Colofon PASTOE 2 PROJECT: OPDRACHTGEVER: ONTWERP: FINANCIEEL ADVIES: BOUWKOSTEN: DATUM: STATUS: COPYRIGHTS:

Transcriptie

1 P A S T O E

2 Colofon PROJECT: Haalbaarheidsstudie herontwikkeling Pastoefabriek in Utrecht OPDRACHTGEVER: Pastoefabriek Utrecht Rotsoord CL Utrecht ONTWERP: bureau SLA architectuur en stedenbouw Elektronstraat AP Amsterdam info@bureausla.nl tel FINANCIEEL ADVIES: Vast Janszen Ingrid Janszen Jacob Mosselstraat RD Den Haag info@vastjanszen.nl tel BOUWKOSTEN: W.J.M. Meijer Staalstraat KG Oss wmconsult@planet.nl tel DATUM: 3 oktober 2007 maart 2008 (toevoeging modellen) STATUS: definitief COPYRIGHTS: - Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de auteurs. - Niets uit deze uitgave mag worden gewijzigd zonder schriftelijke toestemming van de auteurs. PASTOE 2

3 Inhoud 1. Inleiding 2. Aanleiding en Wensen 2. Utrecht en Rotsoord 4. Ambitie en Functies 5. Principes ontwerp 6. Scenario 1 7. Scenario Model Model Model 3 8. Literatuur 9. Curriculum Vitae Separate bijlage: - Financiële bijlage bij de haalbaarheidsstudie herontwikkeling Pastoefabriek in Utrecht. 1. Inleiding In opdracht van de directeur van UMS Pastoe, de heer H. Scheltens, is ons gevraagd een onderzoek te verrichten naar de toekomst voor de bestaande complexen van de Pastoe fabrieken. Dit haalbaarheidsonderzoek voorziet in behoud van diverse functies van UMS Pastoe zoals die nu in het complex zijn ondergebracht, met aanvulling van functies die de kwaliteiten van Pastoe - duurzaamheid, kwaliteit, innovatie en engagement - versterken. In het onderzoek wordt nadrukkelijk stilgestaan bij de financiële haalbaarheid van een herontwikkeling. In het verlengde van de wensen van UMS Pastoe en de gemeente Utrecht is in dit haalbaarheidsonderzoek invulling gegeven aan de herontwikkeling van de Pastoefabriek. Deze opdracht is uitgevoerd door Vast Janszen, Ingrid Janszen, in samenwerking met bureau SLA (architectuur en stedenbouw) en WMConsult: een projectmanager/vastgoeddeskundige in samenwerking met een architectenbureau en een kostendeskundige. Voor een uitgebreide omschrijving van de samenwerkende bureau s wordt verwezen naar de bijgevoegde CV s in de bijlagen. Ingrid Janszen maart PASTOE

4 2. Aanleiding en Wensen Meubelfabriek UMS Pastoe is sinds 1913 gevestigd aan Rotsoord 3 langs de Vaartsche Rijn en nabij het centrum van Utrecht. Als gevolg van flexibilisering van de meubelproductie is het ruimtebeslag door de Pastoefabriek in het complex van gebouwen in de loop der jaren teruggebracht. De ruimte die hierdoor is ontstaan is op initiatief van de Pastoefabriek in gebruik gegeven aan gerelateerde organisaties zoals het Dutch Design Center, het Dutch Design Center Initiative, Post Amsterdam en Utrecht Manifest. Deze organisaties versterken de missie van Pastoe: engagement voor design vanuit duurzaamheid, kwaliteit en innovatie. Nu het moment nadert waarop de volledige meubelproductie aan de rand van Utrecht kan worden gesitueerd en vrijwel tegelijkertijd nieuwe plannen worden ontwikkeld voor de wijk Hoograven, waarin de Pastoe Fabriek gelegen is, is de vraag naar een passende bestemming voor het complex van gebouwen aan het Rotsoord actueel. Aangegeven is dat door uitplaatsing van de productielijn het resterende ruimtebeslag van de Pastoefabriek met gelieerde organisaties in de toekomst ongeveer m2 bvo zal beslaan. Het gebied Rotsoord (de rode lijn) is één van de weinige grote authentieke industriële complexen in de binnenstad van Utrecht. Impressies van het nieuwe treinstation aan de noordrand van Rotsoord. Bij de herbestemming van de vrijkomende ruimten is van belang, aldus de opdrachtgever, uiteenlopende functies in het complex te huisvesten. Functies die de mission statement van Pastoe uitdragen, ondersteunen en die de verschillende fases van industriële ontwikkeling die hun sporen in de gebouwen hebben nagelaten respecteren. Functies met een nadruk op vooruitstrevende Nederlandse vormgeving en consequente productontwikkeling, zich bewust van de betekenis van schaarste. Het woord én het concept Fabriek dient dan ook bij voorkeur gehandhaafd te blijven. Een Fabiek met een nadruk op de ontwikkeling van kennis, de vernieuwing van processen en de implementatie van zowel ambachtelijke als wetenschappelijke expertise in onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten, waarbij de bezoeker geen toeschouwer, maar deelnemer is. Samenwerking tussen cultuur en bedrijfsleven, tussen onderzoeker en kunstenaar en tussen producenten en consumenten. Een transparant podium waarop allerlei partijen kennis, ervaring, vakmanschap en ideeën uitwisselen in een maakproces dat uiteindelijk moet bijdragen aan economische, culturele en sociale vernieuwing. Een denk- en maakproces van een hoogwaardig product dat zichtbaar, hoorbaar en/of beleefbaar wordt gemaakt voor de ogen van het publiek. Het nieuwe productiemilieu van de Pastoe Fabriek is experimenteel en innovatief, duurzaam en kwalitatief hoogwaardig. De Pastoe Fabriek wil dát podium, die omgeving voor het maakproces bieden. Aldus de mission statement van Pastoe (juli 2006). PASTOE 4

