Les 3 Landbouwlandschappen

Transcriptie

1 1 Les 3 Landbouwlandschappen 1. Soorten landbouw Aan de hand van onderstaand schema onderscheiden we een aantal vormen van landbouw: INFO 1 1 AKKERBOUW Akkerbouw is een vorm van landbouw waarbij men gewassen verbouwt op akkers, op afgegrensde stukken grond. Meestal verbouwt men per akker één gewas (monocultuur); soms ook meerdere gewassen, bijv. gerst en haver samen (mengcultuur of mengteelt). Men teelt veevoedergewassen (zoals bieten en rapen), voedselgewassen (zoals aardappelen en granen) en nijverheidsgewassen (zoals suikerbieten, bestemd voor de industrie). Landbouwgrond noemt men soms ook in cultuur gebrachte grond. 2 VEETEELT Veeteelt is het verzorgen, voeden en kweken van dieren zoals varkens, runderen en pluimvee. Intensieve veehouderij of bio-industrieindustrie is een vorm van veeteelt die wordt gekenmerkt door hun grote omvang en de vele dieren op een beperkte oppervlakte (vb legbatterijen) 3 GEMENGDE BEDRIJVEN Veeteelt en akkerbouw komen samen voor, waarbij de akkerbouw (voornamelijk veevoedergewassen) meestal in dienst staat van de veeteelt. 4 TUINBOUWBEDRIJVEN Tuinbouw is een vorm van landbouw, gekenmerkt door zeer intensieve verzorging van de gewassen (vaak zelfs van de afzonderlijke planten) en (meestal) het kunstmatig aanpassen van de teeltomstandigheden (veel serres, dit noemt men ook glascultuur). De tuinbouw bestaat voor een groot gedeelte uit groenteteelt; voorts worden tot de tuinbouw ook de fruitteelt, de (sier)boomteelt, de bloementeelt, de bloembollenteelt, de kruidenteelt, het winnen van tuinbouwzaden en het onderhouden van siertuinen gerekend. Tuinbouw is niet scherp van akkerbouw te onderscheiden. Het verschil tussen akkerbouw en tuinbouw is dat bij de akkerbouw in het algemeen minder zorg wordt besteed aan de individuele planten. 5 BOSBOUW Bosbouw is het aanleggen en beheren van bossen zodat men regelmatig hout kan winnen. De bossen hebben dikwijls ook een recreatieve functie.

2 2 2. landbouwlandschappen herkennen Welk type landbouwbedrijf wordt afgebeeld? Markeer ook de meest typische landschapselementen

3 3 Les 4 Landbouw in België 1. Landbouwstreken in België KAART 1 In ons kleine landje vertoont het landbouwlandschap vele verschillen. Men heeft ze ingedeeld op basis van de grondsoorten. Op vochtige en minder vruchtbare bodems laat men het vee los. Op de productiefste bodems doet men aan akkerbouw. Op bodems zonder landbouwwaarde laat men nog steeds bos groeien. Modernere teeltmethoden, efficiëntere meststoffen en betere drainage (= het overtollige water van de akkers laten vloeien) van de bodem zorgen er voor dat de landbouwer minder afhankelijk wordt van de bodem. Toch blijft door de traditie het karakter elke landbouwstreek behouden. Absolute cijfers (oppervlakte in km²) Totale oppervlakte Grondoppervlakte Landbouwgronden - akkerland - permanente weiden en grasland - andere landbouwgronden (a) Bossen en andere beboste gronden INFO Middelgrote landbouwbedrijven - Er zijn landbouwbedrijven (mei 2004), waarvan er slechts 2 % groter is dan 100 ha. - Gemiddelde grootte van de landbouwbedrijven: 21 ha (EU: 18,5 ha). - De Belgische landbouw stelt 3 % werknemers tewerk (of personen). Intensievere landbouw in het noordwesten - Vlaanderen verenigt een zanderige vlakte en polders, die van de zee gewonnen werden. Het is gericht op de industriële veeteelt, de teelt in serres, en groenteteelt. - De plateaus in het centrum zijn bestemd voor de grote teelten van tarwe, gerst, aardappel en suikerbiet. - De beboste Ardennen hebben enkele open plekken voor de veeteelt, meer bepaald voor de runderteelt. - De streek van Oost-België (Limburg, plateau van Herve) richt zich vooral op de productie van melk. INFO 3

