Blauwdruk voor een nog beter leven tekst Ilja Leonard Pfeijffer regie Johan Doesburg

Transcriptie

1 Blauwdruk voor een nog beter leven tekst Ilja Leonard Pfeijffer regie Johan Doesburg SAMENVATTING Ooit waren Hilde, Otto en Leo gezworen vrienden. Als jonge kunstenaars woonden ze een tijdlang samen in de ruige Italiaanse havenstad Genua. Van daaruit zouden de drie de wereld veroveren, dat was het idee. Ieder van hen zou de beste worden in zijn eigen discipline: Hilde nam de fotografie voor haar rekening, Otto de schilderkunst en Leo het toneel. Ze leefden deze droom totdat liefde en seks roet in het eten gooiden en het driemanschap werd opgeblazen. Hilde en Otto kozen voor elkaar en vertrokken naar Amsterdam. Maar daar is het succes in de kunst uitgebleven en het geldgebrek wordt steeds nijpender. Hoe houd je je idealen en vuur in stand als niemand er kennis van wil nemen en je werk onverkocht blijft? Inmiddels heeft Ernst, broer van Leo en bankier, zich financieel over hen ontfermd. Dat beetje financiële zekerheid geeft rust, maar wat betekent de steun van Ernst voor hun zorgvuldig gecultiveerde vrijheidsdrang. De relatie van Hilde en Otto komt verder onder druk te staan als Leo na een oorverdovende stilte van twee jaar plotseling opduikt. Zijn teksten schijnen met veel succes in Amerika opgevoerd te worden. Hij wel! Rolverdeling Hilde (fotografe) - Anniek Pheifer Otto (kunstschilder) - Matteo van der Grijn Leo (theatermaker) - Jeroen Spitzenberger Ernst (de oudere broer van Leo, bankier) - Vincent Linthorst Mathilde (de moeder van Ernst en Leo) - Betty Schuurman Plaats & tijd van handeling 1e bedrijf: Een atelier in Amsterdam 2e bedrijf: Achttien maanden later: een appartement in Los Angeles 3e bedrijf: Weer een jaar later: een atelier in Amsterdam 4e bedrijf: Niet lang daarna: een loft in New York EEN PERSONAGE IN HET VERKEERDE STUK door Ilja Leonard Pfeijffer DE VRAAG Het afgelopen voorjaar werd ik door het Nationale Toneel benaderd met de vraag of ik een vertaling of bewerking zou willen maken van de komedie Design for Living van Noël Coward, zijn befaamde stuk uit Ik kende de tekst niet, maar toen ik hem las, begreep ik twee dingen onmiddellijk. Ten eerste snapte ik heel erg goed waarom het Nationale Toneel dat stuk wilde opvoeren. Het is een elegante komedie die draait relevantie hebben verloren. Een van de belangrijkste vragen die het stuk zich stelt, is naar de verhouding tussen kunstenaars en de samenleving en in hoeverre artistieke compromissen nodig of wenselijk zijn in het streven van de kunstenaar naar maatschappelijke erkenning. In deze tijden waarin kunstenaars worden aangemoedigd om steeds minder afhankelijk te zijn van subsidies en om in plaats daarvan maatschappijgericht artistiek ondernemerschap na te streven en waarin diegenen die

2 nog wel het voorrecht van financiële ondersteuning genieten in toenemende mate worden afgerekend op de maatschappelijke relevantie en het bereik van hun producties, is die vraag interessanter dan ooit. Bovendien is de motor van de handeling van Design for Living een tamelijk ongewone vierhoeksrelatie tussen de kunstschilder Otto, de toneelschrijver Leo, de kunsthandelaar Ernest en de flamboyante Gilda, die over de loop van meerdere jaren in telkens wisselende verbintenissen op scherp wordt gezet. Dat is spannend. Daar kun je wat mee. Bovendien wordt er ook, heel impliciet, diep verborgen onder het glimmende vernis van de onschuld van de komedie, de suggestie gewekt van een homoseksuele aantrekkingskracht tussen Otto en Leo. Dat voegt nog spanning toe, vooral door het besef dat er hiermee in Engeland in 1933 