Jaarverslag Alle senioren een veilig en comfortabel thuis!

Transcriptie

1 Jaarverslag 2010 Alle senioren een veilig en comfortabel thuis!

2 Jaarverslag 2010 Stichting Habion Inhoudsopgave 1 Bestuursverslag Volkshuisvestingsverslag Inleiding Kwaliteit van het vastgoed Bouwen en verwerven van vastgoed Onderhoud van vastgoed Verbeteren van vastgoed Verhuur en woningtoewijzing Betrekken van bewoners Financiële continuïteit Leefbaarheid Overleg met de gemeenten Verbindingen Verslag Raad van Commissarissen Verklaring van bestuur Verslag klachtencommissie Geconsolideerde jaarrekening Controleverklaring van de accountant van 60

3 1 Bestuursverslag In 2010 hebben we 460 bewoners blij kunnen maken met een nieuwe woning. Habion heeft 189 seniorenwoningen opgeleverd en 271 zorgappartementen. Dat betrof herontwikkelingen van oude gebouwen op eigen terrein en er zijn in het kader van matching van taken en middelen twee nieuwe projecten van collega-corporaties aangekocht in Pijnacker (120 woningen en een servicepunt) en Houten (17 woningen). Alles bij elkaar hebben we 65,3 miljoen geïnvesteerd in nieuwe woningen en 52,9 miljoen afgeboekt om de huren betaalbaar te maken. Afgelopen jaar was een goed jaar voor Habion. Dat is midden in de financiële crisis een vreemde gewaarwording. Juist ook omdat een aantal collega-corporaties het zwaar heeft. Door onze bijzondere positie als landelijk werkende corporatie en onze specialisatie in seniorenhuisvesting hebben we de crisis goed doorstaan. Een terugblik! Scheiden wonen en zorg Met de komst van het kabinet Rutte is het scheiden van wonen en zorg hoog op de politieke agenda gezet. Dat is goed en het is ook niet nieuw. In de praktijk wordt al hard gewerkt door zorginstellingen en woningcorporaties om Het nieuwe wonen voor ouderen te realiseren. Dat betekent in de praktijk geen verzorgingshuizen meer bouwen maar zelfstandige woningen die voorbereid zijn op het leveren van zorg. Vergelijk het maar met het inbouwpakket in een auto. Vanuit onze visie moet het mogelijk zijn dat een woning meegroeit met de behoeften van de bewoner. Dus van woning naar verzorgingswoning naar verpleegwoning. Belangrijk is dat dit op een schaal gebeurt waarbij de zorginstelling voldoende klanten heeft, maar er ook sprake is van een vitale woon- en leefgemeenschap met mantelzorg. Dat laatste is een belangrijke woonwens van senioren, blijkt uit onderzoek van Habion uit Meer informatie over dit onderzoek is te vinden in de publicatie De Grijze Motor, zie Voor Habion is het belangrijk dat het scheiden van wonen en zorg geleidelijk wordt ingevoerd. In de verblijfsvergoeding voor een verzorgingsplaats is in de AWBZ ook de investering in algemene ruimte in een verzorgings- of verpleeghuis meegenomen. Het regiem van huurprijsberekening voor het wonen kent die voorzieningen niet en rekent er geen vergoeding aan toe. Linksom of rechtsom zal de overheid hier bij de invoering rekening mee moeten houden. Maatschappelijk ondernemen Een belangrijke constatering in De Grijze Motor is dat senioren ook na hun pensionering graag maatschappelijk actief zijn. Op grond van dit onderzoek zijn we in 2010 begonnen met de ontwikkeling van een wooncomplex in Houten-Zuid in samenwerking met Stichting Timon. We bouwen een thuis voor tienermoeders en senioren. Dit unieke woonconcept wordt gerealiseerd met subsidie van het voormalige ministerie voor Jeugd en Gezin. Een soortgelijk project ontwikkelen we met De Hoenderloo Groep (in 2011 gefuseerd met Pluryn tot Pluryn Hoenderloo Groep). Belastingen en Heffingen Het beeld dat corporaties over onbeperkte bronnen van euro s beschikken begint gelukkig behoorlijk te nuanceren. Het grootste probleem is dat de overheid geen stabiel investeringsklimaat biedt. Corporaties zijn per definitie bezig met de lange termijn. Dan past het niet om in vijf jaar tijd: van een vrijstelling voor de vennootschapsbelasting via een gedeeltelijk belastingplicht naar volledige belastingplicht ( 500 miljoen opbrengst Rijk) te gaan; een Vogelaarheffing in te voeren ( 75 miljoen opbrengst Rijk) en die na twee jaar weer af te schaffen; een aankondiging te doen dat er vanaf 2014 aan de huurtoeslag moet worden bijgedragen ( 600 miljoen opbrengst Rijk). Habion neemt nu in 2011 beslissingen om te investeren in woningen die in of na 2014 worden opgeleverd. Wie weet of we dat tegen die tijd ook kunnen betalen, mag het zeggen. En als we nu anticiperen en ook deze maatregelen weer veranderen, zijn we jaren van voorbereiding en harde bouwproductie in de pijplijn kwijt. Helaas is Den Haag vooralsnog doof voor deze argumenten. In 2010 hebben we met succes geprocedeerd tegen de Vogelaarheffing. Ook is het gelukt om de speciale vrijstelling voor de vennootschapsbelasting in 2011 voor Habion te handhaven. Habion is immers geen normale corporatie, maar een landelijke seniorenhuisvester. Hierdoor zijn niet alle reguliere regels logisch voor Habion. 2 van 60

