o en n g e r verband NETWERKNIEUWS januari 2012 Organisaties en gemeenten die participeren in de projecten

Transcriptie

1 NETWERKNIEUWS Organisaties en gemeenten die participeren in de projecten Het project met jongerenwerkers van Rhenen, Wijk bij Duurstede en Utrechtse Heuvelrug (Driebergen) is mede tot stand gekomen met subsidie van de provincie Utrecht. Gemeente Rhenen Gemeente Wijk bij Duurstede Gemeente Utrechtse Heuvelrug Het project met jongerenwerkers van Ede, Wageningen en Renkum komt mede tot stand met subsidie van de provincie Gelderland. Gemeente Ede in verband et m n g e r o en Gemeente Wageningen Gemeente Renkum Colofon Netwerknieuws ISSN: Uitgave: jaargang 9 nr. 1, januari 2012 Redactie: Anne-Marie Poorthuis Vormgeving: Jos Werkhoven, Uitgeverij De Arend Drukwerk: Uitgeverij De Arend Oplage: 500 januari 2012

2 NETWERKNIEUWS JONGERENWERKERS en hun THEMA S Plaats Jongeren(opbouw)werker Thema Jaar Voorwoord Afgelopen jaar hebben de jongeren(opbouw)werkers van Rhenen, Wijk bij Duurstede, Driebergen, Ede, Wageningen en Renkum samen met Eigentijdse Verbindingen gewerkt en geëxperimenteerd met het netwerkprogramma ivmjongeren. Een programma dat uitgaat van het opbouwend werken met jongeren en omgeving en de jongerenwerker ondersteunt in zijn maatschappelijke opdracht, professionaliteit en ondernemerschap. Het netwerkprogramma is een manier van organiseren waarbij de jongerenwerker via netwerken bouwt aan een aantrekkelijke en toegankelijke omgeving voor jongeren en de initiatiefkracht van jongeren stimuleert en ondersteunt. Het netwerkprogramma is een bouwprogramma en creëert ruimte voor ontwikkeling. Er is geen eindpunt aan ontwikkeling. We investeren in het welzijn van jongeren in de samenleving. En dat doen we elk jaar weer opnieuw. En elk jaar is de uitdaging weer hoe ver we kunnen komen om met elkaar een aantrekkelijke samenleving voor en met jongeren te zijn. We gaan voor kwaliteit en gelukkig kunnen we elk jaar weer opnieuw beginnen en ruimte creëren voor het opbouwend werken met jongeren en omgeving. Wijk bij Duurstede Gerda van Berkel Plek in wijk 2011 Eno Middelham Jongeren een stap vooruit 2011 Driebergen Lars van den Sigtenhorst Jongeren lokaal betrokken 2011 Rhenen Kees de Bree Mohand Elkhoulati Kees de Bree Mohand Elkhoulati Werkplaats jongeren 2011 ondernemen Jongeren thuis in Rhenen 2011 Wageningen Maria Verkade De Toekomst begint met NU 2011 Wij laten u graag zien waaraan we afgelopen jaar hebben gewerkt tijdens het project. In dit netwerknieuws vindt u verhalen van de jongerenwerkers met hun netwerkprogramma s en beelden van het werken met jongeren. Ook vertellen we u graag over de regiobijeenkomsten waarin jongerenwerkers, managers/directeuren, ambtenaren en opleiders met elkaar in gesprek zijn geweest over het opbouwend werken met jongeren. We beschrijven de werkwijzen waarmee we hebben gewerkt en die we verder hebben ontwikkeld. En tenslotte vindt u het onderzoek dat we weergeven als een gezamenlijk verteld verhaal. Het netwerknieuws laat diversiteit zien en dat is ook wat we graag bij elkaar brengen. We wensen je/u veel lees- en kijkplezier. Dit netwerknieuws is gemaakt ter gelegenheid van de afronding van het project Utrecht. Het project Gelderland loopt nog een jaar door. In november 2012 kunt u van ons weer een netwerknieuws verwachten waarin we graag weer verslag doen. Anne-Marie Poorthuis, directeur Stichting Eigentijdse Verbindingen Inhoud netwerknieuws 3 Jongeren(opbouw)werkers en hun thema s 4 Werken met het netwerkprogramma ivmjongeren 8 Netwerkprogramma Wijk bij Duurstede 12 Praktijkbegeleiding Gerdine van Ramshorst 14 Werkplaats Jongeren Ondernemen Rhenen 18 Welkom in de samenleving: Over onderzoek als gezamenlijk verteld verhaal in drie Utrechtse gemeenten 19 Welkom in de samenleving: Jongeren ondernemen in Rhenen 28 Netwerkprogramma Wageningen 30 Jongerenopbouwwerk nieuwe stijl 32 Netwerkprogramma Ede West 35 Netwerkprogramma Ede buiten 36 Netwerkprogramma Buurtmix Renkum 38 Netwerkprogramma Renkum 40 Mijn drijfveer om als jongerenwerker te werken 41 Thema-analyse (een instrument) 42 Welkom in de samenleving: De opdracht van de jongerenwerkers, hun managers en de gemeenten 57 Regiobijeenkomsten ivmjongeren Ede West Ede buiten Renkum Jasper van Leeuwen Sportief in Ontwikkeling 2011 Remco van der Staay Vrije tijd JOUW uitdaging 2011 Remco van der Staay, Maria Verkade Jasper van Leeuwen Ruimte voor jongeren in de wijk 2011 Remco van der Staay Jongeren Sterk in Wageningen 2010 Hüseyin Oztas Kees van den Akker Hüseyin Oztas Kees van den Akker Jeroen Telders Steffen Hylkema Anneke Vlijm Jeroen Telders (Ruimte voor) Vertrouwen in Ede West Samenleven rond het Soembaplein Verantwoord omgaan met genotsmiddelen Schakelen in de wijk 2011 Steffen Hylkema Ontdek je Plek 2011 Eli van Balen, Kevin Moorees Lenie Diepenbroek, Julieck Hardijzer, Kiki Miechels, Job Hardijzer Patricia de Wit Hans Kap Jongerenwerk Binnenste Buiten 2012 Buurtmix 2012 Eli van Balen Stijgende lijn Kevin Moorees Phoenix op de kaart 2011 Lenie Diepenbroek Plezier in de buurt 2011 Rahma Bouali Meer in huis 2011 Julieck Hardijzer Jongeren in beeld

3 WERKEN netwerkprogramma Het netwerkprogramma ivmjongeren is een werk-wijze voor jongerenwerkers waarbij je uitgaat van de initiatiefkracht van jongeren. Je bouwt via netwerken aan een uitnodigende en toegankelijke omgeving voor jongeren. Je organiseert je werk als een netwerkprogramma. Uitdaging is een aantrekkelijk jongerenklimaat voor jongeren in de wijk (of stad) om initiatieven te nemen, netwerken te bouwen, mogelijkheden te ontdekken en plannen te realiseren. Bijzondere van een netwerkprogramma is dat jongeren niet worden benaderd vanuit problemen, maar vanuit kansen. Inhoud netwerkprogramma De belangrijkste onderdelen van het netwerkprogramma worden achtereenvolgens beschreven: 1. Kiezen thema 2. Vaststellen periode 3. Op gang brengen gesprek 4. Bouwen aan een toegankelijke omgeving 5. Webcommunicatie 6. Maken netwerkanalyse 7. Onderzoeken betrokkenheid 8. Uitnodigen jongeren om initiatieven te nemen 9. Ondersteunen initiatiefnemende jongeren 10. Activiteiten en ruimte voor jongeren 11. Ontwerpen netwerkprogrammalijn 12. Organiseren manifestatie 13. Onderzoeken netwerkprogramma 1. Kiezen thema Je start als jongerenwerker een netwerkprogramma met het kiezen van een actueel jongerenthema. Via het thema vraag je aandacht voor jongeren in de wijk/buurt en creëer je ruimte voor de initiatiefkracht van jongeren. Het kiezen van een thema vraagt afstemming. Wat is actueel? Waarmee kun je de aandacht krijgen van het netwerk? Wat is aantrekkelijk voor jongeren? Essentieel is dat je als jongerenwerker een thema kiest waar je ook zelf graag aan wilt werken. Het werk kan niet zonder je eigen energie. 4 met het in verband et m n g e r o en 2. Vaststellen periode De aandacht voor het thema is gedurende een bepaalde periode de motor voor het bouwen aan netwerken en het nemen van initiatieven. Door periodiek met een nieuw thema te starten, maak je steeds weer opnieuw contact met je netwerken en houd je de aandacht voor jongeren levend. Jongeren worden ook opnieuw uitgedaagd om initiatieven te nemen en nieuwe jongeren kunnen aansluiten. Meestal werk je met jongeren in schooljaren. Daarbij aansluitend lopen de netwerkprogramma s ivmjongeren vaak van augustus tot augustus. Afhankelijk van het thema of gebeurtenissen in de wijk kan het zijn dat je voor een kortere of langere periode kiest. 3. Op gang brengen gesprek in de wijk Het gaat erom dat je als jongerenwerker samen met jongeren het gesprek rond het actuele thema in de wijk breed op gang brengt. Uitdaging is dat het thema het gesprek van de dag wordt en als een lopend vuurtje door de wijk gaat. Je kijkt wat allemaal te maken heeft met het thema, verzamelt met de jongeren uitspraken en materiaal en maakt dit zichtbaar via verschillende media. Naast webcommunicatie kun je denken aan plaatselijke kranten, radio, televisie, nieuwsbrieven, posters, boekjes of tentoonstellingen, bijvoorbeeld in de hal van een bedrijf in de wijk, een bibliotheek of een wijkcentrum. Je sluit aan bij wat personen en hun netwerken feitelijk doen en weten van het thema. Het gaat niet om meningen van of over anderen. Je bouwt vanuit het thema als motor met alles wat betrokken is aan een stevig netwerk in de wijk. 4. Bouwen aan een toegankelijke omgeving Gedurende de hele periode van het netwerkprogramma blijf je investeren in de omgeving en bouw je aan netwerken. Daarbij kijk je naar de betrokkenheid en de inzet van het netwerk en werkt aan een omgeving die aantrekkelijk, toegankelijk, zichtbaar en ondersteunend is voor de initiatieven van jongeren. Vragen die opkomen zijn: wat weet het netwerk van het thema en de jongeren? Hoe zet het netwerk zich in voor het thema en de jongeren? Wat is het vermogen van het netwerk om vraagstukken rond het thema en de jongeren aan te kunnen? 5. Webcommunicatie In een netwerkprogramma combineer je een digitale en een fysieke aanpak, die elkaar versterken. Via digitale communicatie kun je de aandacht delen, netwerkontwikkeling stimuleren en de initiatiefkracht zichtbaar maken. De fysieke kant: actief het gesprek organiseren, op zoek gaan naar alles wat betrokken is bij het thema en uitnodigen om daarin zichtbaar te worden, maakt dat digitale communicatie daadwerkelijk gaat werken. De digitale toepassing van het netwerkprogramma omvat: Een webomgeving met een presentatiegedeelte waar alles zichtbaar wordt wat met het thema te maken heeft, zoals initiatieven, betrokkenheid, kennis, activiteiten en een agenda van alles wat rond het thema gebeurt. Een digitale werkruimte waar aan de presentatie en de plannen van de eigen initiatieven wordt gewerkt. Een interactief gedeelte om nieuws en vragen te plaatsen, waar betrokkenen kunnen reageren, vragen kunnen beantwoorden en informatie kunnen geven. Hiervoor kun je sociale media inzetten. 6. Maken netwerkanalyse De netwerkanalyse is een hulpmiddel voor het bouwen van je netwerken en het voorbereiden van contacten. Je kunt de netwerkanalyse alleen of samen met anderen maken rond een thema, maar ook samen met jongeren rond een initiatief. Stap 1 leeg netwerk Neem een papieren tafelkleed en teken een rode cirkel in het midden en groene cirkels er omheen. Houd rondom een hele brede rand van het tafelkleed vrij. Stap 2 initiatief of thema Neem een initiatief of kies een thema waar je echt mee aan de slag wilt, geef dit initiatief of dit thema een krachtige naam en zet dit in de rode cirkel. instanties mogelijkheden Stap 3 ingrediënten Schrijf aan de buitenranden van het tafelkleed alles wat opkomt dat betrokken is bij het netwerk, zoals ideeën, gedachten, middelen, mensen, gebouwen, software, instanties, beelden enzovoort. Dit zijn de ingrediënten. Neem ruim de tijd voor deze brain-storm. Ga nog niet overleggen of ordenen, maar laat het stromen. Er mag ook best een paar keer hetzelfde staan. Loop vervolgens rond het tafelkleed en lees wat aan de randen staat. Vraag zo nodig kort toelichting aan elkaar. Stap 4 schakels Zoek nu naar de schakels tussen de ingrediënten en het initiatief. Kijk steeds naar feitelijke betrokkenheid van scha-kels en niet naar verwachtingen (niet: dit zou hij moeten doen, bijvoorbeeld vanwege zijn functie). Zet de schakels in de groene cirkels. Je kunt steeds nieuwe groene cirkels bijmaken. Maak de schakels zo concreet mogelijk, liefst concrete namen. Zo krijg je een netwerk in beeld om mee aan de slag te gaan. 7. Onderzoeken betrokkenheid Als je werkt met netwerken in de wijk is het belangrijk om te weten op welke wijze mensen en partijen betrokken software materialen initiatief mensen middelen beelden Ideeën gebouwen gedachten 5

