Opiniepeiling SBO. Eindrapport. Onderzoek in opdracht van het SBO Sil Vrielink ResearchNed bv Nijmegen, 10 sep. 07

Transcriptie

1 Opiniepeiling SBO Eindrapport Onderzoek in opdracht van het SBO Sil Vrielink ResearchNed bv Nijmegen, 10 sep. 07

2 2007 ResearchNed Nijmegen in opdracht van SBO. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder toestemming van de opdrachtgever en zonder nauwkeurige bronvermelding. Opiniepeiling SBO 2

3 Inhoud 1 Resultaten 4 2 Veldwerk 12 Bijlage I Resultaten besturen 14 3 Opiniepeiling SBO

4 1 Resultaten In deze notitie presenteren we de resultaten van een opiniepeiling onder het SBO-panel Onderwijspersoneel. Aan het onderzoek hebben 950 panelleden meegedaan uit het primair en voortgezet onderwijs (zie paragraaf 2). In verband met selectiviteit van de respons is een weging toegepast. In het primair onderwijs is gewogen naar vakantieregio, schoolgrootte en schoolsoort. In het voortgezet onderwijs is gewogen naar schoolsoort en regio. De resultaten van besturen zijn in de bijlage opgenomen. Die van schoolleiders (po/vo) en p&o ers in het voortgezet onderwijs zijn opgenomen in dit hoofdstuk. Beloningspositie De komende maanden wordt onderhandeld over een nieuwe CAO in het primair en voortgezet onderwijs. De vakbonden zetten daarbij in op een algemene loonsverhoging van 3,5% 1. In het voortgezet onderwijs, waar de beloningsachterstand ten opzichte van de markt het grootst is, vinden de meeste respondenten (55%) deze looneis voldoende. In het primair onderwijs vindt 44% dat en vindt bijna 55% van de schoolleiders de looneis te laag. Dit is opmerkelijk omdat de beloningsachterstand in het primair onderwijs kleiner is dan in het voortgezet onderwijs en ook de tekorten aan personeel kleiner zijn. Tabel 1.1 Wat vindt u van deze looneis? te laag voldoende te hoog totaal po 54,7% 44,1% 1,3% 719 vo 41,0% 54,7% 4,3% 117 besturen po/vo 35,4% 61,5% 3,1% 96 De komende jaren dreigt opnieuw een tekort aan leraren te ontstaan, vooral in het voortgezet onderwijs. Om dit tegen te gaan, is volgens de meeste respondenten een structurele loonsverhoging nodig. In het primair onderwijs is 87% van de schoolleiders deze mening toegedaan. In het voorgezet onderwijs is circa 80% dat en van de besturen 75% (zie tabel 1.2). Tabel 1.2 Om het lerarentekort tegen te gaan, is een structurele loonsverhoging nodig Mee (=100%) po 1,5% 5,4% 5,7% 28,1% 59,3% 725 vo 0,8% 10,4% 8,8% 45,6% 34,4% 125 besturen po/vo 2,1% 7,2% 15,5% 40,2% 35,1% 97 1 In het VO zetten de centrales in op een generieke loonontwikkeling van 3,5%, waarvan 3% per 1 juli 207 en 0,5% per 1 januari In het PO zetten de bonden in op een algemene salarisverhoging van 3% en 0,5% voor andere doelen (o.a. compensatie voor ziektekosten). Opiniepeiling SBO 4