4 Visitatie In het laatste kwartaal van 2010 is Habion gevisiteerd door KWH. Habion scoort gemiddeld een 5,9. Dat staat voor voldoet bijna aan de norm en treft maatregelen om binnen een jaar aan de norm te voldoen. Habion herkent zich in deze uitkomst. Zeker in het licht van de eigen bevindingen en de maatregelen die al in gang waren gezet. De visitatie heeft Habion veel inzicht van buiten naar binnen opgeleverd. Op onderdelen hebben we een verbeterplan opgesteld waar we de komende jaren mee aan de slag gaan. Het is voor ons als landelijk werkende seniorenhuisvester jammer dat de visitatiemethodiek is geënt op de lokaal en regionaal werkende corporatie met een brede doelgroep. Dat levert discrepantie op met de bijzondere werkwijze van Habion. Zo heeft Habion er bewust voor gekozen om het aanspreekpunt voor bewoners in hun directe nabije omgeving te organiseren. Het is dan ook hoofdzakelijk de zorginstelling die lokaal een belangrijke en zichtbare rol vervult. Zowel richting bewoners als richting gemeenten. Financieel resultaat Zoals gezegd was 2010 een goed jaar voor Habion. Dat neemt niet weg dat een grote bouwproductie leidt tot een negatief financieel resultaat. We maken ca. 1,5 miljoen verlies. Dat wordt vooral veroorzaakt door de transformatie van zorgvastgoed naar woningen. Woningen kennen een hogere onrendabele top. Toch verkeren we in een unieke situatie. Door de combinatie van zorgvastgoed en woningen heeft Habion een gezonde kasstroom. Dat betekent dat we stevig door kunnen bouwen waar andere corporaties tegen hun grenzen aanlopen. Een groot deel van onze bouwactiviteiten financieren we uit de kasstromen. Voor nieuwbouw in 2011 en 2012 hebben we de financiering in 2010 veilig gesteld tegen een relatief zeer lage rente. Onze financiële positie is gezond. De kosten van Habion zijn zeer laag. Voor de tweede keer op rij sinds onze deelname aan het benchmarksysteem aedex/ipd scoort Habion de eerste positie op de efficiency-ratio. We maken de minste kosten in een vergelijking met collegae. Dat neemt niet weg dat het altijd nog beter kan. Investeren in mensen 2010 was een goed jaar. Waarin we weer veel mensen blij hebben kunnen maken met een nieuwe woning. Een jaar ook waarin hard gewerkt is om toekomstige investeringen veilig te stellen. We moeten de effecten van de vergrijzing immers niet onderschatten. De doelgroep groeit steeds sneller was ook het jaar waarin duidelijk werd dat de inkomensontwikkeling van gepensioneerden in de toekomst minder zeker is dan altijd gedacht. De vraag om betaalbare huisvesting in een veilige omgeving blijft onveranderd hoog. Daar gaat het om. En daar gaat Habion ook in 2011 mee door. Onverveerd! Peter Boerenfijn, directeur bestuurder Houten, 15 juni van 60

5 2 Volkshuisvestingsverslag 2.1 Inleiding Habion is sinds 1952 een landelijk werkende woningcorporatie die met lokale partners woonvormen met een aanbod van service en zorg ontwikkelt, realiseert en beheert. Als specialist in de huisvesting van senioren kijkt Habion niet alleen naar de wensen van de ouderen van nu, maar ook naar de ouderen van de toekomst. Op het gebied van wonen, welzijn en zorg hanteert Habion een integrale benadering. Daarbij is er extra aandacht voor senioren die vanwege hun inkomen kwetsbaar zijn op de woningmarkt. Naast het bieden van een levensloopbestendige woning of appartement, richt Habion zich op het faciliteren van een comfortabele en veilige woon- en leefomgeving. Om dit te realiseren en nieuwe initiatieven te ontwikkelen wordt er nauw samengewerkt met lokale zorgaanbieders waaraan Habion ook verreweg het grootste deel van het bezit verhuurt. De toewijzing en de verhuur van de woningen wordt hoofdzakelijk door de lokale zorgpartners uitgevoerd. Habion houdt de algemene trends in beeld door zelf marktonderzoek te doen. Op basis daarvan worden de plaatselijke behoeften en wensen op het gebied van wonen, welzijn en zorg in kaart gebracht. De uitkomsten hiervan dienen als uitgangspunt voor de ontwikkel- en bouwactiviteiten. Habion verwacht dat de toekomstige oudere een andere rol in de maatschappij vervult en dat daarmee ook de woonwensen veranderen. Habion heeft hiernaar onderzoek uitgevoerd en op basis daarvan nieuwe woonzorgconcepten ontwikkeld. De positie van landelijk werkende corporaties is