna de oneven lijnen. Het beeld wordt dan met het geluid gesynchroniseerd dat apart wordt meegezonden. De analoge signalen worden daardoor gemakkelijk vervuild met ruis: het beeld wordt dan minder scherp en kan af en toe flikkeren. Daarnaast heeft analoge televisie een beperkte resolutie. Het Europese beeld bestaat uit 625 beeldlijnen. 3.4 Televisieaanbod Nederland heeft een erg hoog niveau van kabelpenetratie met een penetratieniveau van 91% onder de Nederlandse huishoudens. 14 Het aanbod voor televisie via de kabel is in Nederland verdeeld in drie pakketten: het basispakket, standaardpakket en pluspakketten. De Mediawet schrijft voor dat de kabelexploitanten minstens 15 televisieprogramma s moeten doorgeven aan alle aangesloten huishoudens. Dit wordt het wettelijke basispakket genoemd. Hierbij horen ook de zogenaamde must-carry zenders: de overheid verplicht kabelmaatschappijen om bepaalde zenders verplicht door te geven. Dit betekent dat er 7 kabelnetten benut worden voor doorgifte van drie landelijke, één regionale, één lokale publieke omroep en twee Vlaamse zenders. De kabelmaatschappijen hebben een standaardpakket wat zij aanbieden voor een vaste prijs. Voor een standaard pakket van 31 TV kanalen en 34 radio zenders wordt een Ward, D. (2004). A mapping study of media concentration and ownership in ten european countries. Commissariaat voor de Media, Hilversum, 2004, PAGINA 13

4 relatief lage prijs van gemiddeld 11,20 per maand gerekend. 15 Deze lage tariefstelling is nog gebaseerd op de situatie waarin de kabelnetten werden beheerd door gemeenten. 28 De prijs is afhankelijk van de samenstelling en kwaliteit van het pakket. In totaal zijn er 80 televisiezenders waarvan er 48 worden doorgegeven via de standaardpakketten. Daarnaast is het mogelijk om extra zenders af te nemen via een pluspakket. Deze pakketten geven de consument meer keuzevrijheid. De samenstelling van de Tv-pakketten kan veranderen als er nieuwe zenders bij komen of als er veranderingen optreden in het doorgifte beleid van de TV aanbieder. De programmaraad speelt bij de samenstelling van het Tv-pakket een sterk adviserende rol. Hierop zal verder in dit hoofdstuk worden ingegaan. Sinds 1996 leveren satellietmaatschappijen al digitale televisie en radio. Voor het ontvangen van televisieprogramma s via de satelliet bedraagt het standaardpakket 2,50 per maand. 16 Hiermee kunnen alle Nederlandse publieke en commerciële kanalen en 170 free-to-air radio en televisie kanalen worden ontvangen. Daarnaast zijn zenders zoals MTV en discovery voor 6,95 extra per maand te ontvangen. De distributie van televisie via de satelliet wordt verzorgd door CanalDigitaal. Het aanbod via de satelliet is veel groter en meer internationaal georiënteerd dan bij televisie via de kabel. De meeste regionale en lokale Nederlandse publieke zenders zijn echter niet via de satelliet te ontvangen, in verband met de wettelijke beperking om de zenders buiten het eigen gebied door te geven. 17 Daarnaast is een aantal andere zenders zoals de Vlaamse televisiezenders en andere publieke omroepen zoals BBC niet te ontvangen via de satelliet. Voor het ontvangen van televisie via de satelliet zijn een satellietschotel en ontvanger nodig om het signaal te ontvangen en het om te zetten naar beeld en geluid. Hiermee kunnen zo n 60 ongecodeerde tv-zenders worden ontvangen. Daarnaast wordt vaak een smartcard en abonnement gebruikt waarmee de gebruiker geautoriseerd kan worden op het CanalDigitaal netwerk en daarmee toegang heeft tot een groot aantal extra kanalen. Welke kanalen hij dan ontvangt is afhankelijk van het gekozen pakket. De kosten voor de satelliet televisie apparatuur bedragen tussen 400 en 600 euro. Deze apparatuur wordt verkocht bij dealers. Door deze hoge initiële kosten zijn de omschakelkosten van kabel naar satelliet televisie hoog. Daarentegen is het abonnementstarief voor televisie via de satelliet erg laag. Via de analoge ether zijn alleen de Nederlandse publieke zenders te ontvangen. De etherfrequenties worden beheerd door Nozema Services. Voor ontvangst van analoge televisie via de ether is een televisieantenne of dakantenne benodigd. Door het beperkte aanbod vormt het geen werkelijke concurrentie van de kabel Bedrijfsmodel voor televisie aanbiedersmarkt Voor het leveren van analoge televisie is een aantal partijen betrokken. Eerst zal er een overzicht van de aanbiedersmarkt voor televisiet worden gegeven door kort in te gaan 15 VECAI, Facts op Televisie en radio pagina op van: Commissariaat van de Media juli SES Astra; Programmanieuws, april 2000, 18 Ministerie van OCW (2000). Kabel en consument: Marktwerking en digitalisering, (Tweede kabelnota), Zoetermeer, april 2000, 19 Ministerie van OCW (1999). Kabel, Omroep en Consument: pluriformiteit, betaalbaarheid en vrije keuze, (Eerste kabelnota), Zoetermeer, juni 1999, PAGINA 14