4 4 OPDRACHTEN 1. Kaart 1 (p. 3) is een vereenvoudigd kaartje met de tien grote landbouwstreken in België. - Zoek in je atlas een kaart met de belangrijkste landbouwstreken. - Noteer de namen op de juiste plaats op kaart 1: Polders, Vlaamse zandstreek, Kempen, Zand- leemstreek, Leemstreek, Condroz, Fagne en Famenne, Luikse weidestreek, Ardennen, Jurastreek. - Kleur de stip die Sint-Niklaas voorstelt rood. Ik gebruik 2. Welke atlaskaarten gebruik je om... atlaskaart... a) het aandeel veeteelt in een gebied te onderzoeken?... b) het aandeel akkerbouw in een gebied te onderzoeken?... c) het aandeel tuinbouw in een gebied te onderzoeken?... d) het aandeel bosbouw in een gebied te onderzoeken? a) In welke landbouwstreken overweegt... veeteelt? akkerbouw? fruitteelt? groententeelt? bosbouw? b) Zoek ook telkens een verband met de bodemsoort. 4. Waarom vind je in het oosten van de Kempen vrij veel naaldbossen? De zaaier door Van Gogh Poëzie en landbouw

5 5 2. Een landbouwstreek in België: de Leemstreek 1. Het landbouwlandschap in de Leemstreek Over een groot deel van Midden-België strekt zich de Leemstreek uit. Het is de oudste en grootste akkerbouwstreek van ons land.het ligt bijna helamaal in het Franstalig landsgedeelte. Het plateaugebied wordt onderverdeeld in drie deelplateaus. grasland Op de akkers teelt men hoofdzakelijk suikerbieten, tarwe groenvoeder en gerst.. Suikerbieten worden oa verwerkt in de granen suikerraffinaderij van Tienen. Gewassen die verder verwerkt worden in fabrieken noemt men suikerbieten nijverheidsgewassen. Weiden nemen slechts 1/3 in van andere de beteelde oppervlakte. Het type landbouw wijzigt INFO 4 echter ook binnen de Leemstreek, onder invloed van de onderliggende bodemsoort. (zie opdracht p.5) tarwe 2. Verband met het reliëf De leemstreek ligt in Midden-België en maakt deel uit van de laagplateaus (met een hoogte tussen 50 en 200m). Het landschap is vlak tot zacht golvend en is dus ideaal voor de bewerking met grote en moderne landbouwmachines. Het lichtgolvende uitzicht van de streek werd veroorzaakt door de insnijding van de vele rivieren. (meanderende = slingerende en uitdiepende werking van het water) 3. Verband met de bodem Aangezien aan de oppervlakte vooral löss (aangewaaide fijne leem tijdens de laatste ijstijd) wordt aangetroffen, worden ze leemplateaus genoemd. De leemlaag ligt meestal op een doorlatende ondergrond, zand in het Brabantse plateau, krijt in het Haspengouws plateau. Enkel in het Henegouws plateau treffen we het (weinig doorlatende) klei aan als ondergrond. Het aandeel veeteelt verhoogt hierdoor in de Henegouwse leemstreek. De leembodem is uiterst vruchtbaar (en kan dus gebruikt worden voor veeleisende gewassen) doordat hij voldoende humus (resten van plantaardige en dierlijke stoffen) bevat, makkelijk te bewerken is en voldoende water en mineralen vasthoudt. Reliëfdoorsnede door de Leemstreek INFO 5

6 6 OPDRACHTEN 1. Uit welke drie deelplateaus bestaat de Leemstreek (van west naar oost)? Som een aantal typische landschapselementen op uit de Leemstreek. Gebruik de dia s van de presentatie (zie ook website), de afbeeldingen op de voorgaande pagina en onderstaande schets. Typische landschapselementen uit de Leemstreek 3. Welke ondergrond ligt er onder de leem in... Vul onderstaande tabel aan. ondergrond doorlatend gesteente? Henegouwen?... ja neen Brabant?... ja neen Haspengouw?... ja neen 4. Welk type landbouw zal in Henegouwen meer overheersen dan in Haspengouw? 5. Welke bijzondere kwaliteiten heeft een leemgrond op een ondergrond van krijt?