aan het veranderen. Ook lokale partijen richten zich in toenemende mate op de seniorenmarkt. Hierdoor is het voor Habion noodzakelijk met meer nadruk te participeren in lokale netwerken om haar expertise in te kunnen zetten. Het maken van prestatieafspraken is ingewikkeld. We werken als relatief kleine partij in zo n 70 gemeenten. Habion is een klantgerichte organisatie, die staat voor kwaliteit. De directeur-bestuurder is de enige medewerker in dienst van stichting Habion. Omdat tussen stichting Habion en stichting Habion vastgoed zorgsector (een niet winstbeogende instelling, NWI) een kostendelingsovereenkomst bestaat, wordt Habion belast voor een aandeel in onder meer de personeelskosten (94%). De organisatie is compact waardoor besluitvorming snel kan plaatsvinden. De werkzaamheden worden uitgevoerd door enthousiaste mensen met een grote betrokkenheid. Habion is gevestigd in Houten. Meer informatie treft u aan via Voor u ligt een sober en doelmatig jaarverslag en volkshuisvestingsverslag. Habion heeft in 2010 gewerkt aan het stroomlijnen van haar interne processen en het verbeteren van de bedrijfsvoering. Met als doel een goed geoliede organisatie waarin tijd en geld effectief worden besteed. Dit volkshuisvestingsverslag past in die lijn. 2.2 Kwaliteit van het vastgoed Habion ontwikkelt en beheert woningen en zorgvastgoed voor senioren. Omdat al het vastgoed van Habion bestemd is voor het huisvesten van senioren met een (latente) zorgvraag, wordt het prestatieveld wonen en zorg niet in een apart hoofdstuk behandeld. Het bouwen, verwerven, onderhouden en verbeteren van zowel de woningen als het zorgvastgoed van Habion wordt behandeld in dit hoofdstuk. Per activiteit wordt steeds eerst de gehele portefeuille behandeld. Daarna wordt specifieker ingegaan op de woningen en vervolgens het zorgvastgoed Bouwen en verwerven van vastgoed Habion heeft eind 2010 een portefeuille van eenheden. Bijna de helft van het vastgoed van Habion bestaat uit zelfstandige woningen (4.528 woningen). Het gaat grotendeels om aanleunwoningen in de nabijheid van een zorgcentrum. Een klein deel van de woningen zijn zelfstandige seniorenwoningen in de wijk. De andere helft van de portefeuille van Habion bestaat uit zorgeenheden (5.116 eenheden) en overige verhuureenheden zoals garages en winkelruimte (110 eenheden). De zorgeenheden zijn appartementen en kamers in verzorgingshuizen en een klein aantal verpleeghuizen. Om in aanmerking te komen voor intramurale huisvesting in een zorgcomplex moeten bewoners over een zorgindicatie beschikken. 4 van 60

6 Habion wil bijdragen aan het verder realiseren van het scheiden van wonen en zorg en investeert daarom in hoofdzaak in seniorenwoningen. Het is de ambitie van Habion om in de komende tien jaar te groeien naar een vastgoedportefeuille waarin circa tweederde bestaat uit zelfstandige woningen voor de doelgroep en een derde uit specifiek zorgvastgoed. Habion is van mening dat er een groep ouderen is die vanwege een behoefte aan intensieve verzorging (voorlopig nog) een bijzondere woonvorm nodig hebben. Daarom blijft Habion investeren in kleinschalige zorgcomplexen. Vastgoedportefeuille Habion Eenheden Zelfstandige woningen Zorgeenheden Overige eenheden Totaal eenheden Bouwen, verwerven, slopen en verkopen van woningen Met het ontwikkelen van levensloopbestendige woningen wil Habion bijdragen aan het zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen wonen van ouderen. In 2010 is de woningportefeuille van Habion gegroeid met 110 woningen tot een totaal van woningen. Er zijn 79 woningen onttrokken aan de portefeuille en 189 woningen toegevoegd, deels in eigen ontwikkeling deels turnkey aangekocht. Onderstaande tabel geeft per gemeente aan welke woningen zijn toegevoegd en onttrokken aan de woningportefeuille. Woningportefeuille Habion Seniorenwoningen per Nieuwbouw en aankoop Hengelo 8 Harderwijk 45 Pijnacker 120 Renovatie Rheden 16 Hellendoorn -15 Zuid-Scharwoude -1 Verkoop Almkerk -54 Sloop Hengelo -4 Andere bestemming Ede -5 Totaal toegevoegd 189 Totaal onttrokken -79 Seniorenwoningen per Grondaankoop In 2010 heeft Habion grond aangekocht in Alkmaar in de wijk Hoefplan voor een bedrag van Habion realiseert hier samen met zorgaanbieder De Zorgcirkel en de gemeente Alkmaar een wijksteunpunt en 37 seniorenwoningen. De nieuwbouw komt direct naast zorgcentrum De Vleugels dat bestaand bezit is van Habion. 5 van 60

