Syllabus bij de cursus Muziekinstrumenten Cursusjaar , blok Rudolf Rasch

Transcriptie

1 MUZIEKINSTRUMENTEN Syllabus bij de cursus Muziekinstrumenten Cursusjaar , blok Rudolf Rasch Opleiding Muziekwetenschap Departement Media- en Cultuurwetenschappen Universiteit Utrecht April

2 INHOUD Overzicht 4 Het referaat 5 Het werkstuk 6 Hoofdstuk 1. Inleiding Muziekinstrumenten Akoestiek Classificatie 16 Natuurkundig intermezzo 1 21 Wiskundig intermezzo 22 Hoofdstuk 2. Geluid Geluid De enkelvoudige toon De samengestelde toon Geluidvoortplanting Geluiddruk en geluidniveau 35 Hoofdstuk 3. Idiofonen Algemeen Akoestiek Geslagen idiofonen Klokken Lamellofonen en gewreven idiofonen 50 Idiofonen in de Hornbostel/Sachs-classificatie 51 Idiofonen in het Instrumentenkabinet van de Opleiding Muziekwetenschap 53 Figuren 54 Hoofdstuk 4. Membranofonen Algemeen Geslagen membranofonen Getokkelde, gewreven en geblazen membranofonen Slagwerk Speciaal slagwerk: Carl Orff en Harry Partch 62 Membranofonen in de Hornbostel/Sachs-classificatie 64 Membranofonen in het Instrumentenkabinet van de Opleiding Muziekwetenschap 65 Figuren 66 Hoofdstuk 5. Chordofonen 1: Tokkelinstrumenten Algemeen De trillende snaar Getokkelde luitinstrumenten of tokkelinstrumenten Tabulaturen Getokkelde citers en harpinstrumenten 85 Chordofonen in de Hornbostel/Sachs-classificatie 87 Idiofonen in het Instrumentenkabinet van de Opleiding Muziekwetenschap 89 Figuren 90 Hoofdstuk 6. Chordofonen 2: Strijkinstrumenten Algemeen Strijkinstrumenten 48 Hoofdstuk 7. Aërofonen 1: Fluitinstrumenten 56 2

3 7.1 Algemeen De open buis Gaten en kleppen Fluitinstrumenten 60 Hoofdstuk 8. Aërofonen 2: Rietinstrumenten Algemeen De half-open buis Rietinstrumenten 68 Hoofdstuk 9. Aërofonen 3: Trompetinstrumenten Algemeen Trompetinstrumenten 72 Hoofdstuk 10. Aërofonen 4: De zangstem Algemeen Fysiologie Akoestiek Geschiedenis 76 Hoofdstuk 11. Elektrofonen Algemeen Elektro-akoestische instrumenten Elektromechanische instrumenten Analoge elektronische instrumenten Digitale elektronische instrumenten 79 Hoofdstuk 12. Klavierinstrumenten Algemeen Idiofonen Chordofonen: klavecimbel, clavichord, piano Aërofonen: orgel Stemmingen van muziekinstrumenten 83 Hoofdstuk 13. Automatische muziekinstrumenten Algemeen Idiofonen Chordofonen Aërofonen Elektrofonen 84 Hoofdstuk 14. Orkesten en ensembles Algemeen Het symfonie-orkest Ensembles Hafa Jazz en pop 85 Hoofdstuk 15. Partituren Algemeen De orkestpartituur Instrumentatie 86 Hoofdstuk 16. Zalen Algemeen Absorptie Nagalm en nagalmtijd 91 3