7 7 4. Verband met het klimaat INFO 6 De leemstreek kent, net zoals de rest van ons land, een koelgematigd klimaat met zachte winters. Het klimaat is een gunstige factor voor de intensieve akkerbouw. De oorspronkelijke vegetatie ligt aan de basis van de vruchtbare bodem (er wordt humus gevormd, door de ontbinding van het plantaardig materiaal. Let wel: dit is niet hetzelfde als compost). 5. Verband met de bevolkingsspreiding De Leemstreek ligt in een eerder dun bevolkte zone. Behalve in het Brabants deelplateau komt de dichtheid zelden boven de 75 inw/km². De bebouwing is vooral gespreid in het landschap, met typische gesloten vierkante hoeven. Open landschappen overwegen. Klimatogram van Leuven 6. Het belang van de Belgische landbouw in grafieken (zie opdracht 3, 4, 5, 6, 7 op p. 8) Evolutie van het aantal werkkrachten in de landbouw Verdeling van de akkerbouw (2000)

8 8 OPDRACHTEN 1. Welke natuurlijke plantengroei kwam er oorspronkelijk voor in Midden-België? België? (determineer info 6) 2. Verklaar de eerder kleine bevolkingsdichtheid in de Belgische leemgordel. 3. In welke Belgische landbouwstreken is er het meeste landbouwgrond? 4. Welke landbouwvorm overweegt in de streken met de kleinste landbouwoppervlakte? Geef een verklaring. 5. In welke Belgische landbouwstreek worden er het meeste nijverheidsgewassen geteeld? 6. Typeer de evolutie van het aantal mensen die actief zijn in de landbouw de laatste 20 jaar. Kan je hiervoor een verklaring geven? 7. Het aandeel akkerbouw in ons land is klein-gemiddeld-groot. Aardappelen-tarwe-bieten nemen hiervan het grootste deel voor hun rekening. 8. Synthese van een aantal kenmerken van de leemstreek. Kruis aan wat voorkomt in de Leemstreek. Corrigeer waar nodig. laagvlakte bodem die veel bemesting vraagt gemengde bedrijven in Henegouwen in Henegouwen ondergrond krijt zandbodem op de waterscheiding Maas-Schelde open landschap laagplateau zeer hoge opbrengst akkerbouwbedrijven in Haspengouw in Haspengouw ondergrond krijt leembodem volledig in stroomgebied van de Maas bevolkingsdichtheid > 500 inw/km²

9 9 Les 5 Landbouw in Europa 1. Landbouwstreken in Europa 1. Zie ICT-opdracht Tellus Missie Doelstellingen - Verschillende landbouwlandschappen in Europa herkennen. - Interview met een landbouwer. - Verscheidene producties leren kennen Facetkaart van de landbouw van Europa We bespreken vier verschillende landschappen uit Europa, namelijk Noord-, Zuid- en Oost-Europa. Ook de Europese berggebieden komen aan bod. Welk type landbouw komt vaak voor op plaats

10 10 Typeer elke streek in Europa, met behulp van de presentatie en je voorkennis door de ICT-opdracht, door te omschrijven... ❶ welk(e) landbouwtype(n) er meestal voorkomt. ❷ welke typische teelten er zoal voorkomen. ❸ wat de belangrijkste landschapselementen zijn. Zuid-Europa ❶ ❷ ❸ ❶ Noord-Europa ❷ ❸ ❶ Europese berggebieden ❷ ❸ ❶ Oost-Europa ❷ ❸