4 zijn bij het thema en de initiatieven van jongeren willen ondersteunen. Je zult ontdekken dat mensen op verschillende manieren betrokken zijn bij het initiatief. Met behulp van de netwerkanalyse heb je de schakels al geanalyseerd. In totaal kun je vijf posities van betrokkenheid onderscheiden in het netwerk. Vijf posities van betrokkenheid in een netwerk 1. Initiatiefnemers starten het initiatief, beginnen vaak alleen en gaan op zoek naar betrokkenheid. 2. Partners zetten hun schouders onder het initiatief, geven het voorbeeld, dragen het uit en accepteren de consequenties. 3. Schakels leggen relaties, zijn ambassadeurs en geven toegang tot bronnen Leveranciers brengen hun specialisme, middelen en materialen in. 5. Gebruikers benutten een netwerk voor het vinden van antwoorden op vragen en als basis voor hun handelen. 8. Uitnodigen jongeren tot initiatieven 1 De manier waarop jongeren initiatieven nemen en bij hun eigen initiatiefkracht komen is heel verschillend. Dat is niet verrassend, want dat zie je ook terug in de samenleving. Je ziet mensen die ondernemer zijn, mensen die graag in dienstverband functioneren, mensen die aan een product werken, mensen die anderen faciliteren, mensen die ontwerpen, mensen die besturen, mensen die zichtbaar maken enzovoort. Het gaat erom dat je jongeren uitnodigt op hun eigen initiatiefkracht, daar ruimte voor schept en waar nodig een context biedt. Dat is per jongere verschillend. Daarbij heeft de ene jongere ondersteuning nodig om tot een initiatief te komen en doet een andere jongere het zelf. En sommige jongeren acteren alleen en anderen in een groep. Voorbeelden Jongeren die een idee willen realiseren of initiatief nemen gericht op de eigen toekomst of vanuit een eigen ambitie. Jongeren die activiteiten willen organiseren met en voor andere jongeren, zoals een maaltijd of een brommerdag. Jongeren die bestaande activiteiten zelf gaan organiseren, zoals voetbaltoernooi, feest, debat. Jongeren die een rol op zich nemen als sportcoach of bijvoorbeeld assisteren bij het tienerwerk. Jongeren die als groep iets oppakken om hun eigen omgeving te organiseren zoals het bouwen van een tribune op het plein of een eigen wekelijkse avond van (kwetsbare) jongeren van de praktijkschool Jongeren die een rol vervullen in het netwerkprogramma, bijvoorbeeld als reporter, filmer, organisator of expert. 9. Ondersteunen initiatiefnemende jongeren Als jongerenwerker kun je jongeren ondersteunen bij het nemen van initiatieven, het bouwen aan netwerken, het ontdekken van mogelijkheden, het verwerven van middelen, het maken en realiseren van plannen, enzovoort. Deze ondersteuning bestaat onder andere uit het aanleren van vaardigheden. Deze vaardigheden kun je in groepjes of individueel aanbieden aansluitend bij het initiatief van de jongere. Vaardigheden voor initiatiefnemers 1. Ontdekken van de eigen initiatiefkracht 2. Verkennen van het netwerk rond het initiatief 3. Zoeken van contact - voorbereiden contacten - voeren van gesprekken - gebruiken van informatie 4. Werken om het initiatief te realiseren - maken van een plan - voorbereiden en uitvoeren van stappen - verwerven van middelen - benutten van je netwerk 5. Presenteren van initiatieven (in allerlei stadia) Vaardigheden voor rollen in het netwerkprogramma 6. Reporter zijn - houden van interviews in de omgeving - houden van interviews met initiatiefnemers - maken van beelden (film, foto) 7. Verzamelen van uitspraken over het thema met twitter 8. Organisator zijn voor een manifestatie 9. Inbrengen van expertise in het netwerkprogramma 10. Activiteiten en ruimte voor jongeren Het aanbod van activiteiten, ruimtes en aandacht voor jongeren dreigt binnen het huidige jongerenwerk (mede door de productieafspraken) soms doel op zichzelf te worden in plaats van de eigen initiatiefkracht van jongeren in de wijk te ondersteunen. Vertrekpunt is de jongere in de wijk. Uitdaging is om breed de mogelijkheden van de wijk te benutten. Dat vraagt er enerzijds om dat de omgeving aantrekkelijk en toegankelijk is voor jongeren en anderzijds dat we jongeren uit kunnen dagen om daar gebruik van te maken. Als jongerenwerker schakel je met het netwerkprogramma tussen deze omgeving en de initiatiefkracht van jongeren. Helpend hierbij is het ontwerpen van een netwerkprogrammalijn met ontmoetingsmomenten. 11. Ontwerpen netwerkprogrammalijn Je ontwerpt een netwerkprogrammalijn voor de duur van het netwerkprogramma. Een netwerkprogrammalijn begint met het introduceren van een nieuw thema en eindigt met een manifestatie van de initiatieven en netwerken van jongeren. Daartussen worden met een bepaalde regelmaat ontmoetingen georganiseerd. Je markeert ontmoetingsmomenten om de aandacht van de omgeving en de initiatiefkracht van jongeren levend te houden. Het ontwerpen van een netwerkprogrammalijn is een creatief proces. Je speelt in op gebeurtenissen die al plaatsvinden, zoals een festival of een debat in de wijk of de stad en maakt gebruik van de ruimte die deze gebeurtenissen bieden om het netwerk te ontmoeten rond het thema of initiatieven van jongeren te stimuleren en te ondersteunen. Kruispunten Je maakt als het ware kruispunten en je kunt van alles gebruiken voor het ontwerpen van een netwerkprogrammalijn, zoals: activiteiten, ruimte en aandacht die je inzet vanuit het jongerenwerk actuele situaties, activiteiten en festiviteiten in de wijk een kennismaking en verdieping van het thema de plannen voor initiatieven van jongeren uitnodigingen vanuit het netwerk methodieken van het netwerkprogramma, zoals een netwerkanalyse of een thema-analyse. 12. Organiseren van een manifestatie Je rondt een netwerkprogramma af met een manifestatie. De manifestatie is een ontmoetingsmoment waar jongeren initiatieven presenteren; netwerken uit de omgeving worden uitgenodigd om rond de initiatieven van jongeren in gesprek te gaan. Eventueel kan een manifestatie worden ondersteund met een aantrekkelijke publicatie waarin het thema staat beschreven, initiatieven en netwerken zich presenteren en de bijdrage aan een aantrekkelijk jongerenklimaat zichtbaar wordt. Met de manifestatie wordt het thema afgerond en losgelaten. De aandacht voor jongeren wordt met een nieuw thema weer actueel gemaakt. 13. Onderzoeken netwerkprogramma 1. Het thema in de wijk/de stad Benoemen van het thema en uitnodigen om daarover in gesprek te gaan. Nieuwsgierig zijn, ontdekken wat er is en uitnodigen om mee te bouwen. Knooppunten zichtbaar en toegankelijk maken met behulp van verschillende media. Wat is op dit moment het thema? Met wie ben je daarover in gesprek? Wie steunen of dragen het thema? Wie in de stad of wijk weten wat van het thema? Wat weet je zelf van het thema en hoe maak je dat zichtbaar? Hoe maak je toegankelijk wat anderen weten van het thema? 2. Jongeren bouwen mee aan jongerenwerk Uitnodigen van jongeren om een rol te spelen bij het organiseren van jongerenwerk als netwerkprogramma. Hoeveel jongeren zijn actief betrokken? Welke rollen spelen de jongeren? Hoe zelfstandig kunnen ze hierin handelen en hoe ondersteun je dat? Waar kun je ze nog meer op uitnodigen? Welke jongeren wil je nog betrekken? Welk thema kan voor hen een motor zijn? 3. De eigen ambities en initiatiefkracht van jongeren Aandacht voor de eigen kracht van jongeren en de mogelijk-heden om initiatieven te nemen Hoe nodig je jongeren uit om vanuit eigen kracht een initiatief te nemen? Welke jongeren wil je (nog) bereiken? Waarmee kun je de initiatiefkracht van jongeren ondersteunen? 4. De omgeving ivmjongeren Voorbereiden van de omgeving ivm jongeren Hoe ziet in de wijk of de stad het netwerk van ambassadeurs en schakels eruit dat het thema steunt of in brede zin het jongerenwerk en de initiatieven van jongeren steunt? Hoe uitnodigend is de omgeving voor jongeren om initiatieven te nemen? Hoe benut je dit netwerk? Wie zou je daarbij nog willen betrekken? Hoe ga je contact maken? Mis je nog iets? 6 7

5 Netwerkprogramma Wijk bij Duurstede In Wijk bij Duurstede doen de jongerenwerkers Gerda van Berkel en Eno Middelham van Stichting Binding mee aan het netwerkprogramma ivmjongeren. Zij werken vanuit het Wijkhuis. Dit is het ontmoetingspunt van de jongeren, er worden inloopavonden en activiteiten georganiseerd en verschillende soorten vrijwilligers zijn actief. Als thema voor met name het tienerwerk heeft Gerda gekozen voor Plek in Wijk en Eno voor de wat oudere jongeren: Jongeren een stap vooruit. Gerdine van Ramshorst is vanuit Eigentijdse Verbindingen hun praktijkbegeleider. Ondersteunen van initiatiefkracht en netwerken Ondersteunen van initiatiefkracht is voor jongerenwerkers heel natuurlijk. Toch is er juist op dit punt een verschuiving opgetreden in de houding van Gerda en Eno. Die verschuiving betekent dat ze jongeren meer vaardig maken om zelf hun stappen te overzien en te onderzoeken hoe ze anderen daarbij kunnen inschakelen. De jongerenwerkers hebben met name veel gebruik gemaakt van de netwerkanalyse, waarmee jongeren het netwerk rond hun initiatief in beeld brengen. Elke jongere die op een gegeven moment iets wilde, kreeg van Gerda een papier onder zijn neus met de uitnodiging een netwerkanalyse te maken. En dit werkte. De jongeren kregen door het netwerk in beeld dat ze niet alles zelf hoefden te doen en dat ze deze methode voor veel dingen waar ze mee aan de slag willen, kunnen gebruiken. Het netwerk op papier fungeerde als geheugensteuntje bij het bespreken van hun initiatief. Soms werkten jongeren die betrokken waren bij een initiatief op verschillende tijden aan dezelfde netwerkanalyse en vulden elkaar aan. De tieners bleken heel creatief in de vormgeving van de netwerkanalyses. Ze gebruikten kleurtjes, tekeningen en symbolen waardoor een netwerkanalyse iets bijzonders werd. Ook maatschappelijke stagiaires van 13/14 jaar konden goed uit de voeten met het instrument en gebruikten deze o.a. bij het organiseren van een Valentijns avond vol zoete films en lekkernijen. Andere activiteiten die jongeren organiseerden zijn een graffitiworkshop, metal avonden, kookclub, scooterdag. 8 Stimuleren van eigen middelen en mogelijkheden was ook een uitdaging toen een groep jongeren uit Langbroek om ondersteuning van het jongerenwerk vroeg en daar op dat moment weinig ruimte voor was. De initiatiefgroep wilde een eigen plek realiseren. In Langbroek was geen accommodatie voor de jongeren. Eno, de jongerenwerker had weinig tijd, maar met een beetje ondersteuning van Eno en de netwerken van de jongeren is in korte tijd een vaste inloopavond gerealiseerd in het dorpshuis. Het in beeld brengen van het netwerk en de voorbereiding van de acties van de initiatiefgroep zijn de belangrijkste acties geweest. Werken vanuit een thema Een van de uitgangspunten van het netwerkprogramma ivmjongeren is dat de jongerenwerker alles wat hij onderneemt verbindt met het jaarthema. Hierdoor wordt de onderlinge samenhang en werking van activiteiten versterkt en terugkerende gebeurtenissen steeds nieuw leven ingeblazen. Voor een bepaalde periode staat dat thema centraal in je werk. Gaande weg werd dit steeds logischer voor Gerda en Eno. Mensen en activiteiten werden steeds bewuster en explicieter aan het thema gekoppeld, vrijwilligers en anderen werden bevraagd op hun interpretatie van Plek in Wijk via Facebook, fotowedstrijden, gesprekjes. Hiermee organiseer je het werk van je eigen persoontje af en meer samen met anderen. Het thema werkt als katalysator en maakt dat er verbinding ontstaat tussen alles wat er gebeurt. Hierbij hoort ook het aansluiten bij wat er verder in de stad gebeurt, zoals het cultuuronderzoek onder jongeren van de cultuurmakelaar en het jaarlijks organiseren van de circusweek met brugklassers van het Revius. Circusvoorstelling Dit is mijn plek in Wijk Jongeren leren speels onderzoeken en creatief vormgeven van hun initiatief. In onderstaand voorbeeld volgen we de stappen die Gerda van Berkel, tienerwerker in Wijk bij Duurstede zet om een jaarlijks terugkerende activiteit te verbinden aan het actuele thema Plek in Wijk. Ze laat daarbij mooi zien hoe je jongeren op een speelse wijze kunt betrekken bij het onderzoek naar je thema en hoe ze daar creatief vorm aan kunnen geven middels een voorstelling. Voorbereiden In het kader van kennismaken met Maatschappelijke Stage voor brugklassers wordt er jaarlijks een activiteit verzorgd door de jongeren/tienerwerker op het Revius College in Wijk bij Duurstede. Plek in Wijk is het thema van Gerda en dat thema introduceert ze enkele weken voor aanvang van de circusweek in de klas waar ze met de leerlingen komt praten om de circusweek voor te bereiden. De centrale vraag is: hoe zien de jongeren hun Plek in Wijk? In een groepsgesprek passeren persoonlijke voorbeelden en mogelijkheden de revue. Gerda nodigt iedereen uit een foto te maken van zijn of haar Plek in Wijk. Circusweek Op de eerste ochtend van de circusweek oefent de docent Lichamelijke opvoeding circusvaardigheden met de jongeren. Als Gerda erbij komt laten ze zien wat ze kunnen. Nu is het de tijd om de techniek aan het thema Plek in Wijk te koppelen. De jongeren tonen de foto s van hun Plek in Wijk aan elkaar, ze worden besproken. De beelden blijken onderverdeeld te kunnen worden in vier invalshoeken van Plek in Wijk ; plekken in de natuur/ buiten, uitgaan, sport en thuis. sport uitgaan plek in wijk De foto s worden in de ruimte gelegd en jongeren kiezen aan welke invalshoek ze hun act willen ophangen. Ze bespreken welke circustechnieken ze willen gebruiken en hoe de act zal heten. Waar moeten ze allemaal aan denken en wie kennen ze die hun daarbij kan helpen? De voorstelling wordt getoond aan kleuters, dat bepaalt dat de acts herkenbaar moeten zijn voor die leeftijdsgroep. Zo wordt bijvoorbeeld de vertaling van de invalshoek buiten/natuur piraten act op zee en een humoristische worstel act gaat over de openbare ruimte. Vervolgens besteedt Gerda aandacht aan wat er specifiek is aan een circus en de invloed van muziek in een voorstelling. Na verschillende voorbeelden te hebben gehoord en besproken krijgen de jongeren als huiswerk mee om na te denken over een verhaallijn en een passend muziekje bij hun act. Kinderen met weinig affiniteit tot bewegen kiezen een taak in de decorbouw of de registratie van de voorstelling. De volgende dagen wordt er in kleine groepjes druk geoefend op de acts en hard gewerkt aan het decor. Regelmatig presenteren de jongeren de acts aan elkaar zodat ze veel feedback ontvangen en goed weten waar ze verder aan kunnen werken. Gerda speelt een stimulerende en structurerende rol en laat de jongeren zoveel mogelijk met elkaar uitzoeken. Voorstelling buiten/natuur thuis/kamer Na drie dagen oefenen is het zover: de jongeren uit de brugklas geven een circusvoorstelling aan kleuters met als thema: Dit is mijn Plek in Wijk. De voorstelling is een succes, ongekende talenten komen naar voren, de kinderen genieten. In de nabespreking komen de onderlinge samenwerking en het materiaalgebruik als positieve punten naar voren. Een van de brugklassers heeft filmopnamen gemaakt van de voorstelling, voor iedereen komt deze opname op een DVD te staan en zoals dat gaat tegenwoordig, zijn de resultaten ook op te zien. 9

