Vaste Tweede Kamer Commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid t.a.v. mevrouw A. Schut-Welkzijn Postbus EA Den Haag

Transcriptie

1 Bezoekadres Landelijke Cliëntenraad Bezuidenhoutseweg AW Den Haag Landelijke Cliëntenraad, postbus 95966, 2509 CZ Den Haag Vaste Tweede Kamer Commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid t.a.v. mevrouw A. Schut-Welkzijn Postbus EA Den Haag Den Haag, 16 september 2015 Betreft: Initiatiefnota Activering uit de arbeidsongeschiktheid Referentie: LCR/ /GvdM/BH Geachte mevrouw Schut, U heeft een initiatiefnota geschreven over activering uit arbeidsongeschiktheid en deze aan uw collega s voorgelegd. Op 28 september aanstaande vindt er een notaoverleg plaats over uw initiatiefnota. Tot nu toe zijn de mensen om wie het gaat nog niet gehoord. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) heeft daarom besloten een ongevraagd advies aan u voor te leggen waar de mensen die het betreft ook baat bij zullen hebben. Een activerend beleid bij arbeidsongeschiktheid dient ertoe te leiden dat mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering aan het werk zijn in plaats van dat zij alleen een uitkering ontvangen. De LCR vindt dat mensen die kunnen werken het beste af zijn met een loon in plaats van een uitkering. Het is onze overtuiging dat uw initiatief daar niet voldoende toe leidt. Dat zien we al een beetje terug in de naam van uw nota Activering uit de arbeidsongeschiktheid. Het accent in uw nota ligt sterk op geen uitkering en dan maar zien of je aan het werk komt. Dat kan en moet anders. De LCR kan het overigens op een centraal punt met u eens zijn: mensen die eenmaal tot de groep WGA behoren, moeten we daar niet zomaar laten zitten. Wat moet er in de ogen van de LCR dan wel gebeuren? De LCR bepleit dat er gerichter aandacht moet komen voor de groep WGA Vanuit de ervaringen en behoeftes van de mensen om wie het gaat en op basis van de APE-rapporten, Duurzaam niet-duurzaam? (2013) en WGA verdiepingsonderzoek (2015).

2 De LCR adviseert voor mensen uit de WGA groep het volgende beleid: 1. Na de eerste twee jaar ziekte (de wachttijd WIA) komt er een vervolgwachttijd WGA van twee jaar voor de groep. Er wordt een plan opgesteld. In die twee jaar wordt activerende begeleiding geboden, die bestaat uit: a. Herstelcoaching. Mensen worden begeleid bij hun herstelproces en bij de (geleidelijke) inzet van re-integratie. b. Geïntegreerde trajecten zorg/werk. De Herstelcoach ondersteunt de cliënten bij de inzet van instrumenten die op hen zijn toegesneden. We vinden het noodzakelijk dat wordt gekomen tot een integrale begeleiding van zorg (revalidatie) en arbeid. Die benaderingen zijn over het algemeen veel werkzamer. c. Gerichte vergroting arbeidsmarktkansen. Naast medische belemmeringen beschikken de meeste mensen niet over een startkwalificatie en kunnen zij hun arbeidservaring niet goed inzetten in werk wat zij wel kunnen. De Herstelcoach begeleidt hen hierbij. 2. Als na twee jaar WGA wachttijd nog steeds sprake is van volledige arbeidsongeschiktheid en de gezondheidsproblemen nog niet zijn verbeterd of nog steeds om langdurende behandeling vragen, wordt ervan uit gegaan dat die persoon volledig en duurzaam arbeidsongeschikt is en in aanmerking komt voor de IVA. 3. Als na twee jaar WGA wachttijd sprake is van toegenomen arbeidsgeschiktheid (35- en 35-80), wordt nog twee jaar een gewenningsuitkering verstrekt. 