5 op het business model dat voor de televisiemarkt van toepassing is. Hierna zal iedere betrokken actor apart worden behandeld. Kabelmaatschappijen hebben de macht voor distributie van content Omroepen en zijn afhankelijk van de kabelmaatschappijen voor hun distributie Verzorgt mediatransport Producenten Ontwikkelen Tv programma s KPN Broadcast Helpen consument bij productkeuze Consumenten organisatie Bundelen Programma s Omroepen Infrastructuur Leveranciers Tv Distributeurs Consument Fysieke distributie Tv Tv-dienst verkopen Adverteerders Leverancier CE (Unilever,..) Verkoop Consumentenelektronica (Tv, videorecorder, etc) Overheid Regulering door middel vancvdm, OPTA, NMa Figuur 6: Bedrijfsmodel ten tijde van stabiele televisiemarkt met kabelmonopolie Het bedrijfsmodel voor de aanbiedersmarkt van televisie waarin de kabelmaatschappijen een monopolie genoten is weergegeven in Figuur 6. Meer gegevens over financiële stormen tussen deze partijen worden gegeven in hoofdstuk 4. Linksboven bij de producenten ontstaat het idee voor het televisie programma. De producent zal het idee verwerken tot een concreet programma, waarna hij het programma kan gaan produceren. Zenders en adverteerders oefenen vaak ook invloed uit op de productie van de programma s. De producent beheert de rechten van het programma en verkoopt deze vervolgens aan de omroepen die de programma s bundelen in een zender. De omroep geeft de zender vervolgens door aan de infrastructuur leverancier die de verscheidene zenders fysiek over zijn infrastructuur aan de huishoudens kan leveren. De Tv-distributeurs hebben toegang tot het netwerk. Zij zorgen voor het samenvoegen van de verscheidene Tv-zenders in een pakket, dat als geheel wordt gedistribueerd naar de consumenten die op een gegeven tijdstip televisieprogramma s kunnen bekijken.. De leverancier van consumenten elektronica zorgt ervoor dat de kijker over benodigde apparatuur (Tv, antennes etc.) kan beschikken om televisie te kijken. De consumentenbelangen worden behartigd door onder andere consumentenorganisaties, die onder meer ook advies geeft over de keuze van de consument voor Tv producten en aanbieders. Daarnaast zijn er nog partijen te benoemen die invloed uitoefenen op de aanbeidersmarkt voor televisie. Overheidsorganen zoals de OPTA, NMa en het PAGINA 15

6 Commissariaat voor de Media zorgen ervoor dat de aanbiedersmarkt voor televisie gereguleerd wordt. Hieronder zullen de partijen uit het businessmodel van de televisie aanbiedersmarkt apart worden besproken Producenten Nederland kent twee groepen van televisieproducenten, die verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen van televisieprogramma s: de publieke omroep die een aantal programma s zelf produceert, en onafhankelijke producenten zoals Endemol. 20 De onafhankelijke producent verkrijgt haar inkomsten uit het verkopen van programma s aan nationale en internationale omroepen. Daarnaast ontvangt een deel van de onafhankelijke producenten, namelijk de filmmaatschappijen, ook een deel uit de verkoop van bioscoopkaartjes. Als laatst worden er inkomsten gegenereerd uit merchandise artikelen, zoals kleding en speelgoed. Nederland kent ruim 470 onafhankelijke kleine en grote onafhankelijke producenten. De vele kleine producenten leveren voornamelijk programma s aan de publieke omroepen, terwijl de grote producenten voornamelijk programma s aan nationale en internationale commerciële omroepen leveren. Voorbeelden van grote producenten zijn Endemol en Eyemedia Omroepen De omroepen verzorgen het bundelen van televisieprogramma s tot de televisiezenders. In Nederland bestaat vanaf 1992 naast een publieke omroep, die voornamelijk door de overheid wordt gefinancierd met de rijksomroepbijdrage en reclamegelden. Een commerciële omroep dient zelf rond te komen door het verkopen van reclameruimte. Daarvoor werkt zij meestal samen met een reclameverkoopmaatschappij zoals IP Nederland. Naast deze publieke en commerciële omroepen worden ook zenders door buitenlandse publieke en commerciële omroepen aangeleverd. De grootste drie omroepen zijn de Publieke Omroep, RTL/de Holland Media Groep en SBS. Figuur 7: Overzicht van de grootste Nederlandse omroepen 20 Commissariaat voor de Media (2002). Mediaconcentratie in beeld Concentratie en pluriformiteit van de Nederlandse media Hilversum, Maart PAGINA 16

7 Publieke omroep De landelijke publieke omroep zorgt voor drie zenders die door de NOS worden gecoördineerd, namelijk Nederland 1, 2 en 3. De zendtijd wordt gebruikt voor geestelijke zaken, politieke partijen en het Ministerie van Algemene zaken, dat voor overheidsvoorlichting zorgt (Postbus 51). Daarnaast biedt de publieke omroep een aantal entertainment programma s, zoals Kopspijkers en Lingo. Tussen de programma s door zijn blokken reclame die worden verzorgd door de STER. De verantwoordelijkheid voor de uitgezonden programma s ligt bij de NPS, KRO VPRO en acht andere kleine uitzendgemachtigde partijen. Een aantal programma s dat de publieke omroep uitzendt produceert zij zelf. Het gaat daarbij voornamelijk om nieuws, discussieprogramma s en sportprogramma s. De rest van de programma s wordt ingekocht of door onafhankelijke producenten gemaakt. 20 De Mediawet schrijft voor dat tenminste 25% van de zendtijd moet worden ingevuld met onafhankelijke producten. De overheid financiert een groot deel van de publieke omroep en zorgt voor doorgave via de ether en verplicht de kabelmaatschappijen met de Mediawet tot doorgifte ervan. De financiering vindt plaats door middel van de rijksomroepbijdrage die door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beschikbaar wordt gesteld. In ruil hiervoor moet de publieke omroep zich houden aan een minimum percentage aan programma s met informatie, educatie, cultuur en kunst en maximum percentage voor amusement. Dit heeft geleid tot 3 Nederlandse publieke zenders. Het Commissariaat van de Media houdt toezicht of de omroepen de rijksomroepbijdrage goed benutten. Commerciële omroep De commerciële omroep leveren zenders met een breed uiteenlopende programmering voor onder andere films, series, shows, infotainment en serviceprogramma s. Daarnaast zijn er zenders die zich voornamelijk richten op kinderen of muziekclips. Zij verdienen hun geld voornamelijk door het verkopen van reclameblokken. Daarnaast worden ook inkomsten door sponsorship en merchandising gecreëerd. 18 In deze situatie betalen de commerciële omroepen een doorgiftevergoeding aan de kabelmaatschappijen. Voor hen is het immers belangrijk dat hun programma s en reclame bij zoveel mogelijk huishoudens wordt geleverd. Doordat de kabelmaatschappijen een doorgiftevergoeding krijgen van de omroepen kan het tarief voor het kabelabonnement laag blijven. 21 Naast de Nederlandse omroepen zijn er ook buitenlandse commerciële omroepen die aan de Nederlandse kabel worden doorgegeven. Zij investeren in op Nederland gerichte reclame. Een Voorbeeld van een buitenlandse commerciële omroep is RTL/De Holland Media Group. Zij is gevestigd in Luxemburg en is hiermee bijvoorbeeld niet gebonden aan de Nederlandse wettelijke beperking voor reclametijd op televisie. Als bijzondere omroep is er de abonneetelevisie. In ruil van extra abonneegelden krijgt de abonnee een ruim aanbod van sport, films en erotische content. Voorbeeld van een dergelijke aanbieder is Canal+. Sinds de Mediawet van 1997 is het voor kabelmaatschappijen ook toegestaan om eigen programma s aan te bieden. Enkele kabelmaatschappijen, zoals Casema en UPC, hebben hier gebruik van gemaakt door filmkanalen aan te bieden. 21 VECAI (2000). Kabelabonnement gaat fors omhoog., via Nieuwsbank persberichtenarchief, Den Haag, 23 november 2000 PAGINA 17