6 Stap 1 Een groep jongeren heeft een initiatief. Dit willen ze ontwikkelen en roepen de hulp in van de jongerenwerker. Er wordt een afspraak gemaakt en er volgt een ontmoeting. Hoe zorg je ervoor dat jongeren betrokken zijn en blijven? Optie 1: De jongeren vertellen over het initiatief. De jongerenwerker luistert en vertelt daarna over zijn rol als jongerenwerker. Hij benoemt duidelijk dat hij begeleidt en ondersteunt. Samen met de jongeren kijkt hij wat hun doelen zijn en hoe zij hier naar toe kunnen werken. Het initiatief ligt bij de jongeren. Goed zo! Jongeren komen met het initiatief. Zij willen graag iets ontwikkelen en op poten zetten. Dat is een kracht die we moeten koesteren. Door hen serieus te nemen en te kijken hoe we hen kunnen ondersteunen, nemen we ze serieus. Niemand vind het leuk als een ander een goed idee van je overneemt en daarmee aan de haal gaat. Ook jongeren niet. Door duidelijk te zijn dat het hun idee is en dat je ze graag wilt ondersteunen en begeleiden bij het ontwikkelen hiervan, kunnen zij hun initiatiefkracht behouden. De motivatie zal net zo groot zijn als hiervoor, en het blijft voelen als hun project. Optie 2: De jongeren vertellen over het initiatief. De jongerenwerker luistert en neemt de leiding. Hij belooft een aantal zaken te regelen en ze op de hoogte te houden van ontwikkelingen. Het initiatief ligt bij de jongerenwerker. Helaas! Natuurlijk wil je helpen. Je ziet allemaal mogelijkheden. Helaas haal je de motivatie bij de jongeren weg. Ze gaan nu in opdracht van jou werken. En dat is niet leuk. Wat leuk begon, is voor de jongeren nu een last geworden, met allerlei regelzaken. Bovendien voelt het niet meer als hun eigen idee. Hoe zou jij het vinden als je een idee hebt, en een ander je gaat vertellen hoe je dit moet uitvoeren? Stap 2 De jongeren zijn betrokken bij het project. Ze willen aan de slag. Hoe kun je de jongeren ondersteunen bij de ontwikkeling van hun initiatief? Optie 1: Er wordt een overzicht gemaakt van de taken die uitgevoerd moeten worden. Iedereen uit de groep krijgt een doerak, die ze zelf uit moeten gaan voeren. Er wordt een vervolgafspraak gepland. Helaas! Natuurlijk wil je helpen. Je ziet allemaal mogelijkheden. Helaas haal je de motivatie bij de jongeren weg. Ze gaan nu in opdracht van jou werken. En dat is niet leuk. Wat leuk begon, is voor de jongeren nu een last geworden, met allerlei regelzaken. Bovendien voelt het niet meer als hun eigen idee. Hoe zou jij het vinden als je een idee hebt, en een ander je gaat vertellen hoe je dit moet uitvoeren? Optie 2: De jongeren gaan kijken wie er allemaal in hun omgeving zitten die het leuk zouden vinden om mee te denken met dit initiatief. Er wordt een netwerkanalyse gemaakt Goed zo! Zonder dat veel mensen het weten, bezitten ze een groot netwerk. Een netwerk, met allerlei mensen met verschillende kwaliteiten. En zij willen graag helpen en hun steentje bijdragen. Via de netwerkanalyse wordt duidelijk hoe groot het netwerk is. Iedereen brengt elkaar op nieuwe ideeën en verbindingen, waardoor er een veelvoud aan helpende handen ontstaat. Vele handen maken licht werk. Optie 1: Iedereen achter zijn broek aan zitten en lange takenlijstjes. Iedereen heeft een rol, en moet dus ook zijn afspraken nakomen! Controleren, controleren en nogmaals controleren Helaas! Zorg ervoor dat de druk niet te hoog wordt. Probeer ze in hun kracht te zetten en de takenlijst niet te lang te maken. Benut het netwerk, dat helpt graag! Als je mensen achter hun broek aan moet zitten, komt dat vaak omdat ze geen zin hebben om er mee aan de slag te gaan. Het oorspronkelijke enthousiasme is ergens verloren gegaan. Praat hierover. Zorg ervoor dat de groep achter het initiatief blijft staan. Anders is de motivatie weg en heeft het initiatief geen kans van slagen. Stap 4 Het netwerk is in beweging. Mensen kunnen en willen helpen. De jongeren sturen dit netwerk aan onder begeleiding van de jongerenwerker. Nee Jongeren hebben maar een klein netwerk en verwachten dat alles voor hen geregeld wordt. Ze hebben geen organisatiekracht en moeten vooral in de uitvoering staan. Een netwerk aansturen kunnen ze pas als ze volwassen zijn. Stap 3 De groep heeft een netwerkanalyse gemaakt. Hoe blijft iedereen gemotiveerd? Optie 2: Vanuit de netwerkanalyse zijn een aantal personen naar voren gekomen. Deze worden benaderd en gevraagd mee te denken aan de ontwikkeling van het initiatief en verder te kijken in hun netwerk. De groep stuurt het initiatief aan en betrekt het netwerk bij de ontwikkeling en uitvoering van het initiatief Goed zo! De jongeren hoeven niet alles zelf te doen. Er is ondersteuning, waardoor de last op hun schouders een stuk minder zwaar is. Bovendien hebben ze de leiding over hun eigen idee en dat voelt goed! Ze hebben een belangrijke stap gemaakt. In plaats van te kijken naar wat zij moeten doen, betrekken ze het netwerk erbij. Ze kijken nu als een projectmanager naar dit initiatief, waardoor er veel meer ruimte is om te genieten. Ja Jongeren vinden het fantastisch om serieus genomen te worden. Ze zijn in staat om procesmatig te denken en te werken, een ieder op zijn eigen niveau. Door het netwerk aan te boren, is de last op de schouders van de jongere veel minder zwaar, waardoor er meer van het initiatief genoten kan worden. Fantastisch! Je bent uit het doolhof gekomen! Het afgelopen jaar hebben we via de netwerkmethodiek gewerkt. In deze periode zijn er bijzondere verbintenissen tot stand gekomen en is het veel beter gelukt om jongeren hun eigen initiatief uit te laten werken. Een voorbeeld hiervan zit in Langbroek. Een groep van 7 jongeren is vorige maand gestart met een inloop, waar de eerste keer liefst 30 jongeren op af kwamen. Ze waren erg trots op zichzelf. Drie jongeren die via dit project kennis hebben gemaakt met het jongerenwerk van Gerda zijn vrijwilliger geworden in het jongerenwerk. Methodiek netwerkprogramma Voor Gerda werd het heel vanzelfsprekend om zo met jongeren aan de slag te gaan. Dit waren haar stappen: Combineren van het jaarthema van het jongerenwerk met de jaarlijkse circusactiviteit Met jongeren in gesprek over het thema, diversiteit in beeld brengen Verdiepen door jongeren zelf beeldmateriaal te laten verzamelen, in dit geval foto s van hun Plek in Wijk Het thema via vier invalshoeken betrekken bij de circusacts en de doelgroep van de voorstelling Jongeren aan hun initiatief laten werken vanuit eigen opvattingen, talenten en feedback en met gebruik van hun netwerk Vastleggen van processtappen en eindresultaat in beeldmateriaal. De tentoonstelling Eno en Gerda hebben het werken met het netwerkprogramma dit jaar afgerond met een tentoonstelling. Op de tentoonstelling zien we de netwerkanalyses, posters van initiatieven, de foto s van jongeren die hun plek in wijk hebben gefotografeerd, een doolhof met stappen over het werken aan netwerkverbindingen en collages. Zo wordt alles wat er dit jaar is gebeurd nogmaals zichtbaar gemaakt. 10 DOOLHOF Eno Middelham, jongerenwerker 11

7 PRAKTIJKBEGELEIDING.... Gerdine van Ramhorst, praktijkbegeleider Mijn rol in het netwerkprogramma ivmjongeren is die van praktijkbegeleider. Dat doe ik met veel plezier op drie locaties: Ede West, Ede buiten, en Wijk bij Duurstede. Het is altijd weer spannend om te horen wat er in de praktijk gebeurt en hoe we van daaruit de volgende stappen kunnen zetten, ondersteund door de netwerkmethodieken. In mijn werk laat ik me leiden door een aantal uitgangspunten. Als ik ze op een rijtje zet kom ik op de volgende: 1. Ik start met een open mind. Dit is tevens het moeilijkste. Als ik de gesprekken in ga, probeer ik alle verwachtingen los te laten en ben ik nieuwsgierig naar wat de jongerenwerkers te melden hebben, waar ze mee zitten, blij over zijn, wat er gebeurd is. Details zijn belangrijk, afdwalen soms heel nuttig. Op de een of andere manier komt alles later toch weer bij elkaar. 2. Ik ben duidelijk over mijn ankerpunt. In de praktijkbegeleiding is mijn ankerpunt of centrale thema het netwerkprogramma en alles wat daar bij hoort. Het is de filter van waar uit ik alles interpreteer en naar toe vertaal. De praktijken van de jongeren werkers bezie, bespreek en bevraag ik vanuit dit ankerpunt. Daarbij is de praktijk leidend, ik speel met de netwerkprincipes die in elke praktijksituatie weer anders vorm krijgen. De netwerkprincipes helpen om de praktijk te ordenen en geven meer zicht op wat er gaande is. 3. Ik bouw creatief met wat er is. Alle praktijkelementen zijn bouwmaterialen als je bezint op volgende stappen. Maar de zaken waar de jongerenwerkers het meest energie van krijgen, zijn het belangrijkste. Die zaken vormen voor mij de sleutels om mee verder te gaan. Want waar je energie van krijgt, daar wil je graag in ondernemen! Als de jongerenwerkers hier initiatief in nemen vallen de andere elementen meestal automatisch op hun plek. 4. Tenslotte, zelf blijf ik ook leren. Juist door de netwerkprincipes in zo veel verschillende praktijken vorm te zien krijgen, blijf ik leren en me verbazen over de werking, mogelijkheden en diepgang ervan. 12 HOE DOE IK DAT? Praktijkbegeleiding ivmjongeren netwerkprogramma januari 2012 Gerdine van Ramshorst Stichting Eigentijdse Verbindingen Mijn houding: Nieuwsgierig naar de praktijk, kijken, luisteren Opdracht Inspiratie, expertise en ondersteuning bieden aan de jongerenwerkers bij het handen en voeten geven van het netwerkprogramma in de dagelijkse praktijk Mijn vertrekpunt: De praktijk zien, beluisteren en ordenen met de bril van het netwerkprogramma, de netwerkprincipes en methodieken Visie: Herhalend patroon I De praktijkbegeleider vertrekt vanuit de principes van het netwerk programma de jongerenwerker vertrekt vanuit zijn thema bij alles wat hij onderneemt In de gesprekken: Op zoek naar: waar krijg je energie van? Verder bouwen vanuit wat werkt in deze context en bij deze persoon Herhalend patroon II De jongerenwerker bouwt aan netwerken vanuit zijn thema zo doet de jongere dat vanuit zijn initiatief Ervaring: De praktijk biedt genoeg bouwstenen Herhalend patroon III Netwerkontwikkeling in de initiatieven van jongeren en in hun brein! Doorslaggevend: Wat neem je waar: postkoets of automobiel? Overlast of jongeren met potenties en netwerken? Uitdaging: Creatief bouwen met alles wat zich aandient Uitkomst: Netwerkprincipes verbinden en ordenen, geven inzicht en overzicht Resultaat: Inspiratie en handvatten voor morgen Als de jongerenwerker weer met de voeten in de modder staat 13

8 WERKPLAATS JONGEREN ONDERNEMEN IN RHENEN Jongerenwerkers Mohand Elkhoulati en Kees de Bree In 2010 thema: Jongeren thuis in Rhenen In 2010 zijn we gestart met het netwerkprogramma ivm jongeren. In eerste instantie kwam als thema naar voren: Elkaar vinden. Dit omdat wij als jongerenwerkers merkten dat jongeren elkaar niet of nauwelijks kennen. Een paar weken later kristalliseerde dit uit in: Jongeren Thuis in Rhenen. We kwamen erachter dat jongeren heel weinig plek hebben in Rhenen. Ook vroegen we ons af of er wel genoeg plekken zijn waar jongeren een thuis hebben. De huidige ontmoetingsplaats (HONK) is te klein, een onveilige plek - ook voor meiden, en is nodig aan vervanging toe. Jongereninitiatief Koninginnedag Via het netwerkprogramma hebben we geleerd nog veel meer het initiatief bij jongeren te laten en dat te ondersteunen. In 2011 thema: Werkplaats jongeren Ondernemen Dit jaar hebben we het thema werkplaats jongeren ondernemen. Vanuit dit thema werken we aan een stevige omgeving voor jongeren. Uitgangspunt is dat Rhenen ziet dat jongeren zichtbaar worden. Dat resulteert weer in betrokkenheid van de burger bij de jongeren. We werken meer en meer vanuit de methodiek van het netwerkprogramma ivmjongeren. In gesprek Het gaat erom met jongeren uit te vinden hoe Rhenen als stad een werkplaats kan zijn voor ondernemende jongeren. We zijn begonnen met een gesprek tussen jongeren en politici. We hebben op deze avond ook netwerkanalyse gedaan op een tafelkleed. Uit die netwerkanalyse zijn weer namen gekomen van mensen die een link hebben met de jongeren en die we uit kunnen nodigen voor een volgende ontmoeting. En we hebben een tafelkleedgesprek gehouden met jongeren en ondernemers. De ontmoetingen tussen jongeren en ondernemers inspireerden niet alleen de jongeren, maar ook de ondernemers. Wat een enthousiasme van de ondernemers om met jongeren in contact te zijn en bijvoorbeeld hun eigen verhaal te vertellen. Over hoe ze begonnen zijn, wat ze ervoor hebben moeten loslaten en wat het oplevert om ondernemer te zijn. Quote bejaarde: Ik wist niet dat de jeugd van tegenwoordig nog te porren was om oude mensen te helpen, op straat lijken het wel van die rakkers, maar als het puntje bij het paaltje komt weten ze ook van aanpakken. Quote jongere R: Het gaf me echt een tof gevoel, ik ben er ook trots op wat ik gedaan heb om iemand te helpen die geen geld heeft. Heel veel mensen denken dat we alleen maar op straat hangen, maar we willen echt wel helpen als het nodig is. Quote jongere K: Wanneer gaan we weer verhuizen Kees, en kunnen we niet een bedrijfje beginnen hierin met jullie of zo? Koken en plannen maken bij de maaltijd Investeren in de relatie met jongeren. Jongeren maken filmpjes en foto s van Rhenen. Netwerkanalyse jongeren en politici. Ook de jongerenwerkers ondernemen En wat een inzet van ondernemers om met jongeren mee te denken over het organiseren van Rhenen als werkplaats voor jongeren en leuke klussen te bedenken waarin jongeren kunnen ondernemen. Dat het zo n vlucht zou nemen hadden de jongerenwerkers wel gedroomd maar niet verwacht. Toch heeft dat heel veel te maken met de eigen ondernemendheid van de jongerenwerkers. Ze zijn een voorbeeld van hun eigen initiatief. Dat is misschien ook wel een reden waarom het zo wordt ondersteund door de ondernemers. Klussen Dit jaar hebben jongeren regelmatig geholpen met verhuizen of klussen. Jongeren hebben een bejaarde meneer verhuisd naar een bejaarden huis, een mevrouw geholpen met de verhuizing naar een nieuwe woning en meubels in het raadhuis versjouwd. Netwerkanalyse collega s Alleman Welzijn Ook binnen Alleman zijn we met de netwerkanalyse aan het werk gegaan

