De optimale ontwikkeling van een chemische tuin

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De optimale ontwikkeling van een chemische tuin"

Transcriptie

1 PO Scheikunde De optimale ontwikkeling van een chemische tuin Afbeelding 1: Zelfgemaakte chemische tuin. Gemaakt door: Linda Poell Pleincollege Eckart, Eindhoven Klas: 6A Datum inleveren:

2 Inhoudsopgave: Intro Blz. 1 Algemeen deel Doel Blz. 2 Theorie Blz. 2 en 3 Proef 1. Uitvoering van een herkristallisatie Titel Blz. 4 Doel Blz. 4 Uitvoering Blz. 4 Waarnemingen en resultaten Blz. 4 Conclusie Blz. 4 Proef 2. Invloed van de grootte kristallen op de ontwikkeling van semipermeabele membranen Titel Blz. 5 Doel Blz. 5 Uitvoering Blz. 5 Waarnemingen en resultaten Blz. 5 Conclusie Blz. 5 Proef 3. Invloed van verschillende concentraties natriumsilicaat op de vorming van semi-permeabele membranen. Titel Blz. 6 Doel Blz. 6 Uitvoering Blz. 6 Waarnemingen Constante waarnemingen en resultaten Blz. 6 Andere waarnemingen en resultaten Blz. 6 en 7 Conclusie Blz. 7 Proef 4. Maken van een snel groeiende en mooie chemische tuin voor een demoproef Titel Blz. 8 Doel Blz. 8 Uitvoering Blz. 8 Waarnemingen en resultaten Blz. 8 Conclusie Blz. 8 Algemene conclusie Blz. 9 Foutendiscussie Blz. 10 Logboek Evaluatie Blz. 11 Tijdsverantwoording Blz. 11 Bronvermelding Blz. 12

3 PO Scheikunde: Chemische tuin De optimale ontwikkeling van een chemische tuin Inleiding Het ziet er voor veel mensen, vreemd uit dat een aantal korreltjes in een waterige oplossing tot leven lijken te komen en uitgroeien tot een soort struikjes. Toen ik hiervan hoorde ben ik verder opzoek gegaan op internet naar de achterliggende theorie. Toen ik me wat verder verdiept had in dit onderwerp leek het me wel een geschikt onderwerp voor mijn PO van scheikunde. Mijn hoofdvraag is: Hoe vormen de metaalionen met de silicaationen het snelste de grootste semi-permeabele membranen? Zodat er binnen een half uur een zichtbare chemische tuin ontwikkelt? De deelvragen zijn: Hoe voer ik een herkristallisatie uit? Zodat je grotere kristallen krijgt? Is de grootte van de toegevoegde kristallen afhankelijk van de ontwikkeling? Heeft de ionlading van de metaalionen invloed op het resultaat? Bij welke concentratie natriumsilicaatoplossing vormen de metaalionen met de silicaationen de grootste semi-permeabele membranen? In de conclusie staan de antwoorden op deze vragen verwerkt. Afbeelding 2: zelfgemaakte chemische tuin

4 De optimale ontwikkeling van een chemische tuin Doel Mijn uiteindelijke doel is om een goede practicumhandleiding voor een demoproef op te stellen. Dit doe ik door verschillende dingen te onderzoeken (concentratie, ionlading en grootte kristalen), zodat de chemische tuin optimaal kan ontwikkelen. Als dit goed lukt, zou ik het verslag aan de auteurs van het boek Showdechemie kunnen geven (via mevrouw Schulten). Zij zouden het dan kunnen plaatsen, eventueel met vermelding van mijn naam. Zo voer ik niet domweg een praktische opdracht uit. Op deze manier hebben andere mensen ook wat aan de resultaten van mijn proef. Met deze wetenschap kan de scheikundige sector beter gepromoot worden, gezien het feit dat het maken van een chemische tuin vaak een demonstratieproef is en gebruikt wordt om de kunsten van deze sector te laten zien. Ik heb bij elke proef apart een doel vermeld. Theorie Wat is een chemische tuin en welke reacties vinden plaats? Een chemische tuin komt tot ontwikkeling door osmose. Het ziet eruit alsof er uit een korreltje zout een struikje ontstaat. Het is voor de duidelijkheid niet zo dat er uit deze anorganische deeltjes iets levends ontstaat. De oplossing waarin de tuin tot ontwikkeling komt is een natriumsilicaatoplossing, ook bekent als natronwaterglas. In deze oplossing bevinden zich een hoge concentratie Na + - ionen en SiO ionen. Zodra er een metaalzout aan wordt toegevoegd, zoals ijzer(iii)chloride, begint de ontwikkeling van de chemische tuin. Het korreltje ijzer(iii)chloride zakt vanwege zijn hoge dichtheid naar de bodem. De moleculen die in contact komen met de oplossing, dat zijn de moleculen aan de buitenkant van de korrel, zullen oplossen. Dat wil zeggen dat dit metaalzout zich splitst in Fe 3+ -ionen en Cl - -ionen. Zoals in de volgende reactie wordt weergegeven: FeCl 3 (s) Fe 3+ (aq) + 3Cl - (aq) Deze deeltjes komen in contact met de Na + -ionen en SiO ionen. Zoals je in tabel 45 van Binas kunt zien treedt er geen reactie op tussen de Na + -ionen en Cl - -ionen. Wel wordt er een laagje om de kristallen heen gevormd, en dat heeft tot gevolg dat de neerslag als een soort vlies om de korrel heen ligt. Dit is omdat de Fe 3+ -ionen reageren met de SiO ionen. De reactie is dan als volgt: Reactievergelijking: Fe 3+ (aq) + SiO 2-3 (aq) Fe 2 (SiO 3 ) 3 (s) Tribune-ionen: Na + (aq) Cl - (aq) Na + (aq) Cl - (aq) De algemene reactievergelijking met een metaalzout (MX) is: Reactievergelijking: M 2+ (aq) + SiO 2-3 (aq) MSiO 3 (s) Tribune- ionen: Na + (aq) X 2- (aq) Na + (aq) X 2- (aq) Dit membraan voorkomt verdere verspreiding van ijzer- en chloride-ionen door de oplossing, maar verhindert niet dat watermoleculen het membraan kunnen passeren. Het membraan werkt als een semi-permeabel membraan. Dat wil zeggen dat het ondoorlaatbaar is voor in principe alle moleculen, met uitzondering van watermoleculen. Water kan door de semi-permeabele celwand dringen om zo over te gaan van een gebied met een lage concentratie opgeloste zouten naar een gebied met een hoge concentratie aan zouten. Zij kunnen zich zonder probleem van de natriumsilicaatoplossing naar de binnenkant van het metaalsilicaat, en weer terug gaan, afhankelijk van het concentratieverschil. Door verder oplossen van het kristal ontstaat binnen het membraan een geconcentreerde oplossing van ijzer(iii)chloride. Vervolgens dringt, door osmose, water het membraan binnen, de druk op de silicaathuid wordt steeds groter en zal daardoor uiteindelijk knappen. Hierdoor komt er een wolkje ijzer(iii)chloride in contact

5 met de natriumsilicaatoplossing. De plek waar het membraan knapt is het verste verwijderd van de hoogste concentratie metaalionen, en dat is ook de reden dat deze slierten omhoog groeien. Op die plaats vindt namelijk opnieuw reactie plaats tussen metaalionen en silicaationen en vormt er zich een nieuw membraan. Water dringt het membraan binnen, de druk op het membraan neemt toe, enz... Zo groeit een chemische tuin. Dit proces blijft doorgaan totdat de zoutconcentratie binnen het membraan te laag wordt om voldoende osmotische druk op te bouwen. Afbeelding 3: zelfgemaakte chemische tuin