8 Abonnees van satelliet tv kunnen ook vaak een abonnement nemen op een filmkanaal. Regionale en lokale televisie Naast deze vormen van publieke en commerciële omroepen beschikt iedere provincie over regionale televisie. Dit bestaat meestal uit een regionaal nieuwsblok met eventueel een kort programma en wordt gefinancierd uit publieke gelden, sponsoring en reclame. Verder zendt een aantal lokale omroepen televisie uit. Meestal is dit een zender met teksttelevisie Adverteerders Ongeveer 10% van de televisie zendtijd wordt aan reclame besteed. 23 Adverteerders vormen daarmee de belangrijkste bron van inkomsten voor de omroepen. Met het maken van reclame hopen de adverteerders op het vergroten van de afzet van hun producten., bekendheid van hun product of verbeteren van hun imago. 22 Grote adverteerders worden meestal bijgestaan door media planning bureaus die met de reclame verkoopmaatschappij van de omroep onderhandelen over de prijs en de uitzendtijden van het aantal reclameblokken. Voorbeelden van grote adverteerders zijn Unilever, Coca-Cola en Heineken. Meestal vindt reclame plaats door het uitzenden van commercials of reclamespots. De adverteerder kan dan een voorkeur aangeven in welk blok bij welk programma hij een commercial uit wil zenden. De reclameblokken worden verkocht door de verkoopmaatschappijen van de zenders. 23 Voor het produceren van commercials en het selecteren van de reclameblokken worden adverteerders bijgestaan door reclamebureaus en mediabureaus. De prijs van een commercial hangt af van de spotlengte, het aantal verwachte kijkers en de vraag en aanbod van de reclameruimte. Figuur 8: Overzicht van grootste Tv adverteerders in Nederland Infrastructuur leveranciers Zoals eerder vermeld hebben kabelmaatschappijen een grote machtspositie op de Nederlandse televisiemarkt. De drie grootste kabelmaatschappijen bestaan uit UPC, Casema en Essent en samen bieden alle kabelmaatschappijen 91% van alle Nederlandse televisiehuishoudens. 28 7% van de Nederlandse huishoudens maakt gebruik van de schotelantenne om signalen via de satelliet te ontvangen. Slechts een klein deel van de huishoudens, minder dan 1,5%, maakt gebruik van een spriet- of dakantenne om uitzendingen via de ether te 24 ontvangen. Nozema Services beheert de infrastructuur voor omroep en 22 Peters, S. (2004), Reclame reclame. Gfk Jaargids 2004, Intomart Gfk, 23 Spot.nl, TV-reclame, 24 Koetje, H. et al., Advies Commissie switch-off: afschakelen om digitaal door te starten., Commissie Switch-off, 21 mei 2003 PAGINA 18

9 telecommunicatie via de ether. 25 Zij zorgt er met verschillende locaties voor dat signalen gelijktijdig over een bepaald gebied verspreid worden. Samen met de ether en satelliet maatschappij is de kabelmaatschappij verantwoordelijk voor het bundelen en doorgeven van zenders van de omroepen voor de consumenten. Naast doorgifte van de analoge televisie verzorgen de meeste kabelmaatschappijen ook internettoegang en telefonie. 28 Voor de doorgifte van Tv kanalen heeft de kabelmaatschappij zich te houden aan de Mediawet. De kabelmaatschappij is hiermee verplicht om de zogenaamde must-carry zenders door te geven. Voor invulling van de overige zenders in het basispakket wordt zij geadviseerd door de programmaraad. De programmering van de overige 31 kanalen kan zij zelf invullen Faciliterende partijen KPN Broadcast beheert een medianetwerk dat de transport van video door Nederland mogelijk maakt. 103 KPN Broadcast verzorgt bijvoorbeeld de verbindingen van de stadions naar de producenten. Daarvoor gebruikt het vrachtwagens met straalzenders en zendt het bijvoorbeeld de voetbalbeelden naar het NOB in Hilversum. Vanuit Hilversum zorgt KPN Broadcast ervoor dat de signalen dan verder door Nederland worden verspreid Televisie distributeur De distributeur van de Tv-pakketten zorgt voor de verspreiding van de Tv-pakketten onder de Nederlandse huishoudens. De distributeur maakt gebruik van marketing middelen om zijn tv producten aan de man te brengen. De Tv producten ontstaan door het bundelen van de zenders in pakketten. Voor de doorgifte van de zenders wordt dan het netwerk van de betreffende exploitant gebruikt. De kabelmaatschappijen nemen naast de fysieke distributie ook zelf de distributie van de Tv-pakketten op zich. Voor de distributie van televisie via de ASTRA satelliet wordt CanalDigitaal ingeschakeld. Deze verzorgt het samenstellen van de Tv-pakketten en de marketing activiteiten om de pakketten bij de Nederlandse huishoudens bekend te maken. Voor analoge televisie via de ether is er geen Tv-distributeur. De kijker kan de ethersignalen die door Nozema Services worden verzonden zonder abonnement ontvangen Consumentenelektronica leveranciers De leveranciers van consumenten elektronica leveren de apparatuur die benodigd is voor het bekijken van televisie. In het geval van analoge televisie via de kabel is alleen een televisietoestel en bekabeling noodzakelijk om de televisiesignalen te kunnen ontvangen. Bij het ontvangen van televisie via de ether is een dakantenne of televisieantenne extra benodigd. Kosten hiervoor bedragen tussen de 23 en 115 euro. 28 Voor het ontvangen van satelliet televisie is een schotelantenne nodig die de signalen van de satelliet op kan vangen en om kan zetten in televisiebeelden. Ook is een 25 Nozemaservices.nl, "Over Nozema Services, Bron: 23 maart 2005 PAGINA 19