aan een groot taboe werd geraakt. MIJN BEZWAAR Maar het tweede dat ik onmiddellijk begreep toen ik Cowards stuk had gelezen, is waarom ze mij hadden gebeld. Ik ben tenslotte een dichter en een schrijver, maar geen vertaler. Precies daarom dus. Want het was mij overduidelijk dat een getrouwe vertaling van de tekst niet zou volstaan. Zelfs een bewerking zou problematisch worden. Daarvoor is Cowards stuk te zeer verankerd in het Engelse society-leven van de jaren dertig van de ouderwets. Als je dat zo gaat opvoeren in 2014, doe je Coward in wezen onrecht omdat wat hij te zeggen heeft, niet overkomt. Ik zal een paar voorbeelden noemen. Het stuk telt tien personages. Dat is vandaag de dag al lastig, om heel prozaïsche budgettaire redenen, maar daar valt met een paar stagiaires misschien nog wel een mouw aan te passen. Problematischer vind ik het dat zes van die tien totaal oninteressante bijrollen zijn, die ergens even opduiken, bijna als decorstukken, om daarna nooit meer terug te komen. Ze voegen niets toe aan de spanning van het drama en leiden in wezen alleen maar af. In het laatste bedrijf worden nog vier nieuwe personages geïntroduceerd, waarvan één in de allerlaatste scène. Ik weet niet hoe gewoon dat was in 1933, maar eigenlijk vind ik dat gewoon onacceptabel. Het is cheap. Het is makkelijk schrijven met de luxe van een grote cast. Het is kiezen voor de gemakkelijkste oplossing als je om de handeling een duwtje te geven een bijrolletje laat opdraven. Ook in stilistisch opzicht is Cowards stuk ver verwijderd geraakt van het hedendaagse idioom. De personages praten met elkaar in keurig uitgebalanceerde, volmaakt afgeronde volzinnen waarmee ze elkaar bij voortduring in intellectueel opzicht proberen te overtroeven. Misschien dat ze in de Engelse high society van de jaren dertig van de vorige eeuw daadwerkelijk zo met elkaar spraken, maar je wordt er doodmoe van. En zo praat niemand meer vandaag de dag. Dat zou volslagen potsierlijk overkomen. En ook de humor is niet altijd meer van deze tijd. Het schrijnendste voorbeeld vind ik dat er in het tweede bedrijf een huishoudster wordt opgevoerd die Cockney spreekt, de volkstaal van Londen. Die laten ze dan de telefoon opnemen om zich vrolijk te maken om haar accent. Dat vinden ze leuk. Nu is dat niet meer leuk. Het is denigrerend en bijna discriminerend. Maar het allergrootste bezwaar tegen Cowards stuk is de manier waarop hij zijn belangrijkste thema behandelt. Design for Living is een romantische komedie die in wezen neerkomt op een pleidooi voor het recht van kunstenaars om zich te onttrekken aan de conventies van de burgerlijke maatschappij en er een eigen moraal op na te houden. Een dikke middelvinger tegen de bourgeoisie. Dat was toen heel stout, dat begrijp ik heus wel. Maar daar kun je vandaag de dag echt niet meer mee aankomen, met

3 kunstenaars die zich in moreel opzicht verheven voelen boven de maatschappij. Een klap voor je bek kun je krijgen. KUNST EN SAMENLEVING Het zou zonde zijn om dat thema uitsluitend te behandelen op grond van de preoccupaties van tachtig jaar geleden en de kans onbenut te laten om aan de orde te stellen hoe complex en problematisch de relatie tussen kunstenaars en de samenleving vandaag de dag is geworden. Maar dan wordt het dus een ander stuk. Na een paar intensieve gesprekken met regisseur Johan Doesburg en dramaturg Karim Ameur kwamen we tot de conclusie dat dat eigenlijk het beste en het spannendste zou zijn om te maken. Mij werd de vrije hand Design for Living aansnijdt, een gloednieuw, modern drama te schrijven dat prangende vragen stelt over de hedendaagse verhoudingen