4 16.4 Muziekzalen 92 4

5 OVERZICHT De cursus Muziekinstrumenten omvat verschillende soorten activiteiten. In de eerste plaats zijn er de bijeenkomsten, in totaal vijftien. Ze worden gehouden op dinsdag van 13:15 tot 17:00 uur en donderdag van 9:00 tot 12:45 uur, in zaal 1.05 van het gebouw Drift 21. De bijeenkomsten zijn gewijd aan de inhoudelijke behandeling van de stof, doorgaans aan de hand van oefenvragen. Tijdens deze bijeenkomsten (behoudens de eerste) zullen deelnemers ook aan het woord zijn met een kort referaat bestaande uit maximaal 15 minuten eigen tekst en maximaal 5 minuten discussie per persoon. Het referatenrooster zal met de deelnemers zoveel mogelijk gedurende de eerste bijeenkomst worden vastgelegd. Gedurende één bijeenkomst wordt een toets afgenomen. De laatste bijeenkomst van de cursus is een bespreking van de resultaten. Het rooster van de bijeenkomsten is als volgt: dinsdag 27 april Inleiding; 2. Geluid; 3. Idiofonen; 4. Membranofonen donderdag 29 april 5. Chordofonen 1: Tokkelinstrumenten dinsdag 4 mei 6. Chordofonen 2: Strijkinstrumenten donderdag 6 mei geen bijeenkomst dinsdag 11 mei 7. Aërofonen 1: Fluitinstrumenten donderdag 13 mei geen bijeenkomst (Hemelvaartdag) dinsdag 18 mei 8. Aërofonen 2: Rietinstrumenten donderdag 20 mei 9. Aërofonen 3: Trompetinstrumenten disndag 25 mei 10. Aërofonen 4: Zangstem donderdag 27 mei 11. Elektrofonen dinsdag 1 juni 12. Klavierinstrumenten donderdag 3 juni 13. Automatische muziekinstrumenten dinsdag 8 juni geen bijeenkomst donderdag 10 juni geen bijeenkomst dinsdag 15 juni Schriftelijke toets, 13:30-16:30, zaal 0.32 in Drift 21. donderdag 17 juni Bespreking resultaten dinsdag 22 juni Eventuele herkansingen De eindscore voor deze cursus zal bepaald worden als de som van een aantal deelscores, en wel: Deelname aan de colleges levert maximaal 20 punten. Bij de hoofdstukken 3-4 t/m 10 behoren steeds opgaven, die uiterlijk op het eerstvolgende college moeten worden ingeleverd. Per opdracht wordt maximaal 3 punten gerekend. Het inleveren van de opgaven levert maximaal 20 punten op in het eindresultaat. Het referaat levert maximaal 20 punten op. Het werkstuk levert maximaal 20 punten op. De eindtoets kan de laatste 20 punten opleveren voor het eindresultaat. Bereikbaarheid docent (R.A. Rasch): Universitaire telefoon (geen voice mail) r.a.rasch@uu.nl; vermeld in het onderwerpsveld altijd: Muziekinstrumenten Inleveren opdrachten: Bij aanvang van een bijeenkomst (te prefereren). Het cursuspostvak Muziekinstrumenten, Kromme Nieuwegracht 20. Per post: R.A. Rasch, Departement Media- en Cultuurwetenschappen: Muntstraat 2A, 3512 EV Utrecht. Niet per . 5

6 HET REFERAAT Aangezien het aantal deelnemers relatief groot is, moeten de referaten noodgedwongen kort zijn: vijftien minuten met vijf minuten discussie. De meeste referaten zullen gewijd zijn aan een bepaald type muziekinstrument, maar ook zijn referaten mogelijk over andere onderwerpen binnen het gebied van de cursus. In een aantal gevallen zullen er combinaties van referaten zijn, dat wil zeggen: verschillende referaten over hetzelfde muziekinstrument. De sprekers moeten dan overleggen hoe zij het gebied verdelen: één neemt de geschiedenis, de ander de bouw, een derde de toepassing, enzovoorts. Vijftien minuten is weinig. De sprekers zullen van te voren moeten selecteren wat zij wel en wat zij niet gaan zeggen. Er zijn twee basismanieren voor het houden van een referaat: Voorlezen van papier. Dit is een veilige weg: men kan thuis oefenen en ook de timing beheersen. Het is een efficiënte manier omdat men precies kan voorzien wat wel en niet wordt gezegd. Maar het kan ook saai zijn door de voorprogrammering, en als men alleen op het papier kijkt kan het contact met het publiek verloren gaan. Vrij spreken met of zonder notities. Dit is levendiger, maar vereist ook voorbereiding: men moet de punten die worden gebracht goed selecteren en zijdelingse uitweidingen vermijden. Men kan de notities ook uit het hoofd leren, wat misschien wel de beste mogelijkheid is, maar het vraagt veel concentratie tijdens het referaat. Ook is het mogelijk de vertellijn van het referaat te leggen in het begeleidende beeldmateriaal, zoals een powerpoint-presentatie (zie onder). Bij het houden van referaat kan men gebruik maken van audiovisuele hulpmiddelen, maar hiervan moet efficiënt en wellicht zelfs maar spaarzaam gebruik worden gemaakt, omdat dit naar verhouding veel tijd kost. Mogelijk zijn: Powerpoint-presentatie. Goed, maar moet ook goed worden voorbereid. Video of DVD. Idem. Muziek op CD. Kan altijd, maar zorg dat het om enkele (maximaal drie) korte fragmenten gaat (maximaal 2 minuten, liever korter). Deze fragmenten moeten duidelijk en essentieel zijn. Beeld of geluid van het Internet (inclusief YouTube). Houd het kort. Demonstratie op het eigen muziekinstrument. Ook dit moet goed voorbereid zijn. Als er een stuk wordt gespeeld, moet dit kort gehouden worden. In alle gevallen geldt dat de werking van de apparatuur vooraf (vóór de bijeenkomst of tijdens een pauze) moet worden gecontroleerd en dat al het materiaal klaar moet staan vóór het referaat. Het is ontoelaatbaar dat tijdens een referaat ineens de behoefte aan een audiovisueel hulpmiddel wordt uitgesproken. Wat betreft het spreken kunnen de volgende aanwijzingen nuttig zijn: Spreek rustig en duidelijk en maak alle woorden af. Let op articulatie en oefen een uitgeschreven tekst zonodig van te voren thuis. Besteed vooral aandacht aan de uitspraak van moeilijke en onbekende woorden, speciale termen en namen. Spreek luider dan je gewend bent in gewone conversatie. Spreek naar het publiek toe en heb geen angst daarvoor: het publiek verwacht namelijk alleen maar toegesproken te worden. Besef dat je het zelf ook normaal vindt als iemand anders een referaat houdt. Zorg dat je meer weet dan je gaat vertellen en zorg ook dat je dingen gaat vertellen waarvan je het belangrijk vindt dat je luisteraars die weten. In het algemeen zijn dat de dingen die je zelf belangrijk vindt om te weten. Blijf jezelf wanneer je spreekt en probeer geen rol aan te nemen die niet bij je past. In de musicologische beroepspraktijk is spreken voor publiek heel gewoon, dus elke oefening is nuttig. 6