11 11 2. Een Europees landbouwlandschap: Mediterrane landbouw 1. Het landbouwlandschap aan de Middellandse Zee: Spanje Het mediterrane landbouwlandschap (landschap aan de Middellandse Zee) wordt gekenmerkt door olijventeelt, wijnbouw en teelt van citrusvruchten. 2. Verband met het reliëf Hoe studeer ik grote tekstblokken? We maken een onderscheid tussen de vlakke kustgebieden, de droogtelandbouw op de lagere bergflanken en landbouw op de hoger gelegen hellingen. 1 kustvlakten Aan de kusten en in de valleibodems (zoals die van de Ebro) overheerst een weelderige plantengroei met oa citrusvruchten, groenten en fruit. In de droogste maanden moet men gaan irrigeren. Men irrigeert op kleine schaal met grondwater uit putten of bronnen. Op een grotere schaal spaart men het regenwater op van de vochtige winter in stuwmeren. Tijdens de zomer wordt het water via kleine bevloeiingskanalen, verstuivers en sproeiers naar de akkers geleid. Rivierirrigatie wordt enkel toegepast in de buurt van grote rivieren (vb de Ebro en de Po in Italië). Deze vorm van irrigatie is belastend voor het milieu, want de opgeloste zouten blijven na verdamping op de bodem achter (het verzilten van de bodem) en verlagen hiermee de kwaliteit van de bodem. 2 de lagere bergflanken Op lager gelegen bergflanken is irrigatie niet meer mogelijk. Teelten die weinig neerslag nodig hebben, komen hier voor (vb granen, zonnebloemen, olijven en druiven). Er worden dikwijls terrassen aangelegd om de landbouw praktisch mogelijk te maken. Olijfgaarden worden in Zuid-Spanje massaal aangeplant. 3 de hoger gelegen hellingen De hoger gelegen hellingen waren vroeger allemaal bebost. Toen de landbouwoppervlakte moest stijgen om een hogere productie te kunnen verkrijgen, kapte men de bossen. De humusrijke bodem werd jaar na jaar verder uitgedroogd door de brandende zon, tot landbouw er onmogelijk werd. Grote delen van de bodem werden weggeërodeerd (zie 3. Verband met de bodem). Op deze gronden is enkel een niet-intensieve (= extensieve) veeteelt mogelijk. Vooral schapen en geiten komen hier voor. Herbebossingen zijn nu volop aan de gang. Tot voor kort verplaatste men het vee regelmatig. Tijdens de zomer werd het vee naar de hoger gelegen gebieden gebracht, tijdens de winter zocht men de warmere valleien op. Dieren werden soms verplaatst met de vrachtwagen of met de trein, en dit door grote delen van Spanje. Deze vorm van veeteelt noemt men transhumance, maar komt steeds minder en minder voor.

12 12 OPDRACHTEN In de Middellandse Zee-landbouw zijn er drie zones te onderscheiden. Probeer aan de hand van de foto s en het blokdiagram elk landschap te typeren. Kustvlakten Lagere bergflanken Hogere hellingen Maak een schema van deze les! 1. Een landbouwlandschap aan de Middellandse Zee Algemeen uitzicht = Verband met... a)... Wat? Hoe? Probleem? b)... Wat? Hoe? c)... Wat? Hoe? Probleem? problemen:... en Probleem?... Oplossing? Hoog?... Laag?...