tussen kunst en maatschappij, integriteit en succes, principes en compromissen, droom en daad en alles wat tussen beide in de weg kan staan. Dat stuk is Blauwdruk voor een nog beter leven geworden. Ik heb er de afgelopen zomer in mijn woonplaats Genua onafgebroken aan gewerkt, gestoord slechts door een bezoek van enkele dagen van de regisseur Johan Doesburg, die mij aan de hand van een schat aan kostelijke anekdotes de urgentie van de thematiek nog eens kwam inpeperen. MIJN BLAUWDRUK Blauwdruk voor een nog beter leven is een stuk voor vijf personages. Vier ervan zijn losjes geïnspireerd op de personages van Coward: de kunstschilder Otto, de theater- en filmregisseur Leo, de topbankier Ernst en de flamboyante Hilde, die fotografe is of was of had willen zijn. Ernst is in mijn stuk de oudere broer van Leo. Verder is er een grote rol weggelegd voor hun beider moeder. Aan de vierhoeksrelatie van Coward is de extra laag toegevoegd van een gespannen en in toenemende mate onhoudbare familierelatie tussen de succesvolle en de artistieke broer en hun moeder met een voorliefde voor de laatste. Ze spelen een spel dat geen van drieën kan winnen. De handeling van deze wrange familiegeschiedenis die tot een pijnlijke ontknoping voert, vormt het contrapunt van de wisselende relaties tussen Otto, Leo, Ernst en Hilde in telkens van kleur verschietende constellaties. Design for Living van Noël Coward gaat over een vrij onconventionele vierhoeksverhouding tussen drie mannen en een vrouw, die uiteindelijk haar apotheose vindt in een happy end. In Blauwdruk voor een nog beter leven ligt dat aanzienlijk gecompliceerder. De vrouwelijke protagonist in mijn versie van het ménage à quatre is een in toenemende mate tragisch personage dat steeds meer vermalen wordt door haar eigen dromen en haar eigen twijfels in een wereld waar principes goedkoper zijn dan klatergoud en waar zij vaak het idee heeft dat zij niets is dan een personage in een toneelstukje dat de anderen voor haar opvoeren. LEVEN ZONDER MORAAL Wat wil het zeggen om te leven zonder moraal? Als je ervoor kiest om alle ankers op te halen, ben je dan eindelijk vrij of raak je slechts op drift? Wanneer ongebondenheid gebrek aan houvast geeft, is dat dan winst? Is dat een principiële keuze voor een ideaal of een compromis aan een natuurlijke behoefte aan geborgenheid? Kom je dan niet vroeg of laat terecht in een situatie die je het gevoel geeft dat je een personage bent geworden in een toneelstuk waarvan je het script niet zelf hebt geschreven? En als dat zo is, hoe kom je daar dan weer uit? Hoe kun je van het toneel afstappen als je niet op het toneel staat? Hoe kun je jezelf bevrijden van je zelf gecreëerde vrijheid? Moet je jezelf dan maar in de armen storten van de eerste de beste die een schijn van zekerheid lijkt te bieden? Is dat

4 dan niet juist bij uitstek een toneelstukje dat je opvoert voor jezelf? En al zou dat zo zijn, is dat dan eigenlijk erg? In een maatschappij die vrijer is dan tachtig jaar geleden en die misschien nog nooit zo ooit. Terwijl we meer dan ooit daadwerkelijk in staat zijn om ons eigen leven vorm te geven naar onze eigen dromen, zijn er steeds meer mensen die worstelen met die vrijheid omdat juist door die vrijheid elke leidraad ontbreekt. In pure paniek graaien ze naar reddingsboeien en meten ze zich een rol aan door anderen te imiteren die die rol met verve spelen. Ze koesteren daarbij de AUTHENTIEK EN PRINCIPIEEL? En wat betekent het om een kunstenaar te zijn in deze dappere, nieuwe wereld? Kun je nog streven naar authenticiteit in een tijd waarin dat begrip volledig is uitgehold? Of zou dat