4. De verplichting van een herstelplan en de inzet van een Herstelcoach en geïntegreerde trajecten zorg/werk worden zowel een publieke als private verplichting. De eigen risicodragers nemen dat zelf op zich. UWV toetst na 2 jaar WGA wachttijd of de werkgever afdoende inspanningen heeft ondernomen. Oorspronkelijke werkgevers krijgen een terugnameverplichting voor mensen waarvan de arbeidsmogelijkheden zijn toegenomen. Als er geen mogelijkheden in het bedrijf zijn, wordt werk bij een andere werkgever georganiseerd. Hoe eerder, hoe sneller de WIA-premie daalt. Als een werkgever zorgt dat de werknemer daadwerkelijk en voor langere tijd zijn toegenomen verdiencapaciteit via werk invult, wordt de premie WGA extra verlaagd. 5. Bij vangnetters is door de modernisering ZW het belang van terugkaar in werk van werkgevers (tijdelijke dienstverbanden en uitzendbureaus) ook groter geworden. Daarom wordt ook de eigen risicodrager verplicht Herstelcoaching en re-integratie in te zetten in de wachttijd WGA. Werkgevers en uitzendbureaus kunnen hun premie verlagen door snel re-integratie in te zetten en ervoor te zorgen dat de ex-werknemer met toegenomen verdiencapaciteit daadwerkelijk werkt. Dat wordt beloond met een lagere premie. 2

3 6. Er komt een uitgebreider flankerend en stimulerend beleid. Eigen risicodragers dienen, als de cliënt daarom vraagt, de re-integratie via een IRO te bekostigen. Er moeten meer mogelijkheden komen voor op en omscholing. Met sectoren kunnen plannen worden gemaakt om juist deze groep extra te faciliteren echt aan het werk te zijn. De (ex)werknemer werkt mee aan zijn re-integratie,onder dezelfde soort condities als in de Wet Verbetering Poortwachter. Indien de (ex)werknemer meent dat het werkt niet past bij de belastbaarheid, kan een deskundigenoordeel worden gevraagd. Tot slot moet een werkgever ook voor deze groep ondersteuning kunnen krijgen om het werk eventueel te kunnen carven of creëren. De argumentatie van de LCR voor dit beleid treft u hieronder puntsgewijs aan. Ad 1 Mensen die na twee jaar niet duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn moeten niet worden losgelaten. Dat verkleint hun kansen op herstel en terugkeer. De Herstelcoach spreekt met de cliënt over de voortgang van het herstel en of er aanvullend op revalidatie de arbeidsinzetbaarheid kan worden vergroot. Bijvoorbeeld via passend vrijwilligerswerk, dagbesteding of re-integratie. Cliënt en Herstelcoach stellen hiervoor een gezamenlijk wettelijk verplicht plan op. Er is een Herstelcoach nodig omdat de begeleiding geen claimaspecten kent maar ook niet past in het werkbedrijf. Het Werkbedrijf is primair gericht op plaatsen op de arbeidsmarkt en niet het begeleiden van mensen met herstelvragen. En de aanpak is gericht op plaatsing bij de oude werkgever. In uw initiatiefnota worden mensen nog altijd aan hun lot overgelaten De LCR vindt dit geen juiste keuze. Hoe langer we wachten met de inzet voor ondersteuning, hoe lager de kansen op werk worden. In uw nota wordt pas na een herbeoordeling bezien, hoe aan werk wordt gekomen. Dat wordt vooral vormgegeven via een effectieve sollicitatieplicht. De LCR zet in op vroegtijdige ondersteuning, waarbij op dat moment een sollicitatieplicht nog helemaal niet zinvol is vanwege volledige arbeidsongeschiktheid. De LCR mist in uw initiatiefnota de verbinding met wat er in de zorgsector gebeurt. De LCR vindt dat toewerken naar werk al tijdens de revalidatie gestart moet worden. Het inzicht dat dit veel effectiever is wordt steeds meer onderschreven. Onderzoeken wijzen ook uit dat dit effectiever is. IPS is een van de weinige methodieken voor mensen met ernstige psychiatrische problematiek die evidence based is en ook in Nederland geleidelijk wordt geïntroduceerd. Zet die dan ook in voor deze groep. Bijna de helft van de WGA groep heeft immers te kampen met psychische aandoeningen. En ontwikkel gelijksoortige integrale ondersteuning voor mensen met aandoeningen als bijvoorbeeld Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH). De LCR mist al deze perspectieven voor mensen in uw initiatiefnota. 3