13 13 3. Verband met de bodem De bodem in kustgebieden is vrij vruchtbaar door het fijne slib dat werd afgezet door zeeën en rivieren. Landinwaarts is de bodem te droog voor efficiënte landbouw, tenzij in de buurt van grote rivieren. Daar kan men immers irrigeren. Hét grote probleem hierbij is de verzilting van de bodem. Indien er niet professioneel met de bevloeiing wordt omgesprongen, betekent deze verzilting een zware belasting voor het milieu. Erosie is een groot probleem op de hoger gelegen bergflanken. De losse bodemgrond wordt er na hevige regenbuien en stormen weggevoerd, zodat er nu dikwijls enkel kale rotsen overblijven. 4. Verband met het klimaat Het warmgematigde klimaat is voor ons, toeristen, en, enorm aantrekkelijk. Jaarlijks komen honderdduizenden toeristen van de warme zomers (én winters). Voor de landbouw is het klimaat echter niet helemaal voordelig. Het klimaat is ervoor verantwoordelijk ordelijk dat de opbrengsten in Centraal-Spanje veel minder hoog zijn dan bij ons. De zomer in Spanje is heel warm en droog; ; de zomerdroogte is er de oorzaak dat het graan onvoldoende groeit. Aan de kustvlakten gaat men irrigeren. (zie 2.1) Op de Middellandse Zee-eilanden eilanden moet men de planten beschermen met stenen muurtjes tegen passaatwinden. Dit zijn krachtige winden die in het noordelijk halfrond dikwijls uit het noordoosten komen. 5. Verband met de bevolkingsspreiding zie opdracht p Het belang van de Europese landbouw in grafieken (Uitbreiding) INFO 9 INFO 10

14 14 OPDRACHTEN 1. Hieronder zie je een aantal afbeeldingen uit het Middellandse Zeegebied. Ze tonen oplossingen voor hinderende factoren voor de landbouw. Vul bijgaand schema aan. Probleem? Oplossing? 2. Ga op de volgende figuur na hoe men de helling tot een trapvormig profiel omwerkt! - Vul in de kadertjes in: uitgegraven deel en opvulling. - Kleur het nieuwe profiel met horizontale trappen (terrassen) rood. - Welke voordelen heeft de aanleg van terrassen? 3. Welke delen van Spanje zijn... dichtbevolkt? meer dan 100 inwoners/km²)? dunbevolkt? (minder dan 10 inwoners/km²)? 4. Atlasoefening 1. Overtrek de grens van Spanje met rood. 2. Kleur de rivieren Guadalquivir, Ebro, Taag, Duero (Douro) blauw en benoem. 3. Schrijf Madrid, Bilbao, Valencia, Malaga en Sevilla in de juiste kader. 4. Kleur de gebieden waar hoofdzakelijk mediterrane gewassen geteeld worden, geel; waar geïrrigeerd wordt, oranje 5. In welk deel van Spanje komt de extensieve veeteelt het vaakst voor?......

15 15 Les 6 Milieueffecten van de landbouw 1. Erosiegevaar in de leemstreek INFO 11 Erosie is de verplaatsing van los bodemmateriaal onder invloed van de zwaartekracht, de wind, water of ijs. In de Belgische leemstreek is erosie door water het invloedrijkst. Hoe oplossen? - aanleggen van dammen (stro en/of aarde) - aanleggen van grasstroken - aanleggen van buffergrachten - contourploegen: meeploegen met de hoogtelijnen mee - de akkers zo minimaal mogelijk bewerken - tussengewas zaaien 2. Verwoestijning in mediterrane gebieden Verwoestijning is het ontstaan van nieuwe woestijngebieden door klimaatsverandering of door menselijke invloeden. De redenen van deze voortschrijdende woestijnvorming zijn overbegrazing, overcultivering, ontbossing, bosbranden, slechte irrigatiemethodes en het veranderende (opwarmende) klimaat. Het "droge" Spanje kent soms een aaneenschakeling van droge jaren waarin gemiddeld veel te weinig regen valt. Ongeveer 40% van de Spaanse grond is nu al te droog en dat percentage wordt steeds groter. Nauw verbonden met het watertekort (mee in de hand gewerkt door het kappen van de vegetatie) en de grote hoeveelheden neerslag als het een keer regent, is het grote probleem van de erosie waardoor jaarlijks miljoen tonnen aarde van de bergen waaien of gespoeld worden. Verwoestijning (=desertificatie) komt vooral in Murcia, Andalusië, Aragón, Castilië en Valencia. De situatie in het Middellandse Zeegebied wordt stilaan dramatisch. Als oorzaak wijst men de intensieve olijventeelt aan, die in stand wordt gehouden en zelfs nog aangezwengeld wordt door het subsidiegeld van de Europese Unie. Italië, Spanje, Portugal en Griekenland zijn samen verantwoordelijk voor 80% van de wereldproductie van olijfolie. De plantages worden nog steeds uitgebreid en overvloedig geïrrigeerd, ook als er watertekorten zijn. Ontbossing, nodig om olijfbomen aan te planten, is een belangrijke oorzaak van het versneld verdwijnen van vruchtbare bodemlagen.