6 Proef 1: uitvoering herkristallisatie Naam: Linda Poell Klas: V6A Datum verslag: Datum practicum: en Doel 3 Verschillende groottes kristallen maken door middel van een herkristallisatie. Uitvoering Leg eerst een witte plaat op tafel, doe een jas aan en bril op. Haren in een staart. Ik heb IJzer(III)chloride gekozen uit alle zouten voor het herkristalliseren, omdat dit zout het snelst ontwikkelt in de natriumsilicaatoplossing. 1. Maak een oververzadigde oplossing 2. Filtreer de oververzadigde oplossing 3. Verwarm de oplossing 3. Giet de oplossing in een horlogeglas, en laat het indampen. De kristallen gaan zich dan vormen. Waarnemingen en resultaten Toen ik de oververzadigde oplossing van ijzer(iii)chloride maakte, werd op een gegeven moment de oplossing troebel. Dan is de oplossing in feite al verzadigd. Om zeker te zijn van de oververzadiging heb er ik nog een extra overmaat toegevoegd. Ik heb de oplossing even laten staan totdat er een evenwicht is ontstaan tussen het water en het ijzer(iii)chloride. Nadat ik de oplossing verwarmd en gefiltreerd had, heb ik het in een horlogeglas gegoten. Na een aantal dagen was de oplossing nog steeds vloeibaar. Er trad geen kristallisatie op Hierna heb ik de proef nogmaals uitgevoerd, maar dan met calciumchloride, kopersulfaat en nikkelsulfaat. Het calciumchloride begon vrijwel meteen te kristalliseren nadat ik het in een horlogeglas had gegoten. Echter na een paar dagen waren alle kristallen verdwenen en was er een doorzichtige oplossing gevormd. Dit heeft waarschijnlijk als oorzaak dat calciumchloride water aantrekt. Op deze manier zijn alle kristallen weer verdwenen. Het kopersulfaat en nikkelsulfaat kristalliseerden wel goed. Het kopersulfaat had ruitvormige kristallen gevormd, en het nikkelsulfaat langwerpige staafjes. Afbeelding 4: Kristallisatie van links nikkelsulfaat en rechts kopersulfaat.

7 Uitvoering proef 2: invloed van de grootte van kristallen op de ontwikkeling van semi-permeabele membranen Doel Onderzoeken of de grootte van de kirstallen invloed heeft op de vorming van semipermeabele membranen. Uitvoering Leg eerst een witte plaat op tafel, doe een jas aan en bril op. Haren in een staart. Ik heb de kristallen van kopersulfaat en nikkelsulfaat gebruikt. 1. Vul 2 bekerglazen van 250 ml met natriumsilicaatoplossing en demiwater tot 200 ml met de verhouding 1:1. Dus 100 ml demiwater, en 100 ml natriumsilicaatoplossing. 2. Doe in ieder bekerglas 3 verschillende groottes kristallen van dezelfde stof. Bekerglas 1 bevat dus kristallen van nikkelsulfaat en bekerglas 2 kopersulfaat. 3. Kijk welke kristallen het snelst en best ontwikkelen. Waarnemingen en resultaten Nikkelsulfaat: Na 8 minuten is het uitgereageerd. grootte kristal Grootte van de semipermeabele vorm membranen 2,2 cm 3,0 cm Dikke onderkant, een lange dikke uitloper naar boven en ook een aantal dunne slierten rondom het kristal. 1,3 cm 4,5 cm Begint met een dunne uitloper, naarmate het hoger is gegroeid wordt het een dikkere uitloper. Groeit scheef 0,7 cm 3,5 cm 5 uitlopers van dezelfde dikte, 1 uitloper is langer dan de rest Kopersulfaat: Na 2 uur nog geen resultaat. Grootte kristal Grootte van de semipermeabele vorm membranen 3,5 cm 0,2 cm 1 heel klein uitlopertje 2,3 cm 0,3 cm Een klein druppeltje en wat heel kleine uitlopertjes. 0,9 cm 0,5 cm Het kristal is veranderd in een druppel, die allemaal kleine dunne uitlopertjes heeft. Conclusie Hieruit kan ik afleiden dat bij nikkelsulfaat het kristal met de gemiddelde grootte het best ontwikkelt. Ook kan ik nu zeggen dat nikkelsulfaat snel reageert, en snel nieuwe semipermeabele membranen vormt. Ik ga nu dus met de rest van de proef kristallen gebruiken met ongeveer dezelfde grootte (1,3 cm). Kopersulfaat reageert heel laat, en dit is dus geen geschikt zout om een demoproef te doen voor een klas. Het duurt te lang voordat er resultaat zichtbaar is, en er is te weinig zichtbaar resultaat.

8 Uitvoering proef 3: invloed van verschillende concentraties natriumsilicaat op de vorming van semi-permeabele membranen Doel Onderzoeken bij welke concentratie natriumsilicaat de metaalionen met de silicaationen de grootste semi-permeabele membranen vormen. Uitvoering Leg eerst een witte plaat op tafel, doe een jas aan en bril op. Haren in een staart. 1. Vul bekerglas 1 met 100 ml demiwater ml natriumsilicaat. 2. Vul een bekerglas van 600 ml met 200 ml demiwater en 100 ml natriumsilicaat 3. Giet 200 ml van deze oplossing in bekerglas Vul bekerglas 3 met 150 ml demiwater + 50 ml natriumsilicaat. 5. Vul een bekerglas van 600 ml met 200 ml demiwater en 50 ml natrumsilicaat. 6. Giet 200 ml van deze oplossing in bekerglas Vervolgens doe je met een spateltje een korreltje ijzer(iii)chloride, een schepje ijzer(ii)sulfaat, een schepje calciumchloride, een schepje kobaltchloride, een schepje koper(ii)chloride, een schepje kopersulfaat en een korreltje nikkelsulfaat in de oplossing. Waarnemingen en resultaten Ik heb met name gelet op de groeisnelheid, kleur, vorm en structuur en grootte. De kleur en vorm en structuur bleven bij de drie proeven gelijk, dus het lijkt me overbodig die bij elke proef opnieuw te omschrijven. Deze worden omschreven in het stukje constante waarnemingen. Constante waarnemingen Metaalzout Kleur metaalzout Kleur vormsel IJzer(III)chloride geel/oranje. De kleur van het vormsel was rood / bruin. IJzer(II)sulfaat Lichtblauw De kleur was donkergroen, met witte uitlopers. De volgende dag was het vormsel volledig groen. Calciumchloride Wit De kleur van het vormsel begon en bleef wit. Kobaltchloride Paars De kleur van het hele vormsel was paars/zwart. Koper(II)chloride Felblauw De kleur bleef felblauw. Koper(II)sulfaat Donkerblauw De kleur is van blauw naar groen gegaan. Nikkel(II)sulfaat groen/blauw. De kleur wordt donkergroen Metaalzout IJzer(III)chloride IJzer(II)sulfaat Calciumchloride Kobaltchloride Koper(II)chloride Koper(II)sulfaat Nikkel(II)sulfaat Vorm en structuur De structuur van de uitlopers van het ijzer(iii)silicaat deed aan alsof het was opgebouwd uit ronde blaasjes. De bovenste leek steeds te knappen en dan kwam er een nieuw rond blaasje uit. De vorm van het ijzer(iii)silicaat in het algemeen was vergelijkbaar met een kiemplantje. maar dan met een paar grote uitlopers. De vorm van het ijzer(ii)silicaat leek het meeste op een grote graspol. Het waren een heleboel losse uitlopers zonder aftakkingen. Ook bij dit zout kreeg het vormsel de vorm van een grote graspol met talloze slierten. De lange uitlopers hadden ook geen zijtakken. Het leek qua vorm dus erg veel op de ijzer(ii)silicaat. De vorm van het kobaltsilicaat bestond uit een aantal hoofduitlopers met enkele aftakkingen. De blaasjes kwamen dus enkel bij het ijzer(iii)silicaat voor. Allemaal kleine dunne uitlopertjes vergelijkbaar als bij het ijzer(ii)sulfaat, calciumchloride en kobaltchloride. 1 heel lange uitloper, en nog wat dikkere uitlopers over de grond. Dit zout had allemaal kleine druppeltjes op het kristal zelf, uit die druppeltjes kwamen een hoop kleine uitlopertjes. Andere waarnemingen Chemische tuin 1: Concentratie natriumsilicaat, demiwater: 1:1. Metaalzout Groeisnelheid Grootte IJzer(III)chloride De uitlopers waren zodra de ijzer(iii)chloride korrel op de bodem lag al zichtbaar. Zij groeiden enorm snel uit en deze groei was met het blote oog goed Tot de bovenkant