4 Ad 2 De LCR wil de norm van de IVA verduidelijken. Uit het APE-rapport Duurzaam niet-duurzaam? blijkt dat de uitvoering stoeit met de beoordeling van de duurzaamheid. Voor de belanghebbenden is deze positie ook erg onzeker als die te lang duurt. Het uitsluiten van herstel is vaak niet mogelijk, maar dat is niet hetzelfde als een realistische kans op herstel. De LCR stelt dat wanneer iemand vier jaar lang (twee jaar wachttijd WIA en twee jaar WGA ) nog altijd volledig arbeidsongeschikt is, er sprake is van duurzame volledig arbeidsongeschiktheid. We moeten mensen op enig moment ook hun inkomenszekerheid geven. Langer aanhouden van een besluit hierover heeft ook geen zin omdat iemand dan minimaal vier jaar door gezondheidsproblemen uit het arbeidsproces is. Maar als mensen toch op een later moment willen proberen om aan het werk te komen, kunnen zij ondersteuning krijgen van de Herstelcoach van UWV. Die beziet of er mogelijkheden zijn. Mocht dit leiden tot betaald werk of ZZP-schap, worden de inkomsten verrekend met de uitkering. De LCR schat in dat het hier bescheiden groep met bescheiden inkomsten zal betreffen. In uw initiatiefnota wordt te veel verondersteld dat de groep WGA onterecht in de WGA verblijft en een groot deel best kan werken. De LCR wijst er op dat APE heeft berekend dat meer structureel een aanzienlijk deel een IVA-uitkering zal krijgen (30%). Een ander deel zal uitstromen als gepensioneerde. Het is terecht dat we kijken hoe we de groep die toegenomen arbeidsgeschikt wordt het beste aan werk kunnen brengen. Uit het APE-onderzoek blijkt ook dat mensen in de WGA meestal meerdere belemmeringen hebben in hun functioneren. Het heeft volgens de LCR geen zin om langer te wachten dan in totaal vier jaar. De de kans op IVA-instroom neemt toe naar gelang mensen in de WGA verblijven en hun herstelkans wordt er alleen maar kleiner op (APE). De LCR legt het moment van beoordelen nu op vier jaar na eerste ziektedag en dat maakt een einde aan de onduidelijkheid rond duurzaamheid. Gevolg is een iets snellere instroom in de IVA. Maar structureel is de stijging daardoor niet veel hoger. Daar staat tegenover dat de WGA aanzienlijk zal dalen. De LCR wijst erop dat een wat hoger aantal IVA-gerechtigden en een lager aantal WGA past binnen de prognoses die bij het wetsvoorstel zijn gemaakt. Daar werd uitgegaan van IVA-uitkeringen in 2010, dat waren er in werkelijkheid maar

5 Ad 3 Een andere uitslag van de vier jaar beoordeling WGA is dat er sprake is van gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid, leidend tot een WGA of minder dan 35%. Bij de meeste cliënten zullen, samen met een Herstelcoach, al stappen gezet zijn om de het herstel te combineren met vergroting van benutbare mogelijkheden en arbeidsmarktkansen. De LCR adviseert de gewenningsbijdrage na herbeoordeling te handhaven. In de eerste plaats om mensen die net weer lucht hebben om wat te ondernemen richting de arbeidsmarkt wat meer tijd te geven. Trajecten zullen meer dan normaal tijd in beslag nemen. Werkgevers kunnen langer zoeken naar mogelijkheden in het bedrijf. Belangrijk is ook dat de uitkering de basis biedt voor Herstelcoaching