7 HET WERKSTUK De lengte van het werkstuk is ongeveer vijf tot acht bladzijden, tekst minimaal 2000, maximaal 3000 woorden. Onderwerpen variëren, dus de opzet van het werkstuk kan ook variëren. Maar werk globaal volgens het volgende model: Begin altijd met de naam van de schrijver en de titel. Aparte titelbladzijden en inhoudsopgaven zijn niet nodig, nog veel minder plastic bandjes of mapjes of fancy voorkanten. Houd het simpel en sober. Een korte inhoudsopgave vóór de eigenlijke tekst kan, met eventuele verwijzing naar figuren, muziekvoorbeelden, aanhangsels, enzovoorts. De tekst kan ingedeeld zijn in paragrafen, maar dat hoeft niet. Paragrafen hoeven niet genummerd te zijn. Gebruik geen verdere onderverdeling; de tekst is daarvoor te kort. Wat betreft het uiterlijk: probeer je te conformeren aan de lay-out van de syllabus: marges 2 cm rondom, lettertype Times New Roman 11 punts, regelafstand minimaal 14 punts, liever anderhalf, alinea s inspringen met 0,5 cm, weduwen (de eerste regel van een alinea onderaan de bladzijde) en wezen (de laatste regel van een alinea bovenaan de bladzijde) vermijden. Kopjes van paragrafen vet. Schrijf een rustig, zakelijk Nederlands. Alinea s niet te kort, niet te lang. Verdeel de informatie goed over de tekst. Formuleer exact en niet vaag of onduidelijk. Begin met een inleiding en sluit af met een conclusie. Zoek voor persoonsnamen, plaatsnamen, termen enzovoorts naar een correct Nederlands equivalent. Gebruik de gangbare spelling en raadpleeg een woordenlijst of woordenboek waar nodig. Veel werkstukken over muziekinstrumenten zullen verlucht worden met illustraties. Neem die digitaal in het werkstuk op. Grotere illustraties kunnen het beste in een aanhangsel worden geplaatst, net als tabellen en grotere muziekvoorbeelden. Voorzie elke illustratie (tabel, muziekvoorbeeld) van een nummer en een onderschrift en verwijs vanuit de tekst naar de illustratie. Voor diegenen die de mogelijkheden ertoe hebben: maak muziekvoorbeelden met behulp van een muziekgrafisch programma en neem ze digitaal in de tekst op. Neem aan het einde een literatuuroverzicht op, ten minste globaal volgens de regels die in de cursus METHODEN EN TECHNIEKEN VAN DE MUZIEKWETENSCHAP zijn geformuleerd. In de tekst zelf hoeft niet noodzakelijk elk detail verantwoord te zijn. Gebruikte encyclopedie-artikelen hoeven niet in de literatuurlijst; de beschikbaarheid en het gebruik daarvan is namelijk vanzelfsprekend. Wees voorzichtig met het gebruik van informatie die van het Internet afkomstig is. Pas op met het letterlijk vertalen van voorbeeldteksten: dit is doorgaans direct zichtbaar in het eindresultaat. In deze syllabus worden toonhoogten weergegeven volgens het volgende systeem: 7