Zeewieren uit de Zeeuwse Delta

Transcriptie

1 Zeewieren uit de Zeeuwse Delta Inventarisatie en beoordeling van soorten voor kweek en consumptie Verkennende studie Siep Busink Jeroen van Dalen Pim van Dalen 28 januari 2009

2 Zeewieren uit de Zeeuwse Delta Inventarisatie en beoordeling van soorten voor kweek en consumptie Auteurs Studentennummer Siep Busink Pim van Dalen Jeroen van Dalen Status Eindrapport minor wateronderzoek Opleiding Aquatische EcoTechnologie Hogeschool Zeeland, Vlissingen Semester /2009 Begeleiding Bram Verkruysse (Aquatische Ecotechnologie) Jasper van Houcke (Lectoraat duurzaamheid en water, SPRING) In opdracht van IMARES Milieu Educatie Centrum (MICMEC) 0

3 Voorwoord In het kader van de minor wateronderzoek is er de afgelopen vijf maanden gewerkt aan het onderzoek naar kweek en consumptie van Zeeuwse wieren. Tijdens dit onderzoek zijn we begeleid door A. Verkruysse van de Hogeschool Zeeland en J. van Houcke van het lectoraat duurzaamheid en water (SPRING). Bij deze willen wij de begeleiders bedanken voor hun inzet. Daarnaast willen wij Els van de Kerkhof en Marianne Sprangers bedanken voor het doorspelen van enkele onderzoeksvragen. Als laatste willen wij de heer H. Stegenga bedanken voor de vrijgemaakte tijd om ons te helpen met het onderzoek en het verkrijgen van gegevens. Zonder de de hulp van de inventarisatiegroep Neeltje Jans, waren we nooit in contact gekomen met de heer Stegenga. Bij deze onze dank naar de inventarisatiegroep. Wij vinden het jammer dat dit onderzoek slechts gebaseerd is op literatuurstudie. Wij hadden graag een praktische insteek gehad tijdens het onderzoek. 0

4 Inhoudsopgave Begrippenlijst 1. Inleiding Aanleiding en doelstelling Opdrachtgevers Begeleiding en projectmedewerkers 2 2. Methode Biologie Taxonomie en fysiologie Levenscyclus en voortplanting Groei Gezondheidsaspecten Elementaire samenstelling Effecten op de humane gezondheid Kweek Kweekmethoden Abiotische factoren Oogsten Geschiktheid van Zeeuwse zeewieren Criteria eetbaarheid en kweek InventarisatieZeeuwse wieren Beoordeling inventarisatielijst Conclusie Discussie Aanbevelingen...46 Literatuurlijst Bijlagen I Gebruik van zeewier II Inventarisatielijst III Inventarisatie en beoordeling IV Recepten zeewier 0

5 Begrippenlijst Abundantie Antheridium Aphotisch zone Aplanosporen Carpogonium Carposporen Carposporofyt Cellumen Chromatofoor Cortex Differentiatie Diploïd Eulitoraal Epidermis Expositie Fragmentatie Gametangium Gameten Gametofyt Haploïd Isogamie Parenchym Perifeer Photische zone Pluriloculair Sifonaal Spermatangium Sporangium Sporofyt Sublitoraal Supralitoraal Tetrasporangium Tetrasporen 0 Een maat voor de frequentie van voorkomen van een plantensoort op een bepaalde oppervlakte. Orgaan waarin mannelijke gameten gevormd worden. Zone in de waterkolom waarin de geen licht doordringt. Hierdoor is fotosynthese niet mogelijk. Onbewegelijke sporen. Vrouwelijke geslachtsorgaan waarin eicel gevormd en bevrucht wordt Sporen gevormd na bevruchting van carpogonium, meestal met carposporofyt als tussenfase. Meercellige structuur die ontstaat uit een bevrucht carpogonium en vastzit op de vrouwelijke gametofyt. Interne ruimten in de cel, omgeven door de celwand. Drager van de pigmenten die voor fotosynthese zorgen, ook wel chloroplast genoemd. (=schors) Perifere cellagen in planten waar inwendig meerdere soorten cellen te onderscheiden zijn. Inwendig; er zijn meerdere vormen cellen te onderscheiden, bijvoorbeeld differentiatie in cortex en epidermis. Uitwendig; er zijn verschillend gevormde delen aan de plant te herkennen, bijvoorbeeld een vasthechtingsorgaan, een steel en een bladachtig deel. Het dubbele chromosoomaantal bevattend, in de celkern bevinden zich van elk type chromosoom twee exemplaren. In de getijdezone voorkomende; ook wel getijdezone zelf. Aan de oppervlakte gelegen cellaag. Blootstelling aan bepaalde milieufactoren. Opdeling als vorm van vegetatieve vermeerdering. Geslachtsorgaan waarin gameten gevormd worden. Geslachtscellen, de haploïde cellen die versmelten tot zygote. Geslachtelijke plant. Het enkelvoudige chromosoomaantal bevattend, in de celkern bevindt zich van elk type chromosoom een exemplaar. Geslachtelijke voortplanting door copulatie van twee identieke gameten. Celweefsel, meestal met grote cellumina en relatief kleine cellulaire ruimten. Aan de buitenkant of rand gelegen. Zone in de waterkolom waar licht doordringt. uit vele cellen opgebouwd(sporangia of gametangia). Plant bestaat in principe uit een enkele cel met vele kernen en chromatoforen, tussenwanden ontbreken dus. Antheridium van roodwieren, vormt meestal een onbewegelijk spermatium. Voortplantingsorgaan dat ongeslachtelijke sporen levert. Speciaal bladvormig aanhangsel dat sporangia draagt. Gebied beneden laagwaterniveau, valt niet droog. Gebied boven hoogwaterniveau, ligt altijd boven water, maar staat onder invloed van spatwater. Sporangium waarin vier sporen ontstaan. Sporen in een tetrasporangium ontstaan.

6 Tetrasporofyt Thallus Uniloculair Zoösporen Zygote Vrijlevende diploïde generatie bij de roodwieren, vormt tetrasporangia als voortplantingsorgaan. Plant die niet is gedifferentieerd in wortels, stengels en bladeren; zogenaamde lagere planten en speciaal zeewieren bevatten een thallus. Bij zeewieren waaraan uitwendig wortel-, stengel- en bladachtige delen te onderscheiden zijn, hebben deze delen een veel eenvoudiger anatomie dan de overeenkomstige delen van hogere planten. Sporangia met inhoud die zich opdeelt zonder dat tussenwanden worden gevormd. Geflagelleerde sporen. Bevruchte eicel. 0