5 3. Utrecht en Rotsoord Wensen van de gemeente Utrecht voor Rotsoord Het gebied Rotsoord wordt begrensd door de Vaartsche Rijn, de spoorlijn, de Briljantlaan en de Diamantweg, uitgebreid met de locatie ROC Utrecht langs de Vaartsche Rijn aan de Onyxweg. Het gebied staat op een keerpunt, veroorzaakt door de komst van het Randstadspoorstation Vaartsche Rijn in combinatie met een halte voor de HOV in 2014, en het feit dat enkele bedrijven in Rotsoord willen verhuizen naar een voor hen gunstiger locatie. Het gebied, direct gelegen aan de zuidkant van het centrum van Utrecht, komt in aanmerking voor een overloopgebied van het centrum. Het centrum van een stad die blijft groeien terwijl de ruimte schaars is. Op zoek naar gebieden waar die groei wel kan plaatsvinden is het oog gevallen op Rotsoord, in het verlengde van de toeristische aanloop- en aanvaarroute langs Ooster- en Westerkade, Het Ledig Erf, het Museumkwartier en de Oude Gracht. De ligging van Rotsoord, de aanwezigheid van divers waardevol industrieel erfgoed waaronder de Loods Witteveen op Heuveloord 17, de watertoren, de arbeiderswoningen ernaast op Heuveloord 27, de voormalige wasserij Staatsen op Rotsoord 13 en de villa Staatsen op Rotsoord 24, het beeldbepalende karakter en de kracht van Pastoe op Rotsoord 3, samen met de behoefte aan een sociaal maatschappelijke impuls in de wijk Hoograven/Tolsteeg bieden alle mogelijkheden de creatieve en culturele functies van Utrecht te versterken. Bovendien heeft de gemeente tot doel een deel van de binnenstedelijke woningbouwopgave in Hoograven te realiseren en de route langs de Vaartsche Rijn openbaar te maken en aantrekkelijk voor verblijf. De openbare ruimte langs de Vaartsche Rijn van Vicona tot Pastoe wordt dan ook ingericht als één grote pleinachtige ruimte waarop diverse gebouwen staan, aldus de ontwikkelingsstrategie van de gemeente van 20 december In navolging van Richard Florida (Professor of Business and Creativity at the Rotman School of Management, University of Toronto, en voorheen verbonden aan The George Mason University, Carnegie Mellon University, Harvard and MIT), die bekendheid kreeg door zijn publicaties over de creatieve klasse en de rol van deze groep in stedelijke ontwikkeling en economische groei, geloven wij in de potentie van de stad en deze plek. Aan de hand van de Bohemian index van Florida, oftewel de omvang van de creatieve klasse in een stad, heeft de gemeente Utrecht alle potentie in zich om de stedelijke ontwikkeling ook op deze plek met de daarbij behorende groei aan werkgelegenheid in gang te zetten. Van de Nederlandse steden is Utrecht de stad met in verhouding het hoogste aandeel inwoners met een creatief beroep: 33% (aldus de Atlas voor Gemeenten 2004). Een gebied dat gekenmerkt wordt door de fameuze drie T s van Florida: Technology, Talent en Tolerantie. In een studie naar de mogelijkheden van het Weena in Rotterdam (2007) zijn hier de T s van Trekker (lees Pastoe), Transfer (oftewel uitwisseling) en Trots aan toegevoegd. Met de nadruk op creatief en cultureel, in combinatie met de mission statement van Pastoe is gekozen voor een herontwikkeling en herinvulling van Pastoe zoals omschreven in de volgende paragraaf. CS CS CS HKU catherijneconvent HKU DOM PASTOE catherijneconvent HKU HKU aorta pastoe ddc ddc-i pastoe ddc ddc-i DOM dom speelklok/pierement spoorwegmuseum aorta sterrenwacht universiteitsmuseum centraal museum DOM dom speelklok/pierement HKU universiteitsmuseum centraal museum spoorwegmuseum sterrenwacht HKU rietveld schröder De ligging van Pastoe ten opzicht van de Dom en het Centraal Station. Pastoe ligt dicht bij culturele instellingen als musea, HKU of Aorta. De meeste organisaties zijn binnen de stadsgracht gehuisvest. Pastoe ligt er net buiten. rietveld schröder Het nieuwe treinstation ligt precies tussen Pastoe en het Museumkwartier in. 5 PASTOE

6 Links: In een aantal van de in dit boekwerk gepresenteerde modellen wordt de toegankelijkheid naar het water vergroot. Meer nog dan in de Ruimtelijke Visie Rotsoord wordt het contact de Vaartsche Rijn vergroot. De maquettefoto is van het ontwerp voor scenario II - model 1. PASTOE 6

7 vondellaan vondellaan westerkande oosterkade albatrosstraat westerkande oosterkade albatrosstraat pelikaanstraat pelikaanstraat reyer anslosstraat reyer anslosstraat oude baden-powellweg oude baden-powellweg pieter bernagiestraat pieter bernagiestraat helling helling baden-powellweg baden-powellweg croesestraat amaliastraat vaartsche rijn briljantlaan tolsteegplantsoen croesestraat amaliastraat vaartsche rijn briljantlaan tolsteegplantsoen mijdrechtstraat jutfaseweg heuveloord rotsoord saffierstraat mijdrechtstraat jutfaseweg heuveloord rotsoord saffierstraat waalstraat volkerakstraat onyxweg vaartserijnstraat hoogravenseweg rotsoord diamantweg julianaweg aquamarijnlaan w.a. vultostraat briljantlaan smaragdplein agaatlaan waalstraat N m volkerakstraat onyxweg vaartserijnstraat hoogravenseweg rotsoord diamantweg julianaweg aquamarijnlaan w.a. vultostraat briljantlaan smaragdplein agaatlaan N m Links: De situatie van Rotsoord nu. Rotsoord is vooral een binnenstedelijk bedrijventerrein. Bebouwing en open ruimten wisselen elkaar op ongeordende wijze af. Rechts: De toekomst van Rotsoord volgens de Ruimtelijke Visie Rotsoord van de Gemeente Utrecht (2005): Doel is een avontuurlijke mix van functies te realiseren. Rotsoord zal zich ontwikkelen als creatieve en culturele hotspot. 7 PASTOE

8 Referentiebeelden: Het nieuwe Design Centre bij Zeche Zollverein in Essen, museum De Pont in Tilburg, restaurant Amsterdam op het GWL-terrein in Amsterdam. Hergebruik van en toevoegingen aan getransformeerde fabriekscomplexen. LOOK FEEL & TOUCH PASTOE 8