7 Kwaliteit Habion heeft sinds 2009 als beleid om nieuwe woningen aan het landelijk bekende label WoonKeur te laten voldoen. Daarmee waarborgt Habion voldoende woonkwaliteit en het draagt bij aan positieve beeldvorming bij de huurders. Onderstaande tabel maakt inzichtelijk dat Habion nu 21 woningen in portefeuille heeft die het WoonKeurcertificaat hebben. Twee woongebouwen in aanbouw bevinden zich in de fase van voortoets. Naast WoonKeur hanteert Habion haar eigen labels te weten Habion Comfort, Habion Comfort Plus en Habion Comfort de Luxe. Hiermee brengt Habion differentiatie aan in woningtype, woninggrootte en afwerkingsniveau. Woningen met Woonkeurcertificaat Gemeente Provincie Jaar aanmelding Naam plan Aantal woningen Fase Arnhem Gelderland 2008 Schuytgraaf veld Certificaten Oldebroek Gelderland 2007 De Hullen 43 Voortoets Berkelland Gelderland 2007 WZC J.W. Andriessenhuis 58 Voortoets Bouwen, verwerven, slopen en verkopen van zorgvastgoed In 2010 is het aantal eenheden in zorgcomplexen van Habion afgenomen met 65 eenheden tot een totaal van eenheden. Er zijn 336 verzorgingseenheden onttrokken aan de portefeuille en 271 eenheden toegevoegd. Onderstaande tabel geeft per gemeente de afname en toename van zorgeenheden aan. Portefeuille zorgvastgoed Habion Zorgeenheden in eigendom per Nieuwbouw en aankoop Borculo 71 Hengelo 60 Oldebroek 56 Kampen 74 Norg 6 Renovatie Nederhorst den Berg 4 Hellendoorn -35 Norg -7 Rheden -20 Sloop Borculo -102 Oldebroek -71 Kampen -101 Totaal toegevoegd 271 Totaal onttrokken -336 Zorgeenheden in eigendom per Onderhoud van vastgoed Habion kent drie soorten onderhoud: planmatig onderhoud, contractonderhoud en klachtonderhoud. Planmatig onderhoud betreft onderhoudswerkzaamheden op basis van de meerjaren onderhoudsplanning, bijvoorbeeld schilderwerk. Dit wordt ook wel cyclisch onderhoud genoemd. 6 van 60

8 Preventief contractonderhoud betreft jaarlijks terugkerend onderhoud van de technische installaties waarvoor Habion onderhoudscontracten heeft afgesloten. Klachtonderhoud betreft het niet geplande onderhoud op verzoek van de klant. In 2010 heeft Habion in totaal ruim 10,1 miljoen besteed aan het onderhoud van haar woningen en zorgvastgoed. Onderhoudsuitgaven Habion Onderhoud Zelfstandige woningen Zorgeenheden Totaal Planmatig onderhoud Contractonderhoud Klachtonderhoud Brandpreventie Legionellabestrijding Overig onderhoud WTZi onderhoud Totaal Onderhoud van woningen Habion voert jaarlijks werkzaamheden uit om haar woningen op een maatschappelijk aanvaardbaar kwaliteits- en voorzieningenniveau te brengen en te houden. Aan woningonderhoud is in 2010 in totaal circa 4,9 miljoen uitgegeven. Door de specifieke doelgroep van Habion gaat extra aandacht uit naar brandpreventie en het voorkomen en bestrijden van legionella. In 2010 heeft Habion aan het verbeteren van de brandveiligheid van woningen circa besteed. Daar waar risico s aanwezig zijn (in bestaande complexen van voor 2003) plaatst Habion uit voorzorg rookmelders. Zodra een woning leeg komt, wordt deze onderzocht. Daarnaast letten beheerders van wooncomplexen extra op onveilige situaties en worden waar nodig verbeteringen aangebracht. Habion heeft in 2010 circa uitgegeven aan preventie en bestrijding van legionella in de wooncomplexen. Jaarlijks worden audits uitgevoerd om de naleving van beheersmaatregelen door zorginstellingen te optimaliseren. Aan overige investeringen die vanuit regelgeving werden gedaan, is circa besteed. Deze investeringen betreffen het verbeteren van veiligheidspunten op daken in het kader van Arbowetgeving en het controleren van keerkleppen. Habion heeft in WMO voorzieningen gerealiseerd in de woningen. Onderhoud van zorgvastgoed Aan onderhoud van zorgcomplexen is door Habion in 2010 totaal circa 5,2 miljoen uitgegeven. Daarvan wordt 1,2 miljoen gedekt door afspraken met zorgorganisaties die hiervoor een vergoeding ontvangen van de overheid (WTZi regeling). In 2010 is aan het verbeteren van de brandveiligheid van zorgcomplexen circa besteed. Gezien de beperkte mobiliteit van een deel van de bewoners van zorgcomplexen, moet de brandveiligheid aan nog strengere eisen voldoen dan bij de woningen van Habion het geval is. In 2010 heeft Habion circa uitgegeven aan preventie en bestrijding van legionella in zorgcomplexen. Net als voor brandpreventie geldt ook voor legionellabestrijding dat in zorgcomplexen van Habion de alertheid op legionella van nog groter belang is dan bij de woningen van Habion het geval is. Jaarlijks worden audits uitgevoerd om de naleving van beheersmaatregelen door zorginstellingen te optimaliseren. Aan overige investeringen die vanuit regelgeving werden gedaan in zorgcomplexen, is circa besteed. Deze investeringen betreffen het verbeteren van veiligheidspunten op daken in het kader van Arbowetgeving en het controleren van keerkleppen. 7 van 60