16 16 OPDRACHTEN 1. Welke vorm van erosie herken je op de afbeeldingen? 2. Welke oplossingen worden in dit erosiebestrijdingsplan voor de gemeente Gingelom voorgesteld? 3. Videofragment Bodemerosie in de streek van Almeria (7 52 ) - Noteer welke vormen van bodemerosie je waarneemt. - Verklaar de volgende begrippen. Sierras Badlands Mergel Verzilting Braakliggen - Wat wordt er massaal geteeld in de serres aan de kusten nabij Almeria? - Waarom is het aanplanten van olijfbomen op ontboste hellingen nadelig? - Welke voordelen bieden grote keien op de akkers? - Welke rol hebben de schapen in de verwoestijning?

17 17 Doelstellingen Les 3 Landbouwlandschappen Kennen Verschillende landbouwtypes omschrijven Onderscheid tussen akker- en tuinbouw verklaren Begrippen: monocultuur, mengcultuur, bio-industrie, glascultuur Les 4 Landbouw in België Kennen Het bodemgebruik in de belangrijkste landbouwstreken van België omschrijven. Het verband tussen de landbouw in de leemstreek en de bodem, reliëf, klimaat en de bevolkingsspreiding omschrijven. begrippen: löss, humus, nijverheidsgewassen Verband vinden tussen landbouwtype en onderliggende bodemsoort Les 5 Landbouw in Europa Kennen Het bodemgebruik, typische gewassen en landschapselementen omschrijven in Oost-, Zuid-, en Noord-Europa en in Europese berggebieden. Het verband tussen de landbouw aan de Middellandse Zee en de bodem, reliëf, klimaat en de bevolkingsspreiding omschrijven. Menselijk ingrijpen in kustvlakten en hellingen (ten voordele van de landbouw) omschrijven. Begrippen: erosie, terrassen, verzilting, transhumance, extensieve veeteelt Les 6 Milieueffecten van de landbouw Kennen Oorzaken voor erosie en verwoestijning opsommen Oplossingen voor milieuproblemen door landbouw opsommen Begrippen: verwoestijning, erosie, geulerosie, ravijnerosie, berm, contourploegen, colluvium Kunnen Landbouwlandschappen kunnen typeren en herkennen (op afbeeldingen) Kunnen Landbouwkaart van België aanvullen met behulp van de atlas. Verband tussen streekgebonden landbouwtypes en bodemsoort verklaren. Een typisch landbouwlandschap uit de leemstreek beschrijven. De Leemstreek nauwkeurig situeren op de facetkaart van de landbouw (+onderverdeling in deelplateaus) Bodemkaart van de leemstreek lezen (zie info 5) Grafieken en tabellen lezen ivm de Belgische landbouw (uitbreiding) Omschrijven welke Belgische landbouwstreek jij zou kiezen voor een bepaalde teelt Kunnen Landbouwkaart van Europa aanvullen met behulp van de atlas. Landbouwlandschappen uit Europa herkennen. Mediterrane landbouwlandschappen typeren (+ onderscheid kunnen maken tussen kust, binnenland en gebergten) Op kaarten de Mediterrane landbouw kunnen ontleden Grafieken en tabellen lezen ivm de Europese landbouw (uitbreiding) Kunnen Erosietypes herkennen op afbeeldingen. Bekijk zeker ook de website voor extra toepassingen. Leerstof trimester 1 - Hoofdstuk 1: Landschap en kaart - Hoofdstuk 2: Landbouw in België en Europa Niet vergeten op het examen: atlas, rekenmachine, een aantal kleurpotloden (op examen niet kleuren met fluostiften) en je gezond verstand. Studeer aan de hand van de doelstellingen bij elk hoofdstuk. Je mag de atlas voor het hele examen gebruiken.