7 1. Inleiding Dit eerste hoofdstuk geeft een aanleiding tot dit project, doelstelling van het project en worden de gegevens van alle betrokkenen beschreven. 1.1 Aanleiding en doelstelling Belangrijke primaire producenten in de zee zijn de zeewieren. Het gebruik van zeewier is zeer uiteenlopend. Zo wordt het onder andere gebruikt als mestbron op akkers, maar ook worden bepaalde bestanddelen gebruikt als voedingssupplement en bijvoorbeeld in de cosmeticabranche. Zeewier wordt ook gebruikt in de humane voeding, al is het in Europa veel minder bekend dan in Aziatische landen. Van oudsher wordt zeewier veelvuldig gebruikt in de Oost Aziatische gerechten, met name in China en Japan. Het is zelfs zo dat de desbetreffende zeewieren speciaal voor deze doeleinden wordt gekweekt. In Augustus 2008 is het project Gezond leven met Zeeuwier van start gegaan. Voortbordurend op eerder opgedane ervaringen met betrekking tot toepassingen van zeewier in de keuken, in Zeeland en het Verre Oosten, zijn een aantal particuliere initiatiefnemers in Zeeland momenteel bezig dit samen met een Japanse kookinstructrice te onderzoeken. De vragen die de initiatiefgroep tot nu toe heeft zijn via het lectoraat Duurzaamheid en Water (SPRING) aan ons doorgespeeld. Het onderzoek is onder begeleiding van SPRING uitgevoerd. Het doel van het onderzoek is uitzoeken welke zeewieren uit de Zeeuwse Delta eetbaar zijn, welke voedingswaarde hierbij hoort en een verkenning hoe deze wieren hier gekweekt kunnen worden. Onze hoofdvraag bij dit onderzoek is dan ook; Welke wieren uit de Zeeuwse Delta zijn geschikt voor kweek en consumptie? Uit de probleemanalyse zijn een aantal deelvragen ontstaan die in drie categoriën verdeeld zijn, de belangrijkste zijn; Biologie Wat is zeewier? Hierbij gaan we in op de taxonomie, plaats van voorkomen, voortplanting, structuur, nutriëntopname. Welke soorten wier komen voor in de Zeeuwse Delta? Consumptie Welke van de gevonden wieren worden elders gegeten? Wat is de elementaire samenstelling van de drie eetbare wieren? Welke effecten heeft het eten van zeewier op de gezondheid? Kweek Welke systemen om zeewier te kweken bestaan er? Onder welke kweekomstandigheden groeit zeewier? Welke verwerkingsmethoden zijn er om de wieren op de markt te brengen? 1

8 1.2 Opdrachtgevers Het lectoraat voor duurzaamheid en water (SPRING) heeft van twee opdrachtgevers de opdracht gekregen om een verkenning uit te voeren naar de kweek en consumptie van zeewieren uit de Zeeuwse Delta. Het betreft hier de opdrachtgevers: IMARES Milieu Educatie Centrum, dr. AC Smaal Els van de Kerkhof Bezoekadres: Postadres: Bezoekadres: Korringaweg 5 Postbus 338 Korenbloemlaan NT, YERSEKE 6700AH, WAGENINGEN 4382 PD Vlissingen tel Aad.Smaal@wur.nl els@micmec.nl 1.3 Begeleiding en projectmedewerkers Begeleiding vanuit de Hogeschool Zeeland Ir. A. Verkruysse Hogeschool Zeeland Edisonweg NW Vlissingen The Netherlands Tel: 0031(0) bram.verkruysse@hz.nl Begeleiding Lectoraat Duurzaamheid en Water (SPRING) MSc. Jasper van Houcke SPRING: Projectmedewerker Hogeschool Zeeland Edisonweg NW Vlissingen The Netherlands Tel: 0031(0) Fax: 0031 (0) j.van.houcke@hz.nl Website: Projectmedewerkers Siep Busink Jeroen van Dalen Pim van Dalen Marga Klompélaan 14 Jan Campertstraat 23 De Deckerestraat JL Vlissingen 4361 DD Westkapelle 4388 HV Oost-Souburg busi0001@hz.nl dale0008@hz.nl dale0005@hz.nl 2

9 2. Methode Hierin is te lezen hoe er te werk is gegaan tijdens dit onderzoek. Tijdens het onderzoek zijn er verschillende onderzoeksfasen te onderscheiden. Er is begonnen met een uitvoerige oriëntatie. Hieruit zijn de behandelde deelvragen naar voren gekomen. Tijdens deze fase is informatie opgezocht over de eigenschappen van zeewieren in het algemeen, om een beeld te schetsen van hoe de wereld van de wieren in elkaar zit. Vervolgens richtte het onderzoek zich op de inventarisatie van zeewiersoorten die in de deltawateren voorkomen. Om uit te zoeken welke zeewieren van deze lijst geschikt zouden kunnen zijn is er een lijst met criteria opgesteld. Deze criteria zijn opgesteld vanuit de eerder opgezochte achtergronden, gevonden in de uitvoerige oriëntatie. Vervolgens ontstond een beoordelings fase die bestond uit het toepassen van de criteria op de inventarisatielijst. Hier uit is een conclusie ontstaan met de meest geschikte soorten voor kweek en consumptie in de Zeeuwse delta. Tijdens deze verkennende studie is onderzoek gedaan naar het voorkomen van de verschillende zeewiersoorten in de Zeeuwse delta, maar ook naar de gezondheidsaspecten en de kweekmethoden van de wieren. Door deze onderwerpen te benaderen, zijn verschillende deelvragen ontstaan. Deze deelvragen zijn onderverdeeld in drie onderwerpen; biologie, consumptie en kweek. Om enige diepgang in het onderzoek te creëren is bij bepaalde vragen toegespitst op drie zeewiersoorten, namelijk Zeesla (Ulva lactuca), Wakamé (Undaria pinnatifida) en Nori (Porphyra sp.). Voor deze onderverdeling is gekozen omdat deze zeewiersoorten wereldwijd veel gegeten en gekweekt worden en ook in de Zeeuwse delta voorkomen. Deze soorten zijn bepaald na een gesprek met zeewier deskundige Herre Stegenga. Er is voor het gesprek gekozen voor het roodwier Dulse en het bruinwier Kombu. Deze bleken in de Zeeuwse delta niet voor te komen. Om tot een deel van de achtergronden (Hoofdstukken; Biologie, gezondheidsaspecten en kweek) te komen heeft iedere projectmedewerker zich verdiept in een onderdeel. Hierbij gaat het om de volgende onderwerpen; Kweek van Porphyra sp., Elementaire vergelijking van Zeesla (Ulva lactuca), Wakame (Undaria pinnatifida) en Nori (Porphyra sp.), de gevolgen voor de humane gezondheid. Verder is met behulp literatuurresearch de benodigde informatie gevonden om tot de overige achtergronden te komen. De literatuur die gebruikt is, is niet volledig. Er is alleen gekeken naar de Nederlandse en Engelse literatuur. Literatuur in onbekende talen (Aziatisch, Frans en Spaans) kon niet worden benaderd. Hieruit ontstaat een onzekerheid over de volledigheid van de gebruikte informatie. Tijdens dit onderzoek zijn de volgende belangrijke keuzes gemaakt: Hoofd- en deelvragen, afbakening project, toespitsing op drie zeewiersoorten, criteria (met beoordeling). Tijdens de antwoorden op deze keuzes is er verbreed en versmald. Zo is er uit een groot aantal wieren versmald naar de uiteindelijke 18 gekozen soorten. Andersom is er door het grondig bestuderen van 3 bekende soorten verbreed naar een grote groep wieren. Er is meegelopen met een inventarisatiegroep bij Neeltje jans, om te kijken welke zeewiersoorten groeien en aanspoelen rond de kustlijn bij Neeltje jans. Via deze groep mensen is contact gelegd met zeewierdeskundige Herre Stegenga. Na een bezoek aan de Universiteit van Leiden en een persoonlijk gesprek met Dhr. Stegenga is een inventarisatielijst verkregen. 3