9 4. Ambitie en Functie Bij de herbestemming van oude en nieuwe ruimten in het Pastoe complex is het van belang uiteenlopende functies te huisvesten binnen één gemeenschappelijk doel: het uitdragen van vooruitstrevende Nederlandse vormgeving. Dit uitdragen kan op verschillende manieren: door ontwerp, productie, experiment, onderwijs, onderzoek, ontwikkeling, implementatie of vernieuwing. Zowel ambacht als wetenschap, podium als studiecel krijgen in de Pastoefabriek een plaats. De bezoeker is zoveel mogelijk een deelnemer aan het vormgevingsproces. Tentoonstelling, winkel, educatie en manifestatie zijn allemaal uitdrukkingen van hoogwaardige vormgeving. Zelfs wonen op de Pastoefabriek staat in het teken van vooruitstrevende Nederlandse vormgeving. Achtereenvolgens worden - in willekeurige volgorde - een aantal functies benoemd die binnen de Pastoe-ambitie een fysieke plek in de fabriek zouden kunnen krijgen. De ruimtelijke uitwerking van deze functies wordt in het volgende hoofdstuk getoond. ROUTE Door het complex loopt een openbare route, die over het water gaat en de Jutfaseweg met Rotsoord verbindt. De weg is bestemd voor voetgangers en fietsers. De begane grond van de route is transparant. Er bevinden zich winkels, tentoonstellingsruimtes, een café, een restaurant en een HKU postgraduate leerstoel aan deze straat. Met bootjes is Pastoe goed bereikbaar vanuit de hele stad. Er is ruim gelegenheid om aan te meren. Met het maken van de route wordt Pastoe vanzelfsprekend het fysieke centrum van Rotsoord. HKU Refentiebeelden: Museum in Graz van Peter Cook, en een tijdelijk theehuis van Toyo Ito in de Serpentine Gallery. Het museum als nieuwe omgang met schaaldaken, het paviljoen laat zien dat ook kleine gebouwen een statement kunnen zijn. Een bouwdeel wordt bestemd voor het Innovative Media Design Lab van de HKU. De bezoeker is welkom in de hoge entreehal, die expositieruimte en testruimte is. In het gebouw wordt postgraduate onderwijs gegeven en vinden workshops voor experts plaats. Kinderen hebben speciale zaterdagen. Het gebouw zelf is een designstatement. De begane grond is twee lagen hoog. DDC STATISCH In de grote vijftiger jaren hal kan het DDC beter en overzichtelijker gehuisvest worden. Het noorder licht is optimaal, de ligging op de begane grond toegankelijk. Vanaf nu kun je er ook design kopen. Een aanvulling op het DDC concept is het DDC DYNAMISCH. 9 PASTOE LOOK FEEL & TOUCH

10 Rerentiebeelden: Zitten in de Verkadefabriek in s Hertogenbosh, video-eten in Club 11 in Amsterdam, een workshop en lezing in het MediaLab in Amsterdam. Oude complexen met nieuwe invulling, en vooral: vooruitstrevende nieuwe functies. LOOK FEEL & TOUCH PASTOE 10

11 DDC DYNAMISCH Alle vergaderruimten en business lounges op de begane grond van alle gebouwen maken gebruik van de meubelen uit de DDC collectie. Hier is DDC in actie. Design is hier niet iets waar je naar kijkt, waar je over praat, of waar je diep over nadenkt. Design is iets om te gebruiken. Betere promotie van goed design is niet denkbaar. Er verschillende werkomgevingen ingericht, waar bezoekers kunnen afspreken om elkaar te ontmoeten en elkaar te inspireren. PROEF PASTOE Bij Proef Pastoe kun je eten en drinken. Het grote terras aan het water geeft ruimte voor veel bezoekers, bootjes en voetgangers. In Proef Pastoe maak je kennis met het fenomeen Eetontwerp. URBAN LIVING APPARTMENTS Het complex is levendig, ook op uren met weinig publiek. Er wonen mensen die aan huis werken, of een werkruimte in het complex gebruiken. Wonen en werken gaat vloeiend in elkaar over. Het complex wordt een kleine design stad. BIBLIOTHEEK Een bibliotheek voor design. Gelieerd aan het HKU kunnen designliefhebbers hier onderzoek doen, seminars voorbereiden of grasduinen in een mooie collectie design-media. Zeche Zollverein in Essen: een van de grootste nieuwe culturele clusters in Europa in een getransformeerd mijncomplex. GUEST HOUSES Het complex wordt gebruikt voor seminars, congressen en bijeenkomsten. Deelnemers en gasten worden ondergebracht in guest houses. De faciliteiten worden gekoppeld aan guest studio s, zodat buitenlandse bezoekers ook voor langere tijd kunnen werken (short stay facilities). Er is permanent een designer in residence, zoals ook het Stimuleringsfonds voor de architectuur gastateliers heeft in Berlijn en New York. THEATER In het theater vinden op meerdere avonden in de week voorstellingen plaats: theater, film, dans of muziek. Het theater wordt ook gebruikt voor congressen, seminars en andere design bijeenkomsten. 11 PASTOE LOOK FEEL & TOUCH