5 Een betere beloning leidt volgens 47% van de schoolleiders po tot meer kwaliteit voor de klas. In het voortgezet onder onderwijs is 39% van de respondenten deze mening toegedaan. Dit beloningseffect werkt, naar het zich laat aanzien, vooral via de externe arbeidsmarkt (nieuw personeel). Op de vraag of leraren beter presteren indien zij beter worden beloond, lopen de meningen uiteen (zie tabel 1.3). Tabel 1.3 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Mee Primair onderwijs Een betere beloning van leraren leidt tot meer kwaliteit voor de klas Leraren presteren beter, indien zij beter worden beloond Als de kwaliteit verbetert, neemt het salaris toe Voortgezet onderwijs Een betere beloning van leraren leidt tot meer kwaliteit voor de klas Leraren presteren beter, indien zij beter worden beloond 3,5% 24,7% 24,8% 26,7% 20,4% 721 4,0% 29,6% 29,2% 26,2% 11,1% ,9% 33,0% 21,4% 20,4% 12,3% 691 4,1% 35,9% 20,6% 18,8% 20,5% 125 4,5% 36,1% 33,8% 21,5% 4,1% 123 Als de kwaliteit verbetert, neemt het salaris toe 10,7% 35,7% 16,3% 21,7% 15,5% 121 Beloningsdifferentiatie Beloningsdifferentiatie komt in onderwijsland nog maar weinig voor 2. Toch lijkt dit op veel steun te kunnen rekenen, vooral als gaat om het individuele beloningsdifferentiatie. Beloningsdifferentiatie biedt leraren een beter loopbaanperspectief, zo vindt de meerderheid van de respondenten (zie tabel 1.4). Goede leraren verdienen, als het aan schoolleiders en p&o ers ligt, ook een beter beloning dan slechte leraren. Differentiatie naar regio en vakgebied kan echter niet op veel steun rekenen (zie tabel 1.4). Hier overheerst toch vooral het gelijkheidsdenken. Ondanks evidente verschillen in schaarste op de onderwijsarbeidsmarkt naar regio en vakgebied, zien veel respondenten differentiatie op dit punt niet zitten. De opvattingen over regionale beloningsdifferentiatie lopen overigens wel uiteen. Van de schoolleiders in de grote steden is eenderde voor een betere beloning in tekortregio s. Van de schoolleiders elders in het land is een vijfde dat. Op de vraag of leraren op achterstandsscholen meer betaald moeten krijgen dan leraren op andere scholen lopen de meningen uiteen (zie tabel 1.4). In het primair onderwijs zijn er evenveel voor- als 2 Evers (2007) Advies omtrent bevordering implementatie functie- en beloningsdifferentiatie in PO, VO en BVE. OSA: Tilburg. 5 Opiniepeiling SBO

6 tegenstanders 3. In het voortgezet onderwijs vindt 42% van de respondenten dat leraren op achterstandsscholen meer betaald moeten krijgen dan leraren op andere scholen. Ongeveer 30% is het daar. Tabel 1.4 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Mee Primair onderwijs Beloningsdifferentiatie biedt leraren een beter loopbaanperspectief Goede leraren verdienen een betere beloning dan slechte leraren Leraren met een universitaire opleiding dienen beter beloond te worden dan leraren met een hbo-opleiding Leraren op achterstandsscholen moeten meer betaald krijgen dan leraren op andere scholen In regio s waar het lerarentekort het grootst is, moeten leraren beter worden beloond dan elders Voortgezet onderwijs 1,0% 6,1% 6,1% 54,3% 32,5% 726 1,0% 3,9% 8,5% 46,7% 39,9% ,5% 38,9% 22,1% 15,2% 8,2% 724 9,7% 31,7% 17,7% 31,9% 9,0% ,8% 43,0% 16,8% 19,2% 3,2% 721 Beloningsdifferentiatie biedt leraren een beter loopbaanperspectief Goede leraren verdienen een betere beloning dan slechte leraren Leraren met een universitaire opleiding dienen beter beloond te worden dan leraren met een hbo-opleiding Leraren op achterstandsscholen moeten meer betaald krijgen dan leraren op andere scholen In regio s waar het lerarentekort het grootst is, moeten leraren beter worden beloond dan elders Leraren in tekortvakken moeten beter worden beloond dan leraren van andere vakken 1,3% 9,4% 15,8% 43,1% 30,4% 125,0% 1,7% 2,6% 49,0% 46,6% ,1% 41,9% 18,4% 17,9% 11,8% 124 8,3% 22,0% 27,7% 34,4% 7,6% ,5% 43,0% 17,8% 18,6% 4,1% ,7% 41,1% 10,4% 18,2% 2,6% De opvattingen van schoolleiders op zwarte basisscholen wijken op dit punt af van die op andere scholen. Van de schoolleiders op zwarte scholen (>= 50% cumi-leerlingen) is ruim tweederde (69%) voorstander van een betere beloning op achterstandsscholen. Opiniepeiling SBO 6