10 Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag, welke wieren uit de Zeeuwse Delta geschikt zijn voor kweek en consumptie, is gebruik gemaakt van een multicriteria-analyse. Er zijn criteria aan eetbaarheid en kweek gegeven. Deze criteria zijn verkregen uit de deelvragen en de drie onderzochte soorten. De keuzes die gemaakt zijn om tot de criteria te komen zijn vanuit menselijk perspectief gemaakt. Er is gekeken naar wat mensen belangrijk zouden vinden aan een eetbaar product, naar de ideale factoren voor een kweek en naar het natuurlijk voorkomen van de wieren. De criteria worden toegepast op de zeewieren uit de Zeeuwse Delta om te onderzoeken welke soorten wel geschikt zijn voor kweek en consumptie en welke soorten niet. Over vele soorten is niets of weinig bekend dus deze soorten kunnen ook niet als geschikt aangeduid worden. Deze soorten zijn toch meegenomen in de inventarisatielijst, ten eerste voor de volledigheid, ten tweede omdat er in een andere taal wellicht wel informatie beschikbaar is. Van de inventarisatielijst met 221 soorten in het deltagebied komt uiteindelijk een lijst van 18 soorten die het meest geschikt zijn voor kweek en consumptie. Aan de verschillende criteria zijn wegingsfactoren gegeven, hierdoor komt er per zeewiersoort een totaalscore. Is deze score hoger dan 80 punten, dan wordt deze soort geschikt bevonden. Er is gekozen voor een ondergrens van 80 punten, omdat dit boven de helft van de maximale score van 155 punten zit en omdat ongeveer 10 % van de originele inventarisatielijst meer overzicht biedt. Dit om een selectie van serieuze kanshebbers over te houden. Dit onderzoek kan beschouwd worden als een eerste verkennende stap naar kweek en consumptie van Zeeuwse zeewieren. Vervolgonderzoek is hiervoor vereist, zo moet er nog gekeken worden naar economische en juridische aspecten. De opgestelde criteria zullen op praktische wijze geïnterpreteerd moeten worden. Het onderzoek is geheel gebaseerd op literatuurresearch. De methoden die boven zijn beschreven lieten niet toe dat een experimenteel onderzoek plaats kon vinden. Er is om deze reden geen practisch onderzoek uitgevoerd. 4

11 3. Biologie 3.1 Taxonomie en fysiologie Zeewieren (Macro-algen) behoren tot de lagere planten, samen met de schimmels. Ze staan als zodanig tegenover de hogere planten, waartoe we hier de mossen, varens en zaadplanten rekenen. Ze worden gekenmerkt door een geringe uitwendige en inwendige differentiatie. Er komen geen verdelingen voor in wortels, stengels en bladeren, hoewel bij sommige soorten hierop gelijkende structuren aanwezig zijn. Verder is er in de regel geen speciaal geleidingsweefsel zoals vaatbundels bij de hogere planten. Van de schimmels verschillen de zeewieren door het bezit van fotosynthetische pigmenten. Zeewieren vertonen een grote verscheidenheid aan vormen en afmetingen, van eencelligen tot planten met een lengte van 50 meter. Ze komen vrijwel universeel voor, maar hebben voor hun groei in elk geval een vochtig milieu nodig. Wel kunnen sommige soorten gedurende lange tijd droge omstandigheden overleven. Vegetatieve bouw In het algemeen wordt het plantenlichaam van de zeewieren thallus genoemd. De thallus is opgebouwd uit een of meerdere cellen. Naar het onderling verband waarin deze cellen gerangschikt zijn, worden verschillende typen onderscheiden. Binnen de meercellige zeewieren worden de volgende drie typen onderscheiden: - Draadvormig type, cellen zijn in enkelvoudige rijen gerangschikt. Deze draden kunnen wel vertakt zijn. - Parenchymatisch type, cellen zijn verenigd in plaatvormige of driedimensionale verbanden. Een type dat tussen het draadvormige en het parenchymatische type staat, is het plektenchymatische (of pseudoparenchematische) type; dit is in feite draadvormig, maar omdat de draden sterk dooreen gestrengeld zijn, worden weefsels van een schijnbaar parenchematytische opbouw genoemd. - Sifonale type, komt alleen bij enkele groenwieren voor. Bij deze planten ontbreken afzonderlijke cellen: de thalli, die toch vrij grote afmetingen kunnen bereiken, bevatten veel kernen, maar zijn niet door tussenwanden gescheiden. Plaats van voorkomen In vergelijking tot Scandinavië, de Britse Eilanden en Frankrijk heeft ons land een minder soortenrijke zeewierflora. Behalve door het ontbreken van natuurlijke rotskusten, wordt dit veroorzaakt door het gemis aan directe oceanische invloeden. Het water van een binnenzee als de Noordzee is minder helder dan dat van de oceaan, terwijl in de loop van het jaar de variaties in watertemperatuur veel groter zijn. Zo kan het verschil tussen zomer- en wintertemperatuur in de Oosterschelde soms 20 C bedragen, aan de oceanische kusten bedraagt dit verschil slechts 6 a 10 C. In Nederland groeien zeewieren zelden beneden drie meter onder het laagwaterniveau. Dit komt doordat het water troebel is, en dus weinig licht doorlaat, en het ontbreken van geschikte substraten op die diepte. De meeste zeewieren komen voor op harde substraten als steen en hout, of op dierlijke substraten en andere zeewieren. Op zachte substraten als zand en slib komen veel minder soorten voor. Omdat milieutypen met zachte substraten grote delen van de Nederlandse kust beslaan, nemen deze zeewierenvegetaties toch een belangrijke plaats in. Permanent drijvende zeewierengemeenschappen 5