9 2.2.3 Verbeteren van vastgoed Bij het verbeteren van het vastgoed van Habion gaat om het verbeteren van de woonkwaliteit en duurzaamheid. In 2010 heeft Habion besteed aan het verbeteren van de woningen en het zorgvastgoed. Uitgaven aan verbetering van bezit Verbetering van bezit Woningen zorgeenheden Totaal Woonkwaliteit Duurzaamheid Totaal Verbeteren van woningen Woonkwaliteit Bij het verbeteren van de woonkwaliteit gaat het bij Habion onder andere om het plaatsen van fietsenrekken, scootmobielbergingen, trapliften, deurautomaten en videofooninstallaties en het verbeteren van veiligheid en toegankelijkheid van tuinen en paden. Aan de verbetering van de woonkwaliteit heeft Habion in besteed. Verbeteringen van de woonkwaliteit rekent Habion niet door in de huur van de woningen. Duurzaamheid Met het oog op duurzaamheid en beheersing van energiekosten in de toekomst heeft Habion haar woningen voorzien van een EPA-W label. Zodat Habion kan zien waar maatregelen ter verbetering van het energiegebruik en het milieu moeten worden uitgevoerd. Habion komt qua EPA-score gemiddeld uit op energielabel C. Dat is een redelijk hoge score ten opzichte van de woningvoorraad van corporaties in Nederland. Aan maatregelen ter vermindering van de energiekosten is in 2010 circa besteed. De maatregelen betreffen onder meer het plaatsen van HR-ketels en het aanbrengen van dakisolatie en tochtprofielen. De leaseauto s die voor Habion worden ingezet hebben allemaal het A en B label. Ook op die manier draagt Habion bij aan het beperken van de belasting van het milieu. Verbetering van zorgcomplexen Woonkwaliteit Bij het verbeteren van de woonkwaliteit in zorgcomplexen gaat het, vergelijkbaar met de woningen, onder andere om het plaatsen van deurautomaten en videofooninstallaties en het leggen van antisliptegels in badkamers. Aan de verbetering van de woonkwaliteit van zorgcomplexen heeft Habion in besteed. Duurzaamheid Habion maakt voor verwarming en koeling bij zorgcomplexen steeds meer gebruik van warmte-koude opslag (WKO). Het systeem maakt gebruik van in de bodem opgeslagen warmte en koude. Met een warmtepomp wordt in de winter energie aan het relatief warme grondwater onttrokken en gebruikt voor het verwarmen van het gebouw. Het gebouw wordt in de zomer koel gehouden met het in de winter afgekoelde water. Het gebruik van een WKO-installatie beperkt de CO2-uitstoot aanzienlijk en het gebruik van fossiele brandstoffen neemt af. Het systeem zorgt bovendien voor een extra comfortabel binnenklimaat. In 2009 heeft Habion de eerste WKO-installatie gerealiseerd in Gameren (woonzorgcentrum t Slot). In 2010 werden drie WKO-installaties in gebruik genomen, te weten in Kampen (woonzorgcentrum De Amandelboom), in Oldebroek (woonzorgcentrum De Hullen) en in Hengelo (woonzorgcentrum De Bleijke). In 2010 werkte Habion aan de uitwerking van twee WKO-installaties in Gorssel (woonzorgcentrum De Borkel) en in Haulerwijk (woonzorgcentrum Sinnehiem). In nieuwbouwwoningen in Alkmaar (de Alkenhorst) wordt een bijzondere duurzame energie installatie ontwikkeld. Deze installatie werkt per woning en betrekt warmte en koelte uit de buitenlucht. De bouw start in Andere maatregelen ter vermindering van de energiekosten, zoals nieuwe verwarmingsketels en isolatie, zijn voor rekening van de zorgorganisaties. Zoals eerder vermeld kunnen zorgorganisaties voor dit type uitgaven een vergoeding van de overheid aanvragen. 8 van 60

10 2.3 Verhuur en woningtoewijzing Het merendeel van de woningen verhuurt Habion complexgewijs aan lokale zorgorganisaties. Deze verzorgen de toewijzing en verhuur van woningen en bieden zorg, welzijnsdiensten en service op maat. Op een aantal plaatsen doet de plaatselijke woningcorporatie of een commerciële verhuurpartner de verhuur namens Habion. Dit laatste geldt met name voor nieuwe wooncomplexen met een sterk zelfstandig karakter. Woningtoewijzing De woningen van Habion worden grotendeels toegewezen op basis van zorgindicatie. Habion heeft hierdoor (nog) geen gedetailleerde informatie over de samenstelling en inkomensgegevens van de bewonerspopulatie. Habion heeft haar lokale verhuurpartners opdracht gegeven om vanaf 1 januari 2011 het inkomen van nieuwe bewoners te registreren. Dit als gevolg van de ministeriele regeling aangaande toewijzing van minimaal 90% van de goedkope woningen aan mensen met een beperkt inkomen. Samenstelling van de woningportefeuille Habion heeft goedkope, betaalbare en dure huurwoningen in haar portefeuille. Het grootste deel van de woningen van Habion is, met een huur