juist meer dan ooit je streven moeten zijn? Maar kunstenaars worden niet meer gewaardeerd op grond van hun principiële keuzen. Maatschappelijk succes is in toenemende mate het criterium voor een geslaagd kunstenaarschap. En er valt misschien nog iets voor te zeggen ook. Want wat heb je aan schilderijen die niemand wil zien of boeken die niemand wil lezen? En is een beroep op artistieke integriteit dan niet in wezen slechts een excuus voor falen? Of moet de kunstenaar zich juist hardnekkiger dan ooit verzetten tegen wat zijn publiek van hem verlangt? Want als succes en het daarbij behorende financiële gewin een maatstaf worden voor artistieke kwaliteit dan is de vraag steeds moeilijker te beantwoorden waarin kunst verschilt van entertainment. Of je kunt nog een stap verder gaan. Is een topbankier, die geen enkele concessie doet aan zijn keuze voor financieel gewin, niet eigenlijk in de kern veel principiëler dan de kunstenaar die halfhartig en halfslachtig schippert tussen een achterhaald ideaal en een misschien wel bij voorbaat tot mislukken gedoemd streven naar erkenning? Ik heb met Blauwdruk voor een nog beter leven een gelaagd en verontrustend grappig stuk willen schrijven over de keuzen waarvoor wij ons nu in 2014 dagelijks gesteld zien. Ilja Leonard Pfeijffer, november 2014 ILJA LEONARD PFEIFFER (1968) schrijft romans, verhalen, gedichten, essays, kritieken, theaterstukken, songteksten voor Ellen ten Damme en columns voor nrc.next en National Geographic. Tot 2004 was hij werkzaam als onderzoeker en docent Oud-Grieks aan de Universiteit Leiden. Zijn debuut als dichter was de met de C. -prijs bekroonde bundel Van de vierkante man (1998). Ook voor zijn eerste roman, Rupert, een bekentenis (2002), ontving hij de belangrijkste debuutprijs. Intussen heeft hij een twintigtal titels op zijn naam, waaronder de romans Het grote baggerboek (2004) en Het ware leven, een roman (2006). Zijn poëzie tot 2008 is bijeengebracht in de verzamelbundel De man van vele manieren. In de zomer van 2008 stapte hij met een goede vriendin, ongetraind en onvoorbereid, op de fiets richting Rome. Het even hilarische als bloedstollende verslag van die reis, De filosofie van de heuvel, kwam een jaar later uit. De reis voerde langs Genua. Hij werd verliefd op het mysterieuze labyrint van het middeleeuwse centrum en besloot zich daar te vestigen. De stad inspireerde hem tot de roman La Superba (2013) over liefde, hoeren, immigratie en verdwalen in de fantasie van een beter leven elders. De roman werd een bestseller en bekroond met de Libris Literatuur Prijs 2014.

5 Voor toneel schreef Pfeijffer eerder een viertal werken. De eeuw van mijn dochter, (2007), Malpensa (2008), het Italiaanse stuk Aaamaaaaateeemiii!!! (2009) en voor de Italiaanse actrice Irene Lamponi de monoloog La pace denunciata (2010). De eeuw van mijn dochter is een verbluffende politieke satire in vijf bedrijven en op berijmde alexandrijnen over de golf van nostalgisch nationalisme die Nederland het vorige decennium overspoelde. Malpensa een Pinteriaans duet voor twee durfkapitalisten die een terroristische daad willen stellen. Aaamaaaaateeemiii!!! (Houdt van mij!) vertelt het verhaal van vijf jonge acteurs. Ze wonen samen in een appartement in Genua omdat ze nog nauwelijks een stuiver verdienen. In hun brandende ambitie vechten ze elkaar de tent uit. Totdat een dramatische gebeurtenis hun levens voorgoed verandert. La pace denunciata (De vrede aangeklaagd) is een satire over de absurditeiten van het moderne leven in de vorm van een verdedigingsrede voor een tribunaal. Het stuk wordt tot op de dag van vandaag regelmatig