9 zichtbaar. Het membraan bereikte in proef 1 na een klein kwartier, min. de bovenkant van het bekerglas. IJzer(II) sulfaat Bij dit metaalzout werden de uitlopers pas zichtbaar toen de korrel al een tijdje op de bodem van de oplossing lag. Elke 5 minuten zag je wel dat de uitlopers groter waren dan daarvoor. Calcium chloride Hier werden de uitlopers redelijk snel zichtbaar, niet zo snel als bij het eerste zout, maar sneller dan de tweede. De groeisnelheid lag echter zeer laag. Ook hier Kon je het niet met het blote oog volgen, maar steeds zag je dat de uitlopers toch groter waren geworden. Kobalt chloride De korrel kobaltchloride had best wat tijd nodig voor er beweging in kwam. Zodra er beweging in kwam werden de uitlopers snel groter en was de ontwikkeling met het blote oog gemakkelijk te volgen. De ontwikkeling ging echter niet zo snel als die van ijzer(iii)chloride. Koper(II)chloride Het duurde een minuut of 10, en dan begon het pas echt te reageren. Toen het eenmaal begonnen was, ging het snel. Koper(II)sulfaat Duurde heel lang voordat er een resultaat te zien was. Na ongeveer een half uur begon het op gang te komen. Nikkel(II)sulfaat De korrel reageerde niet meteen, het duurde even voordat het op gang kwam. Toen het eenmaal reageerde, werden de uitlopers ook niet heel groot. De groeisnelheid lag vrij laag, ongeveer vergelijkbaar met ijzer(ii)sulfaat. van de Oplossing. Ruim 3,5 cm hoog. Ruim 5 cm hoog 5 cm. 2,5 cm 1 cm 2,5 cm Chemische tuin 2: Concentratie natriumsilicaat en demiwater: 1:2 Metaalzout Groeisnelheid Grootte IJzer(III)chloride De groeisnelheid lag bij deze concentratie enorm hoog, praktisch elke seconde was de uitloper al een halve cm langer! Dit had tot gevolg dat de uitlopers lelijk uitgroeiden, erg onstevig waren en als het ware omvielen. Tot aan de bovenkant van de oplossing Aan het eind was er niet veel meer dan een soort smurrie van draden. IJzer(II)sulfaat Ook hier werd het ijzer(ii)silicaat in een nadrukkelijk hoger tempo 2,5 cm gevormd dan de vorige keer. Calciumchloride Ook deze reactie verliep sneller, ook al was het verschil met de vorige 4,0 cm proef niet zo groot als bij de twee voorgaande metaalzouten. Kobaltchloride Ik heb een kleine versnelling in groeisnelheid gezien. Tot de bovenkant van de oplossing Koper(II)chloride Niet zoveel verschil als met bekerglas 1. Ook hier duurt het ongeveer 10 2,5 cm minuten lang. Koper(II)sulfaat Na ongeveer 25 minuten begon je wat resultaat te zien, dus iets sneller dan bij bekerglas 1. 1,0 cm Nikkelnitraat Vergelijkbaar als met bekerglas 1. 3,0 cm Chemische tuin 3: Concentratie natriumsilicaat en demiwater: 1:3 Metaalzout Groeisnelheid Grootte IJzer(III)chloride De groeisnelheid is hier nog wat hoger. Je ziet dat de blaasjes in een hoog tempo elkaar opvolgen Tot aan de bovenkant van de oplossing en op de bodem van het glas. IJzer(II)sulfaat Ook hier werd het ijzer(ii)silicaat in wat hoger tempo 2,5 cm gevormd dan in bekerglas 2. Calciumchloride Ook deze reactie verliep sneller. 4,0 cm Kobaltchloride Opnieuw versnelling in de groeisnelheid. Tot de bovenkant van de oplossing Koper(II)chloride Nu ontwikkelde koper(ii)chloride zich ook sneller. 2,5 cm Koper(II)sulfaat Nu reageert het koper(ii)sulfaat meteen. 1,0 cm Nikkelnitraat Duurt even, na een minuut of 15 begon het te ontwikkelen. 3,0 cm Chemische tuin 4: Concentratie natriumsilicaat en demiwater: 1:3 Over het algemeen kan ik hier zeggen dat alle reacties een stuk langzamer verliepen. Deze concentratie (1 deel natriumsilicaat met 4 delen demiwater) duurde zelfs nog langer dan bij de concentratie 1:2 en 1:1. Ook waren veel vormsels misvormd. Conclusie Zoals uit de waarnemingen duidelijk wordt ontwikkelden de uitlopers van alle metaalsilicaten het beste bij de omstandigheden verkregen in chemische tuin 3. Hier is

10 de concentratie natriumsilicaat en demiwater 1:3. Deze concentratie ga ik dus gebruiken tijdens de demoproef. Proef 4: maak een snel groeiende en mooie chemische tuin voor een demoproef Doel Maken van een practicumhandleiding voor de chemische tuin. Door middel van een mooie/ snelgroeiende chemische tuin te maken. Uitvoering Leg eerst een witte plaat op tafel, doe een jas aan en bril op. Haren in een staart. 1. Pak een grote bak met een inhoud van ca. 2 Liter. 2. Doe een laagje zuiver zand in de bank 3. Vul de bak tot 2 Liter met 0,5 Liter natriumsilicaat en 1,5 Liter demiwater 4. Vervolgens doe je met een spateltje een korreltje ijzer(iii)chloride, een schepje ijzer(ii)sulfaat, een schepje calciumchloride, een schepje kobaltchloride, een schepje koper(ii)chloride en een korreltje nikkelsulfaat in de oplossing. 5. Zorg ervoor dat de metaalzouten niet te dicht langs de rand liggen, anders gaan ze tegen het glas aangroeien, en is het resultaat lang niet zo mooi als anders. 6. Afwachten maar! Binnen een half uur heeft zich een zichtbare chemische tuin ontwikkeld! Waarnemingen en resultaten Het resultaat was niet zo goed, het duurde ten eerste heel lang voordat er resultaat te zien was, en ten tweede ontwikkelde de plantjes zich niet optimaal. Ik heb de proef nogmaals uitgevoerd maar dan met een andere concentratie natriumsilicaat. Namelijk 1 Liter demiwater en 1 Liter natriumsilicaat. Toen waren de resultaten een stuk beter. Nu was het resultaat duidelijk een stuk sneller te zien. Ook ontwikkelde de plantjes zich beter, en groeide hoger. Conclusie De reden dat de concentratie natriumsilicaat, water 1:3 niet goed werkt, is als volgt. Ik heb bij deze proef alle omstandigheden gelijk gelaten, op één ding na: In de bak voor de chemische tuin heb ik eerst een laagje zuiver zand gestrooid. Dit was puur decoratief. Silicaat kan worden gekoppeld aan één of meerdere zuurstofatomen. Hierdoor verschillen de silicaten in eigenschappen. Waarschijnlijk is het zo dat het natriumsilicaat wat ik tijdens deze proef gebruik, gekoppeld is aan 3 zuurstofatomen. Dit heb ik zo beredeneerd, omdat een silicaatatoom gekoppeld aan 2 zuurstofatomen een lineaire structuur heeft. Als het lineair is, zou het membraan (wat zich om het plantje vormt) mee kunnen bewegen. Dit is niet het geval, want wanneer je een plantje aantikt met bijvoorbeeld een stapeltje, dan breekt het af. Een silicaatatoom gekoppeld aan 3 zuurstofatomen heeft een soort vlakke plaat als gevolg (een 2-dimentionale vorm). Deze plaat is van dezelfde structuur als een zand atoom. Het zou dus kunnen dan het zand de silicaationen opneemt. Om deze reden heb ik de proef normaals uitgevoerd, maar heb de concentratie natriumsilicaat verhoogd, zodat er nog genoeg silicaat overblijft om een membraan te vormen om de metaalzouten. Dit had meer succes. Dus voor een correct practicumvoorschrift zou ik stap 3 bij de uitvoering veranderen. In plaats van een verhouding 1:3 te maken (wat overigens zonder zand het beste resultaat gaf), zou ik er nu verhouding 1:1 maken. Dus 1 Liter demiwater en 1 Liter natriumsilicaat.