9 Bespreken van het concept werkplaats jongeren ondernemen Met ondernemers en andere betrokkenen bij de werkplaats Het concept De Werkplaats Jongeren Ondernemen te Rhenen is een plaats waar jongeren in hun vrije tijd kunnen klussen, ontmoeten, ondernemen en contacten leggen. De Werkplaats Jongeren Ondernemen daagt jongeren uit om initiatiefkracht en ondernemerschap te ontwikkelen. Via de werkplaats bouwen jongeren aan contacten en investeren samen met ondernemers en andere betrokkenen in de eigen buurt. Ondernemers en andere betrokkenen kunnen participeren in de werkplaats. Naast een financiële bijdrage wordt iedereen uitgenodigd om eigen ondernemerskwaliteiten te delen met jongeren en/of maatschappelijke klussen aan te bieden of te vinden. De Werkplaats Jongeren Ondernemen bestaat uit vier onderdelen: Van thema naar een fysieke werkplaats Inmiddels heeft de werkplaats ook fysiek zijn plek gekregen. Eerst in de vorm van een bouwkeet via een ondernemer in Achterberg. Ideaal om mee te nemen bij klussen op locatie. En nu ook een echte werkplaats met werkruimtes. De ondernemers hebben de jongerenwerkers ondersteund bij het huren van het pand en het beschikbaar stellen van gereedschap en materiaal. En de gemeente heeft voor 2011 en 2012 een subsidie toegekend, waarmee het pand wordt gehuurd en een deel van de inrichting is gefinancierd. En samen met Eigentijdse Verbindingen is het concept van de werkplaats uitgewerkt. Jongeren communicatiewerkplaats Een belangrijke pijler van de werkplaats is het contact en de communicatie tussen jongeren en omgeving. En het zichtbaar maken met diverse media van alles wat er wordt ondernomen in en vanuit de werkplaats. Klussenwerkplaats en ontmoetingsplek De centrale werk- en ontmoetingsplek van de Werkplaats Jongeren Ondernemen bestaat uit een locatie waar jongeren kunnen sleutelen, timmeren, spullen repareren enzovoort, maar ook gewoon kunnen binnenlopen en aanwezig zijn. Werkplaats jongeren ondernemen Klussendienst Jongeren ondernemen in hun vrije tijd en in de buurt. Jongeren doen maatschappelijke klussen, zoals opruimen in de buurt, verhuizen van ouderen, helpen bij festiviteiten, opknappen van spullen voor de kringloop, flyers rondbrengen voor ondernemers enzovoort. Leerwerkplaats Ondernemerschap Tenslotte is de werkplaats een leerwerkplaats voor jongeren die willen ondernemen in werk en vrije tijd, het ondernemerschap willen leren of ondersteuning vragen bij een initiatief. Hierbij wordt intensief samengewerkt met ondernemers. Ondernemers, maar ook de jongerenwerkers en jongeren, die ondernemend in de werkplaats staan, zijn hierbij rolmodel. Presentatie netwerkprogramma ivmjongeren bij Dag van de jongerenparticipatie in Utrecht. Presentatie netwerkprogramma ivmjongeren bij Dag van de jongerenparticipatie in Utrecht. Een groep van 5-10 jongeren is bezig om de werkplaats in te richten, werkbanken te timmeren en gereedschap op te hangen. Deze 5-10 jongeren zijn de schakels. Zij kunnen een groep van jongeren bereiken en ook mobiliseren voor klussen

10 Welkom Dr. F.M.R.C. Basten in de samenleving Over het gezamenlijk vertelde verhaal ivmjongeren Welkom Dr. F.M.R.C. Basten in de samenleving Jongeren ondernemen in Rhenen Het onderzoeksverslag Welkom in de samenleving bestaat uit twee verhalen. Het eerste verhaal (pagina 19) is van Rhenen dat we als praktijkvoorbeeld nader hebben onderzocht. Het tweede verhaal (pagina 42) is het bredere verhaal van de opdracht van jongerenwerkers, hun managers en gemeenten. Her en der in de verhalen staan gekleurde kaders met uitspraken uit theorie en literatuur over de thema s die in de verhalen naar voren worden geschoven. Deze plaatsen de concrete ervaringen en betekenissen van de betrokkenen in een groter verband. De verhalen van het onderzoek in deze Netwerknieuws zijn een samenvatting. Het totale onderzoeksverslag kunt u lezen in een aparte uitgave van Eigentijdse Verbindingen, getiteld Welkom in de samenleving. Een gezamenlijk verteld verhaal ivmjongeren in drie Utrechtse gemeenten (Stichting Eigentijdse Verbindingen, 2012). Daar wordt ook de methode van onderzoek nader toegelicht. Het verhaal als onderzoeksmateriaal Verhalen vertellen ons iets over hoe mensen betekenis geven aan de wereld waarin ze wonen, werken en leven, wat ze belangrijk vinden en waarom. Voor netwerkprogramma in verband met Jongeren zijn verhalen verzameld in interviews, regiobijeenkomsten en gesprekken met de opdrachtgever en praktijkbegeleider. Door uitspraken als narratieven te analyseren, werden patronen zichtbaar, zoals terugkerende thema s of dominante perspectieven. Op deze manier ontstond inzicht in de achterliggende logica s die tezamen de gezamenlijke verhaalwereld rond jongeren in de samenleving construeren; dit is de verhaalwereld waar de jongerenwerkers mee te maken hebben en waar ze aan bouwen. Deze patronen hebben geleid tot een herordening van de uitspraken uit de transcripties tot een gezamenlijk verteld verhaal, waarin de verschillende logica s tot hun recht komen. Het resultaat is niet een op consensus gericht verhaal waarin iedereen het met elkaar eens is. Integendeel. Het verhaal laat zien wat de wereld van de betrokkenen is. Dat is het representatieve deel van een narratief. Het verhaal laat ook zien hoe ze die wereld opbouwen. Dat is het constructieve deel. Hoewel ieder dat op eigen wijze doet, zijn er wel overeenkomsten en verschillen te vinden. Dat zorgt voor de dynamiek in het gezamenlijk vertelde verhaal. 18 Het verhaal als ordeningsprincipe Een verhaal geeft een gebeurtenis weer, maar doet meer. Door te vertellen, roepen we een verhaalwereld op. Daarin lopen personages rond, zijn voorwerpen te vinden en gebeurt iets. De narratieve vorm is een structuur die we gebruiken om ons verhaal te ordenen. Met een narratieve vorm leggen we een betekenisvol patroon op iets wat anders willekeurig en onsamenhangend zou zijn. Behalve een representatie is een narratief dus ook een constructie. Een narratief heeft bijvoorbeeld een begin en een eind. Dat is opmerkelijk, want in de werkelijkheid bestaan geen gebeurtenissen: een narratief is een instrument om die te creëren. Dit klinkt misschien wat vreemd, maar de werkelijkheid kent geen discrete tijdeenheden; die kennen wij eraan toe. Er gebeurt wel van alles in de werkelijkheid, maar het wordt pas een gebeurtenis als wij er een afgebakende eenheid van maken door in een continue stroom van dingen die gebeuren twee mijlpalen te zetten om een begin en eind te markeren. Tussen die palen speelt zich het verhaal (de chronologie van gebeurtenissen) af. Behalve een begin en eind heeft een narratief ook een middenstuk. De relatie tussen de drie delen is die van evenwicht + ontwrichting (begin), ontwrichting + zoektocht naar nieuw evenwicht (midden) en hersteld evenwicht (eind). Tussen twee elkaar opvolgende gebeurtenissen brengen we een als-dan relatie (causaliteit) aan. Deze en de intenties van de personages zorgen voor de ontwikkeling in het verhaal (plot): de ene gebeurtenis brengt de andere voort. Er speelt zich natuurlijk in de periode tussen die mijlpalen nog veel meer af, maar als dat niet van belang is voor het verhaal, dan wordt het niet genoemd. Dat maakt alle vertelde gebeurtenissen in het narratief betekenisvol. Voor het verhaal van Rhenen hebben de jongerenwerkers zelf de contacten met te interviewen personen gelegd en ze uitgenodigd om als respondent aan het onderzoek mee te doen. Zo is het onderzoek voor de jongerenwerker onderdeel geworden van de strategie om het netwerk rond hun thema te bouwen. Aantal gesprekken in Rhenen Jongeren 2 Jongerenwerkers (inclusief stagiaires) 4 Leidinggevenden jongerenwerk 1 Ambtenaren 3 Bestuurders 3 Professionals (maatschappelijk werk, 4 politie, woningcorporatie, zorg) Betrokken burgers 3 Totalen 20 We hebben Rhenen als praktijkvoorbeeld nader onderzocht. Dit gezamenlijk vertelde verhaal van Rhenen gaat over de eigen kracht van jongeren, de stad als omgeving en de Werkplaats Jongeren Ondernemen. We beginnen met twee perspectieven die er zijn op jongeren in Rhenen. In Rhenen zijn binnen de gemeente grofweg twee perspectieven op jongeren te vinden en daar zijn twee visies op de ruimte voor jongeren aan verbonden. De eerste is dat jongeren onderdeel zijn van de samenleving en er recht op hebben die plek ook midden in de samenleving in te nemen... Het is een kleine gemeenschap en ik vind dat jongeren recht hebben op hun eigen plek en hebben ook recht hebben op zo n voorziening. Je kunt beter een voetbalkooi hebben waar ze elkaar ontmoeten en op een leuke manier actief zijn. Natuurlijk zal er een keer rottigheid zijn, maar dat gebeurt nu ook. Soms zichtbaar en soms onzichtbaar, maar ik heb liever dat het op een hele heldere manier zichtbaar is dat er in de samenleving jongeren wonen. In het centrum komen steeds meer oudere mensen wonen vanwege de voorzieningen, maar aan de andere kant zoekt de jeugd die plek op. Niks leuker voor jongeren dan gezien te worden en dat mensen naar je zitten te kijken als je rondhangt. Mensen denken altijd wel: waarom gaan ze niet daar achteraf zitten en bouwen ze een JOP aan de rand van het dorp? Maar jongeren willen ook gewoon gezien worden. Ik vind dat een jongerencentrum gewoon in het centrum van de stad hoort te staan. Het moet eigenlijk onderdeel uitmaken van de rest van de huisvesting. Het valt onder de welzijnsstichting, dus daar zouden ze dan ook gewoon in moeten zitten in plaats van zoveel mogelijk aan de rand, dat voelt echt weggestopt. Ik vind dat je ze midden in de samenleving neer moet zetten. Dat leert die jongeren ook om midden in die samenleving te acteren, dus om die grenzen op te zoeken maar ook om die grenzen te bereiken. En het toont ook aan de samenleving dat zij onderdeel uitmaken van die samenleving. Je komt soms de gekste plekken tegen, dan staat een jongerenplek echt in de groenzone tussen een weg, recht tegenover een politiebureau. Ik zou er als jongere niet eens naar toe durven, echt helemaal aan de rand van het dorp, zo ver mogelijk weg. Daar los je het De rechten op ontmoetingsplaatsen lijken niet helemaal eerlijk verdeeld. Pleinen en straten worden probleemloos opgeofferd aan parkeerplaatsen voor auto s van volwassenen. Jongeren daarentegen ondervinden met hun scooters op de hoek van de straat al gauw veel weerstand. Hangouderen hebben aanzienlijk meer rechten op ontmoetingsplaatsen dan hangjongeren. Vijf jongeren bij een bankje in het park lijken bijna per definitie veel meer in termen van overlast benaderd te worden dan vijf bejaarden. Van jongeren hebben we last. Met hen voeren we een territoriumstrijd over de publieke ruimte. De rechten op publieke ruimte zouden beter verdeeld moeten worden. [ ] Een naar woord voor ontmoetingsplaatsen is hangplekken. Hangplekken worden bezocht door hangjongeren; een naar woord voor jongeren. (Lees verder op volgende pagina.) 19