12 Rerentiebeelden: Werkruimten in de Winkelhaak in Antwerpen en de Caballerofabriek in Den Haag. PASTOE 12

13 MEET & CREATE Bij Pastoe kun je elkaar ontmoeten voor creatieve uitwisseling. Dit kan op verschillende manieren. In workshops onder leiding van experts (Mediamatic Amsterdam), ongedwongen ontmoetingen in het DDC Dynamic of Proef Pastoe, door kinderen in de Design Factory (Villa Zebra) of toevallig door een ontmoeting met andere design addicts. De Utrechtse Pecha Kucha bijeenkomsten worden hier gehouden. Op deze avonden krijgen mensen de kans om met 20 beelden van 20 seconden anderen te inspireren. Speed dating met ideeën. SEMINAR SPACES Er zijn grote en kleinere zalen voor seminars en expert-meetings. Kleine groepen kunnen elkaar ontmoeten in het voormalig ketelhuis, grotere gezelschappen komen bijeen in het theatercomplex. URBAN LIVING OFFICES Een groot deel van het complex wordt gebruikt door kleinere creatieve bedrijven. In Utrecht is er grote behoefte aan kleine en middelgrote werkruimten (bron: gemeente Utrecht). De werkruimten bevinden zich voornamelijk in de gebouwen waar nu het DDC is gehuisvest. Deze gebouwen lenen zich uitstekend voor transformatie naar werkruimten. Het gebouw en de werkruimten zijn transparant gebouwd. Er zijn hoge vides met veel licht. Vanaf de begane grond zijn de werkruimten goed zichtbaar. Alle binnengevels in het gebouw zijn transparant. Overhead faciliteiten worden gedeeld: portier, secretariaat en vergaderruimten worden gemeenschappelijk gebruikt. Het huidige Dutch Design Center in het oudste deel van de Pastoe fabriek. EXPERT HOUSE In de voormalige MOT toren komt een bijzonder appartement. Dit appartement heeft vooral licht van boven. Het karakter van de zware massieve bakstenen toren wordt behouden en versterkt met kleine ronde ramen, die s avonds het binnenlicht mysterieus laten zien. 13 PASTOE

14 Het bestaande Pastoe fabriekencomplex. Uiterst links wordt gebruikt door de motorclub. Het complex is in de loop der jaren volgebouwd. De historische bijlage laat zien hoe. De grijze gebouwen worden gesloopt. De bouwkundige massa is minimaal, of cultuurhistorisch van minder belang. De afzonderlijke bouwmassa s komen weer duidelijk in beeld. De rode gebouwen worden herontwikkeld: het ontwerp hiervan wordt gegeven in scenario I. PASTOE 14

15 5. Uitgangspunten ontwerp Naast het opruimen en beleefbaar maken van het bestaande complex worden nieuwe toevoegingen gemaakt in scenario 2. Er komt verblijfsruimte aan het water, er is ruimte voor nieuwe functies en de fabriek is goed bereikbaar. In scenario 2, modellen 1 en 2, worden nieuwe wandel- en fietsroutes gemaakt door bestaande routes in het complex te herstellen en nieuwe toevoegingen hierop te laten aansluiten. Scenario 2 model 3 vormt hierop een uitzondering, zoals in de volgende pagina s zal blijken. 15 PASTOE

16 6. Scenario I In scenario I, het scenario voor de korte termijn, worden de bouwdelen A, B en L geheel en bouwdelen J en K gedeeltelijk gesloopt. Ter plaatse van de bouwdelen A en B worden tijdelijk parkeerplaatsen ingericht ten behoeve van de huurders van het complex en de toekomstige eigenaren van de woningen. De bestaande en nieuwe situatie zijn links weergegeven. De bestaande situatie met nummering van de bouwdelen. Het huidige complex van bijna m2 bvo gaat als gevolg van sloop terug naar m2 en wordt uitgebreid met 16 appartementen (ca m2 bvo). Er worden ongeveer 60 parkeerplaatsen gerealiseerd. Door het slopen van cultuurhistorisch minder relevante bouwdelen komen de oorspronkelijke bouwmassa s van de Pastoe fabriek weer in beeld. Zo is het oudste bouwdeel van de fabriek, gebouw J, nu geheel opgenomen in het massieve bouwblok. Na opruimen van later aangeplakte toevoegingen komt het gebouw weer in beeld. Er ontstaat een binnengebied dat voor ontsluiting van de afzonderlijke bouwdelen zorgt. Aan het binnengebied komen veel glazen gevels, zodat bezoekers duidelijker zien wat er in het complex gebeurt. Scenario I: Waardevolle bouwdelen worden herontwikkeld en goed ontsloten. scenario 1 BVO oudbouw nieuwbouw Begane Grond m2 103 m2 1e verdieping m2 0 2e verdieping m2 0 3e verdieping m2 4e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 1 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m2 836 m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m2 4e verdieping m2 5e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 PASTOE 16

17 Vanaf de straat is er zicht op het water. Door nieuwe glazen gevels op de begane grond te maken ontstaan etalages en is er zicht op de achterliggende functies. Het gebouw is niet meer anoniem. Links het theater, rechts de productiehal uit Deze binnenstraat loopt parallel aan het water en is voor een deel in de bestaande situatie reeds voorhanden. 17 PASTOE scenario I: Impressies na herontwikkeling

18 6. BIJLAGE: Oppervlakten A B C D E F J K I H L G K F L G F L G B Oppervlakten (m² BVO) begane grond: Gebouwdeel A 665 Gebouwdeel B 746 Gebouwdeel C 176 Gebouwdeel D 81 Gebouwdeel E 49 Gebouwdeel F 635 Gebouwdeel G 1680 Gebouwdeel H 1656 Gebouwdeel I 287 Gebouwdeel J 138 Gebouwdeel K 75 Gebouwdeel L 529 SUBTOTAAL 6717 Oppervlakten (m² BVO) eerste verdieping: Gebouwdeel B 30 Gebouwdeel F 537 Gebouwdeel G 1668 Gebouwdeel K 73 Gebouwdeel L 403 SUBTOTAAL 2711 Oppervlakten (m² BVO) tweede verdieping: Gebouwdeel F 537 Gebouwdeel G 1630 Gebouwdeel L 296 SUBTOTAAL 2463 TOTAAL OPPERVLAKTE M² bvo oppervlakten Pastoe bestaande toestand Oppervlakten inventarisatie Pastoe fabriek, Utrecht - Bureau SLA Amsterdam PASTOE 18

19 C D E F F F A B J I H K G J K G G B Oppervlakten (m² BVO) begane grond: Gebouwdeel A 0 Gebouwdeel B 0 Gebouwdeel C 176 Gebouwdeel D 81 Gebouwdeel E 0 Gebouwdeel F 534 Gebouwdeel G 1570 Gebouwdeel H 1656 Gebouwdeel I 287 Gebouwdeel J 75 Gebouwdeel K 82 Oppervlakten (m² BVO) eerste verdieping: Gebouwdeel B 30 Gebouwdeel F 537 Gebouwdeel G 1658 Gebouwdeel J 73 Gebouwdeel K 82 Oppervlakten (m² BVO) tweede verdieping: Gebouwdeel F 537 Gebouwdeel G 1621 Gebouwdeel L 0 SUBTOTAAL 4461 SUBTOTAAL 2380 SUBTOTAAL 2158 TOTAAL OPPERVLAKTE M² bvo 8999 (verschil = 2892) Oppervlakten 19 PASTOE inventarisatie na ingreep Pastoe fabriek, Utrecht oppervlakten - Pastoe Bureau na sloop SLA Amsterdam