10 smartcard nodig waarmee de kijker wordt geautoriseerd en wordt bepaald welke programma s hij kan ontvangen. Kosten hiervoor bedragen tussen 400 en 600 euro Consument Vrijwel alle Nederlandse huishoudens beschikken over een televisietoestel. Ongeveer 50% van de huishoudens bevat 2 televisietoestellen of meer. 23 Zij hebben de beschikking over een steeds groter wordend aantal zenders. Hierdoor is er verandering ontstaan in het kijkpatroon van de Nederlandse huishoudens. Kijktijd televisie in minuten per dag (SPOT televisierapport 2004) Een duidelijke trend is dat de Nederlandse huishoudens de laatste jaren steeds meer televisie zijn gaan kijken. De gemiddelde kijktijd per dag is ruim 3 uur. 128 Doordat er steeds meer zenders bijkomen, raakt de kijktijd van de consument versnipperd. Door de hevige concurrentie om de kijker ontstaat meer aandacht voor de reclamegelden, en wordt er relatief gezien meer televisietijd gebruikt voor het uitzenden van reclame. Hierdoor is de aan reclame bestede tijd op zenders fors toegenomen. De consument wordt bijgestaan door de consumentenorganisatie, waarbij de consument klachten kan indienen over geleverde televisie diensten Consumentenorganisatie 18 De consumentenorganisatie houdt zich bezig met het beschermen van de consument en het behartigen van haar belangen. Keuzevrijheid en transparantie voor de consument staan daarbij centraal. Consumenten kunnen met hun klachten over televisiediensten bij de Consumentenbond aankloppen. De consumentenorganisatie kan vervolgens besluiten om een klacht in te dienen bij bijvoorbeeld de infrastructuur leverancier. De consumentenorganisatie probeert verkapte prijsverhogingen door invoering van pluspakketten tegen te gaan wenst dat de consument zijn zenderpakket geheel zelf kan bepalen en niet gebonden is aan één specifieke televisiemaatschappij. De organisatie denkt dat stimuleren van de concurrentie op en tussen de televisie netwerken zou moeten leiden tot betere dienstverlening en meer keuzevrijheid voor de consument. 3.6 Invloeden op de aanbiedersmarkt voor analoge televisie Naast de partijen zoals deze zijn besproken, is er een aantal partijen dat indirect invloed uit kunnen oefenen op de aanbieders markt voor analoge televisie. Zo kan de overheid de markt coördineren door middel van subsidie en regelgeving. Haar hoofdzorg ligt in het op een zo doelmatig en effectieve manier waarborgen van publieke belangen in de netwerk sector. Haar beleid bestaat uit het stimuleren van de marktwerking en zo de PAGINA 20

11 keuzevrijheid voor consumenten in de televisiemarkt te vergroten. Om dit te bereiken, hanteert zij een aantal overheidsorganen Programmaraad Sinds 1996 bestaat de Mediawet, die scheiding van aanbieders van mediadiensten en beheerders van infrastructuur wil opheffen en het zo kabelmaatschappijen mogelijk wilt maken zelf programma s aan te bieden. Dit zou voor meer concurrentie moeten zorgen en tot meer keuzevrijheid. De overheid ziet dat kabelaars momenteel door hun monopolie positie een belangrijke rol vervullen in de maatschappelijke informatievoorziening. Tot het moment van optimale keuzevrijheid voor de consument stelt de overheid het wettelijk verplicht om programmaraden in te stellen. 28 De programmaraad heeft de taak om het aanbod van televisieprogramma s pluriform te maken en het een zo goed mogelijke afspiegeling te laten zijn van de maatschappelijke, culturele en geestelijke behoefte. De programmaraad wordt door gemeenteraden samengesteld om kabelmaatschappijen te adviseren welke programma s zij in het basispakket van 15 televisiezenders moeten opnemen, naast de must-carry zenders die verplicht moeten worden doorgegeven. Als de kabelmaatschappij wenst, kan de programmaraad ook over de rest van het programma aanbod adviseren. Bij gekoppelde kabelnetwerken komt het ook voor dat meerdere gemeentes een regionale programmaraad instellen. Momenteel zijn er ongeveer 50 programmaraden. Meestal worden de programmaraden gefinancierd door de kabelmaatschappijen OPTA De Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) is toezichthouder bij beslechten van conflicten over toegang tot de kabel. 28 Zij dient te bepalen of een kabelbedrijf een aanmerkelijke marktmacht heeft.18 Als dit zo is kan zij maatregelen nemen om de concurrentie op de kabel te bevorderen. Sinds de Telecommunicatiewet van 1998 heeft zij de mogelijkheid om bindende aanwijzingen te geven bij conflicten over toegang van programma aanbieders via de kabel. Richtlijn van de OPTA is dat er, zolang er capaciteit is, tegen een kostengeorienteerd tarief toegang aan omroepen tot het distributienetwerk geleverd dient te worden NMa De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) houdt toezicht op naleving van de Mededingingswet. Dit betekent dat de NMa zorgt dat het verbod op kartels of misbruik van een economische machtspositie wordt nageleefd en fusies en overnames worden getest. 26 Hierdoor zou effectieve concurrentie gegarandeerd moeten worden en dit zou de consument en concurrentiemogelijkheden van bedrijven moeten verbeteren. De onderzoeken naar economische machtsposities worden zowel op eigen initiatief als na ontvangst van klachten uitgevoerd Commissariaat van de Media Het Commissariaat ziet allereerst toe op naleving van de Mediawet en daaruit voortvloeiende regels. De Mediawet regelt de verplichte doorgifte van een minimum aantal radio- en televisiezenders door de kabelexploitant, de instelling van programmaraden en biedt de mogelijkheid tot het treffen van een prijsmaatregel. 18 De overheid heeft daarom het Commissariaat voor de Media opdracht gegeven de ontwikkelingen op de mediamarkten in Nederland in de gaten te houden. Het gaat 26 PAGINA 21