11 (Vervolg van vorige pagina.) Hazekamp schreef in 1985 al een verhaal over de functie van hangplekken voor hangjongeren. Jongeren hebben graag een zone van vrijheid waarin ze elkaar opzoeken, een eigen vaste plek waar ze zich kunnen afschermen van volwassenen: het symbolisch bezetten van een eigen plek waar geen sociale controle op is. Hangen heeft een negatief imago. Toch vindt De Bil (2004), ontwikkelingspsycholoog, dat het ook positiever bekeken kan worden. Ze beschrijft dat hangen een bijdrage kan leveren aan veel ontwikkelingstaken die belangrijk zijn bij jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Hangen leidt tot het aangaan en onderhouden van sociale contacten en vriendschappen, het ontdekken van intimiteit en seksualiteit, het vormgeven van een veranderende houding ten opzichte van ouders bij het invullen van de vrije tijd. Hangende jongeren horen van elkaar hoe ze omgaan met ouders, opvoeders en leraren. Daarbij doen ze ideeën op over onderhandelingstechnieken en oefenen die met elkaar en met buurtbewoners, welzijnswerkers en politie. Daar hoort ook grensoverschrijdend gedrag bij. Want hoe kun je experimenteren en grenzen 1 verkennen zonder over grenzen heen te gaan? probleem niet mee op. Je bevestigt die jongeren in het beeld dat zij er niet bij mogen horen, terwijl die jongeren juist bezig zijn om te kijken hoe zij in die samenleving staan, waar de grenzen liggen die wij voor hen trekken in die samenleving. Daar is helemaal geen plezier, die jongeren willen gewoon in het centrum wonen. De tweede visie is dat jongeren een last zijn voor de samenleving en zo ver mogelijk naar de rand daarvan moeten worden geschoven Tegen de rand van de stad, wij denken bij de rivier en op plaatsen waar ze zich toch al een beetje ophouden. Want als de politie nu komt, hebben ze als ze weggestuurd worden min of meer het excuus: Waar moeten wij dan naar toe? Zij moeten toch ergens zitten en dan zitten ze net buiten de kom op een plek waar ze al min of meer zitten, maar in de open lucht staan. Daar willen wij mee beginnen en als dat lukt, dan willen we Persoonlijke aandacht van een bestuurder leidt tot krachtige verbindingen en daadkracht. Wanneer de problemen van een jongere escaleren, kan een bestuurder door in te grijpen snel en daadkrachtig tot een oplossing komen. Maar persoonlijke aandacht van een bestuurder is niet alleen incidenteel noodzakelijk in uitzonderlijke gevallen. Door een tijd lang publiekelijk en persoonlijk commitment te tonen aan het aanpakken van maatschappelijke uitval en daarop persoonlijk benaderbaar te zijn, focus en leiderschap te bieden en belemmeringen weg te nemen kunnen bestuurders voor structurele verbeteringen zorgen. Voor individuele jongeren in 2 hun stad, maar op langere termijn ook voor het systeem. kijken of we verder uit gaan breiden. Maar dan hebben ze in ieder geval een plek waar ze kunnen hangen. Dat wordt een beschutte plek, je zou kunnen denken aan een grote abri waar een bankje in zit en waar ze droog kunnen staan. Die plekken zoeken ze nu in het centrum op en dat geeft gewoon overlast. Als zij daar gaan staan, gaat er altijd wat kapot, dan krijg je klachten en dan is het kringetje weer rond, dan gaan de mensen weer bellen. Dus daar zijn wij op dit moment mee bezig en ik hoop dat er iets structureels uitkomt en dat we daar verder mee kunnen gaan. Sinds kort zitten ze, omdat ze een gebiedsverbod hebben, in een groot plantsoen en daar zie je s avonds verder niemand, dus ik heb gezegd: Laat ze maar lekker zitten. Als ze ergens zitten waar verder geen overlast is, dan hoef ik daar voorlopig nog niets aan te doen. Je kunt ze niet weg blijven jagen. En nog een klein stukje verder is een school en daar hebben ze zo n mooie portiek in, dus daar staan ze droog. En ze zitten ook nog bij de rivier, maar daar is eigenlijk ook niemand tot volgend jaar. Daar staat zo n stenen bank waar niks aan te vernielen is, dus laat ze daar maar mooi zitten. Dus voorlopig zitten ze uit de weg, totdat we iets verzonnen hebben. De ambivalentie binnen de gemeente heeft gevolgen voor de wijze waarop zij zich met haar opdracht bezighoudt. Het is gewoon stom dat er niemand bij de gemeente zit die er zin in heeft. In de vorige collegeperiode is het jongerenwerk uitgebreid, dus dat was al een enorme stap. Maar de tools om vervolgens echt aan de slag te gaan, moeten eigenlijk nog gecreëerd worden. Daar moet nog hard aan gewerkt worden. Jongeren komen langzaam maar zeker wel op de politieke agenda, maar dat duurt vrij lang. Waar het om gaat is dat de gemeenteraad het college opdracht moet geven om met een fatsoenlijk jongerenbeleid te komen. Men heeft nogal gemakkelijk in het verleden gezegd: Ga er maar met de lange lat overheen. Wij hebben alleen maar de probleemkant van jongeren en niet de kansenkant in beeld gehad. Men moet niet mij opdracht geven om de jongeren van de straat af te slaan. Je kunt jongerenwerkers wel aan het werk zetten, maar als die geen ruimte krijgen om echt dingen te doen, dan houdt het snel op. Financiële ruimte, fysieke ruimte, bestuurlijke steun. Een bestuur moet ook gewoon tegen die jongeren durven te zeggen: Als jullie dat willen, dan maak ik mij sterk dat dat gebeurt. Vanaf welk moment komt de gemeente in beeld om zich voor jongeren sterk te maken? De verantwoordelijkheid voor jongeren ligt natuurlijk voor het grootste gedeelte bij de ouders. Mijn opvatting over jongeren is dat ze onderdeel uitmaken van de samenleving en dat ze bezig zijn om eigen plekken te ontdekken. Het hangt ervan af hoe je daarop reageert. Je kunt daar op inhakken en ongenuanceerd op reageren, maar dat heeft geen zin. Daarbij hebben de jongeren de zorg dat zij zich realiseren dat zij dat doen in een omgeving, dus zij zijn niet geheel zelfstandig. Dus ik vind dat jongeren zelf rekening moeten houden met de omgeving, maar dat de omgeving ook moet accepteren dat er jongeren zijn. Opvoeding, terechtwijzing, daar moet het toch vandaan komen. De buurt heeft altijd wel een aantal mensen waar jongeren zich best wel wat van aantrekken en ik vind dat daar voor iedereen een taak is, want zij maken ook deel uit van onze bevolking als ieder ander. Vroeger had je in een straat allochtoon en autochtoon of jong en oud wonen en die kwamen naar elkaar toe. Het was onze buurt en op het moment dat zo iemand in gesprek gaat met die jongeren, dan merk je dat ze het leuk vinden als iemand iets met ze doet. Die rijke jongeren zijn ook jongeren en er moet ook contact zijn tussen de gelovigen en de ongelovigen, tussen arm en rijk, tussen man en vrouw of jong en oud. It takes a village to raise a child. Daar zijn ook weer grenzen aan. Wat ik bijvoorbeeld merk in de kerk is dat er veel jongeren zijn, zeker bij echtscheidingen, die het moeilijk hebben en dat ze dat binnen de kerk proberen op te lossen. Het blijkt vaak dat daar heel veel in geïnvesteerd wordt, maar wel op vrijwillige basis. Dat is op zich prima en dat is heel mooi, maar soms moet je gewoon professionele hulp proberen te krijgen en moet je het als kerk loslaten, want er zittennatuurlijk grenzen aan wat je als vrijwilliger kan doen. Het gaat soms heel ver binnen de kerken. Dan denk ik: jongens, oei, wat een investering. Zij worden soms ook geclaimd en gechanteerd: Als je dat niet doet, dan maak ik er een eind aan. Voor professionals is dat al moeilijke kost, laat staan voor een vrijwilliger die zich verantwoordelijk voelt voor zo n jongere in de kerk. Er is een zorgwekkende ontwikkeling onder de jongeren, een stukje problematiek door het buiten op straat hangen en stoer doen en doordat ze ook andere grenzen aan het opzoeken zijn, de grenzen van vandalisme en van drugs- en alcoholgebruik in de openbare ruimte. Dat is een continue spanning tussen wat wel en niet mag en ook de ruimte geven aan jongeren om zich te kunnen ontwikkelen. Dat is bij tijden echt weer zo n piek van jongeren die zich op straat gaan begeven en eigenlijk op zoek zijn naar hun eigen identiteit. Als de jongerenwerkers er niet zouden zijn en ook geen welzijnsstichting die zich bezighoudt met het jongerenwerk, dan was er niet zoveel te doen. Op straat hangen en dingen uitspoken. Hoe maakt de gemeente zich sterk voor jongeren? Wij horen van de gemeente bijna niets. Volgens mij is er een vast budget en daar kunnen wij iets mee doen, maar geen speciale activiteiten voor jongeren. Dat wordt altijd door de jongerenwerkers gedaan,maar door de gemeente wordt weinig gedaan. Want met dat tafellaken waren ook mensen van de gemeente aanwezig. Die deden wel allemaal leuk en aardig mee, maar daarna hoor je niets meer van ze. Je krijgt dan wel vaak het verwijt: Het moet van jezelf komen, je moet naar ons komen, maar wat kun je van jongeren verwachten? Ik zou liever zien dat je gelijk die avond een afspraak kunt maken voor een vervolgafspraak, maar zij zijn daar heel terughoudend in. En als er een alternatief wordt aangereikt door de jongerenwerkers, dan zijn ze ook weer terughoudend. Wij hebben overleg, er worden afspraken gemaakt die niet na worden gekomen, dus er wordt eigenlijk vanuit de gemeente vrij weinig gedaan, met het gevolg dat wij elke keer weer opnieuw beginnen. Op een gegeven moment word je het gewoon zat hoe de gemeente reageert. Dus dat zou wel beter kunnen. Op Uit onderzoek blijkt dat sociale netwerken een positief effect hebben op de opvoedkwaliteit van ouders en het opgroeiklimaat van kinderen. Professionals zouden meer dan nu sociale netwerken kunnen benutten of stimuleren in het belang van kinderen. De overheid heeft hierbij een rol op de achtergrond, maar helpt door met faciliterend beleid te 3 investeren rondom kinderen. Vandenbroucke e.a. (2010) constateerden met een quickscan dat het in veel Nederlandse gemeenten niet geweldig goed gaat met jeugdparticipatie. Toch heeft 95 procent van de gemeentes dat als een van hun beleidsdoelen geformuleerd. Ze vinden het moeilijk de goede toon te vinden. Toch heeft jeugdparticipatie veel voordelen. Het betrekken van de jeugd geeft gemeenten de mogelijkheid maatwerk te kunnen leveren. Voor de jeugd zelf treedt er een ontwikkelingseffect op. Door mee te doen en te denken ontwikkelt de jongere meer zelfvertrouwen, zelfrespect en sociale verantwoordelijkheid. Hij krijgt de mogelijkheid mee te discussiëren en leert stelling nemen. Zodoende kan participatie bijdragen aan de morele, emotionele en sociale ontwikkeling. Veel jongeren willen wel maar zijn teleurgesteld geraakt: hun doen er toch niks mee en 4 je hoort er nooit meer wat van. het moment dat je bepaalde afspraken maakt en er worden geen voorstellen gedaan bij het College van B en W, dan houdt het wel heel snel op. Ik denk dat het het belangrijkste is, dat de gemeente wat actiever is in de beleidsvoering. Ik denk dat daar een beetje in te kort wordt geschoten. De gemeente is nu ook met 20 21

12 een kerntakendiscussie bezig voor bezuinigingen. Er wordt gekort op van allerlei dingen. De welzijnsorganisatie is hierdoor ook in beeld. Wij proberen dat natuurlijk tegen te gaan. Wellicht met enig succes, maar dan moeten wij allemaal bij de welzijnsorganisatie een rol kunnen spelen bij het helpen van de bevolking om op eigen benen te kunnen gaan staan, dus van de gemeentelijke begroting af te gaan. Dan moet er juist weer geld van de gemeente naar ons toe om dat te kunnen doen, maar we moeten meer besparen dan dat wij de gemeente kosten. Daar moet je dus die dingen inbrengen die de gemeente wil bereiken, met het sein van een dynamische gemeente voor jong en oud. Daar moeten onze doelen in komen en dan ben je weer terug bij wat de stichting en de jongerenwerkers voor de jongeren zouden kunnen doen. Hoe kan Rhenen zich sterk maken voor jongeren? We moeten niet alleen denken vanuit de beperking dat wij moeten bezuinigen, omdat alle creatieve activiteiten dan wegvallen. Het is nu eenmaal zo dat je zonder geld niks kan. Maar geld is niet alles, je moet de ondernemers ook in beweging brengen. Op het moment dat jongeren kleine geldbedragen krijgen om dingen te ondernemen, dan komen ze in aanraking met bepaalde mensen en krijgen ze op die manier ook contact. Hier is een avond georganiseerd met lokale ondernemers die op jonge leeftijd eerst in een bedrijf hadden gewerkt en dat dan hadden overgenomen, of voor zichzelf In de directe sociale omgeving is betrokkenheid bij gezinnen en kinderen ook van groot belang. Dat zorgt voor diversiteit en veerkracht. [...] Een gevarieerde sociale omgeving is ook cruciaal voor de morele ontwikkeling van kinderen. We zijn vaak geneigd om te denken dat hun geweten door instructie wordt aangestuurd. In werkelijkheid ontwikkelt moreel besef zich door te leven in een rijk sociaal netwerk met langdurige relaties. Het is als met het leren van een taal. Is de gelegenheid in de kindertijd gemist, dan zal het altijd lastig blijven. [ ] Het aanleren van morele intuïties heeft grote overeenkomsten met het aanleren van de eerste taal. Ze ontstaan als eenvoudige gevoelens over wat goed is en wat slecht, in het sociale verkeer. En net zoals het op latere leeftijd aanleren van de eerste taal vrijwel onmogelijk is en het aanleren van een tweede taal moeizaam en relatief gebrekkig, kan het op latere leeftijd expliciet aanleren van normen het natuurlijke opgroeiproces niet of maar heel gebrekkig vervangen. Cruciale voorwaarden om het proces succesvol te laten verlopen zijn: voldoende diversiteit (andere volwassenen dan de eigen ouders, grootouders, oudere kinderen) en voldoende onderlinge vertrouwdheid. Daardoor ontstaan gezamenlijke geschiedenissen en kan het empathische vermogen zich beter 5 ontwikkelen (Preston en De Waal, 2002). waren begonnen. Ze wilden kijken hoe dat nou was gegaan en wat zij te vertellen hadden over hoe ze zijn begonnen, hoe ze zo hoog zijn gekomen, dat soort dingen. Die avond was om die jongens en meiden daarover na te laten denken, dat er heel veel mogelijkheden zijn. Waarom zouden ondernemers zich sterk maken voor jongeren en hoe kunnen ze dat doen? Waarom zou ik dat niet doen? Er zijn heel veel mensen die helemaal niks zien zitten en die lopen maar op straat. Als je daar een steentje aan bij kan dragen, ja, waarom niet? Die leeftijdscategorie is wel moeilijk. In principe zijn het eigenlijk best wel moeilijke kinderen, maar die avond ging spelenderwijs en dan hebben die gasten het wel heel erg naar hun zin. Dat zijn eigenlijk dingen die je op school zou moeten doen, maar die daar ook gebeuren en die ze dan s avonds gewoon zitten te doen. Dan denk ik: ja, zo kan het ook. Als we het over deze doelgroep hebben, dan hebben we volwassenen nodig die veel ervaring hebben. Als iemand meer weet dan de anderen, dan moet je gaan kijken hoe je die belemmeringen of drempels weg kunt halen. Voor de één zal dat wat gemakkelijker zijn dan voor de andere. Ik vind het leuk om met jongeren in gesprek te zijn. Je moet die jongens motiveren dat er ook een ander leven is dan dat wat ze nu aan het doen zijn. Ik ben op de technische school begonnen en ik ben daarna gaan werken op mijn zeventiende. Ik heb naast mijn werk al mijn opleidingen gedaan, dus ik ben eigenlijk mijn hele werkzame leven wel heel erg druk geweest met van alles. En als je die jongeren daarin kan bijstaan, dat je ze even net dat zetje geeft dat het iets sneller loopt dan dat het bij mij gelopen is, dat zou niet zo gek zijn. Ja, ik denk dat ze een stukje eigenwaarde creëren, daar geloof ik ook echt in. Op het moment dat ze dingen gaan presteren en ze worden ervoor beloond, dat werkt ook wel. Dat lukt niet altijd, maar dat zou niet zo gek zijn. Ik heb trouwens een driedubbel respect voor de man die deze jongeren bij elkaar wist te trommelen. Dat zou mij nooit gelukt zijn, dus dat is wel leuk. Ik had er eigenlijk helemaal niks van verwacht, want ik wist eigenlijk niet zo goed Ik kende die jongens wel die daar allemaal zaten, dus ik had eigenlijk echt helemaal niks ervan verwacht, maar het was echt heel positief. En ze zeggen me wel vaker gedag nu, zo is het dan is wel weer. En nou moet ik wel zeggen, die jongerenwerkers doen dat ook wel slim, ze laten die kinderen echt zelf nadenken. Ja, dat is echt wel goed. Soms ook wel lachwekkend, maar soms zie je ook wel dat ze echt erover nadenken en dat is wel erg goed. Het is belangrijk dat je daar aandacht geeft, want waar je aandacht aan geeft, kan groeien. Als een voetballer heel rijk wordt, dan kan hij daar ook wat mee doen. Iedereen heeft een voorbeeldfunctie. Ook al zijn het maar twee of drie mensen, die kunnen een hoop bereiken. Jongeren doen nu mee aan het laken om te kijken wat je moet investeren om een eigen bedrijf te starten. Daarom zijn de jongerenwerkers heel erg enthousiast en actief om met jongeren iets op te zetten. Ik hoop dat dit project een succes zal worden en dat het niet alleen daar bij blijft, maar dat er ook een vervolg komt. Ja, dat men het idee krijgt dat je altijd wat kunt. Gewoon een beetje bijverdienen en zo. Een groot bedrijf is wel een heel groot woord, daar moet je wel heel veel dingen voor doen. Ik was er zelf niet opgekomen om dit te relateren aan jongerenwerk, maar misschien is er wel een relatie, een taak. Het kan geen kerntaak worden van het jongerenwerk, maar een duw waardoor ze op eigen benen kunnen gaan staan. Ik heb het idee dat bewoners, winkeliers en ondernemers wel openstaan voor jongeren, want ze zijn ook naar die avond gekomen en er is ook een winkeliersvereniging. Als er iets is, dan benader je de winkeliersvereniging. Ik denk wel dat ze betrokken zijn, dat er wel enthousiaste winkeliers zullen zijn die wat tijd vrij willen maken om die jongeren op gang te helpen. Of opdrachten te geven of een klusje te laten doen in ruil voor informatie of een half uurtje een goeie babbel met die jongens. Ik denk dat daar zeker kans op is. Wat doet de gemeente om het ondernemerschap van jongeren te ondersteunen? Natuurlijk mogen jongeren mij ook bellen. Ik ga niemand uit de weg als het gaat om een goed gesprek. Maar ik ben ambtenaar en misschien dat iemand van de winkeliers ertussen zal zitten die dat wil doen en die daaraan mee wil werken. Ik denk: er ligt een heel mooi plan, maar er is op dit moment weinig geld bij de gemeentes, dus als je nu met een gigantisch groot plan komt, dan zeggen ze: Ik vind het een mooi plan, maar het kost te veel geld, dus je krijgt het niet. Dus ik heb gezegd: Je moet met een klein groepje beginnen en bewijzen dat het je lukt. Als je met vier of vijf jongens begint, dan kun je het misschien opbouwen. Ik heb een inventarisatie hier intern gehouden om te kijken wat voor dingen ze zouden kunnen doen. Het is alleen lekker gemakkelijk voor de gemeente. De gemeente heeft een aantal dingen bedacht. Wij hebben die klussen, daar wordt in principe niet voor betaald, wij zorgen voor de faciliteiten en er zal een startkapitaaltje komen. Maar het is dus een eigen bedrijf. De winkeliersvereniging laat ieder jaar een aantal klussen doen en die betaalt hen waarschijnlijk wel. Maar de jongerenwerkers regelen zelf dat ze in ieder geval die klussen uit kunnen voeren. Er komen een aantal evenementen en ik wil kijken of ze daar ook aan mee kunnen werken. Dus dan heb je een start. Wij zijn zelfs al zo ver geweest dat we hebben overwogen om ergens een schaftkeet aan te schaffen van een ondernemer, dat we ze serieus een onderdak kunnen geven en gelijk al een stukje verantwoording. Die keet moet onderhouden worden, die moet een kwastje verf hebben, die moet op tijd open en op tijd dicht, ik denk dat dat zeker mee zal helpen. Ik denk dat het goed is om mee te beginnen. Er komt geld voor een klein keetwagentje, dus het eerste wat ze kunnen doen is die keet naar hun eigen inzicht inrichten. De overlast zal er niet door overgaan, want ze gaan niet dag en nacht werken. Buiten die tijd zullen ze heus niet stoppen met hangen. Alleen, ze kunnen zien dat het vervelend is dat als zij wat gemaakt hebben het meteen daarna kapot wordt gemaakt. Mijn rol zou kunnen zijn om te kijken wat de mogelijkheden en beperkingen van dat soort mensen zijn, dat moet je natuurlijk eerst inventariseren. Dus wat ze willen en wat ze kunnen en waar ze enthousiast mee aan de slag kunnen gaan. Want je kunt een boekhouder wel de tuin insturen, maar dat wordt m nooit. Dus op het moment dat wij die mensen hebben, dan denken wij er gelijk aan om die mensen bladeren en zwerfafval op te laten ruimen. s Winters willen wij er winkeliers bij betrekken die een klusje hebben. Dat heeft een frequentie van één keer in de twee weken bijvoorbeeld, dan maken wij daar een heel schema van, zodat mensen een beetje productief worden binnen dat centrum. Ik weet niet of het de jongerenwerkers lukt om ze aan de gang te houden, maar ik hoop het wel. Ze zijn enthousiast, maar ik weet niet of ze het blijven. Als die jongeren steeds op moeten komen draven voor een klus, ik weet niet of ze daar altijd zin in hebben. Hoe kan het ondernemerschap jongeren verder brengen in de samenleving? Ik denk wel dat jongeren goed worden voorbereid, maar wat er nu op dit moment heel erg speelt zijn de materialistische zaken. Als ik in de buurt waar ik woon zie waar jongeren van achttien allemaal mee rondlopen: dure mobieltjes, dure auto s, dure scooters Daar moeten ze allemaal voor werken, ik denk dat de arbeidethos bij jongeren verschrikkelijk goed is. Maar omdat ze zoveel werken, hebben ze ook veel minder zicht op de omgeving om hun heen. De Het grootste deel (88%) van de respondenten die iets schrijven over jeugd en gezin is van mening dat het de verkeerde kant op gaat met Nederland. Deze groep maakt zich zorgen over de slechte opvoeding van kinderen. De jeugd wordt geen respect en fatsoensnormen meer bijgebracht. Jongeren ontsporen daardoor steeds vaker en komen terecht in de criminaliteit. [...] Ik maak me met name zorgen over de jeugd. Te verwend, verwachten veel van anderen, maar zijn zelf erg lui en alleen 6 maar gericht op geld en bezittingen om er bij te horen