tussen circa 350 en 550, betaalbaar. De tabel geeft de verdeling over de drie categorieën van eind 2010 weer. Om de wijzigingen in 2010 inzichtelijk te maken, is ook de verdeling van eind 2009 opgenomen. Aantal woningen per huurklasse Huurklasse aantal 2010 in % aantal 2009 in % Goedkoop (tot en met 357,37) 262 6% 330 8% Betaalbaar (van 357,37 tot en met 548,18) % % Duur (vanaf 548,18 ) % % Totaal % % Huurprijsontwikkeling De maximale huurprijsontwikkeling bij woningcorporaties is de afgelopen jaren van overheidswege gekoppeld aan de inflatie van het voorafgaande jaar. De inflatie in 2009 van 1,2% vormt het uitgangspunt voor de maximale huurstijging per woning voor 2010 van 1,2%. Om markttechnische redenen heeft Habion ervoor gekozen om niet overal de maximaal toegestane huurstijging door te voeren. Daardoor is de in 2010 gerealiseerde gemiddelde huurstijging 0,1% lager en komt uit op 1,1%. Habion heeft in 2010 incidenteel aan nieuwe huurders een hogere huurprijs in rekening gebracht (huurharmonisatie). In 2011 ontwikkelt Habion beleid op het toepassen van huurharmonisatie. 2.4 Betrekken van bewoners Habion verhuurt een belangrijk deel van haar vastgoed aan professionele zorgpartijen. Dit betreft zowel verzorings- en verpleeghuizen als (aanleun)woningen. De zorgpartijen verhuren (aanleun)woningen aan eindgebruikers en gebruiken het intramurale vastgoed als bedrijfsmiddel. Naast traditionele ouderen in zorginstellingen richt Habion zich ook op vitale senioren die op zoek zijn naar zelfstandige woningen die niet in directe nabijheid van een zorgcomplex liggen. De verhuur van woningen aan deze nieuwe doelgroep wordt uitbesteed aan professionele externe partijen zoals een makelaar, vastgoedbeheerder of lokale woningcorporatie. Habion heeft er bewust voor gekozen om het aanspreekpunt voor bewoners in hun directe nabije omgeving te organiseren. Het is dan ook hoofdzakelijk de zorginstelling of vastgoedbeheerder die lokaal een belangrijke, zichtbare rol vervult richting bewoners. De zorginstellingen en vastgoedbeheerders voeren namens Habion het overleg met bewoners. Huurderparticipatie Habion heeft geen bewonersvereniging in de gebruikelijke zin. Objectmanagers van Habion wonen jaarlijks lokale bewonersvergaderingen bij om te horen wat er leeft. Er is sprake van open en constructief overleg. Habion ontvangt de notulen van bijeenkomsten van de diverse bewonerscommissies om op de hoogte te blijven. 9 van 60

11 Met de regionale huurdersvereniging Nieuw Elan uit Friesland voert Habion minimaal twee keer per jaar overleg. Habion voert dit overleg als eigenaar, niet als verhuurder, samen met zorgorganisatie Palet. Daar komen diverse onderwerpen van beleidsmatige aard aan de orde. Nieuw Elan ontvangt van Habion een financiële bijdrage ( 5.000). In 2010 is met Nieuw Elan twee keer overleg gevoerd. Nieuw Elan voert met Habion in het voor- en najaar overigens ook op objectniveau (onderhoud en renovatie) overleg samen met de betreffende bewonerscommissie. Habion heeft een verhuiskostenregeling waarin is opgenomen dat Habion bijdraagt aan de kosten van verhuizing bij renovatie. De bijdrage van Habion is in 2010 vastgesteld op in geval van een zelfstandige woongelegenheid en in geval van een onzelfstandige woongelegenheid. Huurdersoverleg Het huurdersbestand van Habion bestaat uit circa vijftig zorginstellingen. Via een afgesloten klantendeel op de Habion-website hebben zij exclusief toegang tot klanteninformatie van Habion. In 2009 is een formeel en representatief Huurdersoverleg tot stand gekomen om het overleg van Habion met zorginstellingen verder te professionaliseren. Dankzij dit overleg kan Habion niet alleen de behoefte van de huurders beter in kaart brengen, maar ook hun input gebruiken bij het vaststellen van beleid. In 2010 heeft Habion twee keer overleg gevoerd met deze huurdersvertegenwoordiging. De volgende agendapunten zijn aan de orde gekomen: de taak van de zorginstellingen; zijn ze beheerder of onderverhuurder namens Habion; de beheerkostenvergoeding die Habion betaalt; de informatiebehoefte van Habion; de organisatieveranderingen binnen Habion; het nieuwe verhuurbeleid van Habion; de nieuwe beheerovereenkomst van Habion. Belanghoudersbijeenkomsten Habion heeft in 2010 drie belanghoudersbijeenkomsten georganiseerd als bedoeld in de Governancecode woningcorporaties. Het betrof de volgende bijeenkomsten: 1. Discussie met opinieleiders over de stelling Presteren corporaties moet en kan beter. Aanwezig waren onder andere Motivaction, de Reclassering, de Bank Nederlandse Gemeenten, Vluchtelingenwerk en Gemeente Amsterdam dienst Ruimtelijke Ontwikkeling. 