7 Opmerkelijk is verder dat veel respondenten het zijn met de stelling dat leraren met een universitaire opleiding beter betaald moeten worden dan leraren met een hbo-opleiding. In het primair onderwijs is 54% van de schoolleiders het hier. In het voortgezet onderwijs is dat 52% 4. Dit is vooral opmerkelijk omdat de beloningsachterstand van academici groter is dan die van hbo ers en de Commissie Leraren naar verluid inzet op een extra beloning voor academici. Commissie leraren Eind mei is door het Kabinet de Commissie Leraren ingesteld, onder leiding van oud SER-voorzitter Rinnooy Kan. De commissie is om advies gevraagd over de aanpak van het lerarentekort en de positie en de kwaliteit van de leraar. Over de bijdrage die het advies kan leveren aan het oplossen van de personeelsproblemen in het onderwijs, lopen de meningen uiteen (zie tabel 1.5). De grootste bijdrage wordt verwacht op het terrein van de positie van de leraar en het aantrekkelijker maken van het beroep. Circa 90% van de respondenten verwacht dat het advies van de commissie een bijdrage kan leveren aan verbeteren van de positie van de leraar. Bijna de helft van de schoolleiders po verwacht op dit terrein zelfs een substantiële bijdrage. De bijdrage van de commissie aan het verbeteren van de kwaliteit en het verminderen van de werkdruk wordt lager ingeschat. Ruim een kwart van de respondenten (30% po, 26% vo) verwacht dat het advies van de commissie een substantiële bijdrage zal leveren aan het versterken van de kwaliteit. Ongeveer een vijfde van de respondenten (po 19%, vo 20%) verwacht op dit punt helemaal géén effect. Tabel 1.5a Verwacht u dat de adviezen van de commissie een bijdrage kunnen leveren aan: Primair onderwijs Geen bijdrage In geringe mate In hoge mate Weet niet / geen mening Het vergroten van het aanbod Het verminderen van de werkdruk De betere aansluiting van vraag en aanbod Het aantrekkelijker maken van het beroep van leraar Het verbeteren van de kwaliteit Het verbeteren van de positie 11,6% 56,3% 24,6% 7,6% ,4% 46,6% 23,2% 5,8% ,8% 50,0% 30,6% 7,6% ,1% 35,0% 48,7% 5,2% ,9% 44,9% 30,1% 6,1% 728 8,2% 36,2% 50,5% 5,1% Binnen het voortgezet onderwijs bestaat verschil van mening over deze vorm van beloningsdifferentiatie. Van de respondenten op havo/vwo-scholen vindt de helft dat academici beter beloond moeten worden dan leraren met een hbo-opleiding. Op praktijk- en vmbo-scholen vindt slechts 6% dat. 7 Opiniepeiling SBO