11 Algemene conclusie Zoals uit de waarnemingen duidelijk wordt, ontwikkelden de uitlopers van alle metaalsilicaten het beste bij de omstandigheden verkregen in chemische tuin 3. Dit bekerglas had een concentratie van 1 deel natronwaterglas tegenover 3 delen water. De snelle groei van de uitlopers die ik had waargenomen is een gevolg van dat er meer osmose per tijdseenheid plaatsvond. Ik had verwacht dat de hoogste concentratie natriumsilicaat zou zorgen voor de best ontwikkelde tuin, dit zou tuin 1 geweest zijn. Ik verwerp hierbij deze hypothese. Het is namelijk zo dat de silicaationen in zowel bekerglas 1 als 2 in een overmaat aanwezig zijn. Het verschil is echter dat in bekerglas 3 meer watermoleculen aanwezig zijn, waardoor meer en sneller osmose plaats kan vinden. In bekerglas 4 zijn er te weinig silicaationen aanwezig om een groot semi-permeabel membraan te vormen. In bekerglas 3 zijn blijkbaar de verhoudingen precies goed, door de hoge concentratie watermoleculen is de kans op een effectieve botsing namelijk groter, zoals het botsende deeltjes model ons heeft geleerd. Doordat het semi-permeabele membraan omringd wordt door een grotere concentratie water vindt osmose gemakkelijker plaats. Het proces dat we osmose noemen wil namelijk een zo gelijk mogelijke concentratie tussen het interne milieu (in het membraan) en het externe milieu bereiken. De concentratie in het interne milieu is erg hoog, dus het water wordt als het ware naar binnen gezogen. Daarnaast trad het verschijnsel op dat de uitlopers van de metaal silicaat-membranen allen groter waren in bekerglas 3. Ook dit is naar mijn idee een gevolg van de grote hoeveelheid water. Hoe meer water en aanwezig is hoe kleiner het concentratieverschil gemaakt kan worden, simpelweg door veel osmose. Er komt dus meer water in de membranen en er komt als gevolg daarvan meer druk op de wand. Door de hoge druk knapt op een gegeven moment het membraan bovenin en vind er opnieuw een reactie plaats tussen metaalionen en silicaationen. Het membraan wordt hierdoor steviger en er kan meer osmose plaatsvinden. Bij de andere bekerglazen was deze ontwikkeling minder, omdat in bekerglas 1 en 2 te weinig watermoleculen beschikbaar waren om de chemische tuin verder te laten groeien (met behulp van osmose) en in bekerglas 4 waren er uiteindelijk niet genoeg silicaationen om het membraan samen met de metaalionen nog verder uit te breiden. De deelvraag die nu nog onbeantwoord is gebleven is: Heeft de ionlading van de metaalionen invloed op het resultaat? Ik heb de reactie van de volgende metaalionen met silicaat bekeken: Fe 3+ Fe 2+ Ca 2+ Co 2+ Het membraan gevormd van het ijzer(iii)ion had een andere structuur dan de andere membranen. Dit membraan leek opgebouwd te zijn uit heel kleine blaasjes terwijl de rest een meer egale vorm had. Misschien komt dit omdat het ijzer(iii)silicaatmembraan een groter molecuul betreft, de verhouding ijzerionen tot silicaationen is hier 2:3 en bij de anderen is de verhouding metaalionen tot silicaationen 1:1. Verder is het zo dat het membraan bij deze ionlading het snelste groeide. Dit kan natuurlijk ook een eigenschap zijn van deze combinatie of dit ion. Als ik het zeker zou willen weten moet ik de proef nog eens herhalen en dan met een aantal andere ionen met een lading van 3+, zoals goudionen.

12 Foutendiscussie Ik heb geprobeerd zo nauwkeurig mogelijk te werken. Het enige wat jammer is, is dat de concentratie van de geconcentreerde natriumsilicaatoplossing niet bekend is. Meneer Vermeulen heeft nog gezocht naar de concentratie, maar het staat ook niet op bestelformulieren vermeld. Het is wel zo, dat je voor een chemische tuin eigenlijk altijd deze standaard concentratie geleverd krijgt. Dit is niet echt een gemaakte fout, maar wel jammer omdat ik nu niet de optimale concentratie heb kunnen berekenen. Ik weet nu alleen dat de verhouding van een standaard concentratie natronwaterglas tot water 1:3 moet zijn. Van andere systematische fouten is niet zoveel sprake, naar mijn mening. Ik ga er van uit dat maatglaswerk geijkt is en dus betrouwbaar is. Ik heb alles zo nauwkeurig mogelijk geprobeerd af te lezen. Ik heb de proef niet in duplo of triplo uitgevoerd. Hierdoor zouden er kleine afwijkingen kunnen zijn, die door het meervoudig uitvoeren van de proef waarschijnlijk voorkomen hadden kunnen worden. Het zou natuurlijk kunnen dat ik de maatcilinder een beetje fout heb afgelezen. Afbeelding 5: zelfgemaakte chemische tuin.