die langer doorloopt. De LCR meent dat het uitzicht op beëindiging van de gewenningsbijdrage voldoende prikkel geeft om aan het werk te gaan. Zeker met goede begeleiding en werkgevers die zich inzetten. De LCR vindt uw argument voor afschaffing van de gewenningsbijdrage niet valide. U stelt dat mensen een onterechte uitkering krijgen omdat ze feitelijk niet meer volledig arbeidsongeschikt zijn. Dat is nu precies het oogmerk van de gewenningsbijdrage. De LCR vraagt extra aandacht voor de groep -35% WGA na herbeoordeling. Deze groep is over het algemeen al een zorgenkind, zeker als zij vangnetter zijn geweest. Relatief veel van hen werken uiteindelijk niet. Dat komt ook door gebrek aan ondersteuning (slechts 15% krijgt re-integratieondersteuning, APE). De groep die pas later na vier jaar minder dan 35% arbeidongeschikt wordt heeft intussen een nog grotere achterstand opgelopen. Volledigheidshalve wijzen we erop dat deze groep nog steeds met een aantal forse beperkingen te maken kan hebben. Na de WGA komt een beperkt deel in de WW. UWV kan hen op basis van die wet geen ondersteuning bieden. Een deel komt in de bijstand of wordt nugger. Er is bij gemeenten geen enkele prioriteit voor deze groep. Daarom stelt de LCR voor de Herstelcoach de groep die na vier jaar WGA minder dan 35% arbeidsongeschiktheid wordt voor nog in ieder geval een jaar begeleiding te laten bieden, in het publieke en private domein, al dan niet gebruik makend van het UWV-Werkbedrijf of de oorspronkelijke werkgever. Ongeacht de uitkeringssituatie. UWV en gemeenten kunnen in ieder geval afspraken maken over de aspecten die noodzakelijk zijn bij de Participatiewet. Hoe dat kan met eigen risicodragers is een punt waarover nader advies moet worden gevraagd aan de STAR en VNG. Na afronding van de ingezette acties uit het Herstelplan is de gemeente aan zet. 5

6 Ad 4 De ondersteuning in de twee wachtjaren WGA geldt zowel voor mensen die in het publieke als het private stelsel ondersteund worden. Dit is een verplichting die gelijk staat aan de verplichtingen van de Wet Verbetering Poortwachter. Eigen risicodragers WGA hebben er ook belang bij om re-integreren tot stand te brengen. Hetet risico WGA duurt immers tien jaar. Maar zij calculeren nu te conservatief, waardoor onvoldoende op re-integratie wordt ingezet. Door de termijn WGA te beperken zijn de kosten lager. Maar daartegenover staat een grotere verplichting en stimulering om mensen ook echt aan het werk te krijgen. Als de cliënt na de WGA-wachttijd blijkt te kunnen werken maar er zijn daartoe geen inspanningen verricht wordt de werkgever opgedragen nog een jaar lang een WGA uitkering te betalen. In uw initiatiefnota wordt ook het financiële belang van de werkgever naar voren gebracht. Het voorstel van de LCR voorziet erin dat die lasten van uitkering sterk dalen en de kosten van herbeoordeling nauwelijks toenemen. Wat wel van de werkgever wordt verlangd is dat hij daadwerkelijk investeert. Via de Herstelcoach, via de inzet van ondersteuning naast herstel en (geïntegreerde) re-integratietrajecten. Bovendien kan de werkgever mensen die binnen vier jaar toch arbeidsongeschikt(er) en fit zijn alsnog terugnemen in het eigen bedrijf of helpen plaatsen in een ander bedrijf. De LCR wil de werkgever financieel belonen als deze mensen in de resterende WGA- tijd als eigen risicodrager aan het werk weet te helpen. Bijvoorbeeld door een korting op de WGA-premie. Dan loont inzet op re-integratie voor beide partijen en is het stelsel daadwerkelijk activerend in termen van resultaat. Ad 5 De