12 daarbij om alle ontwikkelingen die van invloed zijn op de pluriformiteit, onafhankelijkheid en toegankelijkheid van nieuws en informatie. 27 Door het bijhouden van ontwikkelingen van mediabedrijven probeert zij een overzicht te houden van de effecten van marktconcentraties op het gebied van content, transmissie en distributie. Als de regels niet nageleefd worden, is zij in staat om boetes tot ,- uit te delen of zelfs zendtijd in te trekken. 27 Leurdijk, A. et al. (2004). Marktverkenning televisieproducenten. Commissariaat van de Media, TNO, augustus 2004, PAGINA 22

13 4 Welke verschuivingen in bedrijfsmodellen vinden plaats op de aanbiedersmarkt van televisie? In dit hoofdstuk werd beschreven hoe het bedrijfsmodel voor de aanbiedersmarkt van televisie eruit zag bij het monopolie van de kabelmaatschappijen. Sinds de introductie van digitale televisie via de ether is daar verandering in gekomen. Er is een groot aantal ontwikkelingen ontstaan die de marktverhoudingen hebben doen veranderen. Vanwege deze ontwikkelingen zal in dit hoofdstuk verder worden ingegaan op de bedrijfsmodellen die op de huidige aanbiedersmarkt voor televisie van toepassing zijn. Daarbij gaat het dus om de situatie waarin zowel analoge televisie via de kabel als digitale televisie via de kabel, satelliet en ether aangeboden worden. In dit worden de verschuivingen van de onderlinge relaties tussen business actors, de financiële stromen en de machtposities op de Tv-aanbiedersmarkt beschreven. Voordat de huidige markt voor analoge en digitale televisie zal worden beschreven, is het zinvol om te behandelen tot waar de huidige situatie nu precies reikt. De vroegere analoge situatie zoals beschreven in hoofdstuk 3 betreft het ontstaan van kabelmaatschappijen. Gemeentes verkochten hun kabelnetten aan kabelmaatschappijen en door verschillende fusies en overnames is een aantal grote kabelmaatschappijen ontstaan. De kabelmaatschappijen zijn nu op zoek nieuwe manieren om aan hun klanten te verdienen. Digitale televisie maakt differentiatie van pakketten mogelijk waardoor consumenten meer keuze krijgen uit zenders en de kabelmaatschappijen met de pluspakketten extra geld aan de consument kunnen vragen. Digitale televisie lijkt daarom een logische stap om de gemiddelde opbrengst per huishouden te verhogen. Digitale televisie wordt door enkele kabelmaatschappijen al enige tijd geleverd, alleen zijn de marketing activiteiten momenteel eigenlijk pas goed merkbaar. Televisie via de satelliet is al lange tijd digitaal. KPN en Scarlet hebben licenties voor het gebruik van het Digitenne ether netwerk en leveren digitale televisie onder hun eigen naam. In de nabije toekomst is KPN van plan om digitale televisie via IP diensten te gaan bieden. Daarnaast geven ook andere marktpartijen zoals UPC aan dat zij het telefoonnetwerk willen gaan gebruiken voor landelijke dekking van de digitale televisiedienst. Dit betekent dat het gebruik van IP netwerken voor het uitzenden van digitale televisiediensten voor een nieuw soort concurrentie zal gaan zorgen. PAGINA 23

14 De huidige situatie die in dit hoofdstuk wordt beschreven betreft de digitale televisiemarkt waarin de telecommaatschappij nog niet zijn intrede gedaan heeft om digitale televisie via IP diensten te gaan bieden. (Zie Figuur 9) Stabiele TV Markt Beperkte concurrentie Veel nieuwe toetreders Kabel dominant Concurrentie satelliet beperkt Markt is stabiel (1996) Introductie Digitale TV via de Ether Ontstaan van 3 D-TV aanbieders (nu) Telco s starten massaal met IP-TV Opkomst andere partijen (woningcorporaties) Multiplay wordt een issue (2 e helft 2005) Figuur 9: Beschrijving van de huidige situatie De introductie van digitale televisie via IP vormt het breekpunt van de huidige en toekomstige situatie voor de aanbiedersmarkt voor digitale televisie en vormt daarom een interessante tijdsperiode. 4.1 Inleiding Zoals in het vorige hoofdstuk is beschreven, ontvangt het overgrote deel van de Nederlandse huishoudens televisie via de kabel. Voor een klein bedrag heeft men de beschikking over een relatief groot aantal zenders. Nederland neemt daarmee een bijna unieke positie in Europa in. Begin 2002 zijn er echter vergunningen aan de NOS en Digitenne verleend om digitale Tv-signalen via de ether te leveren. Met de dienst is een vergelijkbaar Tv-pakket te ontvangen. De overheid wilde er daarmee voor zorgen dat de concurrentie tussen televisie infrastructuren bevorderd zou worden Kenmerken digitale televisie Vergeleken met analoge televisie, heeft digitale televisie een aantal voordelen. Op het digitale beeld dat in de studio wordt gemaakt, wordt MPEG codering toegepast waardoor Tv signalen veel efficiënter worden doorgegeven dan bij analoge televisie. Door bijvoorbeeld alleen verschillen tussen twee opeenvolgende beelden door te geven, kan de benodigde bandbreedte stevig worden verminderd. Voor de doorgifte van vijf tot zeven digitale Tv-kanalen van een gegeven kwaliteit is door MPEG codering even veel 28 Bockxmeer, H.M. et al. (2002). De Nederlandse kabelsector: Aanbod, concurrentie en knelpunten bij de distributie van televisieprogramma s. 29 Burgmeijer, J.W., et al.(2004). Ontwikkeling van diensten en kabelinfrastructuur, TNO, i.o. Platform Nederland Breed, oktober 2004, Delft 30 Nijs, J. de, et al. (2004). Breedband, met welk aansluitnetwerk? Een relaas over de ontwikkeling en de mogelijkheden van telecommunicatie aansluitnetwerken., TNO, 16 december 2004, Delft. PAGINA 24