20 N JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN 7 cafe galerie 87m² bvo winkelruimten vrij indeelbaar 576m² bvo restaurant 345m² 184m² bvo 4 2 foyer 103m² bvo congres / theater zaal 377m² bvo sprinkler hal 6 kunsthal 1690m² bvo 1 3 conferentieruimte 1177m² HEUVELOORD wonen 33m² bvo 5 ROTSOORD ROTSOORD scenario I: begane grond schaal 1:500 PASTOE 20

21 N 61m² 42m² 42m² 29m² cafe seminar ruimte 22m² 45m² 47m² 50m² hal 6 exporuimte 1522m² wonen 33m² bvo 21 PASTOE scenario I: eerste verdieping schaal 1:500

22 N 60m² 42m² 28m² expert house 88m² 47m² 48m² exporuimte 1522m² scenario I: tweede verdieping schaal 1:500 PASTOE 22

23 N expert house 160 m2 A6: 95 m2 A5: 120 m2 GH1: 70 m2 A4: 125 m2 GH2: 60 m2 A3: 115 m2 A2: 95 m2 A1: 95 m2 23 PASTOE scenario I: derde verdieping schaal 1:500

24 N A13: 180 m2 A12: 150 m2 A11: 115 m2 A10: 95 m2 A9: 80 m2 A8: 80 m2 A7: 100 m2 scenario I: vierde verdieping schaal 1:500 PASTOE 24

25 N 25 PASTOE scenario I: dakaanzicht schaal 1:500

26 7. Scenario II Voor scenario II, het scenario voor de langere termijn, zijn drie modellen uitgewerkt. Net als in scenario I worden de bouwdelen A, B en L geheel en bouwdelen J en K gedeeltelijk gesloopt. Ter plaatse van de bouwdelen A en B worden nu één of meerdere nieuwe bouwblokken gerealiseerd. De bouwblokken verschillen in grootte, functie en ambitie. De tijdelijke parkeerplaatsen van scenario I komen te vervallen: de drie hier geschetste modellen krijgen ieder een ondergrondse parkeergarage met ongeveer 270 plaatsen Scenario II - model 1. scenario 1 BVO oudbouw nieuwbouw Begane Grond m2 103 m2 1e verdieping m2 0 2e verdieping m2 0 3e verdieping m2 4e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 1 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m2 836 m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m2 4e verdieping m2 5e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 In model 1 worden nieuwe wandel- en fietsroutes gemaakt door bestaande routes in het complex te herstellen en nieuwe toevoegingen hierop te laten aansluiten. De bestaande bebouwing van het Pastoe complex wordt, na herstel van de binnenstraten en sloop van de overbodige bouwdelen, in grote lijnen herontwikkeld als in scenario 1. De nieuwbouw bestaat uit losse bouwdelen waarin verschillende functies zijn ondergebracht: cultuur, onderwijs, restaurants, vergaderfaciliteiten en woningen. De losse bouwdelen richten zich in maat en schaal op de bestaande bebouwing van de Pastoefabriek, maar kennen een nieuwe, eigentijdse vormgeving. De begane grond van alle nieuwe gebouwen is openbaar. Hier bevinden zich tentoonstellingsruimten, winkels en horeca. De relatie met het water wordt zoveel mogelijk geoptimaliseerd. Er is een groot terras en de nieuwbouw ligt hier op de begane grond terug. Er is veel (semi-) openbare ruimte. Voor de toegang naar het theater ligt een plein en ook de wandel- en fietsroute is ruim van opzet. Een nieuwe brug verbindt Pastoe over de Vaartsche Rijn met de overkant. De brug is georiënteerd op het karakteristieke witte huis aan de Jutfaseweg, waardoor de route een (bescheiden) monumentaal karakter krijgt. De functies in de verschillende bouwdelen worden in de plattegronden op de volgende pagina s duidelijk. scenario 2, model 2 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m m2 2e verdieping m m2 3e verdieping 0 m m2 4e verdieping m2 5e verdieping m2 6e verdieping m2 7e verdieping m2 8e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 3 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 PASTOE 26

27 De nieuwe toevoegingen gaan een zinvolle relatie aan met het bestaande Pastoe-complex en het water. Er ontstaat een rondgang waarin verschillende functies liggen: van educatie tot winkel, van restaurant tot congrescentrum. Een nieuwe brug verbindt Pastoe met de overkant. De brug is alleen voor voetgangers en fietsers. We staan hier op het terras onder het uitkragende bouwdeel en kijken richting de bestaande Pastoe fabriek. Van links naar rechts zien we woningen met een winkel op de begane grond, het theater met foyer in de bestaande bebouwing, de HKU postdoc opleiding en helemaal rechts de gevel van het restaurant. 27 PASTOE scenario 2 - model 1: Impressies van de nieuwbouw

28 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N 7 facilitaire ruimte 345m² terras / plein commercieel 170 m² bvo winkel ruimte 184m² bvo galerie 87m² bvo winkelruimten vrij indeelbaar 576m² bvo restaurant 300m² bvo 4 2 foyer 103m² bvo congres / theater zaal 377m² bvo sprinkler keuken / bar hal 10 hal 6 expo centre 409m² bvo 9 hku entree + expo 482m² bvo 8 kunsthal 1690m² bvo 1 3 conferentieruimte 1177m² HEUVELOORD cafe 68m² bvo wonen 33m² bvo 5 ROTSOORD ROTSOORD scenario II - model 1: begane grond schaal 1:500 PASTOE 28

29 N woning 130 m² gbo woning 130 m² gbo seminar ruimte seminar ruimte 61m² 42m² 42m² 29m² 22m² 45m² 47m² 50m² hal 6 exporuimte 1522m² expo centre 434m² bvo wonen 33m² bvo 29 PASTOE scenario II - model 1: eerste verdieping schaal 1:500