12 komen in ons land niet voor, wel kunnen deze s zomers gevormd worden in de Oosterschelde en de Waddenzee. Als we het geheel van de Zeeuwse wateren overzien kunnen we verschillende milieutypen waarin zeewieren voorkomen onderscheiden: - Harde substraten, met name dijkhellingen rond de Ooster- en Westerschelde. Het rijkst aan soorten zijn de steenhellingen die tot beneden de laagwaterlijn doorlopen. - Slikken, wadden en zandplaten vallen alleen droog bij laagwater ook deze beslaan in de Zeeuwse Delta grote oppervlakten. De zeewieren die men hier vindt zijn of achtergebleven losdrijvende exemplaren, of ze zijn vastgehecht aan grotere fragmenten als steentjes en schelpen. Echt in zacht substraat verankerde soorten zijn zeldzaam. - Gebieden die niet vaak onder water komen te staan, in Zeeland schorren genoemd. Deze terreinsoort beslaat eveneens aanzienlijke oppervlakten. Door de ligging rond of iets boven het hoogwaterniveau is een grote invloed van zoet water merkbaar. Tevens komen hier vegetaties van hogere planten voor. De zeewieren groeien veelal als matten op de bodem of epifitisch op de hogere planten. Er komen relatief veel groenwieren en veel minder bruin- en roodwieren voor. Enkele soorten zijn sterk aan dit milieu gebonden en worden dan ook hier veel meer aangetroffen dan in omringende landen. - Een apart milieu vormen de zoute en brakke binnenwateren, zoals een aantal kanalen en inlagen in Zeeland, en de Grevelingen die na afsluiting een hoog zoutgehalte heeft behouden. Kenmerkend voor deze wateren is de afwezigheid van een regelmatige getijdenbeweging. De zeewierenvegetaties kunnen behoorlijk soortenrijk zijn, vooral bij een hoog zoutgehalte. Ook getij en expositie zijn bepalende factoren voor het uiterlijk en soortenbestand van de zeewierenvegetaties, vooral bij stenen dijken getij en expositie. In ons land komt een getij met twee hoog- en laagwaters per dag voor. Bovendien maken de waterhoogten per maand twee cycli door van springtij en doodtij. Hierdoor ontstaan een aantal zones die van beneden naar boven bijna nooit boven water tot bijna nooit onder water komen. De zones zijn in veel zeewierenvegetaties in het verloop van soortensamenstelling terug te vinden. De zone beneden springtij-laagwater heet sublitoraal, die tussen springtij-laagwater en springtij-hoogwater eulitoraal en daarboven spreekt men van supralitoraal. Vaak wordt het eulitoraal nog onderverdeeld in drie gelijke delen: hoog, midden en laag eulitoraal. Figuur 1. Zoneverdeling getijdewateren. Onder expositie verstaan we hier de kracht waarmee de golven op de kust en daarmee op de wieren slaan. De twee uitersten worden gevormd door zeer zwaar geëxponeerde rotspieken midden in de oceaan en aan de andere kant nauwelijks geëxponeerde, zeer beschut gelegen inhammen. Ook in niet aan tij onderhevige binnenwateren is nauwelijks spreke van expositie. Wieren worden onderverdeeld in groenwieren, bruinwieren, roodwieren. 6

13 Groenwieren (Chlorophyta) De groenwieren ontlenen hun naam aan de groene kleur van de planten die veroorzaakt wordt doordat de bij alle wieren voorkomende kleurstof chlorofyl hier niet gemaskeerd wordt door andere pigmenten, zoals bij de bruin- en roodwieren wel het geval is. Het is een groep die rijk is aan verschillende thallus vormen en verschillende vormen van voortplanting. Overigens wordt met de term Chlorophyta ook wel een veel grotere groep aangeduid, namelijk alle groene planten, inclusief de hogere planten. In tegenstelling tot de bruin- en roodwieren komen groenwieren behalve in de zee ook veel in het zoete water voor. De in de zee Figuur 2. Ulva lactuca (Zeesla) voorkomende thallusvormen zijn, naast de eencellige typen (niet behandeld in dit rapport), van het draadvormige, plaatvormige of sifonale type. In het zoete water komen ook kolonievormende typen voor. Hoewel groenwieren in alle delen van het mariene milieu aan de kust voorkomen, nemen ze ten opzichte van de overige groepen bepaald een belangrijke plaats in op de meer aan de rand gelegen plaatsen, zoals op schorren, op dijken rond en net boven de hoogwaterlijn en in brakke wateren. Tevens worden groenwieren in verhouding veel in door vervuiling voedselrijk geworden water gevonden. Met name fosfaten en nitraten veroorzaken dit effect. Enkele soorten zijn; Ulva lactuca (Zeesla), Enteromorpha intestinalis (Echt darmwier) en Bryopsis plumose (Vederwier). Bruinwieren (Phaeophyta) In de chromatoforen van de bruinwieren overheerst de kleur van geelbruine pigmenten. De gehele planten, en dan vooral de stevig gebouwde typen, kunnen vrij donkerbruin tot nagenoeg zwart zijn. Van de morfologische typen komen draadvormige, parenchymatische en plektenchymatische vormen voor. Wat betreft hun uitwendige vorm behoort een aantal bruinwieren tot de hoogst ontwikkelde zeewieren. Ook de grootste afmetingen worden in deze groep bereikt: de Macrocystis- en Nereocyctis-soorten van de Amerikaanse westkust kunnen 50 m lang worden. In Nederland behoren Laminaria digitata, Laminaria saccharina en Undaria pinnatifida met hun lengte tot 2,5 m tot de grootste zeewieren. Bruinwieren van de orde Fucales vormen het grootste bestanddeel van de zeewierenvegetaties op onze dijken. In principe bestaat de zonering in een rustig gebied van boven naar beneden uit gordels waarin de volgende soorten domineren: Figuur 3. Undaria pinnatifida (Wakame) Groefwier (Perlvetia canakicukata), Kleine zee-eik (Fucus spirales), Knotswier (Ascophyllum nodosum), en als laatste gordel Gezaagde zee-eik (Fucus serrates). Staat er iets meer golfslag, dan wordt het Knotswier vervangen door Blaaswier (Fucus vesiculosis). Bij sterkere golfslag verdwijnen de gordels van Fucales en worden hun plaatsen ingenomen door diverse (vastzittende) diersoorten. Rond de laagwaterlijn kunnen Suikerwier (Laminaria saccharina) en Vingerwier (Laminaria digitata) vegetatievormend voorkomen. Expositie is, naast de aanwezigheid van getij, de bepalende factor voor de wiervoorziening. Overige factoren kunnen echter sterk gemodificeerd werken. 7

14 Roodwieren (Rhodophyta) De groep dankt zijn naam aan de overwegend rode kleur van de pigmenten in de chromatoforen, al kan de kleur uiteenlopen van geelgroen tot nagenoeg zwart. Dode exemplaren hebben soms een opvallend oranje kleur. Typerend is verder het geheel ontbreken van bewegelijke voortplantingscellen. Ook de mannelijke voortplantingscellen zijn dus onbewegelijk, en worden in deze groep spermatioden genoemd (zie hoofdstuk 3.2 Voortplanting en levenscyclus). Binnen de diverse Rhodophyta worden twee klassen onderscheden: Bangiophycidae, waartoe in ons land alleen de orden Porphyridiales en Bangiales behoren, en de Florideophycidea, waartoe de overige orden behoren. Figuur 4. Porphyra sp. (Nori) Invloed van licht op de plaats van voorkomen; Men zou denken dat roodwieren bovenin de waterkolom woorkomen, omdat het rode licht in water het eerst wegvalt. Echter de roodwieren danken hun kleur niet aan het licht dat ze opvangen, maar aan de hoge waarde van β-caroteen in de roodwieren. De verdeling is niet gemaakt op de diepte waar ze voorkomen (zoals men vroeger dacht, zie figuur 2), want alle soorten komen zowel diep als ondiep voor. Figuur 5. Schilderij uit 1870 met het voorkomen van zeewieren in de waterkolom. 8