15 bandbreedte benodigd als voor de doorgifte van één enkel analoog Tv-kanaal. Daardoor hebben de omroepen de mogelijkheid om te kiezen of ze een bepaald programma met hogere kwaliteit willen uitzenden of meerdere programma s of diensten tegelijk willen uitzenden, zoals bijvoorbeeld teksten en webpagina s. 13 Door het digitaal verzenden kunnen Tv-aanbieders ook kiezen voor extra diensten zoals on-demand films, een elektronische programmagids, thuiswinkelen, ondertiteling, verschillende talen en Teletekst-achtige data. Digitale televisie zorgt er bij voldoende signaalsterkte ook voor dat ruis en reflecties (dubbele beelden) niet meer voor hoeven te komen. 31 Naast de efficiëntere doorgifte is het gemakkelijker de content te beveiligen. Op die manier kunnen alleen geautoriseerde gebruikers gebruik maken van de digitale Tvkanalen en ontstaan er nieuwe mogelijkheden om aangeboden Tv-pakketten te differentiëren. Zo kunnen de Tv-pakketten gepersonaliseerder worden aangeboden. Kabelmaatschappijen krijgen zo mogelijkheden om extra geld aan de huishoudens te vragen. Dit is bijvoorbeeld al toegepast door UPC en Multikabel. Hierbij krijgen in principe alle Nederlandse huishoudens een uitgebreid standaardpakket tegen een hoger tarief. Huishoudens die het gewone basispakket voldoende vinden kunnen dan een filter laten plaatsen. Dit wordt gezien als aanloop voor de extra abonnementen die met digitale televisie mogelijk worden. Daarnaast wordt het met digitale televisie gemakkelijker om een Video-on-demand dienst op te zetten. Op deze manier krijgt de consument een programma aanbod waarbij hij zelf kan bepalen wanneer hij welk programma wilt zien. Voorbeeld hiervan is Casema die een online video portal heeft opgezet. Het is de bedoeling dat dit ook op het televisietoestel in de huiskamer mogelijk wordt. Een toekomstige uitbreiding van digitale televisie is High Definition Television (HDTV). 32 Dit biedt digitale televisie in zeer hoge kwaliteit. Voor het ontvangen van digitale televisie is een aantal dingen nodig 33 : Televisietoestel: De televisie die wordt gebruikt voor het ontvangen van analoge televisie is in combinatie met de settopbox ook te gebruiken voor het ontvangen van digitale televisie. Settopbox: Deze wordt ook wel decoder, ontvanger of receiver genoemd. De settopbox zet het digitale signaal om in een analoog signaal dat geschikt is voor de analoge televisie. Deze is voor iedere toestel waarop digitale televisie gekeken wordt nodig. Hierdoor kan iedere televisie met scart-aansluiting voor het bekijken van digitale televisie gebruikt worden. Welke settopbox gebruikt kan worden is afhankelijk van de aanbieder van digitale televisie. Voor het bedienen van de decoder wordt een aparte afstandsbediening gebruikt. Het is mogelijk dat de settopbox in de toekomst in de tv s geïntegreerd wordt. Smartcard: Hierop staan de abonnementsgegevens van de kijker. Aan de hand van de gegevens op de smartcard bepaalt de settopbox welke zenders de kijker kan ontvangen. 31 Radio en TV zenders in Nederland (2004). Overgenomen uit publicaties van o.a. Digitenne, Agentschap Telecom en Nozema, 1 december 2004, 32 Digitaaltvkijken.nl. Alles over digitale televisie. Bron: 23 maart Digitelevisie.nl ; Meer informatie over digitale televisie. ttp:// 22 maart PAGINA 25

16 Abonnement: De keuze van het abonnement bepaalt de kosten en het zenderaanbod voor de kijker. (Schotel)Antenne: Voor de ontvangst van digitale televisie via de ether of satelliet is een (schotel) antenne nodig. Deze pikt de digitale signalen op uit de lucht. 4.3 Technologie voor digitale televisie 95 Voor het uitzenden van digitale televisiesignalen wordt de standaard DVB gebruikt, dat staat voor Digital Video Broadcasting. Digitenne gebruikt de standaard DVB-T om digitale televisie via de ether aan te bieden. Er zijn varianten voor digitale televisie via de kabel (DVB-C), via de satelliet (DVB-S) en handheld (DVB-H) 33. Volgens onderzoek van TNO 34 ontvangt momenteel ongeveer 10% van de Nederlandse huishoudens digitale televisie. In de figuur hieronder is aangegeven welke infrastructuur Nederlandse huishoudens gebruiken voor het ontvangen van digitale televisie. Penetratie van digitale televisie Aantal huishoudens Kabel Ether Satelliet Jaar Figuur 10: Penetratie van digitale televisie in Nederland Kabel Ether Satelliet Totaal digitaal Tabel 1: Penetratie van digitale televisie in Nederland 34 Munck, S. de, Poel, M. (2005): "Netwerken in cijfers", TNO ICT en Beleid, in opdracht van Ministerie van Economische Zaken, maart 2005 PAGINA 26