30 N woning 130 m² gbo woning 130 m² gbo expert house 60m² 42m² 28m² 88m² 47m² 48m² restaurant 300m² bvo expo centre 434m² bvo exporuimte 1522m² cafe 68m² bvo scenario II - model 1: tweede verdieping schaal 1:500 PASTOE 30

31 N E6 E5 woning 130 m² gbo woning 130 m² gbo expert house 160 m2 A6: 95 m2 A5: 120 m2 E4 woningen E1 t/m E11 ieder ca. 140 m2 E3 GH1: 70 m2 E2 E1 A4: 125 m2 lokaal lokaal lokaal GH2: 60 m2 lokaal HKU per laag 700m² bvo lokaal lokaal lokaal A3: 115 m2 lokaal A2: 95 m2 A1: 95 m2 31 PASTOE scenario II - model 1: derde verdieping schaal 1:500

32 N E6 E7 woning 130 m² gbo woning 130 m² gbo E5 E8 A13: 180 m2 E4 E9 E3 E10 E2 E11 A12: 150 m2 E1 E12 A11: 115 m2 lokaal lokaal lokaal lokaal HKU per laag 700m² bvo lokaal A10: 95 m2 A9: 80 m2 lokaal lokaal lokaal A8: 80 m2 A7: 100 m2 scenario II - model 1: vierde verdieping schaal 1:500 PASTOE 32

33 N E7 woning 130 m² gbo woning 130 m² gbo E8 E9 E10 woningen E1 t/m E11 ieder ca. 140 m2 E11 woning E12 ca. 100 m2 lokaal lokaal lokaal lokaal HKU per laag 700m² bvo lokaal lokaal lokaal lokaal 33 PASTOE scenario II - model 1: vijfde verdieping schaal 1:500

34 N scenario II - model 1: dakaanzicht schaal 1:500 PASTOE 34

35 N a 3400m² parkeren = +/- 135 parkeerplaatsen 35 PASTOE scenario II - model 1: kelderverdieping schaal 1:500

36 scenario II - model 1: impressie gevelaanzichten schaal 1:500 PASTOE 36

37 37 PASTOE scenario II - model 1: impressie gevelaanzichten schaal 1:500

38 scenario II - model 1: maquettefoto PASTOE 38

39 Functies begane grond: Functies eerste verdieping: Functies tweede verdieping: Functies derde verdieping: Functies vierde verdieping: Functies vijfde verdieping: Expositieruimten Kantoor Kantoor HKU postdoc HKU postdoc HKU postdoc Seminar / theater Expositieruimten Expositieruimten Wonen Wonen Wonen Commercieel Seminar / theater HoReCa HoReCa Wonen Wonen HKU postdoc N C D F M L H J G I 39 PASTOE scenario II - model 1: functies en oppervlakten

40 1e verdieping m2 0 2e verdieping m2 0 3e verdieping m2 4e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 1 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m2 836 m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m2 4e verdieping m2 5e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 2 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m m2 2e verdieping m m2 3e verdieping 0 m m2 4e verdieping m2 5e verdieping m2 6e verdieping m2 7e verdieping m2 8e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 3 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m2 4e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N 7.2 Scenario II - model 2 Model 2 is ontstaan uit de behoefte meer oppervlak te realiseren op het nieuwbouwkavel, zonder de kwaliteiten van model 1 te verliezen. Veel van de elementen uit model 1 vinden we hier dan ook terug. Er is veel (semi-) openbare ruimte, met een rondgang door het complex waaraan zich publiekstoegankelijke functies bevinden. De begane grond bestaat uit tentoonstellingsruimten, de theaterfoyer, winkels en horeca. De voetgangers- en fietsbrug ligt op dezelfde plek en de weg ernaartoe is ruim van opzet. In tegenstelling tot model 1 presenteert de nieuwbouw zich in model 2 als een groot nieuw gebouw. Het principe van de nieuwbouw is als een slang: een drie lagen hoge strip wentelt zich langs en over de binnenstraat en vormt zo grote en kleine bouwdelen. De bovenetage s lenen zich bijzonder goed voor woningen. Deze hebben lichtinval aan beide zijden en krijgen veelal een mooie bezonning met een goed uitzicht. De nieuwbouw is in totaal zes lagen hoog, met een (piep)klein torentje van acht lagen als beëindiging. De onderste drie lagen bevatten meestal de publieke functies, de bovenste drie verdiepingen zijn gereserveerd voor de woningen. HEUVELOORD PASTOE 40

41 Boven: Zicht vanaf de Jutfaseweg richting nieuwbouw van Pastoe. Goed te zien is dat de begane grond over drie lagen transparant is. Het voet- en fietspad wordt begeleid door de beweeglijke nieuwbouw. De woningen kruisen de openbare weg op meer dan 9 meter hoogte. Rechts: Overzicht van Pastoe in model 2. Het volume van de nieuwbouw beweegt zich zodanig, dat de stedenbouwkundige inpassing op alle niveau s optimaal tot zijn recht komt. 41 PASTOE scenario 2 - model 2: Impressies van de nieuwbouw

42 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N terras / plein commercieel 225 m² seminar ruimte 184 m² winkel 87 m² winkelruimten vrij indeelbaar 576 m² restaurant 345 m² restaurant 468 m² keuken / bar 78 m² foyer 103 m² congres / theater zaal 377 m² DDC conferentie ruimte 1177 m² hal hal expo centre 480 m² commercieel 150 m² DDC expo ruimte 1690 m² HEUVELOORD expo centre 700 m² wonen 33 m² scenario II - model 2: begane grond schaal 1:500 PASTOE 42

43 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N woning 123 m² woning 107 m² seminar ruimte 184 m² seminar ruimte 87 m² 817 m² expo ruimte 1522 m² hal HEUVELOORD expo centre 723 m² wonen 33m² 43 PASTOE scenario II - model 2: eerste verdieping schaal 1:500

44 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N woning 123 m² woning 107 m² expert house 60 m² 42 m² 42 m² 88 m² 47 m² 48 m² 28 m² 55 m² 116 m² 72 m² restaurant 570 m² 101 m² 102 m² 95 m² hal expo centre 440 m² commercieel 150 m² 47 m² 95 m² 47 m² HEUVELOORD expo centre 760 m² 294 m² scenario II - model 2: tweede verdieping schaal 1:500 PASTOE 44

