REDENGEVENDE BESCHRIJVING GENDRINGEN WIEKENSEWEG 34-36

Transcriptie

1 gemeente : Oude IJsselstreek postcode + plaats : 7081 HS Gendringen straat + huisnr. : Wiekenseweg naam object : bescherming : gemeentelijk monument eigenaar/gebruiker(s) : kadastrale gegevens : oorspr. functie huidige functie : wonen : wonen bouwjaar : 1952 architect : architectenbureau C.A. van Riel, Gendringen bouwstijl/type : Delftse Schooltrant beschrijver : Monumenten Advies Bureau (drs. J.H.J. van Hest) datum beschr. : datum foto : / bronnen : bouwdossier Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers ( volgnr. 731) opmerking : Monumenten Advies Bureau blad 1

2 Typering: De uit 1952 daterende dubbele woning is gebouwd voor medewerkers van de naastgelegen voormalige zuivelfabriek, en vormgegeven in de trant van de Delftse School. Deze behoudende richting in de Nederlandse bouwkunst kwam al voor de oorlog op, waarbij een sturende rol is gespeeld door de Delftse hoogleraar M.J. Granpré-Molière. In de eerste decennia na de oorlog nam de Delftse School in de Wederopbouw een toonaangevende positie in. De betreffende architecten lieten zich inspireren door de klassieke Nederlandse bouwkunst, met de nadruk op bakstenen gevels en pannengedekte daken. Door de traditionalistische vormentaal zette de Delftse School zich af tegen de modernfunctionalistische ontwikkelingen, die vooral vanaf 1960 een steeds grotere rol zouden spelen. Karakteristiek voor het onderhavige bouwwerk is de opzet als een typisch Nederlands huis met bakstenen gevels en een met keramische pannen gedekt zadeldak. De voor de Delftse School kenmerkende ambachtelijke uitstraling wordt versterkt door de genuanceerde dakdekking. Verder heeft het ontwerp door de asymmetrische gevelindelingen en de gevarieerde positie van de voordeuren een levendig en gevarieerd karakter. Markant zijn de door de daklijst gestoken vensters en de van ijzeren sierbeugels voorziene goten. Een en ander weerspiegelt de verzorgde opzet van het ontwerp. Het was het in Gendringen gevestigde architectenbureau van C.A. van Riel dat deze dubbele dienstwoning ontwierp. Enig speurwerk levert vooralsnog slechts weinig gegevens op, maar Van Riel zou ook in Zuid-Afrika hebben gebouwd en hij zou in 1965 zijn overleden (Archiwijzer Bonas). Omdat de woningen in opdracht van de naastgelegen (toenmalige) zuivelfabriek zijn gebouwd en de fabriek zelf kort daarna is vernieuwd, is het aannemelijk dat Van Riel ook verantwoordelijk was voor de verbouwing van het fabriekscomplex. Historie en ligging De dubbele woning is gelegen aan de noordzijde van de Wiekenseweg, een straat die in het verlengde van de Grotestraat naar het buitengebied ten zuidwesten van Gendringen leidt. Hier ligt het bouwwerk net buiten de bebouwde kom, ten westen van de terreinen van een houtfabriek. De dubbele woning ligt op een bijbehorend terrein dat door een weide wordt gescheiden van de openbare weg. Een op de Wiekenseweg aansluitend toegangspad leidt langs deze weide naar de woningen. Behalve het fabriekscomplex bevinden zich in de directe omgeving uitgestrekte landbouwkavels en enige verspreide bebouwing. De woningen zijn met de voorgevel op de Wiekenseweg georiënteerd. Wat nu de naast de woningen gelegen houtfabriek is (Wiekenseweg 32) was van oorsprong een melkfabriek. In 1906 was hier de coöperatieve stoomzuivelfabriek Hameland gevestigd, ook wel bekend als de boterfabriek. In 1956 werd de fabriek ingrijpend verbouwd en uitgebreid, waardoor de in shakehands trant uitgevoerde bebouwing ontstond. Nadat de fabriek in 1970 was samengegaan met de Coberco, volgde twee jaar later de sluiting van deze locatie. Daarna vestigde er zich Van Dam Houtbewerking, een bedrijf dat later is overgenomen door de Gendringen Hout Groep. Als dienstwoning zijn de woningen op de nrs in samenhang met de zuivelfabriek gebouwd. Op nr. 36 woonde lange tijd de botermaker, en op nr. 34 de aan het ketelhuis verbonden machinist. In 1952 gaf de Coöp. Stoomzuivelfabriek Hameland de opdracht voor het bouwen van een dubbel woonhuis met schuurtjes. In de kopgevel van nr. 36 bevindt zich nog altijd een in dat jaar geplaatste stichtingssteen, gelegd door een voorzitter en een secretaris, vermoedelijk van het coöperatiebestuur. In de loop van de tijd zijn de ramen en deuren vernieuwd, maar het authentieke karakter bleef goed behouden. Bij nr. 36 staat een buiten de bescherming te houden vrijstaande schuur uit Monumenten Advies Bureau blad 2