15 3.2 Levenscyclus en voortplanting Levenscyclus De gehele levensloop van een plant, inclusief alle voortplantingsstadia, wordt levenscyclus genoemd. Deze cyclus kan zowel geslachtelijke als ongeslachtelijke processen omvatten. Als we er vanuit gaan dat er in de cyclus een geslachtelijk proces plaatsvindt, dan is er dus een afwisseling van haploïde en diploïde fasen. Er worden drie typen levenscyclus onderscheiden, zie figuur 6. Haplont: de plant is haploïd en produceert gameten. De zygote is het enige diploïde stadium en maakt een reductiedeling door, het product van deze deling levert weer een haploïde plant op. Diplont: de plant is diploïd en produceert gameten, maar in tegenstelling tot het vorige type, worden deze gameten gevormd onder reductiedeling(de gameten zijn haploïd). De gevormde zygote groeit weer uit tot een diploïde plant. Haplodiplont: hier bestaat zowel een haploïde als een diploïde fase, beide als zelfstandige plant. De haploïde plant(gametofyt) produceert gameten, deze versmelten. Uit de zygote ontstaat een diploïde plant(sporofyt). De sporofyt levert onder reductiedeling sporen. Deze sporen zijn weer haploïd. Figuur 6. de drie levenscycli van zeewieren De levenscyclus van de roodwieren, de Florideophycidae, wijkt af van de bovengenoemde drie cycli. Zoals beschreven bij de voortplanting heeft de levenscyclus van de Florideophycidae een aantal stappen meer. De carposporofyt en de tetrasporofyt, met de geproduceerde elementen (carposporen en tetrasporen) zijn twee extra stappen die alleen voorkomen bij de Florideophycidae, zie figuur 7. 9

16 Figuur 7. De levenscyclus van Florideophycidae Voortplanting De voortplanting bij zeewieren is in tegenstelling tot bij hogere planten zeer gevarieerd. Zo kan de voortplanting bij zeewieren in drie vormen voorkomen, namelijk de vegetatieve voortplanting, de ongeslachtelijke voortplanting en de geslachtelijke voortplanting. De meest eenvoudige vorm van voortplanting is de vegetatieve voortplanting. Doormiddel van fragmentatie raken meercellige thallusdelen los en ontwikkelen zich tot nieuwe individuen. Ongeslachtelijke voortplanting vindt plaats door middel van eencellige sporen, figuur 8. Deze sporen worden geproduceerd in speciale structuren of gemodificeerde cellen. Deze cellen of structuren worden sporangia genoemd. De sporen kunnen flagellen hebben en hierdoor actief bewegelijk zijn(zoösporen), of de sporen zijn niet actief bewegelijk(aplanosporen). Figuur 8. Schematische weergave van ongeslachtelijke voortplanting van wier. De derde vorm van voortplanting is de geslachtelijke. De geslachtelijke voortplanting gaat gepaard met een wijziging van het aantal chromosomen in de cellen. De haploïde geslachtscellen(gameten) versmelten tot een diploïde zygote, figuur 9. 10

17 Figuur 9. Schematische weergave van geslachtelijke voortplanting van wier. Vanaf de zygote wordt de ene plant tetrasporofyt en de ander carposporofyt.tetrasporofyt vormt tetrasporen, wat een volwaardige plant wordt.caorposporfyt vormt carposporen, welke ook een volwaardige plant wordt. Gameten worden net als sporen in gespecialiseerde structuren of omgevormde cellen geproduceerd(de gametangia). Wanneer er geen onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke gemeten is wordt er gesproken van isogame geslachtelijke voortplanting. Wanneer er verschil in grootte van de gameten is dan wordt de grootste van de twee de vrouwelijke cel genoemd. Is deze cel onbeweeglijk en vaak aangehecht aan de ouderplant dan wordt de cel eicel genoemd. Groenwieren De meeste soorten planten zich voort door middel van ongeslachtelijke voortplanting met behulp van zoösporen. Een aantal soorten door onbeweeglijke sporen. Geslachtelijke voortplanting vindt plaats door middel van gametencopulatie, de meeste soorten hebben geflagelleerde gameten met weinig of geen onderscheid tussen de geslachten. Bruinwieren Enkele soorten planten zich uitsluitend ongeslachtelijk voort. Veel soorten planten zich geslachtelijk voort. Veel van die soorten planten zich naast geslachtelijk ook ongeslachtelijk voort. Bij bruinwieren komen twee typen voortplantingsorganen voor, pluriloculaire en uniloculaire. In een pluriloculair voortplantingsorgaan ligt een groot aantal kleine cellen en regelmatige rijen en lagen opgestapeld. Elke cel levert een voortplantingscel, meestal bewegelijk. Bij een uniloculair voortplantingsorgaan deelt een grote cel zich op in een aantal kleine cellen. Over het algemeen zijn pluriloculaire structuren gametangia en de uniloculaire structuren sporangia(ongeslachtelijk). 11

18 Roodwieren Binnen de roodwieren zijn twee klassen te onderscheiden, Bangiophycidae en Florideophycidae. De Florideophycidae vormen veruit de grootste groep. Bij de Florideophycidae ontstaan op de geslachtelijke plant(gametofyt) vrouwelijke carpogonia en mannelijke spermatangia. De carpogonia zijn flesvormig, in de buik bevindt zich de eicel, de hals dient om de spermatangia op te vangen. Uit een bevruchte eicel ontstaat de carposporofyt. Op de carposporofyt ontstaan de carposporangia en hierin de carposporen. Deze komen vrij en kiemen tot de tetrasporofyt. Hierop ontstaan in de tetrasporangia onder reductiedeling vier tetrasporen die vrijkomen en kiemen tot een nieuwe gametofyt. In tegenstelling tot de Florideophycidae komen bij de Bangiophycidae geen tetrasporangia voor, zodat ook de tetrasporofyt ontbreekt. Ook de carposporofyt ontbreekt. In plaats van de ontbrekende onderdelen bevind zich een sporofyt. 12