17 4.3.1 Digitale televisie via de ether (DVB-T) Omdat de Nederlandse overheid de concurrentie met de kabel wil stimuleren, zijn er begin 2002 vergunningen verleend aan de NOS en Digitenne. 35 De overheid hoopt hiermee dat Digitenne een goed programma-aanbod via de ether kan leveren en daardoor de concurrentie met de kabelmaatschappijen aan kan gaan. Door middel van zenders op aardse masten en een kleine antenne bij de televisie kunnen de signalen voor digitale televisie worden ontvangen. Hierdoor is het niet meer nodig snoeren door het huis te leggen. De kijker is met digitale televisie via de ether niet meer afhankelijk van de kabel of satellietaansluiting en het wordt met speciale antennes ook mogelijk om digitale televisie in de auto of caravan te bekijken. De kwaliteit van de ontvangst van digitale televisie via de ether blijkt nogal afhankelijk te zijn van omgevingsfactoren. 36 Factoren die het signaal kunnen beïnvloeden zijn bijvoorbeeld glas-in-loodramen, betonwanden, mobiele telefoons, elektronische huishoudelijke apparaten en passerende trams, brommers en auto s. 37 Daarnaast zijn er minder zenders te ontvangen dan bij de kabel of satelliet. Dit komt doordat het frequentiebereik waarop digitale televisie wordt uitgezonden zeer beperkt en de meeste analoge televisiezenders ook in dit bereik uitzenden. Digitale televisie via de ether is alleen geschikt voor eenwegverkeer. Dit betekent dat er niet terug gezonden kan worden en interactie zonder terugkoppeling via het telefoon- of kabelnetwerk niet mogelijk is. DVB-T wordt momenteel door Digitenne en KPN geleverd en is alleen nog beschikbaar in de randstad. Eind 2007 komt daar waarschijnlijk pas de rest van Nederland bij. 36 Het is voor een goede landelijke dekking van digitale televisie via de ether wel nodig dat de analoge frequenties worden afgeschakeld. De visie van de overheid op de afschakeling van analoge televisie via de ether wordt in het Advies van de Commissie Switch-off beschreven. 35 Volgens experts bij TNO zal de afschakeling niet voor 2010 plaatsvinden. 38 DVB-H is een aangepaste vorm van DVB-T en maakt het ook mogelijk om digitale televisie op mobiele apparatuur te ontvangen. Deze standaard vormt hiermee een goede concurrent van video via UMTS, waarmee Vodafone momenteel televisie op mobiele telefoons aanbiedt. 39 DVB-H zal ook een geschikte standaard zijn voor het bekijken van televisie in de auto. Aangezien DVB-H gebruik zal maken van een deel van het spectrum van DVB-T 40, betekent dit waarschijnlijk dat het aanbod voor digitale televisie via de ether verkleind zal worden. Voordeel van DVB-T is dat het goedkoop is te ontwikkelen. 95 Echter is er geen tweerichtingsverkeer via de ether mogelijk en heeft het een lage bandbreedte. Hierdoor 35 Koetje, H. et al.(2002); Advisie Commissie Switch-Off: afschakelen om digitaal door te starten, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag 36 Kassa (2005). Vergelijking digitale televisie uitzending op 12 februari 2005 op de Vara. Informatie op 37 Digitenne.nl (2005). DVB-T: techniek van de toekomst. Bron: 22 maar t Gesprek met Berry Vetjens, Business Consultant Wireline, TNO Delft 39 Telecomwereld.com (2005). Test: Vodafone umts met de Samsung Z107V Bron: 31 januari Mededeling van Menno Bangma tijdens BVS-TV overleg, 16 juni 2005 PAGINA 27

18 is het niet goed mogelijk om hoge kwaliteit content over dit netwerk te sturen en interactieve diensten te leveren Digitale televisie via de kabel (DVB-C) De meeste kabelmaatschappijen bieden al langere tijd digitale televisie via de kabel aan. De grote maatschappijen hebben grote investeringen gedaan in hun netwerk om tweerichtingsverkeer voor Internet en interactieve televisie mogelijk te maken. Het voordeel van televisie via de kabel is dat er op het kabelnetwerk veel capaciteit voor handen is. Daarentegen zijn er hoge kosten verbonden aan het geschikt maken van de kabelinfrastructuur voor Internet en digitale televisie. 95 Voor het ontvangen van digitale televisie via de kabel is per televisie een digitale aansluiting door middel van een settopbox nodig. Het is ook mogelijk om slechts één televisie van een digitale aansluiting te voorzien en voor de andere televisies het analoge signaal te blijven gebruiken. Voor ontvangst van digitale televisie via de kabel is enkel een settopbox met smart card nodig. Voor digitale televisie is het Nederlandse huishouden, net zoals bij analoge televisie, aangewezen op de kabelmaatschappij die in de woonplaats actief is. Doordat de meeste huishoudens al klant zijn van een kabelbedrijf en de digitale signalen over hetzelfde signaal binnenkomen als analoge televisie, duurt installatie van digitale televisie via de kabel hooguit enkele minuten. Dit maakt de installatie van digitale televisie via de kabel erg eenvoudig. Kabelnetwerken zijn geschikt voor tweewegverkeer. Het aantal abonnees van digitale televisie via de kabel is tot 2004 behoorlijk stabiel gebleven. Door de marketing activiteiten voor digitale televisie via de ether door voornamelijk KPN zijn de kabelmaatschappijen bezig het aantal marketing activiteiten voor digitale televisie via de kabel te vergroten. Om zoveel mogelijk mensen aan de digitale televisie te krijgen, besluiten enkele spelers, zoals Casema, digitale televisie gratis aan te bieden. 41 UPC besluit haar klanten gratis een decoder aan te bieden om al haar klanten aan de digitale televisie te krijgen Digitale televisie via de satelliet (DVB-S) Zoals beschreven in het vorige hoofdstuk, wordt digitale televisie via de satelliet al langere tijd aangeboden. Voor digitale televisie via de satelliet is een schotelantenne nodig. De abonnementskosten zijn laag, maar de aanschafkosten voor de schotel zijn behoorlijk hoog. De kwaliteit van digitale televisie via de satelliet is hoog, mits de schotelantenne goed wordt gericht. 43 Daarnaast is televisie via de satelliet op nationaal niveau verkrijgbaar en is het abonnement voor het basis satelliettelevisie pakket relatief goedkoop. Digitale televisie via de schotel is ook in caravans te ontvangen en heeft, in tegenstelling tot digitale televisie via de ether, wél een landelijke dekking. Daarnaast biedt de satelliet een groot aanbod van zenders. Sinds kort groeit het aantal abonnees 41 Webwereld.nl. Gratis digitale televisie bij Casema. 28 september Bron: 42 Digitalekabeltelevisie.nl. Gratis decoder bij UPC. Bron: 21 maart Kwaliteitsbeoordeling van Consumentengids januari 2005 PAGINA 28