8 Tabel 1.5b Verwacht u dat de adviezen van de commissie een bijdrage kunnen leveren aan: Voortgezet onderwijs Het vergroten van het aanbod Het verminderen van de werkdruk De betere aansluiting van vraag en aanbod Het aantrekkelijker maken van het beroep van leraar Het verbeteren van de kwaliteit Het verbeteren van de positie 8,9% 66,8% 23,0% 1,4% ,4% 50,2% 13,5% 1,9% ,8% 52,3% 31,8% 3,2% ,6% 41,3% 41,1% 2,0% ,1% 52,0% 26,0% 2,0% ,5% 53,2% 34,9% 1,4% 125 Onderwijstijd voortgezet onderwijs Sinds 1 augustus 2006 gelden nieuwe normen ten aanzien van de onderwijstijd in het voortgezet onderwijs. Leerlingen in de onderbouw moeten minimaal 1040 uur onderwijs krijgen. Voor leerlingen in de bovenbouw en de examenklassen geldt een minimumnorm van respectievelijk 1000 en 700 uur. Voor het praktijkonderwijs geldt een minimum van 1000 uur in alle leerjaren. De nieuwe normering en de controle daarop hebben tot veel commotie geleid. Vooral over de haalbaarheid en de gevolgen voor de kwaliteit en de werkdruk lopen de gemoederen hoog op. Veel respondenten (59%) zijn van mening dat het vereiste aantal uren onderwijs binnen de huidige bekostiging niet haalbaar is. Controle op de naleving van de nieuwe wettelijke minimum normen voor onderwijstijd, biedt volgens velen (78%) ook géén garantie voor goed onderwijs (zie tabel 1.6). Om meer onderwijstijd te realiseren moeten leraren meer lesgeven, zo stelt 58% van de respondenten. Het realiseren van meer onderwijstijd gaat zodoende ten koste van de scholing (49%) en leidt tot een grotere werkdruk (66%). Opiniepeiling SBO 8

9 Tabel 6 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Het vereiste aantal uren onderwijstijd is binnen de huidige bekostiging onhaalbaar Door naleving van de urennorm te controleren, wordt goed onderwijs gegarandeerd Om meer onderwijstijd te realiseren, moeten leraren meer lesgeven Om meer onderwijstijd te realiseren, moeten de klassen op school worden vergroot Het realiseren van meer onderwijstijd gaat ten koste van de scholing Het realiseren van meer onderwijstijd leidt tot een grotere werkdruk bij leraren Het niet halen van de onderwijstijd komt vooral door ziekte en het niet (kunnen) realiseren van vervanging mee Mee 13,3% 16,2% 11,8% 29,0% 29,7% ,7% 46,2% 10,1% 6,0% 5,9% 124 8,3% 17,3% 16,9% 39,4% 18,1% ,3% 37,8% 22,7% 13,9% 6,3% ,9% 28,9% 10,8% 26,9% 22,4% 124 7,4% 19,5% 7,5% 37,2% 28,4% 125 5,6% 26,7% 24,4% 22,1% 21,2% 124 Voor- en naschoolse opvang Sinds 1 augustus zijn basisscholen verantwoordelijk voor het organiseren van voor- en naschoolse opvang. Scholen zijn verplicht om aansluiting met de opvang te regelen, maar vrij in de wijze waarop zij de opvang organiseren. Uit dit onderzoek blijkt dat op 82% van de basisscholen de voor- en naschoolse opvang bij de start van het schooljaar volledig was geregeld. Op een kleine groep scholen (18%) was dit (nog) niet het geval. De voornaamste redenen hiervoor zij: gebrek aan opvangruimte (35%), onvoldoende vraag naar opvang (17%) en onvoldoende tijd (13%). Op de meeste scholen (91%) is de organisatie van de voor- en naschoolse opvang afgestemd met de ouders en de MR. Op scholen die de opvang nog niet (volledig) hebben georganiseerd, heeft circa 82% dit gedaan. Op de meeste scholen wordt de voor- en naschoolse opvang verzorgt door een kinderopvangorganisatie (zie tabel 1.7). Vaak gebeurt dit op een aparte locatie, maar soms ook in de school. Opvang via gastouders gebeurt maar incidenteel. 9 Opiniepeiling SBO