19 3.3 Groei De groei van zeewieren is soortafhankelijk. Zo kan Laminaria een lengte halen van 50 meter en een halve meter per dag groeien, terwijl een andere soort niet groter wordt dan enkele centimeters. Ook bestaan er eencellige zeewieren die zweven in het water. De meeste wieren hebben een harde ondergrond nodig om zich aan te kunnen hechten, dit vasthechten gebeurt doormiddel van een voet. Deze voet heeft geen functie bij de uitwisseling vannutriënten, maar dient puur als anker voor de houvast. Figuur 10. anker bruinwier. Net als landplanten hebben zeewieren ideale omstadingheden om te kunnen groeien hierbij valt te denken aan, licht, nutriënten, een plaats om te groeien. Dit is per soort afhankelijk. Zonlicht is erg belangrijk, deze bepaald ook de dieptelimiet voor zeewieren om te groeien. Toch is er een soort in de Cariben die op een diepte van 270 meter weet te groeien. De groei van fotosynthetische planten hangt nauw samen met de nutriëntopname en de energie die verkregen wordt vanuit fotosynthese. Zeewier vereist een grote hoeveelheid aan verschillende elementen, veel groter dan de benodigde hoeveelheid elementen die landplanten nodig hebben. Veel soorten zijn in staat om bepaalde essentiële elementen (Stikstof en Fosfor) uit organische samenstellingen te verkrijgen. Bij het aanmaken van benodigde vitaminen, is een wier in staat deze vitaminen, bij gebrek aan benodigde elementen, te vormen uit chemisch gerelateerde elementen die op dat moment wel aanwezig zijn. (Kalium voor Natrium, Calcium voor Strontium). Nutriënten worden onder verdeeld in macronutriënten (Kalium, Zwavel, Calcium, Magnesium) en in veel micronutriënten (IJzer, Mangaan, Koper, Zink, Molybdeen etc.). Deze zijn beiden belangrijk voor de stofwisseling van zeewier. Zwavel heeft een zeewieren als een component van gesulfateerde polysaccharides (carrageen, fucoidan) die belangrijk zijn voor de aanhechting aan substraten, alsmede voor de unieke eigenschappen die gezondheid bevorderend zijn, zo zijn fucoidans goed voor preventie van een aantal aandoeningen, zoals bijvoorbeeld borstkanker. Er is aangetoond dat een brede waaier van organische stikstofsamenstellingen, inclusief ureum, verschillende aminozuren en amiden, de groei van marine zeewier bevorderen (Chapman, 1970). De opname van ionen door planten in de zee is een actief proces en vereist energie, afgeleid van cellulaire metabolisme. Tijdens de actieve opname van nutrienten uit zeewater volgens een elektrochemische gradiënt, wordt natrium actief uit de cellen gepompt. Natrium is een essentieel element voor de groei van de meeste planten. De aanwezigheid van hoge concentraties in zeewater en het verdrijven hiervan uit de cellen wijst op een ecologische adaptatie voor het leven in de zee. De mate van opname van nutrienten, door een wier, stijgt vaak in rechtstreekse verhouding tot de externe concentraties van dat nutrient, bij lage concentraties in het wier, maar neemt geleidelijk aan af bij hogere concentraties in het wier. Bij verzadiging stopt de opname van een nutrient. Groeisnelheden van zeewieren zijn niet noodzakelijk gelimiteerd door nutriëntvoorraden, maar kunnen worden bevordert door het snel circuleren van de essentiële elementen in de fotische zone. Wanneer de groei van zeewier gelimiteerd wordt door de voorraad van anorganische nutriënten, eerder dan bij de mate van fotosynthese, produceert de plant meer fotosynthate dan gebruikt kan worden voor groei, of is vereist voor respiratie. Dit overtollig fotosynthate wordt of in plant als polysaccharide opgeslagen of wordt af gescheiden in de zee. Zodat bij langdurige schaarste deze voorraad gebruikt kan worden. 13

20 4. Gezondheidsaspecten Dit hoofdstuk bevat een tabel met de compositie van de belangrijkste voedingsstoffen in Zeesla (Ulva lactuca), Wakame (Undaria pinnatifida) en Nori (Porphyra sp.). Met een beschrijving van de gevolgen van deze stoffen voor de gezondheid. 4.1 Elementaire samenstelling(zeesla, Wakamé en Nori) Voedingsstof Eenheid Ulva Undaria Porphyra Voedingsstof Eenheid Ulva Undaria Porphyra lactuca pinnatifida lactuca pinnatifida Energy kcal 37,4 1 45,0 3 35,0 7 Vitaminen Koolhydraten g 9,1 1 9,1 3 5,1 7 A IU Lipiden g 1,34 1 0,64 3 0,28 7 B1 mg 0, , ,250 3 Proteïne g 13,6 1 16,0 3 27,8 7 B2 mg 0, , ,000 3 Polysaccharide % B6 mg 0, , ,040 3 Mineralen B12 g 6, Calcium mg Niacin mg 8, , ,000 3 Ijzer mg C mg 10, , ,000 3 Magnesium mg D IU 656, Fosfor mg E mg 1, , ,000 3 Natrium mg Kalium mg Vet (zuren) g 0,6-1,0 4 0, ,600 1 Zink mg 3, , ,300 8 Verzadigd g 0, , ,160 1 Koper mg 0, , ,260 7 Onv. enkelv. g 0, , ,065 1 Mangaan mg 0, , ,980 7 Onv. Meerv. g 0, , ,110 1 Aminozuren g 12, , ,117 8 Omega 3 mg 36, , ,000 1 Tryptophan g 0, , ,167 8 Omega 6 mg 51, , ,000 1 Threonine g 0, , ,462 8 Isoleucine g 0, , ,891 8 Leucine g 0, , ,720 8 Tabel 1. Compositie Ulva lactuca, Undaria pinnatifida, en Porphyra sp. per portie van 100g drooggewicht. IU = International Units Lysine g 0, , ,261 8 Methionine g 0, , ,430 8 Referenties (superscript) Cystine g 0, , , De zeewierwinkel.nl (in samenwerking Phenylaline g 0, , ,873 8 met algaebase) Tyrosine g 0, , , Briand & Morand,1997 Valine g 0, , , Chapman, 1970 Arginine g 0, , , Ortiz, Romero, Robert, Araya, Lopez-Hernandez, Histidine g 0, , ,339 8 Bozzo, Navarrete, Osorio, Rios Alanine g 1, , , Kolb, Vallorani, Milanovi and Stocchi, 2004 Aspartic acid g 1, , , Nutritiondata.com Glutamic acid g 1, , , Tititudorancea.com, 2008 Glycine g 0, , , Ewart, 2007 Proline g 0, , ,126 8 Serine g 0, ,