19 voor televisie via de satelliet sterker, omdat sinds 2000 de Nederlandstalige publieke en commerciele zenders te verkrijgen zijn. 28 Echter biedt het nog steeds amper lokale en regionale publieke zenders. Voor het uitzenden van interactieve programma s lijkt het satelliet netwerk minder geschikt, aangezien tweewegverkeer via de satelliet voor de gewone Nederlandse consument niet mogelijk is. In plaats daarvan moet er een uplink via ADSL of kabel gerealiseerd worden om interactiviteit mogelijk te maken Via DSL Vanaf augustus 2005 beginnen Telecommaatschappijen zoals Versatel met het aanbieden van digitale televisie via het telefonie netwerk. KPN, BBNed en Tiscali zullen snel volgen. Voor televisie via IP is een settopbox en een smart card nodig. Daarnaast wordt een gateway gebruikt om het telefonieverkeer en de data voor Internet en televisie te scheiden. Voor Telecommaatschappijen is het erg interessant om TV, Internet en telefonie via het IP netwerk te leveren. Op deze manier hoeven zij maar één soort technologie in stand te houden. Televisie via IP maakt in plaats van broadcasting gebruik van het unicasting model: in plaats van het signaal voor alle zenders naar ieder huishouden in het netwerk te versturen, wordt het signaal apart naar de huishoudens die op de zender afstemmen gestuurd. Hierdoor is stevige bandbreedte nodig op het IP netwerk. Telecommaatschappijen hebben daarom de afgelopen tijd stevige investeringen moeten doen om hun netwerk geschikt te maken voor digitale televisie via IP. Aangezien de snelheid van ADSL te beperkt is, wordt ADSL2+ gebruikt om meer bandbreedte aan de huidhoudens te kunnen leveren. Een opvolger van ADSL2+ is VDSL. Hiermee worden snelheden tot 54Mbps mogelijk waardoor meer kanalen of hogere kwaliteit content verstuurd kan worden. Echter, aangezien er dan grote investeringen gedaan moeten worden in extra apparatuur in de telefooncentrales zetten spelers zoals KPN eerst op ADSL2+ in Internet Momenteel worden ook uitzendingen aangeboden via Internet. Dit vindt plaats door middel van streaming video en delay-tv diensten. Meestal worden via Internet aanvullingen gedaan op bestaande televisieprogramma s. Bij NOS Journaal wordt op Internet bijvoorbeeld aanvullende video informatie geleverd. Een voorbeeld van een streaming video dienst is Echter, voor een vergelijkbare kwaliteit is een Internet verbinding nodig die 4 tot 8 Mbit/s ondersteunt, afhankelijk van de compressie. Het grootste deel van de Nederlandse huishoudens die Internet via de kabel of ADSL hebben, kunnen met hun afgenomen Internetdienst deze snelheden echter niet bereiken. Het gebrek aan comfort en de kwaliteit van de Internet beelden zorgt ervoor dat Internet nog geen concurrent is voor het uitzenden van televisie WiMax WiMax is een soort opvolger van WiFi. Het heeft een bereik van vijftig kilometer. Hiervoor lijkt het een goed alternatief voor ADSL en kabel voor het leveren van PAGINA 29

20 televisie in dunbevolkte gebieden. 44 Voor dichtbevolkte gebieden lijkt het een minder goed alternatief. Als er namelijk diensten zoals IP Tv en video-on-demand geleverd moeten worden, kan per mast slechts een beperkt aantal gebruikers aangesloten worden. WiMax is daardoor vooral geschikt voor zakelijke gebruikers voor bijvoorbeeld Internet. Echter, door gebrek aan afspraken over standaardisatie van WiMax, en de beperkte mogelijkheden om video-on-demand te ondersteunen, lijkt WiMax geen voldoende geschikt distributiemedium voor digitale televisie. 45 TNO verwacht dat WiMax daarom niet voor 2009 een grote rol zal gaan spelen in de televisie aanbiedersmarkt. WiMax zal voorlopig vooral op de zakelijke markt gebruikt worden en kan als goedkoop alternatief dienen voor Internet via de glasvezel. 46 Hoewel vanaf 2006 WiMax op laptops gebruikt zal gaan worden, wordt erwacht dat de impact van WiMax op de aanbiedermarkt voor televisie beperkt zal zijn Glasvezel In een aantal gemeenten wordt de uitrol van glasvezel tot aan de huiskamers bevorderd. Zo heeft CAIW ervoor gekozen om in Naaldwijk klanten aan te sluiten op het zogenaamde fibre to the home. 47 Daarnaast is heeft een aantal gemeenten ervoor gekozen om de aanleg van fibre to the home netwerken te bevorderen door de uitrol ervan stevig te subsidieren. Dit tot grote onvrede van andere maatschappijen die vinden dat hiermee oneerlijke concurrentie plaatsvindt. Het grootste deel van de Nederlandse kabelsector is echter geen voorstander van de aanleg van glasvezelnetwerken. 48 Volgens hen kan het bestaande coax netwerk nog prima een aantal jaren mee. In dit rapport wordt ervan uit gegaan dat glasvezel tot het huis in de eerstvolgende twee jaar geen daadwerkelijke concurrentie zal vormen voor de bestaande infrastructuren Peer-to-peer Een alternatief voor de beschreven infrastructuren is de peer-to-peer technologie. Hierbij kan gedacht worden aan uitwisselingsnetwerken zoals Bittorrent en KazAa. Met deze netwerken kunnen gratis en anoniem bestanden of delen van bestanden worden overgezonden tussen computers die met het Internet zijn verbonden. Volgens experts vormt deze methode een efficiënte manier voor distributie van content. 49 Het zorgt er namelijk voor dat het basisnetwerk minder belast wordt. Doordat televisie in digitale vorm wordt aangeboden en het niet meer aan één specifiek netwerk gebonden is, is het voor consumenten echter aanzienlijk veel gemakkelijker geworden om aangeboden content op grote schaal te verspreiden. Door ontwikkelingen zoals de opkomst van peer-to-peer netwerken zoals KazaA is de controle van de rechthebbenden afgenomen. Aangezien Tv-aanbieders bij peer-to-peer de controle over de distributie van televisiecontent verliezen is het niet waarschijnlijk dat deze methode op korte termijn door content producenten gebruikt zal worden om hun content te distribueren. Het is dan namelijk onmogelijk om het gebruik van content te meten en 44 Wimax-chips Intel klaar voor markt, WebWereld.nl, 18 april Mededeling van Bryan Busropan, TNO, 22 april Planet.nl/multimedia WLL laat op zich wachten, 2 maart Webwereld.nl, Kabelaar CAIW gelooft heilig in glasvezel, 13 juni Het Parool; Bevangen door het glasvezelvirus, 1 april Gesprek met Alexander de Boer, TNO, Broadband & Voice Solutions PAGINA 30