13 Evaluatie door Linda Poell Ik vond het een leerzaam werkstuk. Vooral omdat ik zelf proeven gedaan heb. Ik vond het heel apart om te zien hoe de semi-permeabele membranen zich ontwikkelen. Net alsof je een plantje ziet groeien. Ik denk dat ik wel wat veel hooi op mijn vork heb genomen. Ik had bijvoorbeeld in plaats van 4 verschillende concentraties natriumsilicaat, er ook 3 kunnen doen. Dit zou minstens een uur werk gescheeld hebben. Ook had ik problemen met het kristalliseren. Omdat het steeds maar niet lukte, heb ik uiteindelijk maar alle stoffen tegelijk ingezet. Het kost natuurlijk ook een hele hoop tijd om de oververzadigde oplossingen te laten indampen. Dus in het kader van tijdsbesparing heb ik alles tegelijk ingezet. Gelukkig kwamen hier van het kopersulfaat en nikkelnitraat bruikbare kristallen uit. Hiermee ben ik dus verder gaan werken. Ik had voordat ik de practicums deed alvast in detail uitgewerkt wat ik nodig had, en een stappenplan gemaakt. Op deze manier wist ik wat er precies moest gebeuren. Ik heb hulp gehad van mevrouw Schulten. Zij heeft tips en adviezen gegeven voor een goed verslag en werkplan. Tijdens de practicums heb ik veel gehad aan de adviezen die meneer Vermeulen mij gaf. Ik heb alles zelf gedaan, dit geeft uiteindelijk toch een voldaan gevoel. Het gekke was, dat ik er toen pas achter kwam, nadat ik het zelf ervaren had, dat je met scheikunde écht iets kan maken (bijvoorbeeld het maken van een chemische tuin). Het viel me op dat er veel niet in is goed gegaan. Ten eerste waren de kristallen die niet goed lukte (zie hiervoor proef 1). Ten tweede kwam ik erachter dat zand de siliciumatomen opneemt, en zo dus een heel andere concentratie natriumsilicaat nodig heb voor het maken van een mooie chemische tuin. Door deze tegenslagen heb ik wel het idee dat ik het principe van mijn proeven beter begrijp. Je bent namelijk verplicht om over je resultaten na te denken voor het maken van een goede conclusie. Ik denk dat het uiteindelijk een geslaagd PO is, en dat ik mijn voorschrift kan opsturen naar de auteurs van het boek showchemie (onder vermelding van mijn naam). Zo weet ik dat dit alles niet voor niets is geweest, maar dat andere mensen hier ook wat aan hebben. Tijdsverantwoording Datum Activiteit Gebruikte tijd Werkplan maken 2 uur Werkplan verbeteren 0,5 uur Beginnen met proef 1: herkristallisatie 1 uur Alle stoffen inzetten om te herkristalliseren 2 uur Kijken naar de kristallen, en analyseren wat 0,5 uur er fout gegaan kan zijn Proef 2: invloed van de grootte kristallen 2 uur onderzoeken op de vorming van membranen Proef 3: : Invloed van verschillende 4 uur concentraties natriumsilicaat op de vorming van semi-permeabele membranen onderzoeken Begin maken met verslag: Intro en titel, 1,5 uur Doel, theorie Proef 4: Maken van een snelgroeiende en 3 uur mooie chemische tuin voor een demoproef Afmaken van het verslag 5 uur Verslag doorspreken met mevrouw Schulten 0,25 uur Foto s toevoegen 0,25 uur

14 Verslag verbeteren en nalezen 0,75 uur Totaal: 22,75 uur Bronvermeldingen Internetsites adres: Datum laatste wijziging: Niet gegeven Datum oprichting: Niet gegeven Beschrijving: Op deze site staan wat scheikunde, natuurkunde en biologie proeven beschreven. Ik heb hier mijn benodigde stoffen vandaan, en had mede dankzij deze site een idee van wat ik moet verwachten bij een chemische tuin. (geen plantjes, maar semipermeabele membranen). adres: Datum laatste wijziging: Datum oprichting: augustus 2002 Beschrijving: Hier staat wat theorie uitgelegd van de chemische tuin. adres: Datum laatste wijziging: Niet gegeven Datum oprichting: Niet gegeven Beschrijving: Hier staat wat theorie uitgelegd over het verschijnsel osmose. Datum laatste wijziging: 18 oktober 2006 Datum oprichting: Niet gegeven Beschrijving: Wat algemene informatie over chemische tuinen. Ook uitleg met foto s. Personen Aan meneer Vermeulen (Eckart college) heb ik gevraagd waarom mijn kristallisatie met ijzer(iii)chloride geen resultaat opleverde, en waarom de kristallen van calciumchloride weer verdwenen. Mevrouw Schulten heb ik om hulp gevraagd tijdens het maken van mijn verslag. Ik heb samen met haar mijn verslag nog eens doorgekeken, en zij heeft me wat tips gegeven om het geheel te verbeteren. Meneer van Mierlo (Eckart college) heeft mij geholpen bij het uitleggen van sommige resultaten. Bijvoorbeeld waarom het silicaat opgenomen zou worden in het decoratie zand in de laatste chemische tuin. Boeken Titel: Chemie vwo bovenbouw scheikunde 1 deel 1 Druk: 5 e druk Titel: Chemie vwo bovenbouw scheikunde 1 deel 2 Druk: 5 e druk Titel: Chemie vwo bovenbouw scheikunde 2. Druk: 5 e druk

VOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG

VOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG VOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG LET OP: DIT IS EEN VOORBEELDVERSLAG EN IS DUS ERG BEKNOPT! NAAM: VOORNAAM & ACHTERNAAM KLAS: 1M1 - SCHOOL VAK: BIOLOGIE DOCENT: MEVROUW SMIT INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding..

Nadere informatie

Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen. Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar

Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen. Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar 2011-2012 Murmellius2014 www.compudo.nl/murmellius2014 Scheikunde H4: Reacties met zoutoplossingen Samenvatting

Nadere informatie

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid

Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelheid Proef Scheikunde Joodconcentratie & reactiesnelh Proef door een scholier 1517 woorden 6 oktober 2004 6,3 113 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoud: Inling o Doel o Hypothese Theoretische achtergrond Benodigdheden

Nadere informatie

Het is echter waarschijnlijker dat rood kwik bestaat uit Hg 2+ ionen en het biantimonaation met de formule Sb2O7 4.

Het is echter waarschijnlijker dat rood kwik bestaat uit Hg 2+ ionen en het biantimonaation met de formule Sb2O7 4. Lyceum Oudehoven Hoefslag 4 4205 NK Gorinchem Schoolexamen Leerjaar: 4 Vak: Scheikunde Datum: 26-06-2013 Tijd: 13.00 14.30 uur Uitdelen: opgavenvellen + proefwerkpapier Toegestaan: rekenmachine, potlood,

Nadere informatie

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Proef door een scholier 1870 woorden 20 december 2005 5 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Calcium (Ca)

Nadere informatie

Stoffen en Reacties 2

Stoffen en Reacties 2 Stoffen en Reacties 2 Practicum Metalen Naam student 1. Naam student2..... Pagina 2 van 13 Inleiding Reageert metaal met zuurstof? Sinds de mensheid metalen kent worden ze voor allerlei toepassingen gebruikt

Nadere informatie

CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE. datum : donderdag 29 juli 2010

CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE. datum : donderdag 29 juli 2010 CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE datum : donderdag 29 juli 2010 tijd : 14.00 tot 17.00 uur aantal opgaven : 6 Iedere opgave dient op een afzonderlijk vel te worden gemaakt

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Redoxreactie puntenslijper metalen

Praktische opdracht Scheikunde Redoxreactie puntenslijper metalen Praktische opdracht Scheikunde Redoxreactie puntenslijper metalen Praktische-opdracht door een scholier 1902 woorden 12 oktober 2008 6,3 10 keer beoordeeld Vak Scheikunde De truc van de verdwenen puntenslijper

Nadere informatie

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom?

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Inleiding: Gebruik van eierschalen als bemesting voor de bodem: Aangezien eischalen hoofdzakelijk

Nadere informatie

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE CORRECTIEMODEL VOORRONDE 1 af te nemen in de periode van woensdag 5 januari 01 tot en met woensdag 1 februari 01 Deze voorronde bestaat uit 4 meerkeuzevragen verdeeld over

Nadere informatie

Kristallisatie in snel tempo

Kristallisatie in snel tempo Kristallisatie in snel tempo 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we op een snellere manier zoutkristallen maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Neutralisatiereactie: reactietype

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 FLIPPEN Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 Verantwoording: Opleiding: Media Vormgeven School: Media college Amsterdam Jaar: 1 Projectomschrijving: Het maken van

Nadere informatie

5-1 Moleculen en atomen

5-1 Moleculen en atomen 5-1 Moleculen en atomen Vraag 1. Uit hoeveel soorten moleculen bestaat een zuivere stof? Vraag 2. Wat is een molecuul? Vraag 3. Wat is een atoom? Vraag 4. Van welke heb je er het meeste: moleculen of atomen?