21 Energie en koolhydraten Uitgedrukt in kcal, 1 kcal staat voor de hoeveelheid warmte om een kilogram water een graad te verwarmen. Eén ding is duidelijk, het eten van zeewier draagt weinig bij aan de energiebehoefte. Dit blijkt uit het feit dat een portie zeewier (100 g) van alle drie de soorten zo n 40 kcal bevatten. Dit is 2% van de dagelijkse behoefte (1800 kcal) van een volwassen persoon. Lipiden en vetzuren Ondanks dat het vetpercentage in zeewier erg laag is, ongeveer 1% van het drooggewicht, verschilt de vetzuurcompositie van die van landplanten. Zo zitten er in zeewieren meer onverzadigde vetzuren dan verzadigde vetzuren. (Champan, 1970) Variaties in de vetzuren zijn toe te schrijven aan zowel de verschillen in het leefmilieu als de genetische verschillen (Nelson ed.,2002).de concentratie van verzadigde vetzuren is in roodwieren hoger dan in die van bruinwieren en vice versa voor het totaal aan onverzadigde vetzuren (Sanchez-Machado ed., 2003), dit is ook af te lezen uit tabel 1. Onder de meervoudig onverzadigde vetzuren, ook wel de essentiële vetzuren genoemd omdat het menselijk lichaam deze niet zelf aanmaakt, vallen de Omega 3 en Omega 6 vetzuren. Het voorkomen van deze vetzuren in zeewieren is erg gunstig gezien de werking van deze stoffen. De afgeleiden van deze vetzuren helpen in het goed doorlaatbaar maken van plasmamembranen, waardoor het transport van hormonen, eiwitten en enzymen door de celmembranen heen gemakkelijker verloopt. Het is van belang dat deze vetzuren in de juiste verhouding ingenomen worden. Proteïne en aminozuren Ook wel bekend als eiwitten, bestaande uit verbindingen van aminozuren. Eiwitten worden afgebroken door aminozuren, die verder gebruikt worden voor bouwstof en brandstof. Door de marine leefomgeving van de zeewieren hebben ze een speciaal metabolisch systeem, dit is het gevolg van specifieke aminozuren voor zeewier(chapman, 1970). Proteïne (ook wel eiwit genoemd) is een lange keten van aminozuren. Aminozuren worden omgezet tot glucose en gebruikt als energie. Het menselijk lichaam heeft 20 aminozuren nodig om eiwitten te kunnen vormen. De meeste aminozuren kan het lichaam zelf maken, via een groot aantal stofwisselingsprocessen. Echter, 8 aminozuren kan het lichaam niet zelf maken, deze moeten we dus uit voeding als zeewier binnenkrijgen. Deze 8 aminozuren worden de essentiële aminozuren genoemd, zie tabel 2. - Functie Phenylalanine Isoleucine Leucine Lysine Methionine Threonine Tryptofaan Valine Is voor de aanmaak van neurotransmitters in de hersenen, maakt hormonen vrij om eetlust te reguleren. Helpt afbraak van spiereiwitten te voorkomen en wordt door het spierweefsel gebruikt als energiebron. Helpt afbraak van spiereiwitten te voorkomen en helpt bij botbreuken en de genezing van de huid. Is nodig voor groei, weefselherstel, de aanmaak van antilichamen, hormonen en enzymen. Helpt mogelijk bij de preventie van aderverkalking door vetstoffen te verwijderen. Methionine voedt en stimuleert de oogspieren. Helpt vetvorming in de lever te voorkomen. Wordt samen met andere vitamine en mineralen door de hersenen gebruikt om serotonine aan te maken. Serotonine is een neurotransmitter dat de slaap reguleert en stimuleert. Ook wordt serotonine geacht de gevoeligheid voor pijn te verminderen. Voorkomt afbraak spierweefsel. Tabel 2. Essentiele aminozuren met functie. 15

22 De variatie van de aminozuren tussen de drie zeewieren is te verklaren door de verschillen in habitat van de zeewieren en variatie in het seizoen. Uit tabel 1 is af te lezen dat Porphyra de hoogste hoeveelheid aan aminozuren heeft. Met name Alanine is in hoge mate aanwezig, dit heeft een licht zoete smaak tot gevolg (Chapman, 1970). Polysacchariden Dit zijn complexe koolhydraten opgebouwd uit een lange reeks monosacchariden. In zeewier zijn deze opgeslagen in het celmembraan, hierbij ondersteunen ze de structuur en stevigheid van de celwand. Zoals uit tabel 1 blijkt, bevat ruim 50% van het weefsel van Porphyra uit polysaccharide. Polysacchariden komen in zeewier voor in de vorm van agar en carregeenan, plantaardige verdikkingsmiddelen. Verreweg het grootste deel van de commerciële zeewiersector richt zich op deze stoffen. Mineralen Zeewieren bevatten meer mineralen dan elk ander voedsel, dit komt omdat het oppervlakteweefsel (polysacchariden) vrij en selectief anorganische substanties uit zeewater absorberen. Mineralen zijn belangrijke componenten voor de gezondheid. Zonder de hulp van mineralen kunnen bijvoorbeeld vitaminen niet in ons lichaam functioneren. Mineralen (ijzer) transporteren zuurstof door ons lichaam en spelen tevens een belangrijke rol bij de groei en de instandhouding en het herstel van weefsels. Mineralen zijn ook betrokken bij het samentrekken van spieren, het functioneren van de zenuwen en bij de energiehuishouding. Mineralen zijn onder te verdelen in twee groepen: de micro en de macro mineralen. Macro mineralen of macro elementen zijn de groep mineralen die men met de dagelijkse voeding in een relatief grote hoeveelheid nodig heeft. De micro mineralen worden ook wel sporenelementen genoemd, hiervan hebben we dagelijks maar een kleine hoeveelheid nodig. Dit zijn de concentratie Jodium in de drie zeewieren; Ulva Lactuca 15 mg/100g Undaria pinnatifida 8 mg/100g Porphyra 7 mg/100g Zoals hierboven af te lezen is zijn er grote verschillen in de samenstelling van de mineralen tussen de verschillende zeewieren. Bij Ulva lactuca valt de hoge concentratie van IJzer op, deze is 25 keer hoger dan de concentratie in spinazie (Chapman, 1970). De hoge concentratie van Calcium maakt Ulva na melk de voedselbron met de hoogste concentratie hiervan, het is alleen onduidelijk of de kwaliteit van Calcium in Ulva vergelijkbaar is als die van melk. Mocht dit het geval zijn dan is Ulva een ongeëvenaarde bron, in de plantenwereld, van dit mineraal. Wat bij Undaria pinnatifida opvalt is de hoeveelheid Natrium, dit wil zeggen dat er veel zout is opgenomen. Natrium is belangrijk voor de vochthuishouding in het lichaam en voor het samentrekken van spieren. In Porphyra bevinden zich de hoogste concentraties Kalium en Magnesium. Als sporenelement is de concentratie van Jodium onderzocht, over de gevonden waarden kan het volgende gezegd worden; 1 gram zeewier bevat meerdere malen de dagelijkse behoefte van een gemiddeld persoon aan Jodium. Jodium wordt over het algemeen in Europa minimaal ingenomen, hierdoor wordt keukenzout aangevuld met dit mineraal, de Jodiumconcentratie in keukenzout bevat 5 mg/100g. Jodium is een belangrijk voor de vorming van schildklierhormonen. 16

23 Vitaminen Dit zijn chemische verbindingen die onmisbaar zijn voor het lichaam. Ze spelen een rol bij de groei, het herstel en het goed functioneren van het lichaam. Daarnaast zijn ze belangrijk voor het in stand houden van een goede gezondheid. Net zoals de mineralen zijn de hoge waarden van vitaminen één van de opmerkelijkste voedingseigenschappen van zeegroenten (Chapman, 1970). Om een duidelijk beeld te krijgen van de gegevens in tabel 1 een vergelijking met enkele groenten/vruchten; Vitamine Porphyra Tomaat Spinazie Appel A (IU) B1 (mg) 0,25 0,08 0,12 0,02 B2 (mg) 1 0,03 0,3 0,03 C (mg) Tabel 3. Vitamineconcentraties per 100g IU = International Units (Chapman, 1970). In land- en zeegroenten zit geen vitamine A, maar wel β-caroteen. β-caroteen wordt door het humane lichaam omgezet tot vitamine A. De uitdrukking in IU staat voor international units, de mate waarin actief vitamine A wordt aangegeven. Hoe beter de kleur en de smaak van Porphyra, des te hoger de vitamineconcentratie. Gedroogde wieren moeten buiten het bereik van zonlicht bewaard worden om de afbraak van vitaminen tegen te gaan. 17