vangnetters vormen een groep die extra aandacht vraagt. De ondersteuning van deze groep moet in de eerste twee jaar na uitval worden geïntensiveerd zowel publiek als bij eigen risicodragers. De LCR zal hierop terug komen zodra de evaluatierapporten over de modernisering ZW beschikbaar zijn. In ieder geval geldt hier tevens dat de werkgever, eigen risicodrager of niet, een groot belang heeft om de arbeidsgeschiktheid te bevorderen. Ad 6 De LCR vindt de inzet om mensen ook daadwerkelijk geactiveerd te hebben hard nodig. We weten allemaal dat de arbeidsmarkt nog niet inclusief is. Daarom kunnen we deze groep mensen niet helemaal zelf verantwoordelijk maken voor het vinden van werk. Naast een betere verantwoordelijkheidsverdeling (zie 4) wil de LCR extra stimulerende maatregelen, zoals: - De werkgever stelt op verzoek van zijn zieke werknemer een IRO ter beschikking. - Er moeten meer mogelijkheden worden gecreëerd voor op- en omscholing. Voor veel mensen is het oude werk niet meer mogelijk. Scholing wordt nauwelijks meer ingezet. 6

7 Desnoods introduceren we scholing opnieuw als voorziening (zoals in het verleden het geval was in de arbeidsongeschiktheidswetgeving) als ook blijkt dat sectorfondsen hier niet actief op inspelen. - Mensen met meer beperkingen hebben meer mogelijkheden via het carven ofcreëren van geschikt werk binnen arbeidsorganisaties (anders organiseren en aanpassen van werk en taken in functies). Werkgevers moeten naast de doelgroep van de banenafspraak advies kunnen krijgen van de werkgeverservicepunten als het om de WGA-groep gaat. - Er moet meer kennis komen over re-integratietrajecten waar behandeling/zorg en reintegratie hand in hand gaan. De methodiek IPS is bewezen effectief en het inzicht dat meer integrale benaderingen leidt tot grotere arbeidsparticipatie wordt in steeds bredere kring gedeeld. Daarom moet de overheid subiet starten met experimenten voor bijvoorbeeld mensen met een hersenletsel waar die integrale begeleiding wordt uitgevoerd en onderzocht of dat effectief is. De LCR bepleit de stimulering hiervan, maar krijgt hier bij het ministerie weinig steun voor. Er zijn verschillende doelstellingen die in het plan van de persoon met een WGA gesteld kunnen worden om de mogelijkheden van herstel en re-integratie maximaal te benutten. De LCR adviseert hier aan de ene kant maatwerk, maar andere kant een systematische aanpak. Daarmee kan goed worden geëvalueerd of en welke Hersteltrajecten werkzaam zijn en waar ze nog verder verbeterd kunnen worden. Wij zien uw reactie op onze adviezen met belangstelling tegemoet. Met vriendelijke groet, Gerrit van der Meer Voorzitter c.c. Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de heer L. Asscher Lid Raad van Bestuur UWV, de heer F. Paling Leden van de Vaste Tweede Kamer Commissie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Samenstelling Landelijke Cliëntenraad Landelijke cliëntenorganisaties: Vakcentrale voor Professionals / Christelijk Nationaal Vakverbond (VCP/CNV), Ieder(in) (vertegenwoordiger mensen met lichamelijke beperkingen), Ieder(in) (vertegenwoordiger mensen met verstandelijke beperkingen), Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, publieke sector), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, private sector), Vertegenwoordiger organisaties van Minderheden (SMN, IOT), Landelijk Platform GGz/LOC, Vertegenwoordigers van cliëntenraden: cliëntenraden SVB en UWV. Vertegenwoordigers van de gemeentelijke cliëntenparticipatie: Mobility, cliëntenraden G4, vertegenwoordiger Dak- en thuislozen. 7