Nadere informatie

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout Practicum Zouten 2 Niveau: VMBO 4 Onderdeel: Zouten Proeven: Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout 1 Proef 1 Zoutoplossingen bij elkaar Nodig:

Nadere informatie

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Mol Samenvatting door een scholier 1296 woorden 9 november 2017 7,6 34 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Natuur/scheikunde overal Paragraaf 6.1: stoffen herkennen

Nadere informatie

osmose-onderzoek practicumhandleiding

osmose-onderzoek practicumhandleiding osmose-onderzoek practicumhandleiding pantoffeldiertjes b i o d o e n.n l > bovenbouw > osmose-onderzoek bij pantoffeldiertjes pantoffeldiertjes (ware grote) pantoffeldiertje Pantoffeldiertjes leven in

Nadere informatie

3.0 Stof 2 www.natuurkundecompact.nl

3.0 Stof 2 www.natuurkundecompact.nl 3.0 Stof 2 www.natuurkundecompact.nl 3.1 a Water doen koken b Paraffine doen stollen 3.3 Kristal maken 3.4 a Uitzetten en krimpen (demonstratie) b Thermometer ijken 1 3.1 a Water doen koken www.natuurkundecompact.nl

Nadere informatie

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:.

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:. 1e klas BiNaSch slootwateronderzoek Deze reader is van: Klas:. Docent: Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas Waterkwaliteit In deze lessencyclus ga je naar de kwaliteit van het water van

Nadere informatie

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE CORRECTIEMODEL VOORRONDE 1 (de week van) woensdag 3 februari 2010 Deze voorronde bestaat uit 24 meerkeuzevragen verdeeld over 6 onderwerpen en 3 open vragen met in totaal

Nadere informatie

ßCalciumChloride oplossing

ßCalciumChloride oplossing Samenvatting door R. 1673 woorden 17 februari 2013 8 1 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Additiereactie Bij een reactie tussen hexeen en broom springt de C=C binding open. Aan het molecuul

Nadere informatie

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden.

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden. Stoffen scheiden Schrijf bij elke proef steeds je waarnemingen in je schrift. Bij het doen van experimenten is het belangrijk dat je goed opschrijft wat je hebt gedaan, zodat andere mensen jouw experiment

Nadere informatie

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt.

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt. Onweer onder water 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een onweer onder water nabootsen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Redoxreactie: Een reactie tussen atomen, moleculen en/of

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

PROEFVERSIE HOCUS POCUS... BOEM DE CHEMISCHE REACTIE. WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3

PROEFVERSIE HOCUS POCUS... BOEM DE CHEMISCHE REACTIE. WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3 HOCUS POCUS... BOEM VERSIE PR O EF DE CHEMISCHE REACTIE WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3 14/04/16 20:53 HOOFDSTUK 1 CHEMISCHE REACTIES EN FYSISCHE VERSCHIJNSELEN 1.1 Chemische reactie en fysisch verschijnsel

Nadere informatie

Stoffen, structuur en bindingen

Stoffen, structuur en bindingen Hoofdstuk 1: Stoffen, structuur en bindingen Scheikunde vwo 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken

Nadere informatie

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Plan: Bij het Christiaan Huygens College mogen 4-VWO leerlingen een aantal dagen meelopen bij een bedrijf

Nadere informatie

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN 3(4) VMBO-TGK,

Nadere informatie

Natuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen.

Natuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen. Hoofdstuk 17: Rekenen in molverhoudingen 17.1 Rekenen aan reacties: een terugblik én een alternatief In hoofdstuk 11 hebben we gerekend aan reacties. Het achterliggende idee was vaak, dat je bij een reactie

Nadere informatie

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013 ZUREN EN BASEN Samenvatting voor het HAVO versie mei 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Algemeen 3. Zuren 4. Basen 5. Het waterevenwicht 6. Definities ph en poh 7. ph BEREKENINGEN 7.1. Algemeen 7.2. Water

Nadere informatie

Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme

Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme Bij dit onderzoekje wordt het accent in hoofdzaak gelegd op het leren ontwikkelen van een onderzoeksmethode, een werkwijze,

Nadere informatie

Scheikundige begrippen

Scheikundige begrippen Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN

OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN OPGAVE 1 OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN In een ruimte van 5,00 liter brengt men 9,50 mol HCl(g) en 2,60 mol O 2 (g). Na evenwichtsinstelling is 40,0% van de beginstoffen omgezet en is er Cl 2 (g) en H 2

Nadere informatie

Datum Voorzitter Secretaris Klusser

Datum Voorzitter Secretaris Klusser Datum Voorzitter Secretaris Klusser Elaborate Aan de slag 4: Het winnen van koper uit malachiet teamopdracht Inleiding De bereiding van koper uit malachiet gaat in verschillende stappen: Stap 1: het maken

Nadere informatie

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.

Nadere informatie

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde H6 (Chemie)

Samenvatting Scheikunde H6 (Chemie) Samenvatting Scheikunde H6 (Chemie) Samenvatting door een scholier 892 woorden 18 maart 2004 5,1 73 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde Hoofdstuk 6 Twee soorten bindingen bij moleculaire stoffen:

Nadere informatie

LESBRIEF PhET simulatie Zouten en oplosbaarheid

LESBRIEF PhET simulatie Zouten en oplosbaarheid LESBRIEF PhET simulatie Zouten en oplosbaarheid PhET simulaties Het PhET, Physics Educational Technology (Universiteit van Colorado) heeft meer dan tachtig simulaties ontwikkeld die het leren van scheikunde,

Nadere informatie

Chemische reacties. 1 Hoeveel verschillende stoffen zijn er denk je? Zijn het er rond de tien, rond de duizend of zelfs meer? ...

Chemische reacties. 1 Hoeveel verschillende stoffen zijn er denk je? Zijn het er rond de tien, rond de duizend of zelfs meer? ... Hiernaast is de lancering van de eerste spaceshuttle te zien (in 1981). Bij de lancering krijgt de raketmotor van de spaceshuttle zijn brandstof uit de enorme tank waarop de spaceshuttle is gemonteerd.

Nadere informatie

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef door een scholier 1617 woorden 10 maart 2003 5,1 74 keer beoordeeld Vak Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2017 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

5 Water, het begrip ph

5 Water, het begrip ph 5 Water, het begrip ph 5.1 Water Waterstofchloride is een sterk zuur, het reageert als volgt met water: HCI(g) + H 2 0(I) Cl (aq) + H 3 O + (aq) z b Hierbij reageert water als base. Ammoniak is een zwakke

Nadere informatie

Opdracht chemische. eierwekker

Opdracht chemische. eierwekker Opdracht chemische eierwekker Doel: een chemische eierwekker maken waarmee je 3 minuten kunt klokken. In deze handleiding zijn de voorschriften voor twee klokreacties opgenomen. Het is de bedoeling dat

Nadere informatie

Overdaad Schaadt. Onderzoek naar vervuild water. Naam:... Foto: creative commons; Flickr eddi07.