24 4.2 Effecten op de humane gezondheid Zowel de rood als de groen als de bruinwieren worden wereldwijd gebruikt voor de humane consumptie, met name in Japan worden zeewieren grootschalig gebruikt. Met name het roodwier Nori wordt veel toegepast in de Japanse keuken, in Europa bekend als de rode bladeren die om de sushi zitten. In Europa worden de wieren maar sporadisch gegeten. Vaak enkel als garnering of in salades. Frankrijk en Ierland maken van de landen in Europa het meest gebruik van zeewieren in de keuken. In Nederland worden de wieren eigenlijk niet gebruikt op culinair gebied, des ondanks de drie beschreven soorten alle drie in de Zeeuwse wateren voorkomen en zeer rijk zijn aan voedzame stoffen. Vetzuren Zeewieren zijn een belangrijke bron voor Omega-3 en Omega-6 vetzuren. Deze vetzuren staan bekend om het tegengaan van hart- en vaatziektes, artitis en depressies. Ze werken cholesterol verlagend en zijn ondermeer belangrijk voor de oogfunctie en de hersenstofwisseling. Omega-3 en Omega-6 komen het beste tot hun recht in een 5:1 verhouding. Deze verhouding is benodigd om een normale groei en ontwikkeling te regelen. In de meeste Europe voedingswaren is deze verhouding 15:1, waardoor een overvloed van Omega-3 aanwezig is, in Zeewieren is deze verhouding 1:1, Als de wieren in combinatie met de overige voedingswaren genuttigd zouden worden, trekt de verhouding meer naar de ideale 5:1 verhouding toe, optimaal voor het tegengaan van vaatziekten, hoge bloeddruk en diabetes. Inname van Omega-3 heeft een positieve invloed op de samenstelling van bloedvetten, daarvoor goed voor preventie van aderverkalking. Van de behandelde soorten bevatten vooral Nori en Wakamé uit japan een grote concentratie aan de Omega vetzuren (17,9 52,3 % van het totaal aantal vetzuren in de wieren.) Aminozuren In de wieren komen zo n twintig tot dertig vrije aminozuren voor, inclusief alle essentiële aminozuren. Vaak in aardige hoeveelheden. De samenstelling van de aminozuren in de wieren is gezonder dan de samenstelling van aminozuren in landplanten. Met name Alanine komt in hoge concentraties voor. Taurine is een typerend aminozuur in wieren, aangezien het in landplanten niet voorkomt. De concentraties van Taurine zijn in de behandelde wieren niet gigantisch, in tegenstelling tot in andere wieren. Van de drie behandelde soorten is Wakamé het rijkst aan aminozuren met een totaal gewicht van mg/100 gram. Wakamé bevat ook de hoogste concentratie aan Taurine en Alanine. - Taurine Taurine is van origine geen essentieel aminozuur. Het wordt door het menselijk lichaam gesynthetiseerd uit L-cysteïne of L-methionine. Taurine verbeterd de opname en het gebruik van suikers en ondersteunt de werking van Insuline. Taurine wordt ook gebruikt vanwege zijn heilzame effecten op de ogen en de hartfunctie. Een tekort aan Taurine is van invloed op het goed functioneren van het hart en de hersenen, ook heeft een gebrek aan Taurine een nadelig effect op het immuunsysteem. Een overschot aan Taurine wordt door het lichaam uitgescheiden via de urine. De ADH van Taurine is 300 mg/dag. Wakamé bevat slechts 11,8 mg/100 gram. 18

25 - Alanine Alanine heeft een cholesterol verlagende werking. Daarnaast speelt Alanine een rol in het aanmaken van eiwitten en speelt het een belangrijke rol in de transport van stikstof naar de lever. Alanine wordt ook gebruikt door het lichaam als energiebron (bloedsuiker). Een tekort aan alanine wordt geconstateerd bij mensen die last hebben van hypoglykemie, een te lage bloedsuikerspiegel, waarbij allerlei klachten kunnen ontstaan. Zoals vermoeidheid, hartkloppingen, koud zweet en neiging tot flauwvallen. Vooral Wakamé is erg rijk aan Analine, de ADH van Alanine is niet vastgeteld. Voedingsvezels De voedingsvezels in zeewieren bevatten de volgende unieke gezonde eigenschappen. De consumptie van de voedingsvezels bevorderd de protectie en groei van de intestinale flora (Fujii, Kuda, Saheki, & Okuzumi, 1992; Goni, Guidel-Urbano, Bravo, & Saura-Calixto,2001; Kuda, Yokoyama, & Fujii, 1997; Kuda, Goto, Yokoyama, & Fujii, 1998; Kuda, Goto, Yokoyama, & Fujii, 1998). De consumptie in combinatie met koolhydraat rijke voedingsmiddelen kan hypoglykemie voorkomen, een aandoening waarbij de suikerspiegel in het bloed te laag is (Goni, Valdivieso, & Garcia-Alonso, 2000). De consumptie zorgt voor grote toename van het uitwerpsel volume (Jiménez-Escrig & Sánchez-Muniz, 2000). De consumptie helpt karteldarm kanker voorkomen (Guidel-Urbano & Goni, 2002) Mineralen Zeewieren bevatten meer mineralen dan ieder ander soort voedsel. Grotendeels door de actieve werking van het oppervlakte weefsel. De aanwezige polysaccharides absorberen vrij en selectief de anorganische substanties uit het water. Hierdoor ontstaat een hoog gehalte aan verschillende mineralen die op kunnen lopen tot 38 % van het totale drooggewicht. Alle mineralen die het menselijk lichaam nodig heeft; Calcium, Magnesium, Kalium, Fosfor, Jodium, IJzer en Zink zijn in voldoende mate aanwezig. Daarnaast bevatten de wieren een groot aantal aan spoorelementen. Calcium Een voldoende inname van Calcium is bevorderlijk voor de botten. Een gebrek aan calcium kan tot Osteoporose leiden, beter bekend als botontkalking. Bij kinderen kan Rachitis ontstaan. Dit is een aandoening die leidt tot misvorming en verdikking van gewrichten en botten. In het ergste geval kunnen er spierkrampen optreden. Overmatige calcium inname komt bijna niet voor. Bij een te hoge inname reguleert het lichaam de opname. Mensen die overmatig gebruik maken van calcium (> 2500 mg) kunnen last krijgen van urinewegstenen. Door het hoge gehalte aan calcium in zeewieren, mits ze in voedzame vorm voorkomen, zouden de wieren na melk de rijkste bron aan calcium zijn. Het is nog niet bekend of de vorm waarin het calcium in de wieren voorkomt, dezelfde gezondheidseigenschappen heeft als de vorm die in melk voorkomt. Met name Wakamé is zeer rijk aan calcium. Jodium Jodium is nodig voor de regulatie van de schildklier, de hormonen die vrijkomen door de schildklier zijn belangrijk voor het ontwikkelen van het lichaam, voor de basis metabolische functies en cel reparatie. Voor zwangere vrouwen en jonge kinderen is het van groot belang, omdat Jodium benodigd is voor de ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel, een tekort bij ontwikkelende foetussen en jonge kinderen kan leiden tot storing in de oog-hand coördinatie, geheugenstoornis, motorische achterstand en concentratie problemen. Een studie in Amerika heeft aangetoond dat 49 % van de zwangere vrouwen niet voldoet aan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid Jodiuminname om een gezond kind te ontwikkelen. Daarnaast kan een tekort aan Jodium leiden tot krop, het opzetten van de schildklier, 19