10 Tabel 1.7 Hoe is op uw school de voor- en naschoolse opvang georganiseerd, c.q. wilt u de opvang gaan organiseren? organisatie voorgenomen organisatie Een kinderopvangorganisatie verzorgt de opvang in de school 22,8% 26,2% Een kinderopvangorganisatie verzorgt de opvang op een andere locatie 63,9% 54,9% De opvang is zelf georganiseerd, binnen de (brede) school 2,1% 2,0% Via gastouderopvang 5,8% 3,9% We zullen dit jaar (nog) geen opvang organiseren - 4,6% Anders 5,4% 8,3% (= 100%) De organisatie van de voor- en naschoolse opvang kost veel organisatorisch overleg en gaat volgens ruim de helft van de schoolleiders ten kost van het directiewerk (zie tabel 1.8). Voor leraren zijn de gevolgen beperkt. De meeste schoolleiders (59%) verwachten niet dat de voor- en naschoolse opvang tot een hogere werkdruk leidt. Wel vindt circa twee vijfde van de schoolleiders dat leerlingen te veel tijd op school doorbrengen (zie tabel 1.8). Tabel 1.8 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Mee (= 100%)* De voor- en naschoolse opvang vraagt teveel organisatorisch overleg De organisatie van de voor- en naschoolse opvang gaat ten koste van de primaire taak van de schooldirecteur De voor- en naschoolse opvang leidt tot een hogere werkdruk bij leraren 2,4% 28,5% 20,5% 31,7% 17,0% 671 3,9% 24,6% 14,4% 29,5% 27,6% ,1% 46,4% 20,3% 14,2% 6,0% 674 Leerlingen brengen teveel tijd door op school 4,2% 29,0% 22,7% 23,2% 20,8% 661 Scholing en professionalisering Tijdens het algemeen overleg van 5 oktober 2006 is door toenmalig minister van OCW toegezegd om het voorstel van de heer Jungbluth voor een universitaire masteropleiding voor leraren basisonderwijs in achterstandssituaties met de universiteiten te bespreken. De uitkomsten hiervan zijn recent door de staatssecretaris aan de kamer overlegd (brief d.d. 15 aug. 2007). Op grond van ambtelijk overleg met Prof. T. Wubbels en de heer F. Rokebrand concludeert de staatsecretaris dat versterking in achterstandssituaties aandacht moet krijgen via gerichte nascholing. Een (universitaire) masteropleiding acht de staatssecretaris hiervoor niet nodig. Opiniepeiling SBO 10

11 Schoolleiders denken daar soms anders over. Ruim de helft van de schoolleiders in het basisonderwijs vindt dat leraren met veel achterstandsleerlingen zich op termijn verder moeten ontwikkelen door een speciale masteropleiding te volgen (op hbo- of wo-niveau). Bijna 90% vindt gerichte nascholing voor deze groep leraren gewenst (zie tabel 1.9). Tabel 1.9 BO: Leraren met veel achterstandsleerlingen dienen zich verder te ontwikkelen door: Een speciale masteropleiding te volgen Toegespitste cursussen te volgen Mee 3,5% 20,2% 21,6% 44,7% 9,9% 655,9% 3,5% 7,2% 66,6% 21,9% 664 In het onderwijs bestaat veel behoefte aan leraren met een universitaire opleiding (zie tabel 1.10). Dit geldt vooral in het voortgezet onderwijs (70%), maar ook in het basisonderwijs (49%). Tabel 10 Er is behoefte aan leraren die op academisch niveau zijn geschoold Mee bo 4,7% 23,5% 24,6% 33,1% 14,0% 655 vo 2,6% 9,5% 20,7% 31,9% 35,3% Opiniepeiling SBO