opgevoerd in heel Italië. In januari 2015 verschijnt Idyllen, Pfeijffers eerste nieuwe dichtbundel sinds zeven jaar. Gelijktijdig komt ook het poëzieweekgeschenk van zijn hand uit, de sonnettenkrans Giro giro tondo, een obsessie. SIR NOËL PIERCE COWARD ( ) Noël Coward, de schrijver van Design for living, de tekst waarop deze voorstelling gebaseerd is, was een fameus acteur, schrijver, regisseur, componist, producer en zanger, geboren in Engeland aan het einde van de 19e eeuw. Zijn vader was pianoverkoper en zijn moeder was de dochter van een kapitein van de Koninklijke Marine. Toen hij elf jaar oud was, maakte hij zijn debuut als professioneel danser en vanaf dat moment bleef hij betrokken bij de kunst, eerst als danser en daarna als acteur. Toen hij bijna 20 was, begon hij met het schrijven van korte verhalen en vervolgens toneelstukken, waarin hij zelf vaak een rol vertolkte. Hij ging naar Amerika, naar Broadway, hopend daar voet aan de grond te krijgen, maar dat lukte in eerste instantie niet. Wel raakte hij geïnspireerd door de voorstellingen daar en kort na zijn trip schreef hij zijn eerste echte succes The young idea, en speelde hij zelf de hoofdrol. Op zijn 25e schreef hij The Vortex, een stuk over een nymfomane dame en haar aan cocaïne verslaafde zoon. Het verhaal speelt zich af in de Engelse society kringen, waarbinnen Coward zich ook bevond. Vorig seizoen speelde het Nationale Toneel de voorstelling De ideale man, geschreven door Oscar Wilde. Ook dit stuk speelt zich af in de Engelse society kringen en Coward, die een jaar voordat Wild stierf geboren is, is dan ook een goede opvolger. De twee zijn in wel meer opzichten te vergelijken en worden ook wel in één adem genoemd. Zowel Coward als Wilde was bijvoorbeeld homoseksueel en beiden zijn daar niet openlijk voor uitgekomen. Niet heel vreemd aangezien dat in de tijd van Wilde verboden was (Wilde is er zelfs op veroordeeld en kreeg twee jaar gevangenisstraf) en in de tijd van Coward een taboe. The Vortex dat trok veel publiek. deze voorstelling Jack Wilson, een Amerikaanse effectenhandelaar, later producer en regisseur, die zijn manager en zijn geliefde werd. Ook brak hij door in Amerika, iets dat op zijn verlanglijstje stond. Vanaf dit moment werd Coward een veelgevraagd schrijver en had hij een mooie carrière voor de boeg. Hij schreef meer dan 50 toneelstukken, een aantal muziektheaterstukken, een roman, vele liedjes en een uitgebreide autobiografie. Coward is geridderd in 1969, op 70 jarige leeftijd en wordt in Engeland herinnerd als één van de meest bijzondere mensen van de 20e eeuw. Iemand zei ooit over hem:

6 "There are probably greater painters than Noël, greater novelists than Noël, greater librettists, greater composers of music, greater singers, greater dancers, greater comedians, greater tragedians, greater stage producers, greater film directors, greater cabaret artists, greater TV stars. If there are, they are fourteen different people. Only one man combined all fourteen different labels The Master." DESIGN FOR LIVING Die originele tekst had Coward geschreven met in gedachten in de hoofdrollen twee vrienden, Lynn Fontanne en Alfred Lunt en zichzelf. Coward had Lynn en Alfred leren kennen tijdens zijn eerste reis naar New York in Zowel Coward als Lynn en Alfred hadden niet veel geld en alle drie droomden ze ervan beroemd te worden. Ze spraken af dat als dat gelukt was, Coward een toneelstuk voor hen zou schrijven waarin ze alle drie een hoofdrol in zouden hebben. schreef Design For Living, geïnspireerd door het huwelijk van Lynn en Alfred. Zij hadden tijdens hun huwelijk af en toe een