3 Gebouw Plattegrond en opbouw De dubbele woning heeft een rechthoekige plattegrond en telt twee bouwlagen en zolders onder een gezamenlijk zadeldak met de nok evenwijdig aan de voorgevel. Het dak heeft een genuanceerde dekking, bestaande uit romaanse pannen. Midden en op de uiteinden van de nok bevindt zich een bakstenen schoorsteen. Er zijn houten bakgoten met ijzeren sierbeugels. Het metselwerk van de gevels bestaat uit bruine baksteen in een halfsteens verband met platvolle voegen. De kopgevels zijn voorzien van gemetselde schouders, die zijn doorgestoken langs de lengtegevels. Kozijnen, ramen en deuren zijn vernieuwd. Voorgevel Aan de voorzijde (z.) heeft het bouwwerk een schijnbaar symmetrische maar bij een nadere blik gevarieerde indeling. De vier assen brede gevel bevat in het midden twee woonkamervensters die licht uitkragen (vitrinevensters). Op de verdieping worden deze assen geaccentueerd door twee in de daklijst doorgestoken vensters met een timpaanachtige bovenzijde. De rechter woning bevat uiterst rechts de hoofdingang met voordeur, gevat onder een later toegevoegde luifel en omkaderd door een eenvoudige (later witgeverfde) sierlijst. Rechts hiervan en links erboven bevindt zich een klein venster. De linker woning heeft links zowel beneden als boven eveneens een klein venster, alsmede een kelderlicht. De gevel is hier op de bovenverdieping verlevendigd met een roodkeramische sierruit. Rechter zijgevel Op de rechter zijgevel sluit een éénlaags uitbouw met een zadeldak aan (opgezet als een schuurtje). Het dak heeft een dekking als voornoemd. Verder bevat de gevel hier zowel beneden als boven enkele vensters. Linker zijgevel Aan de linker zijde bevindt zich de hoofdingang van de woning op nr. 36. Rechts van de ingang een kalkstenen stichtingssteen met inscriptie: J.H. SCHMITZ-/-WICKERMANN-VOORZ./ H.B. BULTERMAN-SECR./ Zowel beneden als boven zijn er enkele vensters in een wisselend formaat. Achtergevel Rechts sluit op de achtergevel van nr. 36 een vergelijkbaar schuurtje aan als op nr. 34. Zowel beneden als boven zijn er gevelopeningen in wisselend formaat. Net als aan de voorzijde hebben de woningen op de verdieping een in de daklijst doorgestoken venster met een timpaanachtige bovenzijde. Interieur In de loop van de tijd ondergingen de woningen modernisering en is de indeling enigszins gewijzigd. Een toegangshalletje met trappenhuis leidt naar de verschillende vertrekken. Van de originele interieurelementen is vooral de houten sierbalustrade in het trappenhuis van de woningen van belang. Er zijn vlakhouten deuren, deels nog met bakelieten grepen. Overige Linksachter nr. 36 staat een ruime en vrijstaande (buiten de bescherming vallende) schuur. Monumenten Advies Bureau blad 3

4 Reden van plaatsing Architectuurhistorische criteria - Het pand heeft architectuurhistorische waarde als een karakteristiek voorbeeld van een dubbel woonhuis uit de periode kort na de Tweede Wereldoorlog. Karakteristiek is de voor de bouwperiode kenmerkende vormgeving in een op de behoudende Delftse School stoelende trant, met enkele markante motieven zoals door de daklijst gestoken vensters met een timpaanachtige beëindiging, enkele vitrinevensters en door sierbeugels gedragen goten. - Het ontwerp neemt een waardevolle plek in binnen het oeuvre van architect C.A. van Riel uit Gendringen. Alhoewel over deze architect vooralsnog slechts weinig gegevens voorhanden zijn, is hij van belang voor een helder beeld van de bouwgeschiedenis in de gemeente Oude IJsselstreek. Het ligt voor de hand dat hij ook verantwoordelijk was voor de verbouwing van de naast de woningen gelegen (toenmalige) zuivelfabriek (Wiekenseweg 32). - Het bouwwerk vertegenwoordigt esthetische kwaliteiten en wordt gekenmerkt door een zorgvuldig samengesteld ontwerp, met afwisselend kleur- en materiaalgebruik en gevarieerde gevelindelingen. De verzorgde opzet blijkt onder meer uit de genuanceerde dakdekking en een motief als de door sierbeugels gedragen goten. - Vooral in de hoofdvorm is het bouwwerk gaaf behouden gebleven. De detaillering van de gevelopeningen is evenwel gewijzigd, met gebruikmaking van niet-authentieke materialen. Toch is de authentieke opzet van dit markant en zorgvuldig vormgeven object goed herkenbaar gebleven, en is er sprake van een redelijk gaaf karakter. Stedenbouwkundige criteria - Tezamen met het naastgelegen historische fabriekscomplex maakt de dubbele woning deel uit van een waardevol ensemble met belangrijke beeldbepalende waarde. - Door de markante opzet vormt het object een waardevolle blikvanger binnen de in het buitengebied uitwaaierende bebouwing langs de Wiekenseweg. - De situationele waarde wordt versterkt door de vrijstaande en in het oog vallende ligging langs de achterzijde van een weide, in een door uitgestrekte landbouwkavels gedomineerde omgeving aan de rand van de bebouwde kom. Algemeen historische criteria - Het bouwwerk heeft cultuurhistorische waarde als een in samenhang met de naastgelegen voormalige zuivelfabriek gebouwde dubbele dienstwoning. In deze betekenis maakt het object deel uit van een voor de gemeente Oude IJsselstreek waardevol industrieel ensemble met enige zeldzaamheidswaarde. De cultuurhistorische waarde wordt versterkt doordat zich in de zijgevel van nr. 36 nog steeds een stichtingssteen met inscriptie bevindt. - Door zijn opzet en vormgeving weerspiegelt dit gaaf bewaard gebleven pand de contemporaine ideeën over de uitvoering van een in oorsprong voor medewerkers van een fabriek bedoelde dubbele dienstwoning. Monumenten Advies Bureau blad 4