13 omgeving is een wat versimpelde weergave van de werkelijkheid, in hun beleving. Met name omdat geld een belangrijke rol speelt, is de maatschappelijke bewustwording daar niet parallel aan. En ik denk dat wij daar nog een paar slagen moeten halen. Je moet het van huis uit meekrijgen. Wij hebben heel veel tweeverdieners hier in Nederland en dat is allemaal heel goed, maar daardoor hebben wij een enorm gat in het vrijwilligerswerk, wat met name wordt gedaan door de vutters en de gepensioneerden nu. Dus kinderen krijgen van huis uit niet mee dat je ook iets voor de maatschappij moet doen. Ik denk dat wij daar in de toekomst nog meer aan gaan werken. Vooral is het belangrijk dat jongeren gezien worden als de helpende jongeren en dat ze niet meer dat negatieve beeld over zich heen krijgen dat ze maar wat lopen te slenteren. Dat ze nou toevallig van de tandarts vandaan komen en toevallig door de winkelstraat lopen maakt niets uit, het is dan toch een slenterende jongere. Maar wij proberen er op deze manier een wat positiever beeld van te maken. Je moet een goeie vertaling maken naar ondernemers, maar je moet ook met de jongeren in contact komen: waarom willen wij dat graag en waarom willen zij dat graag? Je moet vanaf de eerste minuut zeggen: Het zijn welwillende jongens en die gaan dat en dat voor ons doen, ga die nou ook eens anders bekijken. Het kan wel eens een raddraaier zijn geweest in het weekend, maar hij is zijn leven aan het beteren, want hij is nu het centrum schoon aan het vegen. Dus dat er eens een andere gedachte komt dan dat iemand die met een capuchon rondloopt automatisch al een raddraaier is, want vaak en dat begrijp ik van de politie en afdeling veiligheid schuilt er een heel eenzaam en zielig poppetje achter. Maar het belangrijkste is hoe je het presenteert en hoe je het tekstueel neerzet. Je kunt ook schrijven: Wij hebben een paar raddraaiers en die willen wij wat zwerfvuil op laten pakken, misschien lukt het en misschien lukt het niet. Als je het zo gaat publiceren, dan komt het natuurlijk nergens. Maar ik pak het met allebei de handen aan en wat ik ervoor doen moet, dat zal ik ervoor doen. Ik sta vol op de barricaden om hier een succes van te maken, tenminste wat in mijn capaciteiten ligt. En wat ik ook heel erg belangrijk vind is dat het contact waarschijnlijk beter wordt omdat het publiek ziet dat die jongens lekker aan het werk zijn. Dus het is een keer positief in plaats van negatief. Ik denk dat wij de harde randen tussen de verschillende belangengroepen, rondom de jongeren, in ieder geval aan het doorbreken zijn. Op het moment dat een jongere niet meer anoniem is voor een ondernemer en de ondernemer niet meer anoniem is voor een jongere en zij met elkaar in gesprek kunnen komen, moet je in staat zijn om over en weer begrip voor elkaars situatie te creëren. Dat is volgens mij de eerste stap om die harde confrontatie eruit te krijgen, dus iedere stap helpt om ze uit de anonimiteit te halen. En het helpt ook om bij andere mensen begrip te kweken voor de cultuur waarin jongeren leven. Ik denk dat het absoluut helpt dat er ondernemers, bewoners of politici zijn, het helpt gewoon om elkaar te leren kennen. Ik hoop in ieder geval met dat werkproject dat ze ook met elkaar in contact komen en dat er gezegd wordt: Die jongens willen wel. Nu hebben ze het idee dat ze niks willen en dat ze toch maar rondhangen. Als ze het ondernemerschap goed kunnen ontwikkelen, dan haal je ze ook uit de criminaliteit, dus dat is een goeie ontwikkeling. Je zou als ondernemer kunnen zeggen: Het is jouw probleem, maar als je als ondernemer die jongeren een kans geeft, dan wordt er misschien niet meer ingebroken en wordt de buurt misschien wat veiliger, de mensen komen ook met een ander gevoel de winkel binnen. Dus als iedereen een beetje meedenkt, dan creëer je misschien een wat veiligere omgeving. Het gaat over de jongeren die bij de minst stuurbare groep horen. Wat hebben jongeren zelf ondernomen? Het idee heeft zich vanuit het klein ontwikkeld. De jongerenwerkers reden met de bus rond en toen vonden ze die groep. Ze konden ze eerst niet vinden. De deur ging open en er werd een praatje gemaakt. Op een gegeven moment zijn ze de bus in gesprongen; zo stel ik mij dat voor want ik was er niet bij. Het waren vier jongens waar geen land mee te bezeilen is. Toen hebben ze geholpen om een oudere meneer en een mevrouw te verhuizen. Dat zijn weinig kapitaalkrachtige mensen die vragen of iemand mee kan helpen om te verhuizen, want die kunnen geen professionele verhuizer inschakelen. En dat hebben ze gedaan. Ze hebben meubels gesleurd op nauwe trappen in huizen en ze vonden het achteraf prachtig. Dat kan dus ook en dat zou zonder tussenkomst van de jongerenwerkers niet gebeurd zijn. Dus dat zie ik als een goede weerslag ervan. Dan kunnen ze een beetje energie kwijt en ze helpen die mensen. Het zijn geen rijke mensen, denk ik, maar die waren daar buitengewoon content mee. Dus zo kan het ook. Wij wilden eerst verhuizen, klein beginnen, voor mensen die niet zoveel geld hebben. Wij hebben dat een aantal keren gratis gedaan voor mensen die helemaal geen geld hebben. Wij hebben ook een hele dag troep opgeruimd. Hoe kunnen jongeren geholpen worden in hun ondernemerschap? Je kunt ze perspectief bieden of de weg wijzen naar, tussen neus en lippen door, de Kamer van Koophandel of het bedrijfsleven. Je kunt ze helpen in een sollicitatiegesprekachtige setting. Het is een kennismaking om te kijken hoe je een onderneming binnengaat en hoe je je voorstelt: wat zijn mijn kwaliteiten en wat kan ik nou eigenlijk? Dus daarin zou ik jongeren kunnen coachen. Je moet al echt heel jong keuzes maken, ook op school. Daarom denk ik dat jongerencoaches heel belangrijk zijn. Het is goed dat er iemand is als het om overlastjongeren gaat. Zij kunnen vrijwillig naar het maatschappelijk werk en als dat lukt dan is dat prima, maar heel veel jongeren willen niet naar het maatschappelijk werk. Zij hebben niet echt hulpverlening nodig, maar die hebben een maatje nodig. Wat kunnen jongeren zelf nog meer doen? Ik denk dat als je uiteindelijk naar dat acceptatieproces wilt gaan, je dat niet vanuit het bestuur, maar meer vanuit de jongeren moet doen. Jongeren moeten zelf de hort op, die moeten zelf het product gaan verkopen naar de burger toe. Laat maar in de plaatselijke krant zien waar je als jongere mee bezig bent. Jongeren moeten een eigen plek hebben binnen de gemeenschap. Wil je daar uiteindelijk heel veel draagvlak voor krijgen, dan moet dat vanuit onderaf komen, dus vanuit de jongeren zelf. Die moeten laten zien: wij zijn hiermee bezig en wij vinden dit belangrijk. Dat is moeilijk, een paar voortrekkers moeten daar vorm aan geven. De jongerenwerkers kunnen daar verder in begeleiden. Ik denk dat ze op papier moeten zetten welke middelen ze nodig hebben en dan zouden wij kunnen kijken waar wij misschien iets aan bij zouden kunnen dragen. Ik denk dat dat het belangrijkste is. Hoe brengt de Werkplaats Jongeren Ondernemen jongeren, ondernemers, politiek en de rest van de samenleving bij elkaar? Wij zitten hier voor het kleed en wij hebben een netwerkanalyse gemaakt met de Rhenense politiek en zes jongeren. Wij hebben daar twee combinaties mee te pakken: de sociale hoek, dus de linkse hobby, hebben we met dit thema gekoppeld aan de rechtse rakkers van het ondernemen. De VVD was heel positief, maar ook de Progressieve Combinatie. Dus we hebben twee groepen die daar met veel enthousiasme aan mee hebben gedaan. Ze zijn zelfs die avond blijven plakken om ons verder te helpen met ondernemen enzovoorts. Ook zijn er een aantal jongeren die zelf iets hebben benoemd waar ze bij betrokken kunnen raken om dingen te sponsoren via hun eigen bedrijven. Die hebben zelfs hun naam in de bolletjes gezet. Zo n jongere noemen wij dus ook gewoon een schakel. Een van de eerste dingen die ze hadden opgeschreven is: maak een Er zijn meer dan genoeg jongeren die in kansen denken in plaats van in problemen, die talenten hebben in plaats van een strafblad, die inspiratie geven in plaats van overlast en die iets van hunleven en hun buurt willen maken. Het is zaak voor beleidsmakers om niet alleen het accent op de risicogroepen te leggen, maar om de kansen te grijpen die al deze positief 7 ingestelde jongeren bieden. ondernemingsplan. En we kwamen erachter dat er heel veel pijlen naartoe leiden, waaronder het woord mini-onderneming. Iemand had opgeschreven: betaald werk kan eruit voortkomen, dat is dus in samenwerking met die ondernemers. Je zou dus een mini-onderneming kunnen opstarten, om uiteindelijk door te vloeien naar betaald werk, wat gesponsord wordt door ondernemers. En er is een aanjaagpremie vanuit de provincie, die dat zou kunnen financieren. Dus dat je een aantal miniondernemingen met ondernemingsplannen hebt, die je dan samenvoegt. En dat groot ondernemingsplan heet... Werkplaats Jongeren Ondernemen. Ja, je maakt eigenlijk per minionderneming, per initiatief een ondernemingsplan en alles komt bij elkaar rondom het plan Werkplaats Jongeren Ondernemen. In feite is Rhenen de werkplaats voor de jongeren en misschien heeft iedere minionderneming weer een eigen ruimte. Maar het mooiste van zo n plek is als die centraal ligt. Het is je uitvalsbasis. Dat hele verhaal van een pand ligt nu bij de wethouder, maar we kunnen ook vragen of we tijdelijk een ruimte beschikbaar kunnen krijgen. Dat is ook een hele goede, want het is maar tijdelijk en dan kunnen ze sneller oké zeggen. Als je die ruimtes zou kunnen inrichten, zou je daar ook huiswerkbegeleiding, stageplekken, cursussen en dat soort dingen kunnen geven. Als we steeds vanuit Werkplaats Jongeren Ondernemen vertrekken, dan boort het woord ondernemen weer andere netwerken aan. Jongeren hebben speeddaten met bedrijven opgeschreven. Dat vind ik een hele belangrijke. Als je dat met jongeren kan doen, dan kom je bij die businessclubs. Dat zou je dus kunnen organiseren, een speeddate met bedrijven en jongeren, via diegenen die de bedrijven kennen. Dat zijn de ondernemersverenigingen. Een van de eerste activiteiten van de Werkplaats Jongeren Ondernemen is dan dat je een ontmoeting tussen jongeren en de ondernemersvereniging organiseert. Maar je onderneming leiden is niet alleen jezelf leiden, dat vraagt wel bepaalde vaardigheden. Daarom zijn er mensen nodig die jongeren daarin ondersteunen. Zo n jongen gaat in gesprek met een ondernemersvereniging en zo n man zegt: Joh, ik wil jouw mentor zijn en wij gaan een bedrijf met jou beginnen en ik help jou daarbij in het leiden daarvan. Je krijgt van mij zesduizend euro, of we geven aandelen uit of we sponsoren je daarin. En als je er met de pet naar gooit, dan trekken we die aandelen 24 25