driehoeksverhouding. Los van het feit dat dit een interessant onderwerp was èn natuurlijk een taboe, kon hij daardoor ook aan drie personen een hoofdrol geven. Het stuk ging in première op Broadway januari Niet in Cowards thuisland dus, wat kwam door dat taboe die op dat soort relaties rustte. Daarbij wordt er in het stuk van Coward ook een lichte zinspeling gemaakt in de richting van een homoseksuele relatie, wat natuurlijk ook taboe was. Coward viel op mannen al is hij daar gedurende zijn leven nooit openlijk voor uit gekomen. Dus in dit stuk heeft hij zowel zijn eigen leven als dat van zijn vrienden verwerkt. Pas in 1939 was de voorstelling te zien in Londen. Zowel op Broadway als in Londen was het een groot succes. Zelf speelde hij (op Broadway) de rol van Leo, in Cowards stuk een auteur/schrijver en bij Ilja een regisseur en auteur. BLAUWDRUK VOOR EEN NOG BETER LEVEN Van de 10 personages uit het stuk van Coward, schrapte Ilja er zes en bedacht hij er één bij: de moeder. Leo, gespeeld door Jeroen Spitzenberger, is regisseur. In een gesprek met Otto (Matteo van der Grijn) weidt hij uit over het zware leven van een regisseur, zeker in verhouding tot dat van een kunstschilder ofwel Otto. Hij zegt: Je hebt er geen idee van. Je hebt er geen idee van hoe ik al die jaren heb moeten leuren met mijn ideeën, terwijl jij lekker thuis zat te kleuren. Je hebt er geen idee van om kunst te maken met mensen in plaats van met kwasten. Jij kunt in de namiddag je nest uit rollen en een gelukkig dennenboompje schilderen op een blije rots, Bob Ross ( ). Ik kan niet net als jij mijn bed uitkomen wanneer het mij schikt en dan even in mijn eentje geniaal gaan regisseren. Lejo en Otto zijn oude vrienden. Samen met Hilde, een fotografe, hebben ze een tijd in Genua gewoond, waar ze zich hebben verdiept in de kunsten. In die tijd waren ze gelukkig, stimuleerden en inspireerden ze elkaar en waren ze klaar om de wereld te veroveren met hun werk. Dit veranderde toen Hilde en Otto een stel werden en zich in Amsterdam vestigden. Otto haalt af en toe een opdracht binnen, maar verpest deze regelmatig door heel principieel te zijn: hij laat zich niet vertellen hoe zijn kunst eruit moet zien: Ik ben een kunstenaar, geen hoer, zegt hij

7 De derde man in het stuk is Ernst. Ernst is een zeer succesvolle commerciële man, die ervoor zorgt dat Leo en Otto rond kunnen komen. Hij noemt zichzelf een huisvriend en in de tijd van Coward was hij precies dat. Al in Shakespeares tijd hadden kunstenaars soms een beschermheer aan wie ze hun werk opdroegen om op die manier een bron van inkomsten en bescherming te vergaren. en: moet je je aanpassen aan je publiek, commercieel zijn of juist verontrusten en autonoom zijn. Hoe vrij ben je? Hoeveel concessies moet je doen? Mag een kunstenaar nog tegen dingen aanschoppen? Of alleen als hij briljant is? Heeft iedereen recht op subsidie? In plaats van het verduidelijken van de positie van de kunstenaar en het geven van zijn mening hierover, stelt Ilja vooral veel vragen en laat hij het aan het publiek over die mening te creëren. In zijn tekst zijn zowel Otto als Leo even begrijpelijk en beklagenswaardig. Hilde is daarentegen een geval apart. Zij krijgt in het stuk van Ilja een belangrijkere rol. Bij Coward schikt ze zich naar wat de mannen van haar verwachten en lijkt ze aan het einde gelukkig. Bij Pfeijffer is ze een tragische heldin op zoek naar haar ideale man en eigenlijk is haar ideale man een combinatie van de drie mannen in deze tekst. Zij wil de spanning van de kunstenaar, maar ook vrijheid en financiële rust en dus wil ze bij de kunstenaar zijn die succesvol