45 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N C6 ca. 133 m² C7 ca. 123 m² B4 ca. 103 m² B5 ca. 114 m² expert house A6: 95 m² A5: 120 m² C5 ca. 122 m² C8 ca. 144 m² B3 ca. 122 m² B6 ca. 96 m² GH1: 70 m² C4 ca. 83 m² B2 ca. 80 m² congres 103 m² A4: 125 m² C3 ca. 122 m² B1 ca. 86 m² B7 ca. 157 m² B8 ca. 120 m² A3: 115 m² GH2: 60 m² HEUVELOORD A2: 95 m² A1: 95 m² C2 ca. 145 m² C1 ca. 103 m² 45 PASTOE scenario II - model 2: derde verdieping schaal 1:500

46 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N C19 ca. 140m² C18 ca. 139 m² C20 ca. 126m² C21 ca. 160 m² B13 ca. 213 m² B14 ca. 230 m² A13: 180 m² C17 ca. 136 m² C22 ca. 61 m² B12 ca. 134 m² B15 ca. 107 m² B16 ca. 101 m² C16 ca. 136 m² C23 ca. 73 m² B11 ca. 141 m² A12: 150 m² C15 ca. 168 m² h=3.0m B10 ca. 175 m² congres 103 m² A11: 115 m² C14 ca. 157 m² h=1.2m B9 ca. 188 m² B17 ca. 90 m² h=3.0m B18 ca. 81 m² A10: 95 m² A9: 80 m² HEUVELOORD C13 ca. 136 m² h=2.0m A8: 80 m² C12 ca. 136 m² h=1.2m A7: 100 m² C11 ca. 170 m² C10 ca. 122 m² C9 ca. 128 m² scenario II - model 2: vierde verdieping schaal 1:500 PASTOE 46

47 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N h=3.0m h=2.0m h=3.0m h=1.2m h=2.0m congres 103 m² h=1.2m 1 3 HEUVELOORD 47 PASTOE scenario II - model 2: vijfde verdieping schaal 1:500

48 JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN N 6,7,8 verdieping congres 103 m² HEUVELOORD scenario II - model 2: dakaanzicht schaal 1:500 PASTOE 48

49 VAARTSCHE RIJN N 3780 m² parkeren 49 PASTOE scenario II - model 2: kelderverdieping schaal 1:500

50 doorsnede A-A doorsnede B-B JUTFASEWEG D D VAARTSCHE RIJN N B B A A doorsnede C-C E E HEUVELOORD C C doorsnede D-D doorsnede E-E PASTOE 50

51 51 PASTOE

52 N JUTFASEWEG VAARTSCHE RIJN Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m2 836 m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m e verdieping Scenario II 0 - model m2 3 5e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 Model 3 komt voort uit de wens van de opdrachtgever een blokmodel te scenario 2, model 2 bouwen BVO van vier lagen. oudbouw Hiermee wordt tegemoet nieuwbouw gekomen aan de door de gemeente Kelder -2 Utrecht geuite wens van 0 maximaal 4 lagen, m2 hoewel het door de Kelder m2 gemeente opgestelde strategisch plan voor Rotsoord nadrukkelijk van 4 Begane Grond m m2 tot 1e 6 verdieping lagen spreekt (december ). m m2 2e verdieping m m2 In 3e model verdieping 3 wordt het kavel maximaal 0 m2 benut. Hiermee zijn m2 de meer 4e verdieping m2 openbare aspecten van modellen 1 en 2 komen te vervallen. Om nog 5e verdieping m2 enigszins 6e verdieping daglicht binnen het gebouw 0 te waarborgen 103 is m2een vide in het midden 7e verdieping van de nieuwbouw gesitueerd m2 8e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 scenario 2, model 3 BVO oudbouw nieuwbouw Kelder m2 Kelder m2 Begane Grond m m2 1e verdieping m m2 2e verdieping m m2 3e verdieping m2 4e verdieping m2 totalen m m2 Totaal BVO m2 HEUVELOORD PASTOE 52

53 JUTFASEWEG N VAARTSCHE RIJN seminar ruimte 184m² bvo winkel 87m² bvo winkelruimten vrij indeelbaar 587m² bvo congres / theater zaal 377m² bvo DDC expo ruimte 1616m² bvo hal 3080 m² bvo hal DDC expo ruimte 1690m² bvo HEUVELOORD wonen 33m² bvo 53 PASTOE scenario II - model 3: begane grond schaal 1:500

54 JUTFASEWEG N VAARTSCHE RIJN 2923 m² bvo hal seminar ruimte 69m² seminar ruimte 87m² vide tbv daglicht 2191m² bvo hal HEUVELOORD wonen 33m² bvo scenario II - model 3: eerste verdieping schaal 1:500 PASTOE 54

55 N VAARTSCHE RIJN 60m² 42m² 42m² 28m² 55m² 116m² 2923 m² bvo hal expert house 87m² 88m² 47m² 48m² 72m² vide tbv daglicht 101m² 105m² 95m² hal 47m² 95m² 47m² 294m² 55 PASTOE scenario II - model 3: tweede verdieping schaal 1:500

56 N VAARTSCHE RIJN 2923 m² bvo hal expert house 87m² A6: 95 m² A5: 120 m² GH1: 70 m² vide tbv daglicht A4: 125 m² GH2: 60 m² A3: 115 m² A2: 95 m² A1: 95 m² scenario II - model 3: derde verdieping schaal 1:500 PASTOE 56

57 N VAARTSCHE RIJN A13: 180 m² daklicht A12: 150 m² A11: 115 m² A10: 95 m² A9: 80 m² A8: 80 m² A7: 100 m² 57 PASTOE scenario II - model 3: vierde verdieping schaal 1:500