14 Participatieladder van Hart (1992) Children s Participation: From Tokenism to Citizenship: 1. manipulatie: hierbij worden jongeren gebruikt voor doelen van volwassenen, waarvan zij zelf niet op de hoogte zijn. 2. decoratie: jongeren worden ingezet om een activiteit van volwassenen een bijzonder karakter te geven. 3. afkopen: jongeren lijken gehoord te worden, maar worden vooral gebruikt om de indruk van jeugdvriendelijkheid te wekken. 4. in opdracht, met informatie: volwassenen nemen het initiatief om jongeren inspraak te geven, terwijl de jongeren worden geïnformeerd over het doel en de werkwijze van de activiteit. 5. geconsulteerd en geïnformeerd: volwassenen ontwerpen en leiden een project, maar zij raadplegen jongeren hierover uitgebreid. Zij nemen de meningen van jongeren mee. 6. initiatief bij volwassenen, jongeren beslissen mee: volwassenen geven de aanzet bij projecten, maar werken die gezamenlijk met jongeren uit. 7. initiatief en leiding bij jongeren: jongeren bedenken, organiseren en leiden zelf een project zonder tussenkomst van volwassenen. Op dit niveau hebben jongeren de volledige hand in het project. Dit type participatie komt in Nederland vooral voor binnen jongerenorganisaties. Hierbij vragen jongeren zelf subsidie aan en bepalen zij hun eigen beleid en werkwijze. 8. initiatief en uitvoering door jongeren en volwassenen samen: jongeren werken samen met volwassenen op een gelijkwaardige manier. Dit laatste niveau beschouwt Hart als de ideale situatie, waarbij gelijkwaardigheid en wederzijds respect erg belangrijk 8 zijn. gewoon in. Maar het moet meer bieden dan alleen hun eigen werknemer zijn, want dat doen ze toch al. Ze moeten het leuk vinden. Het interessante van de werkplaats is dat als mensen ondernemers gaan steunen, ze niet het gevoel hebben dat ze het alleen moeten opknappen, want ze blijven deel van de werkplaats. Er komt alleen een stukje bij. Misschien een of twee gesprekken in de maand. Je wilt dus met de werkplaats een omgeving creëren voor ondernemende jongeren en daar omheen creëer je dan wat je in gaat richten. Dat is een groepje ondernemers die mentor willen zijn, bedrijven die voorbeeld zijn, leveranciers voor geld en spullen en misschien zijn er nog wel een aantal dingen die naar voren komen. Het zou gewoon tof zijn als iemand zei: Jongen, ik koppel mij aan jou en ik ga je helpen om jouw eigen onderneming op te gaan starten. Dat is hard werken, jongen... en je moet er echt wat voor doen. En dat zo n jongen zegt: Oké, ik ga er voor. Maar sommige jongeren is een onderneming een stap te hoog, terwijl een mini-initiatief ook een onderneming is, alleen juridisch niet zo hard. Met zo n werkplaats kun je natuurlijk ook die groep iets bieden. Zij kunnen leren en spelen in de Werkplaats Jongeren Ondernemen. Je moet gewoon kunnen zeggen: Ik ga later een bedrijf oprichten. Of: Ik leer hier zo veel van, dit neem ik gewoon mee naar mijn nieuwe baas. Want uiteindelijk maakt het helemaal niet uit of je daarna werknemer of een eigen baas wordt, maar je leert ondernemen. Ik denk ook dat dit goed is om naar de ondernemers mee te nemen, want dit is een punt waar het vaak op mis gaat. Er zitten vaak zoveel consequenties aan vast dat ze daarom alvast afhaken. En als het op de werkplaats niet gaat om hoe je een bedrijf opzet, maar meer om het initiatief op te zetten, dan heeft het niet alleen een economisch, maar ook een sociaal motief. Het gaat ook om welzijn. Daar kom je uiteindelijk weer op terug, dat zo n jongeren wel een eigen initiatief kan ontwikkelen, dat het wel lukt om zelf wat neer te zetten. Het maakt niet uit, maar ik heb wel iets gedaan. Het is niet erg als je valt, dat is helemaal niet verkeerd. Op het moment dat je de maatschappij in moet, dat je moet leren om te werken voor je centjes om je boterhammetje te verdienen, dat is best wel een grote stap als je van de school komt. Zelfs de ondernemersverenigingen kunnen ons helpen met het ondernemingsplan. Dat zou echt te gek zijn, dan krijg je een soort eigen businessclub. Dat je door bedrijven echt gesteund wordt, daar zit wat in. De inleiding van het verhaal waarmee we de combinatie maken van het sociale en het individuele, daar zit heel veel kracht in. Als je dat uit blijft bouwen en in het verhaal mee blijft nemen, dan hou je de ruimte dat het overal om mag gaan. Dat je dus niet opeens verantwoord economische plannen moet hebben en je de werkplaats op die manier waar moet maken. Dan mag het ook nog steeds gaan om: ik ga boodschappen doen voor de buurvrouw. Dat maakt dat alles wat je gaat doen waarde krijgt. Zo n jongere onderneemt dan ook. Er zitten ook gasten bij die in de sociale sector aan de gang gaan of willen gaan. Dat krijg je dan ook, dat ze gaan denken: wow, wat is dit leuk werk, ik vind het best leuk om ergens mijn schouders onder te zetten in plaats van alleen op straat te hangen. Waar ik zelf aan zit te denken is aan jongeren die ouderen kunnen meehelpen, gewoon thuis, die niet buiten komen. Je hebt het voorbeeld van een oud vrouwtje die een lampje moet indraaien, dan kan zo n jongen dat toch doen. Wat hoorde ik nou? Er wordt een maaltijd weggebracht naar die mensen, ze geven ze af en ze zijn weer weg. Ze moeten in hun eentje dat bordje leeg eten. Dan kan een jongere daar toch ook een uurtje blijven? Die mensen kunnen ook hele verhalen vertellen. Die mensen hebben levensverhalen... misschien hebben ze wel een eigen bedrijf gehad. Dat zou mooi zijn, die oude mensen die de jongeren helpen met ondernemen. Het is ook nodig, denk ik. Zo n jongen kan toch tegen zo n oude vrouw zeggen: Kom, dan gaan we samen dat lampje halen. Of: Ik ga het halen, want zo n oude vrouw komt toch niet meer buiten. Maar we moeten ze wel screenen, niet zo van: Mevrouwtje, we komen straks uw juwelen wel weghalen... terwijl u een dutje doet op de bank. Dat laatste is wel belangrijk. Wij moeten ook niet de verantwoordelijkheid krijgen. Dus die schakelfuncties blijven belangrijk. Die mensen die wij nu als schakels zien, zijn ook echt verantwoordelijk. Volgens mij zijn dat ook de enigen die dat kunnen, anders moeten wij alles in de gaten gaan houden en dat redden wij niet. Stel je voor dat je een onderneming krijgt die lampjes indraait bij mensen, vrijwillig of hoe dan ook. Er moet dan een jongere zijn die daar de schakelfunctie in is, die in feite de onderneming aanstuurt en die daar een aantal jongeren bij heeft die daaraan mee doen. En tegelijk houden wij dat geheel natuurlijk wel in de gaten. Het gaat heel snel... je gaat in het begin denken en dromen... met beide benen op de grond blijven, want het is nog helemaal niet zo ver. Maar er zijn al jongeren en er zijn al anderen. Als je op elkaar gaat wachten, dan raak je je initiatiefkracht kwijt. Al deze contacten, die kun je nu levend maken. De Werkplaats Jongeren Ondernemen bestaat. Wij zeggen het, dus hij bestaat nu. Referenties 1 Mulderij (2011) Rustig chillen zonder dat de politie je stalkt ontmoetingsplaatsen voor jongeren in een zogenoemde achterstandswijk, in: Bolt, van Kempen & Koster (2011) Jongeren, wonen en sloop. Stedelijke herstructurering gezien door de ogen van jongeren, Nicis Institute (p ). 2 Nicis Adviescollege Maatschappelijk uitval jongeren (2010) En Actie! Jongeren aan boord, Nicis Adviescollege (p. 17). 3 Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling / Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2009), Investeren rondom kinderen, advies uitgebracht aan de minister van Jeugd en Gezin, Den Haag: RMO/RVZ (p. 3). 4 Noot 1 (p. 84). 5 Noot 3 (p. 8-9 en 33). 6 Van Houwelingen (2011) Bezorgde en boze burgers, in: Dekker & den Ridder (red.) Stemming onbestemd. Tweede verdiepingsstudie Continu Onderzoek Burgerperspectieven, Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag (p ). 7 Wassenberg & Koning (2011) Epiloog: rode draden in het onderzoek Jongeren en sloop, in: Bolt etc. (noot 1) (p. 93) 8 Vandenbroucke, Braam, Gilsing, Steketee, Rutjes Strating (2010) De staat van jeugdparticipatie in Nederland vanuit het perspectief van gemeenten. Quickscan onder 175 gemeenten, Verwey-Jonker Instituut & Stichting Alexander

15 met jongeren in WAGENINGEN Vrije tijd: JOUW uitdaging De toekomst begint met NU! Sportief in ontwikkeling Even voorstellen In Wageningen werken we met 3 beroepskrachten en daaromheen een grote groep stagiaires en vrijwilligers aan het opbouwen van een vruchtbare omgeving waarin jongeren volwaardig kunnen opgroeien. Ieder vanuit een andere inslag, maar met hetzelfde doel: zorgen dat jongeren daar waar nodig, ondersteund worden in het succesvol opgroeien. De beroepskrachten zijn: Jasper van Leeuwen: sportbuurtwerker en jongerenwerker Remco van der Staay: tiener- en jongerenwerker Maria Verkade: jongerenwerker Onze thema s We zijn gestart vanuit een gezamenlijk thema, te weten: jongeren thuis in de wijk. Met behulp van dit thema hebben we in 2010, begin 2011 voornamelijk gewerkt aan het klaarmaken van de omgeving (in dit geval Wageningen) om jongeren als volwaardige inwoner van de stad te ontvangen. Om kansen te creëren waarin projecten kunnen worden opgezet en het (alleen maar) kijken naar minder leuke dingen, zoals bijvoorbeeld overlast, te verminderen Begin 2011 zijn we elk aan de slag gegaan met een individueel thema. 28 Op de foto met Krajicek Foundation Vrije tijd: jouw uitdaging (de PRO-avonden) Remco van der Staay Doel: Jongeren van het praktijkonderwijs of ander speciaal onderwijs en jongeren met een licht verstandelijke handicap kunnen elkaar blijven ontmoeten, nadat ze van school zijn. Korte uitleg: Vanuit de samenwerking met het Pantarijn en onze ervaring met deze groep in hun vrije tijd, weten we dat deze jongeren een grotere kans hebben op verlies van contact met hun leeftijdsgenoten. Aansluiting met leeftijdsgenoten is in deze leeftijd erg belangrijk. Toch is het niet vanzelfsprekend, zeker als ook het moment komt dat ze van school gaan en in het werkveld terecht komen. Tijdens de PRO-avonden kunnen ze elkaar blijven ontmoeten. Vanuit (en naast) deze avond kunnen de deelnemers activiteiten met elkaar bedenken en plannen. Ook kunnen ze elkaar vertellen wat ze komende week gaan doen en eventueel afspreken om samen leuke (of moeilijke) dingen gaan ondernemen, of zelfs samen op vakantie gaan. Locatie activiteiten PrO-groep De toekomst begint met NU! Maria Verkade Doel: Jongeren ondersteunen tijdens hun ontwikkeling met het oog op creëren van toekomstperspectief Korte uitleg: Sommige jongeren komen niet mee op school. Niet omdat ze niet slim genoeg zijn, maar omdat op deze manier leren niet aansluit bij hun behoeften. Vaak stoppen deze jongeren vroegtijdig met hun opleiding en daarmee verdwijnt (een deel) van hun plannen voor de toekomst. Door met deze jongeren uit te zoeken wat ze voor zichzelf willen creëren in de toekomst, kan een alternatieve weg naar dit perspectief worden ontwikkeld, bijvoorbeeld door het opzetten van een eigen onderneming, of het leren door middel van stage/vrijwilligerswerk. Door middel van coaching leren jongeren vaardigheden ontwikkelen en een netwerk opbouwen. Hiermee krijgen ze tools in handen om alsnog hun toekomst vorm te geven, zoals zij dat wensen. Sportief in ontwikkeling Jasper van Leeuwen Doel: Jongeren in Wageningen organiseren, coördineren en leiden mede zelfstandig een Sportbedrijf. Korte uitleg: Gerichte coaching en begeleiding in en rondom het reilen en zeilen van dit Sportbedrijf wordt verzorgd door een professional namens Solidez welzijn in uitvoering. Jongeren zijn mede verantwoordelijk voor de diversiteit en de kwaliteit van het stadsbreed uit te rollen sport- en spelprogramma. Door mee te draaien binnen dit Sportbedrijf en intensieve coaching door de beroepskrachten, leren jongeren de vaardigheden die ze straks nodig hebben om aan de arbeidsmarkt deel te kunnen nemen, zoals bijvoorbeeld organiseren, plannen, verantwoordelijkheid nemen, op tijd komen, etc. Stills uit de filmpjes van 29

16 JONGERENOPBOUWWERK NIEUWE STIJL Huseyin Oztas en Jeroen Telders, jongeren(opbouw)werkers van Welstede, werken aan een concept voor jongerenopbouwwerk nieuwe stijl

17 Tijdens de viering heeft burgemeester Van der Knaap het Soembaplein bezocht. EDE In 2010 heeft de Werkgroep Soembaplein onder begeleiding van Welstede ook een geslaagd feest georganiseerd. De buurtbewoners van de Soembalaan waren zeer tevreden met het behaalde resultaat. Voor 2011 wilde de werkgroep ook een geslaagde feest neer zetten en de resultaten van het voorgaande jaar overtreffen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Huseyin Oztas, Jongerenwerker tel.nr. (06) Op zaterdag 31 december is de werkgroep om 13:00 uur van start gegaan met de voorbereidingen. Nadat het benodigde materiaal bijeen was gebracht, hebben de leden van de werkgroep de vuurkorf en de tent opgezet. Rond 17:30 uur is het vreugdevuur aangestoken. De warmte van het vreugdevuur was dit jaar gelukkig wat minder nodig. Desondanks is het leuk om met zijn allen rondom het vuur te verzamelen en te praten. De werkgroep heeft samen met Welstede de gehele avond toezicht gehouden (tot 02:30 uur). Tijdens de viering heeft burgemeester Van der Knaap het Soembaplein bezocht. De viering op het Soembaplein is zonder problemen verlopen. De werkgroep heeft een positieve bijdrage kunnen leveren aan de leefomgeving van het Soembaplein. De Werkgroep Soembaplein heeft onder begeleiding van Welstede een feest georganiseerd op het Soembaplein voor jongeren. Dit in navolging van vorig jaar. Doelstelling van de activiteit is, ervoor zorgen dat de jongeren zich op hun gemak gaan voelen, deel gaan nemen aan georganiseerde activiteiten en niet op straat gaan rondhangen. In september heeft de jongerenwerker van Welstede in samenspraak met de Werkgroep Soembaplein (bestaande uit Hasan Kandemir, Ibrahim Celik en Serhat Isguzarer) een plan opgesteld voor de Oud & Nieuw viering. De werkgroep is een aantal keren bij elkaar geweest om het plan te concretiseren en de jongerenwerker heeft de taken onder de werkgroepleden verdeeld. De buurtbewoners van het Soembaplein zijn per brief uitgenodigd voor het feest. Jongeren vieren Oud & Nieuw op Soembaplein Feest zonder problemen verlopen Ede, 3 januari 2012 Noot voor de redactie EdeWest Oud en nieuw viering Jongerenwerker Hüseyin Oztas WEST Opbouwwerker Kees van den Akker Netwerkanalyse: (ruimte voor) vertrouwen in Ede West de West 2011: (ruimte voor) Vertrouwen in Ede West Dit thema werkte goed omdat het terug kon komen in alle gesprekken met jongeren en hun omgeving. Als er een jongereninitiatief ontstond, was het altijd nodig om ook aan het vertrouwen te werken in relatie tot de omgeving. Anders kwam er niets tot stand het was het cement tussen de stenen (de initiatieven). Eigenlijk is dat ook een goed criterium voor een thema: dat het als cement werkt tussen jongeren en hun omgeving. Het vertrouwen van de omgeving in de jongeren groeit zoals bij de visvijver, het Soembaplein en de Turkse vereniging, maar het zelfvertrouwen van de jongeren groeit ook en hun vertrouwen in volwassenen, instanties, professionals. Voorbeeld is dat de jongeren weer op gesprek gaan bij de burgemeester over de oud en nieuw viering maar nu met meer bagage, vragen en eigen ideeën dan vorig jaar. Thema en de netwerkanalyse hebben goed gewerkt in de samenwerking met de professionals in de wijk maar daar is nog veel meer uit te halen, meer follow-up. Het themagericht werken in de wijk kan nog meer inbedding krijgen en thema s kunnen nog veel meer worden gebruikt voor de zichtbaarheid van het jongerenopbouwwerk. Het is goed en prettig om van alle activiteiten beeld materiaal te hebben en daar een geheel van te maken zoals nu voor de manifestatie is gebeurd, het geeft een mooi overzicht. Onderdelen daarvan kunnen ook op jongeren locaties getoond worden en er kan er een visueel jaarverslag gemaakt worden. Ede West 2012 Veel zaken gaan over het hebben van een eigen plek voor jongeren waar ze elkaar kunnen ontmoeten maar ook kunnen leren en mogelijkheden ontdekken. Leren van het positieve, positief gedrag belonen. We zien dat er een grote fasering zit in de doorstroom van jongeren, van gebruiker tot vrijwilliger, tot werkgroep lid tot stagiaires en dat die doorgroei belangrijk is. Ook zien we dat jongeren in relatie tot hun omgeving in een win-win situatie moeten zien te komen, geven om iets te krijgen met als voorbeeld de skatebaan. Jongeren die een plek willen maar ook graag les geven aan de kinderen uit de buurt. De ruimte van mogelijkheden wordt vergroot als je ook iets geeft, groeien door delen, dit geldt ook voor vrijwilligers/werkgroep leden. Rond deze begrippen zoeken de jongeren(opbouw)- werkers samen met de stagiaires een nieuw thema voor 2012 en gaan ze met behulp van een netwerkanalyse ontdekken welke netwerken, mensen, mogelijkheden en verbindingen bij dat nieuwe thema betrokken zijn. 33