12 2 Veldwerk In opdracht van het SBO is eerder dit jaar door ResearchNed het SBO-panel Onderwijspersoneel opgebouwd. Dit betreft een panel van schoolleiders, managers, besturen en personeelsfunctionarissen in het onderwijs. Het panel wordt periodiek uitgenodigd om een korte internetenquête in te vullen over arbeidsmarktgerelateerde onderwerpen. Voor dit onderzoek zijn alle (2.233) panelleden in het primair en voortgezet onderwijs benaderd. Hiervan hebben er 950 de enquête ingevuld. Dit komt neer op een respons van 43% (zie tabel 2.1). De schoolleiders en p&o ers (vo) in het noorden en zuiden van het land zijn, vanwege de vakantiespreiding, eerder benaderd dan die in het midden van het land. De respons ligt daardoor ook hoger (zie tabel 2.2) 5. In het noorden en zuiden van het land is het veldwerk uitgevoerd in de periode van 29 augustus tot 7 september (10.30 uur) en is één keer gerappelleerd (op 4 september). De panelleden in het midden van het land (bo en vo) zijn op 4 september benaderd. Zij hadden tot 7 september (10.30 uur) de tijd om de enquête in te vullen. De schoolleiders in het speciaal onderwijs (sbo/wec) en de besturen zijn eveneens op 4 september benaderd. Tabel 2.1 Overzicht steekproef en respons bruto steekproef netto respons n % bo ,6% sbo/(v)so ,6% vo ,8% besturen po/vo ,9% totaal ,5% Tabel 2.2 Responsoverzicht bo en vo, naar vakantieregio basisonderwijs voortgezet onderwijs n % n % noord ,5% 50 46,7% midden ,7% 39 33,9% zuid ,3% 36 51,4% totaal ,6% ,8% In de enquête zijn vragen gesteld over: beloning en beloningsdifferentiatie, de commissie leraren, onderwijstijd in het voortgezet onderwijs, voor- en naschoolse opvang en scholing en professionalisering. De vragen over beloning en beloningsdifferentiatie en de commissie leraren zijn alle panelleden gesteld. Die over onderwijstijd zijn alleen aan de managers en p&o ers in het voortgezet onderwijs voorgelegd en die over voor- en naschoolse opvang alleen aan de schoolleiders in het 5 In de analyse is hiervoor gecorrigeerd door een weging toe te passen. Opiniepeiling SBO 12

13 basisonderwijs. De vragen over scholing en professionalisering zijn, met uitzondering van het speciaal onderwijs, aan alle respondenten voorgelegd. Voorafgaand aan de analyses is een responsanalyse uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren de respons in het primair en voortgezet onderwijs niet representatief is. Daarom is een weging toegepast. In het primair onderwijs is gewogen naar vakantieregio, schoolgrootte en schoolsoort. In het voortgezet onderwijs is gewogen naar regio en schooltype. 13 Opiniepeiling SBO

14 Bijlage I Resultaten besturen Tabel B1.1 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Mee Een betere beloning van leraren leidt tot meer kwaliteit voor de klas Leraren presteren beter, indien zij beter worden beloond Als de kwaliteit verbetert, neemt het salaris toe 7,2% 34,0% 22,7% 21,6% 14,4% 97 8,2% 39,2% 25,8% 22,7% 4,1% 97 6,5% 29,3% 15,2% 35,9% 13,0% 92 Tabel B1.2 In hoeverre bent u het met de volgende stellingen eens? Mee Beloningsdifferentiatie biedt leraren een beter loopbaanperspectief Goede leraren verdienen een betere beloning dan slechte leraren Leraren met een universitaire opleiding dienen beter beloond te worden dan leraren met een hbo-opleiding Leraren op achterstandsscholen moeten meer betaald krijgen dan leraren op andere scholen In regio s waar het lerarentekort het grootst is, moeten leraren beter worden beloond dan elders 1,0% 7,2% 5,2% 51,5% 35,1% 97 1,0%,0% 7,2% 49,5% 42,3% 97 5,2% 38,1% 19,6% 28,9% 8,2% 97 7,2% 29,9% 20,6% 35,1% 7,2% 97 13,4% 47,4% 17,5% 21,6%,0% 97 Opiniepeiling SBO 14

15 Tabel B1.3 Verwacht u dat de adviezen van de commissie een bijdrage kunnen leveren aan: Het vergroten van het aanbod Het verminderen van de werkdruk De betere aansluiting van vraag en aanbod Het aantrekkelijker maken van het beroep van leraar Het verbeteren van de kwaliteit Het verbeteren van de positie Geen bijdrage In geringe mate In hoge mate Weet niet / geen mening 8,2% 60,8% 23,7% 7,2% 97 23,7% 55,7% 14,4% 6,2% 97 11,3% 51,5% 29,9% 7,2% 97 6,2% 37,1% 51,5% 5,2% 97 13,4% 56,7% 22,7% 7,2% 97 5,2% 47,4% 43,3% 4,1% Opiniepeiling SBO