58 N VAARTSCHE RIJN 3450 m² bvo parkeren scenario II - model 3: kelderverdiepingen schaal 1:500 PASTOE 58

59 59 PASTOE scenario II - model 3: impressie gevelaanzichten schaal 1:500

60 8. Literatuur - De Pastoe Fabriek, platform voor makers, mission statement, juni Ruimtelijke Visie Rotsoord. Gemeente Utrecht, Dienst Stadsontwikkeling, 20 december Ontwikkelingsstrategie, aanzet uitwerking deelgebieden. Gemeente Utrecht, Dienst Stadsontwikkeling, 20 december Vastgoedmonitor Utrecht Gemeente Utrecht, afdeling Bestuursinformatie, Sector Bestuurszaken in opdracht van de afd. Economische Zaken, Dienst Stadsontwikkeling, december 2006, - Cultuurhistorische Rapportage Rotsoord. Gemeente Utrecht, dienst Stadsontwikkeling, maart Ontwikkelingskader kleinschalige bedrijfshuisvesting creatieve bedrijven. Gemeente Utrecht, afdeling Economische Zaken, december Gesprekken met de directeur van UMS Pastoe, de heer H. Scheltens - Referentiekader Rotsoord. Geschiedenis, beeldkwaliteit en openbare ruimte. Gemeente Utrecht, april Onderzoek Stadsarchief - Archieven Pastoe fabrieken (foto s en bouwtekeningen) PASTOE 60

61 9. Curriculum Vitae Ingrid Janszen drs. Ingrid Janszen MRE werkt sinds 1999 als zelfstandig procesmanager/ vastgoedadviseur. Zij heeft gewerkt aan tientallen projecten voor diverse ministeries, Fortis, de gemeente Zaandam, Lelystad en Rotterdam. Als zelfstandig adviseur was zij voor het ministerie van Buitenlandse Zaken als vastgoeddeskundige verantwoordelijk voor de huisvestingsproblematiek van Nederlandse ambassades, consulaten en residenties in het Midden Oosten en Afrika. Analyse van de onroerend goed portefeuille heeft geresulteerd in de aankoop van residenties en ambassades in Vietnam, Sri Lanka en Bangladesh. Voor de Belastingdienst deed zij onderzoek naar herhuisvestigings-mogelijkheden binnen de bestaande onroerend goed portefeuille. Doel was de integratie van werkzaamheden en reductie van huisvestingskosten. In opdracht van het ministerie van VROM was zij projectverantwoordelijke voor de herhuisvesting van Europol, de AIVD en heeft zij meegewerkt aan het in gang gezette herhuisvestingstraject van de Hoge Raad in Den Haag en de nieuwbouw van de nog te bouwen nieuwe ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken. Voor de gemeente Zaandam vervaardigde zij exploitatie berekeningen ter onderbouwing in de afweging van aankoop of huur van een nieuw te ontwikkelen gemeentehuis en een bibliotheek. Op grond van deze berekeningen, in overeenstemming met het advies, heeft de gemeente Zaandam besloten tot aankoop van het gemeentehuis. Een zelfde soort werkzaamheden zijn in opdracht van de gemeente Lelystad uitgevoerd. In opdracht van de gemeente Rotterdam zijn huisvestingsanalyses gemaakt zowel voor het basis- als het voortgezet onderwijs ten behoeve van budgetreserveringen voor nieuwbouw, renovaties en onderhoud in de gemeentelijke begroting voor de komende jaren. Peter van Assche ir. Peter van Assche M.Arch is architect. Hij begon als wetenschapper in het Europese lucht- en ruimtevaartlaboratorium bij München, studeerde cum laude af als informatietheoreticus aan de TU in Eindhoven en startte een promotie aan het Institute for Experimental Mathematics in Essen. Daar ontdekte hij dat zijn creativiteit beter tot zijn recht kwam in het ontwerpen van gebouwen. In 2001 studeerde hij af aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam, werkte gedurende acht jaar bij gerenommeerde architecten als Sjoerd Soeters, Dick van Gameren en Bjarne Mastenbroek. Hij speelde piano in restaurants en werkte als architectuurjournalist in Berlijn. Peter van Assche won diverse prijzen, waaronder de Iktinosprijs, en kreeg een stipendium van het Fonds van de Beeldende Kunsten en Architectuur. Sinds 2001 leidt Peter van Assche bureau SLA (architectuur en stedenbouw), lid van de Bond van Nederlandse Architecten. Bureau SLA zet zich in voor kwalitatieve verbetering van onze leefomgeving. Dit varieert van een gebiedsvisie voor een eiland van 2400 hectare (delightfully dull) tot een badkamer van 6 m2 (full moon bath). De projecten van het bureau kenmerken zich door een integrale benadering van gebouw en omgeving, een serieuze dialoog met opdrachtgever en een opmerkelijk plezier in complexe vraagstukken. Bureau SLA kreeg een aantal onderscheidingen, waaronder de eerste prijs voor de openbare prijsvraag de belegerde stad in s-hertogenbosch, en de publieksprijs voor de beste architectenwebsite van Nederland. Willem Meijer Ir. Willem Meijer werkt sinds 1981 als zelfstandig bouwkostenadviseur. Daarvoor was hij ondermeer werkzaam bij Haskoning Nijmegen, Elemens Oss, Schellekens en Calis en ondernemend in de Architectenmaatschap Den Bosch. Zijn achtergrond draagt ertoe bij dat zijn expertise in verschillende disciplines (bureauchef, architect, akoestisch adviseur) hem meer maakt dan een kostendeskundige. Met 20 tot 40 projecten per jaar in samenwerking met collega s van uiteenlopende disciplines werkt hij veelal voor grote organisaties met projecten over de gehele wereld. Zo werkte hij in opdracht van de gemeente Amsterdam aan overbouwing van de Zuidas in Amsterdam, in opdracht van Ballast Nedam aan KM3 en in opdracht van Stork aan de Hadj-pelgrim-project in Mekka. Als akoestisch specialist was hij betrokken bij de realisatie van de Vliegende Hollander in de Efteling. Ook was hij betrokken bij de voorbereiding en realisatie van diverse ambassades en residenties verspreid over de wereld in opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken en werkt hij regelmatig aan grotere projecten in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Momenteel is als hij als bouwkostenadviseur betrokken bij enkele projecten in Rotterdam in opdracht van de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving van de gemeente. Van zijn hand verschenen enkele publicaties waaronder kostte wat het kost samen met Rob de Wildt en diverse artikelen over het vakgebied ontwerpen en kosten. Hij is lid van het architectenregister, het Nederlands Akoestisch Genootschap en de Nederlandse Vereniging van Bouwkostendeskundigen en lid van de PARAP groep onder de vleugels van People and Building in Delft. 61 PASTOE

62 P A S T O E