18 EDE BUITEN 34 Stills uit het filmpje Ede West 2010: Samenleven rond het Soembaplein Al meer dan 35 jaar is het Soembaplein een ontmoetingsplek voor jongeren. In de beginjaren waren het vooral autochtone jongeren, nu zijn het allochtone (vooral Turkse), die het plein bevolken. Er is een werkgroep waar jongeren van Soembaplein aan deelnemen (zie ook plan oud en nieuw). Een van de initiatieven van 2010 was het voorbereiden en bouwen van een tribune (zie netwerkanalyse jongeren). Zowel buurtbewoners als jongeren willen zich inzetten om ervoor te zorgen dat het Soembaplein een jongerenontmoetingsplek kan blijven. Werkgroep Soembaplein Hasan Kandemir, Serhat Içgüzarer en Ibrahim Çelik Sinds onze jeugdige leeftijd zijn wij actief betrokken bij het Soembaplein. Wat begon met het redden van het Soembaplein is uiteindelijk overgegaan op het verbeteren van het leefklimaat op en rondom het plein. Al van oudsher is Soembaplein een ontmoetingsplek geweest voor jongeren. Om dit karakter te behouden hebben we als werkgroep ons altijd sterk moeten maken. Samen met de verantwoordelijken vanuit Welstede en de gemeente Ede hebben we geparticipeerd aan verschillende projecten en activiteiten. Onze doelstelling is om een steentje bij te dragen aan de maatschappij met name voor jongeren die net dat kleine beetje begeleiding nodig hebben. Ook zij doorlopen het pad van het opgroeien tussen twee culturen, voor de een is het een verrijking voor de ander worsteling. Uiteindelijk vindt iedereen zijn eigen weg. Als we naar de huidige jongeren van Soembaplein kijken is het gedrag dat vertoond wordt herkenbaar voor ons. Wij kwamen in onze jeugdige leeftijd ook bijeen op het Soembaplein. Als werkgroep Soembaplein willen wij graag deze jongeren helpen zodat zij zich kunnen ontplooien tot waardevolle individuen. Wij hopen en verwachten om ook in de toekomst de benodigde steun te krijgen zodat we veel meer voor de jongeren van Soembaplein kunnen betekenen. Jongerenwerkers Steffen Hylkema en Jeroen Telders, opbouwwerker Anneke Vlijm Schakelen in de wijk en Ontdek je plek In 2011 zijn de jongerenwerkers, die werken in de buitengebieden van Ede begonnen met de thema s Schakelen in de wijk rond buurtcentrum de Schakel in Lunteren en Ontdek je plek, kennismaken met de(hang) plek van jongeren bij de visvijver in Bennekom. Daarmee zijn de stappen van het netwerkprogramma verkend. Door in gesprek te gaan rond deze thema s is met name het besef op gang gekomen dat je niet alleen werkt met jongeren, maar ook aan hun omgeving. Door werkverschuivingen liggen er nog enkele ideeën die leuk zijn om te noemen ook al zijn ze nog niet uitgevoerd: Een viswedstrijd met bewoners uit de buurt en daarmee een ontmoeting organiseren tussen de jongeren bij de visvijver en de buurt daaromheen. Buurtcentrum de Schakel als initiatieffabriek. De schakel als uitnodigende plek waar jongeren en andere bewoners met hun idee/initiatief naar toe kunnen komen. Ze vinden daar ondersteuning bij het verder uitwerken van hun initiatief of worden geholpen een netwerk op te bouwen rond hun initiatief. Najaar 2011 hebben de jongerenwerkers samen een nieuw thema gekozen, waar ze een jaar mee aan het werk gaan: Verantwoord gebruik van genotsmiddelen. Verantwoord gebruik van genotsmiddelen Wat doen de jongerenwerkers hiermee: Het gesprek op gang brengen rond het thema Verantwoord gebruik van genotsmiddelen. Netwerken verkennen en bij elkaar brengen (netwerkanalyse). Samenwerken en afstemmen met wat er al is, bijvoorbeeld het voorlichtingsprogramma over drugsgebruik. Initiatiefnemers rond dit thema opzoeken en stimuleren. Jongeren en ouderen uitnodigen om samen over dit thema in gesprek te gaan. De dialoog op gang brengen en in gesprek zijn met jongeren is waar jongerenwerkers in de buitengebieden veel aandacht aan willen besteden. De jongerenwerkers laten het thema het hele jaar terugkomen in alles wat ze doen met jongeren en hun omgeving. Tafelkleedjesgesprekken We gebruiken de tafelkleden om met viltstiften op te schrij-ven, niet alleen bij de netwerkanalyse maar ook om aanteke-ningen te maken bij gesprekken zoals de dialoog met jonge-ren en/of ouderen in de wijk. De werkwijze: Zet de tafels klaar met de tafelkleedjes en veel viltstiften. Maak groepjes van 6-8 personen. Schrijf het gespreksthema midden op het kleedje. Stel de vraag: wat komt er in je op als je dit thema ziet staan? Schrijf dat allemaal op, je gedachten en associaties. Er is niet één waarheid! Laat verschillen er zijn. Als iedereen klaar is met schrijven, nodig je uit om rond de tafel te lopen en alles te lezen. Nu gaan we uitwisselen en delen. Wees nieuwsgierig en stel vragen over wat je leest en nodig de aanwezigen uit dat ook te doen: jij hebt dit geschreven, kun je daar iets meer over vertellen? Wat wil je zeggen? Wat valt op? Nieuwe ideeën, initiatieven, gedachten schrijf je ook weer op het kleedje. 7 Nodig aanwezigen uit om het gesprek in eigen kring voort te zetten. Maak na afloop een foto van het kleedje en stuur iedereen digitaal het resultaat. Je kunt het tafelkleed ook ophangen, meenemen naar anderen of er later weer bijpakken. Wat maakt deze werkwijze aantrekkelijk: Je brengt diversiteit in beeld. Je laat gedachten naast elkaar bestaan, maar brengt ze wel bij elkaar. Soms is kreten opschrijven makkelijker dan iets zeggen, maar je doet hier beide. Iedereen kan het van verschillende kanten bekijken. Je kunt het lezen terwijl je in gesprek bent. Je hebt gelijk verslag. Het is leuk om te zien. Je kunt het ophangen, een foto van maken en digitaal verspreiden, als beeld gebruiken. 35

19 RENKUM BUURTMIX NA BRAINSTORMBIJEENKOMSTEN OKTOBER/NOVEMBER Een eerste beeld van buurtmix uit de 2x brainstormen met Buurtwerk (Niels, Francis, Julieck, Cilia), jongerenwerk (Eli), Programmacoördinator Kulturhus (Wies), Sportbuurtwerk (Patricia en Hans). Hallo, Gisteren hebben we (Sportbuurtwerk en jongerenwerk) deelgenomen aan een inspirerende Netwerkprogramma bijeenkomst. We hebben onder andere gekeken naar het organiseren van (sport)activiteiten tijdens Dorpsfeesten. De volgende naam kwam na een creatief uurtje naar voren: Buurtmix. We stellen ons voor dat we met Buurtmix een werkwijze gaan creëren die iedereen kan inzetten tijdens een dorpsfeest. Dat geeft voorlopig nog veel vragen die we graag samen met anderen uitwerken: - Hoe kan Buurtmix eruit zien? - Hoe kunnen sport en/of andere disciplines van Solidez de Buurtmix ondersteunen? - Hoe organiseren we dit binnen Solidez? Tijdens onze netwerkprogrammabijeenkomst merkten we dat jij vaak werd genoemd. Je hebt een groot netwerk in de buurt (gemeente breed), veel ideeën en bent creatief. We willen je daarom uitnodigen om in een open gesprek mee te denken en mee te bouwen aan Buurtmix op woensdag 12 oktober van uur bij Sportbuurtwerk. We hopen dat je kunt? groetjes Patricia en Hans Buurtmix moment van ontmoeting voor iedereen van de buurt (straat, wijk, kern) in de gemeente Renkum. De vraag voor een Buurtmix komt/ontstaat vanuit bewoners (sleutelfiguren) of via een buurtwerker, een producthouder van een dorpshuis, een programmacoördinator Kulturhus of via een jongerenwerker. Iedereen kan het initiatief nemen om een Buurtmix te organiseren. Buurtmix staat voor een bepaalde aanpak waarbij bewoners (sleutelfiguren), de wijkvereniging en/of dorpsplatform actief betrokken zijn, zodat iedereen van de buurt op een eigen manier in beweging komt in de voorbereiding en op de dag zelf. In die kern wordt een netwerkje gevormd van bewoners, programmacoördinator Kulturhus, producthouders dorpshuizen, buurtwerker, jongerenwerker en sportbuurtwerker. Gezamenlijk wordt gekeken hoe de Buurtmix op maat wordt ingevuld/georganiseerd vanuit verschillende disciplines. Het is belangrijk om te kijken wat leeft in de buurt en hoe daarop kan worden ingespeeld. Het jongerenwerk, buurtwerk, de producthouders dorpshuizen en de programmacoördinator Kulthurhus zorgen dat ze op de hoogte zijn. Voor de organisatie van een Buurtmix kijken de beroepskrachten die vanuit Solidez actief zijn in de buurt naar een geschikte locatie per kern binnen de gemeente Renkum. Er wordt ook gekeken welke vraag of welke problematiek er speelt in de buurt. De Buurtmix kan een middel zijn om deze vraag/problematiek in beweging te zetten, waardoor de leefbaarheid verbetert in de buurt. Het is de bedoeling dat na een eerste Buurtmix de buurt de Buurtmix als activiteit steeds meer zelfstandig oppakt, zodat er continuïteit ontstaat. Zo kunnen elk jaar nieuwe buurten in aanmerking komen voor een start met Buurtmix. Door de Buurtmix ontstaat een ontmoeting van de buurt zelf. De Buurtmix wordt door de buurt georganiseerd en uitgevoerd door middel van een mix van verschillende disciplines zoals: culturele activiteiten (dans, theater enz), sport-, spel- en klusactiviteiten met een gezellige invulling (eten, muziek, enz) in een straat, buurt/wijk, dorp/kern. Een Buurtmix kan georganiseerd worden in combinatie (aansluitend) met andere festiviteiten. De Buurtmix kan op zichzelf staan of kan aansluiten bij een bestaande activiteit vanuit de buurt. Er is een algemeen draaiboek (voor beroepskrachten) voor het inzetten van een Buurtmix. Per aanvraag is het de bedoeling dat dit draaiboek op maat wordt gemaakt door de professionals die vanuit Solidez in die buurt/kern actief zijn. De sportbuurtwerkers geven advies over Buurtmix en helpen het algemene draaiboek te vertalen naar de locale situatie zoals pr, faciliteiten die nodig zijn en advies over aanvragen van vergunning. Daarnaast zijn de sportbuurtwerkers in geval van sportactiviteiten beschikbaar voor het geven van toelichting op de werkwijze van de sport tijdens Buurtmix en het geven van advies over inzet mogelijkheden sport en spel kar, pannakooi of andere sport materialen. Bij enkele (speciale) sportactiviteiten zoals een sportinformatiemarkt of een toernooivorm van een bepaalde sport in de buurt tijdens de Buurtmix zullen de sportbuurtwerkers zelf betrokken zijn. De Buurtmix kan in elke kern 1x georganiseerd worden in de periode maart tot en met oktober. Het gaat om de kernen Doorwerth, Heveadorp, Wolfheze, Renkum/Heelsum en Oosterbeek. De Buurtmix kan per kalenderjaar 5x georganiseerd worden. De voorbereidingstijd van een beroepskracht van Solidez die actief is in de kern zal twee dagen zijn. De uitvoeringstijd van een beroepskracht zal een dag zijn en de evaluatie/afronding zal ook een dag zijn. Per beroepskracht die actief in het netwerk voor de Buurtmix is dit 4 dagen, 32 uur. Minimaal werken 3 collega's aan een Buurtmix. Een Buurtmix kost 96 uur. Daarnaast combineren de beroepskrachten ook andere taken met de Buurtmix. Buurtmix kan een begrip worden in de gemeente Renkum! 36 37

20 JONGERENWERK RENKUM Jongerenwerk: Julieck Hardijzer, Kevin Moorees, Eli van Balen, Lenie Diepenbroek Stagiaires: Kiki Miechels, Job Hardijzer Sportbuurtwerk: Patricia de Wit, Hans Kap Jongeren ondersteunen een betere versie van zichzelf te worden. Plek bieden waar jongeren terecht kunnen, ei kwijt kunnen. Er zijn voor jongeren, als duwtje in de rug. Eigen talent ontwikkelen. Net dat duwtje in de goede richting, zodat ze niet het verkeerde pad op gaan. Blijven leren van jongeren Iets bereiken met jongeren. Iets betekenen. Luisterend oor. Helpen en ondersteunen. Respect voor jongeren. Erkenning zonder macht. Respect krijgen door te geven en te communiceren Jongerenwerk binnenste buiten Jongeren leren zichzelf te redden. Er zijn voor jongeren en er zijn voor Renkum. Bouwen aan de goede naam van Renkum. Leuk om het dorp te helpen en daaraan te werken Trots op jongeren. Zien van jongeren Rolmodel zijn Zien dat jongeren weer terugkomen en bij je komen. Zien dat jongeren in en uit lopen en vragen stellen. Er zijn voor de dagelijkse dingen in het leven die jongeren nodig hebben. Makelaar tussen maatschappij en jongeren. Ouderwets leren communiceren. Affiniteit met jongeren. Expertise van het werken met jongeren nalaten aan de samenleving. Jongeren zichzelf laten ontwikkelen. Te ervaren dat ze meer in hun mars hebben dan ze laten zien. Ontwikkeling in beeld brengen. Jongeren triggeren en met jongeren filosoferen. Laten nadenken. Dingen via jongeren vanuit een ander perspectief zien Gemotiveerd houden van jongeren. Verantwoordelijk voor zichzelf en hun omgeving. Jongeren bewust van andere mensen. Eigen ervaring gebruiken. Een link zijn