Overdaad Schaadt. Onderzoek naar vervuild water. Naam:... Foto: creative commons; Flickr eddi07. Overdaad Schaadt Onderzoek naar vervuild water Naam:... Foto: creative commons; Flickr eddi07. 1 inleiding Inleiding: Vroeger was alles beter. Dus niet. Neem bijvoorbeeld drinkwater. Tot ver in de vorige

Nadere informatie

Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten

Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten Hoofdstuk 4 Kwantitatieve aspecten 4.1 Deeltjesmassa 4.1.1 Atoommassa De SI-eenheid van massa is het kilogram (kg). De massa van een H-atoom is gelijk aan 1,66 10 27 kg. m(h) = 0,000 000 000 000 000 000

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO,

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Hoofdstuk 8 Opgave 1 Bruistabletten bevatten onder andere natriumwaterstofcarbonaat. Als je deze tabletten in water brengt, treedt een reactie op waarbij

Nadere informatie

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Zoete wortels

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Zoete wortels BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Zoete wortels x www.dlwbiologie.wordpress.com Oriëntatiefase Osmose is een natuurkundig verschijnsel, waar ieder organisme mee te maken heeft. Zo speelt bij planten osmose een rol

Nadere informatie

Proef Biologie Osmotische waarde bij verschillende concentraties

Proef Biologie Osmotische waarde bij verschillende concentraties Proef Biologie Osmotische waarde bij verschillende concentraties Proef door een scholier 1806 woorden 12 april 2011 4,2 18 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoudsopgave Inleiding Blz. 3 Wat is osmose Blz.

Nadere informatie

Curie Hoofdstuk 6 HAVO 4

Curie Hoofdstuk 6 HAVO 4 Rekenen aan reacties Curie Hoofdstuk 6 HAVO 4 6.1 Rekenen met de mol 6.2 Rekenen met massa s 6.3 Concentratie 6.4 SPA en Stappenplan 6.1 Rekenen met de mol Eenheden en grootheden 1d dozijn potloden 12

Nadere informatie

Overzicht van reactievergelijkingen Scheikunde

Overzicht van reactievergelijkingen Scheikunde verzicht van reactievergelijkingen Scheikunde Algemeen Verbranding Een verbranding is een reactie met zuurstof. ierbij ontstaan de oxiden van de elementen. Volledige verbranding Bij volledige verbranding

Nadere informatie

Module 8 Chemisch Rekenen aan reacties

Module 8 Chemisch Rekenen aan reacties 1 Inleiding In deze module ga je leren hoe je allerlei rekenwerk kunt uitvoeren aan chemische reacties. Dat is van belang omdat in veel bedrijven wordt gerekend aan reacties onder andere om te bepalen

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 Reac/esnelheid en evenwichten

Hoofdstuk 5 Reac/esnelheid en evenwichten Hoofdstuk 5 Reac/esnelheid en evenwichten 4HAVO periode 3 2012 Weekplanning per3, week 5 Woensdag H5.1 H5.2 theorie Vragen over H4 / tijd om hoofdstuk 4 door te nemen Donderdag PTA H432 Vrijdag Werkuur:

Nadere informatie

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9 SCHEIKUNDE Hoofdstuk 9 Par. 1 Elke chemische reactie heeft een energie-effect. De chemische energie voor én na de reactie is niet gelijk. Als de reactie warmer wordt is de chemische energie omgezet in

Nadere informatie

Er staan een paar zaaibakken in de hoek van de tuin waar een aantal scheuten eerder in gepoot werden.

Er staan een paar zaaibakken in de hoek van de tuin waar een aantal scheuten eerder in gepoot werden. Vertaling Les 8 augustus 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu Geschreven door Isamu Enomoto (officieel lector van de Japanse Satsuki vereniging). Handleiding om Satsuki azalea s te kweken en te vormen in alle

Nadere informatie

7.1 Het deeltjesmodel

7.1 Het deeltjesmodel Samenvatting door Mira 1711 woorden 24 juni 2017 10 3 keer beoordeeld Vak NaSk 7.1 Het deeltjesmodel Een model van een stof Elke stof heeft zijn eigen soort moleculen. Aangezien je niet kunt zien hoe een

Nadere informatie

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof. OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun

Nadere informatie

ZEEVISSEN NRC 24 01 2009

ZEEVISSEN NRC 24 01 2009 ZEEVISSEN NRC 24 01 2009 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Zeevissen blijken zo veel kalk-korrels uit te scheiden, dat ze 3 tot 15 procent bijdragen

Nadere informatie

Toets HAVO 4 Chemie Hfdst. 2 Schatkamer aarde

Toets HAVO 4 Chemie Hfdst. 2 Schatkamer aarde Toets HAVO 4 Chemie Hfdst. 2 Schatkamer aarde Opgave 1 Op het etiket van een pot pindakaas staat als een van de ingrediënten magnesium genoemd. Scheikundig is dit niet juist. Pindakaas bevat geen magnesium

Nadere informatie

Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten

Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten Proef Scheikunde Redoxtitratie Bepaling vitamine C in tabletten Proef door een scholier 2025 woorden 19 maart 2010 6,2 112 keer beoordeeld Vak Scheikunde Verslag scheikunde Redoxtitratie Het vitamine c-gehalte

Nadere informatie

Elektriciteit. Elektriciteit

Elektriciteit. Elektriciteit Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.

Nadere informatie

Practicum: Het ontkiemen van zaadjes

Practicum: Het ontkiemen van zaadjes Naam: Klas: Practicum: Het ontkiemen van zaadjes Oefenen Theorie Op dit moment ben je bezig met Hoofdstuk 2 dat gaat over planten. Planten groeien uit zaden, bollen of knollen. In dit practicum gaan we

Nadere informatie

Wet van Behoud van Massa

Wet van Behoud van Massa Les 3 E42 Wet van Behoud van Massa In 1789 door Antoine Lavoiser ontdekt dat : De totale massa tijdens een reactie altijd gelijk blijft. Bij chemische reacties worden moleculen dus veranderd in andere

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door T. 1440 woorden 1 oktober 2014 4,7 4 keer beoordeeld Vak Scheikunde Hoofdstuk 1 1.2 Zuivere stoffen en mengsels Er bestaan tientallen miljoenen

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie Osmose bij verschillende concentraties

Praktische opdracht Biologie Osmose bij verschillende concentraties Praktische opdracht Biologie Osmose bij verschillende concentraties Praktische-opdracht door een scholier 2382 woorden 8 november 2007 6,7 91 keer beoordeeld Vak Biologie Osmose Osmose is een passief transport

Nadere informatie

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing

Nadere informatie

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van

Nadere informatie

Scheidingsmethoden methode principe voorbeeld. destilleren verschil in kookpunt wijn whiskey. filtreren verschil in deeltjesgrootte koffie

Scheidingsmethoden methode principe voorbeeld. destilleren verschil in kookpunt wijn whiskey. filtreren verschil in deeltjesgrootte koffie 1.2 Twee of meer atoomsoorten samen vormen een molecuul : bouwsteen die bestaat uit twee of meer atomen Atoom : bouwsteen van een molecuul Stoffen Zuivere stoffen Elementen: stoffen waarvan de bouwstenen

Nadere informatie

Wat is reactiesnelheid? Inleiding. Na deze clip kun je: Onderwerpen. Procestechniek: tijd is geld. Maar het moet ook weer niet te snel gaan

Wat is reactiesnelheid? Inleiding. Na deze clip kun je: Onderwerpen. Procestechniek: tijd is geld. Maar het moet ook weer niet te snel gaan Na deze clip kun je: Wat is reactiesnelheid? uitleggen wat de reactiesnelheid is de factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden noemen uitleggen hoe de verschillende factoren de reactiesnelheid beïnvloeden