is ofwel bij iemand anders. Ze lijkt zichzelf en haar kunst, de fotografie, weg te cijferen en probeert mee te gaan in het succes van haar partner en hem te ondersteunen. Ze zoekt haar geluk bij een ander en niet bij zichzelf. Toch is haar leven zo slecht nog niet, net als het leven van velen onder ons. Veel mensen volgen het verwachte patroon van huisje, boompje, beestje zonder dat ze eigenlijk precies weten wat dat inhoudt. En als het niet lukt om hieraan te voldoen omdat een partner vinden niet lukt of omdat het niet lukt kinderen te krijgen, is er vaak een gemis. Natuurlijk is dit gemis gedeeltelijk reëel, maar het is ook deels onwetendheid. Tegenwoordig zijn er in tegenstelling tot Engeland begin vorige eeuw zoveel verschillende samenlevingsvormen: man en man, man en vrouw, vrouw en vrouw, samengestelde gezinnen: alles is mogelijk en er rusten bijna geen taboes meer op. Daarom is de samenlevingsvorm waarmee Coward eindigt: Hilde, Leo en Otto in een ménage à trois, voor ons niet eens zo schokkend. Daarom was het ook belangrijk om de tekst meer diepte te geven en naar het nu te halen. Het zoeken van Hilde naar een nòg beter leven, leidt ertoe dat ze voelt alsof ze vastzit in een toneelstuk en dan komt de metatheatrale laag van het stuk aan bod. Hilde, en ook de andere personages, hebben soms het idee dat ze in een toneelstuk zitten, dat zij niet de regisseur zijn van hun eigen leven, dat ze dus geleefd worden. In de toneeltekst van Ilja wanen de personages zich soms letterlijk in het theater ofwel in een toneelstuk en hier wordt dan ook zeer expliciet naar verwezen. Zo zegt Hilde bijvoorbeeld:, en dan gaat ze ook af, of zegt Otto, waarop het doek naar beneden komt. En maken we dat niet allemaal wel eens mee? De zoektocht van Hilde leidt haar van Leo en Otto naar Ernst. Ilja heeft Ernst en Leo broers van elkaar gemaakt. Dat er een familieband is tussen die twee, geeft de tekst een extra laag. Helemaal omdat Ilja ook hun moeder introduceert: een komische rol van Betty Schuurman. Zij is trots op haar zoon Leo die doet wat zij had willen doen toen ze jong was. Hij is degene die de dromen die zij vroeger voor zichzelf had, waar moet maken. Dit leidt natuurlijk tot jaloezie van de kant van Ernst en er is niet te ontsnappen aan een familieconflict.

8 Blauwdruk voor een nog beter leven is een wrange komedie met vele komische situaties en gesprekken, die soms leiden tot een bittere bijsmaak. Ilja weet heel goed hoe theater werkt en hij heeft met Blauwdruk voor een nog beter leven een prachtige tekst afgeleverd. Hij heeft zich helemaal niet bemoeid met de mise en scène, heeft heel bewust alleen de tekst afgeleverd in het vertrouwen dat regisseur Johan Doesburg deze goed zou behandelen. Toen hij de voorstelling bij de première voor het eerst zag was hij er heel gelukkig mee. JOHAN DOESBURG Johan Doesburg, de regisseur van vanavond, heeft in 1988 de regieopleiding in Amsterdam afgerond en ging daarna aan het werk als regisseur. In 1993 regisseerde hij zijn eerste voorstelling bij het Nationale Toneel en een jaar later werd hij artistiek leider. Een paar jaar geleden (2010) koos hij ervoor om zich alleen nog maar te richten op de regie en dit jaar heeft hij kenbaar gemaakt dat, na meer dan 20 jaar gewerkt te hebben bij het NT, dit zijn laatste seizoen zal zijn. Zijn volgende en laatste voorstelling bij het NT is Genesis, een bewerking van het eerste Bijbelverhaal. Deze voorstelling zal in het Zuiderstrandtheater te Den Haag te zien zijn. Johan stopt niet met regisseren: hij gaat verder als freelancer en zal in de toekomst zeker nog veel mooie voorstellingen maken.