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OPGAVE 1 01 Bereken hoeveel mmol HCOOH is opgelost in 40 ml HCOOH oplossing met ph = 3,60. 02 Bereken ph van 0,300 M NaF oplossing. 03 Bereken hoeveel

Nadere informatie

Verslag Scheikunde scheidingsmethoden

Verslag Scheikunde scheidingsmethoden Verslag Scheikunde scheidingsmethoden Verslag door Chocolaatje 1906 woorden 23 oktober 2017 7,9 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde EXP. 3,2. hoe kun je een suspensie van krijt in water scheiden? Bezinken

Nadere informatie

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Inkuilproces Proces bij het inkuilen: In de kuil ondergaat het gewas een biochemisch proces onder invloed van micro-organismen Een

Nadere informatie

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2: lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2007-II

Eindexamen scheikunde havo 2007-II Beoordelingsmodel Kwik 1 maximumscore 2 aantal protonen: 160 aantal elektronen: 158 aantal protonen: 160 1 aantal elektronen: het gegeven aantal protonen verminderd met 2 1 2 maximumscore 2 g 2 Cl 2 Indien

Nadere informatie

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8 Scheikunde SE2 Hoofdstuk 8 Paragraaf 2 Indicatoren: stoffen waarmee je kunt bepalen of een oplossing zuur of basisch is. Zuur: als een oplossing een ph heeft van minder dan 7. Basisch: als een oplossing

Nadere informatie

Hoe voer ik een onderzoek uit? Een stappenplan om te helpen een onderzoek uit te voeren.

Hoe voer ik een onderzoek uit? Een stappenplan om te helpen een onderzoek uit te voeren. Hoe voer ik een onderzoek uit? Een stappenplan om te helpen een onderzoek uit te voeren. Bij het doen van onderzoek onderscheid je vier fasen: 1 De fase van voorbereiding 2 De fase van uitvoering 3 De

Nadere informatie

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011 Het maken van een verslag voor natuurkunde, vwo versie Deze tekst vind je op www.agtijmensen.nl: Een voorbeeld van een verslag Daar vind je ook een po of pws verslag dat wat uitgebreider is. Gebruik volledige

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Design Document If This Then That HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Concept Iedereen ervaart wel eens stress of een drukke ruimte die ze even teveel wordt waar ze even weg van moeten gaan om tot

Nadere informatie

Basisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media

Basisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media Hoofdstuk 14 Chemische processen bladzijde 1 Opgave 1 Wat denk je, zijn de volgende processen continuprocessen of batch-processen? a productie van verschillende soorten medicijnen b productie van verschillende

Nadere informatie

TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011

TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011 TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011 Deze toets bestaat uit 28 onderdelen. Hiervoor zijn in totaal X punten te behalen. Kalkwater Calciumhydroxide, Ca(OH) 2 (s) is matig oplosbaar in water. Als

Nadere informatie

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over

Nadere informatie

Waarom en op welke manier maken wij zelf een achterwand.

Waarom en op welke manier maken wij zelf een achterwand. Waarom en op welke manier maken wij zelf een achterwand. Waarom? Tja dat is een korte vraag, maar met een lange uitleg. Waarom ik deze zelf gemaakt hebt? Om de simpele reden dat ik een buitenmaat van aquarium

Nadere informatie

Samenvatting Chemie Overal 3 havo

Samenvatting Chemie Overal 3 havo Samenvatting Chemie Overal 3 havo Hoofdstuk 3: Reacties 3.1 Energie Energievoorziening Fossiele brandstoffen zijn nog steeds belangrijk voor onze energievoorziening. We zijn druk op zoek naar duurzame

Nadere informatie

Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20 vragen

Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20 vragen MAVO-4 II EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1982 MAVO-4 Woensdag 15 juni, 9.00 11.00 NATUUR-EN SCHEIKUNDE II (Scheikunde) MEERKEUZETOETS Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20

Nadere informatie

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden Verslag Studenten Evaluatie Videoproject Door Tonny Mulder, a.b.mulder@uva.nl, 26 sept 213 De studenten van de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen en Psychobiologie krijgen in het 1 ste jaar

Nadere informatie

gist luchtige schimmels

gist luchtige schimmels gist luchtige schimmels Zonder microben zou jouw ontbijt er heel anders uitzien. Dan was er bijvoorbeeld geen brood, geen kaas en geen yoghurt. Ook heel veel ander eten en drinken, zoals wijn, bier, koffie,

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2001-II

Eindexamen scheikunde havo 2001-II Eindexamen scheikunde havo 00-II 4 Antwoordmodel Energievoorziening in de ruimte et (uiteenvallen van de Pu-38 atomen) levert energie dus het is een exotherm proces. er komt energie vrij aantal protonen:

Nadere informatie

De ijzer en zwavelreactie

De ijzer en zwavelreactie De ijzer en zwavelreactie Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aantonen dat we ijzersulfide (FeS) anders is dan ijzer (Fe) en zwavel (S). Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment Stofeigenschappen:

Nadere informatie

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het VWO. versie mei 2013

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het VWO. versie mei 2013 ZUREN EN BASEN Samenvatting voor het VWO versie mei 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Algemeen 3. Zuren 4. Basen 5. Het waterevenwicht 6. Definities ph en poh 7. ph BEREKENINGEN 7.1. Algemeen 7.2. Water

Nadere informatie

Daphne. Wij hebben de g.k.ij. op bezoek gekregen. We hebben spelletjes gedaan. Dat moest bij. Met 1 arm of iets anders.

Daphne. Wij hebben de g.k.ij. op bezoek gekregen. We hebben spelletjes gedaan. Dat moest bij. Met 1 arm of iets anders. Wij hebben de g.k.ij. op bezoek gekregen. We hebben spelletjes gedaan. Dat moest bij. Met 1 arm of iets anders. Zo konden we voelen hoe is om gehandicapt te zijn. Ik zelf vond het heel leerzaam en heb

Nadere informatie

Rekenen aan reacties (de mol)

Rekenen aan reacties (de mol) Rekenen aan reacties (de mol) 1. Reactievergelijkingen oefenen: Scheikunde Deze opgaven zijn bedoeld voor diegenen die moeite hebben met rekenen aan reacties 1. Reactievergelijkingen http://www.nassau-sg.nl/scheikunde/tutorials/deeltjes/deeltjes.html

Nadere informatie

Uitwerkingen. T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

Uitwerkingen. T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen Uitwerkingen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN

Nadere informatie

Het leek ons wel een interessante opdracht, een uitdaging en een leuke aanvulling bij het hoofdstuk.

Het leek ons wel een interessante opdracht, een uitdaging en een leuke aanvulling bij het hoofdstuk. Praktische-opdracht door een scholier 2910 woorden 3 mei 2000 5,2 46 keer beoordeeld Vak Wiskunde Wiskunde A1 - Praktische Opdracht Hoofdstuk 2 1. Inleiding We hebben de opdracht gekregen een praktische

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Evaluatie project webshop 2.0

Evaluatie project webshop 2.0 Evaluatie project webshop 2.0 Kim Krijt MM2A Kim Ik vind dat de productie erg goed is verlopen, wij hebben onderling geen problemen gehad. Ik vind dat er erg goed werk is geleverd. Als ik het vergelijk

Nadere informatie

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....

Nadere informatie

UITWERKING CCVS-TENTAMEN 18 april 2017

UITWERKING CCVS-TENTAMEN 18 april 2017 UITWERKING CCVSTENTAMEN 18 april 2017 Frank Povel NB. Deze uitwerking is door mij gemaakt en is niet de uitwerking die de CCVS hanteert. Er kunnen dan ook op geen enkele wijze rechten aan deze uitwerking

Nadere informatie