2. Discussie met bewoners van de woningen van Habion over de vraag hoe maatschappelijk ondernemen vorm zou kunnen krijgen bij Habion; 3. Discussie met institutionele belanghouders over hoe te komen tot een goede invulling van de huisvesting van de doelgroep van Habion en wat de wensen en behoeften zijn van de doelgroep. Aanwezig waren onder andere de Woonbond, ONVZ, Aedes en Aedes-ActiZ Kenniscentrum, Stichting QuaRijn en Zorgcentrum Aelsmeer. 2.5 Financiële continuïteit Financiële continuïteit is voor Habion van primair belang. Alleen dan kunnen doelstellingen en ambities worden waargemaakt. Het financiële beleid is er dan ook op gericht om de continuïteit te waarborgen. Tegelijkertijd wil Habion haar vermogen optimaal inzetten. De beschikbare middelen gebruikt Habion primair om de missie te realiseren. Hierbij streeft Habion naar een helder inzicht in haar financiële spankracht. In financieel opzicht wil zij een betrouwbare en solide partner zijn. Strategie-informatiesystemen De investeringen en het portefeuillebeleid van Habion zijn gebaseerd op waardesturing. Verdienen waar het kan, om uit te geven waar het moet. Habion wil marktgericht werken, om gericht maatschappelijk dividend uit te keren. Hiertoe heeft Habion IPD/aeDex en WALS geïmplementeerd. WALS is een instrument om meerjarenprognoses en scenario s op te stellen alsmede om de bedrijfswaarde te kunnen bepalen van het vastgoed. Met dit instrument wordt inzicht verkregen in de beleggingsfunctie van Habion. De toegevoegde waarde van de implementatie van WALS is inzicht in de effecten van de strategie en inzicht in de risico s van investeringen en het portefeuillemanagement op solvabiliteit, liquiditeit en financierbaarheid van de organisatie. Risicobeheersing Het interne risicobeheersing- en controlesysteem van Habion kent verschillende niveaus. Zo is er een treasurycommissie en een auditcommissie. Daarnaast is er extern toezicht op Habion. Bijvoorbeeld 10 van 60

12 door het ministerie van Binnenlandse Zaken (voorheen VROM/WWI), het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Habion kent een op haar toegesneden systeem van interne risicobeheersing en controle. Dit omvat inzet van verschillende disciplines (checks & balances door inbreng van meerdere personen), besluitvormingsprocessen, een adequaat systeem van monitoring en rapportering/verslaggeving en een structuur rond de administratieve organisatie en interne controle. In de afgelopen twee jaar heeft een professionalisering van de investeringsbesluitvorming plaatsgevonden. In de bedrijfsvoering onderscheidt Habion risico s en risicobeheersing op de volgende onderdelen: projecten; treasury; exploitatie. Projecten Investeringen in nieuwbouw- en herstructureringsprojecten vormen een groot deel van de geldstromen. De projectenportefeuille had eind 2010 een omvang van circa 354 miljoen. Gedurende een project zijn er verschillende besluitvormingsmomenten. Met name in de initiatieffase en ontwerpfase ligt er veel nadruk op een integrale multidisciplinaire aanpak van het project. Zo kunnen marktrisico s, financiële risico s, fiscale risico s, juridische risico s, ontwerprisico s en bouwtechnische risico s al in een vroeg stadium onderkend en eventueel beheerst c.q. beperkt worden. In investeringsvoorstellen besteedt Habion hieraan expliciet aandacht. Er zijn specifieke budgetten beschikbaar voor elke fase. Deze budgetten worden bewaakt in de projectadministratie. Periodiek vindt rapportage plaats. In het investeringsbeleid van Habion zijn rendementseisen vastgelegd voor verschillende categorieën vastgoed. De professionalisering van formats waarin informatie ten aanzien van investeringsplannen wordt aangereikt, wordt steeds verder doorgezet. Om de investeringsopgaven te kunnen realiseren, beschikt Habion over investeringsprognoses waarin onrendabele uitgaven in kaart worden gebracht. De financiële continuïteit van Habion wordt zo bewaakt. Bij het aangaan van opdrachten met aannemers wordt de kredietwaardigheid van deze partijen beoordeeld aan de hand van kredietinformatierapporten van Graydon. Treasury Op het gebied van treasury onderkent Habion de volgende risico s: financierbaarheidrisico s; renterisico s; beleggingsrisico s. Het treasurybeleid van Habion richt zich op het zorg dragen voor voldoende financieringsmogelijkheden op zowel de korte als de lange termijn, alsmede het zorg dragen voor een adequaat renterisicobeheer. Habion kent een treasurystatuut en een treasurycommissie (TC). De TC is samengesteld uit de directeur, de financieel manager, de treasurer en externe treasurydeskundigen (Zanders & partners). Er wordt jaarlijks een treasuryjaarplan opgesteld en de commissie komt vier keer per jaar bij elkaar. Het financiële beleid van Habion is gericht op het toegang houden tot de kapitaalmarkt tegen gunstige voorwaarden en het voeren van een renterisicobeleid waardoor er geen bovenmatige renterisico s ontstaan. Habion heeft over de periode een faciliteringsvolume bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw van 264 miljoen. In 2010 is in totaal 137 miljoen aan leningen aangetrokken met storting in 2010, 2011 en De gemiddelde rentecoupon is in 2010 gedaald van 4,5% naar 4,3%. Vanwege haar ambitieniveau en de daarbij behorende investeringsvolumes heeft Habion voortdurend behoefte aan financiering. Habion heeft dan ook geen overtollige middelen te beleggen. Habion maakt gebruik van een receiverswap met een hoofdsom van 5 miljoen met een looptijd van 2001 tot Met dit financiële instrument bewerkstelligt Habion dat de (te betalen) drie maands euriborrente wordt geruild tegen een (te ontvangen) vast rentepercentage van 5,3% per jaar. De economische waarde op 31 december 2010 van deze swap bedraagt (2009: en 2008: ). Exploitatie Ten aanzien van de exploitatie zijn diverse risico s te onderscheiden. De verhuur- en de debiteurenrisico s ziet Habion als de belangrijkste. 11 van 60

13 Verhuurrisico s Verhuurrisico s zijn onder te verdelen in onder meer leegstandsrisico s en debiteurenrisico s met betrekking tot de huurders. Doordat Habion kwalitatief hoogstaande en gedifferentieerde vastgoedobjecten realiseert, is de kans op leegstand niet zo groot. Habion verhuurt haar zorgvastgoed op basis van langdurende huurcontracten. Debiteurenrisico s De kredietwaardigheidrisico s van zorgorganisaties is tot nu toe laag gebleven. De komende jaren verandert de regelgeving van zorgvastgoed ingrijpend. De vergoeding wordt vervangen door de Normatieve Huisvestingscomponent (NHC). De huurders van intramurale voorzieningen van Habion lopen dan ook risico bij de vergoeding van de huursom in de toekomst. Hierdoor neemt het risico voor Habion toe. Solvabiliteit Habion hanteert een minimum solvabiliteitsgrens op basis van een bedrijfswaarde van 15%. De solvabiliteit op basis van bedrijfswaarde is ultimo 2010 een kleine 30%. Hiermee wordt tevens voldaan aan de minimale solvabiliteitseis van het WSW en het CFV. Financieel onrendabele uitgaven Financieel onrendabele uitgaven worden verantwoord als de DO-fase van een project is afgerond. De financiële onrendabele uitgaven bedragen in 2010 ruim 53 miljoen. Hiervan heeft ruim 35 miljoen betrekking op correcties op onrendabele investeringen van voor Woningen vanaf Habion heeft in 2010 een aantal woningen gerealiseerd en aangekocht waarvan de kosten voor het verkrijgen in eigendom hoger zijn dan Het betreffen woningen die bestemd zijn voor de verhuur. Deze woningen zijn opgenomen in onderstaande tabel. Overzicht van woningen vanaf Project Plaats Aantal Gemiddelde kosten per vhe Verzorgingsappartementen in complex De Bleijke Hengelo Appartementen in complex De Bleijke Hengelo Verzorgingsappartementen in complex De Amandelboom Kampen Woningen in complex Stadsdennen Harderwijk Woningen in woonservicezone Keijzershof Pijnacker De redenen voor de relatief hoge ontwikkel- en aankoopkosten verschillen per project: wonen met zorg is duurder dan reguliere woningbouw vanwege ruimere gangen, deuren en badkamers en voorbereiden op (domotica) installaties (dit geldt voor alle projecten); er is een marktvraag onder senioren met middeninkomens naar woningen met hoge kwaliteit en grote omvang (woningen Hengelo, woningen Harderwijk); ontwikkelen van woningen in de Randstad is duurder dan elders (woningen Pijnacker). Extern toezicht Behalve intern toezicht heeft Habion ook te maken met extern toezicht van het ministerie van Binnenlandse Zaken, het CFV en het WSW. Het WSW is formeel geen toezichthouder, maar wordt hier wel toe gerekend omdat deze organisatie als taak heeft corporaties te beoordelen. In 2010 hebben de drie instanties hun oordeel gegeven over de prestaties en financiële positie met betrekking tot verslagjaar Het CFV heeft als taak de financiële positie van corporaties te beoordelen. Tevens adviseert het CFV de minister van Binnenlandse Zaken over het naleven van wet- en regelgeving. Het CFV geeft aan dat het solvabiliteitsoordeel over 2009 voldoende is. Daarnaast geeft het fonds aan dat de voorgenomen activiteiten in de periode passen bij de financiële mogelijkheden van Habion. Het WSW geeft in de beoordeling van de financiële positie over 2010 aan dat Habion onveranderd kredietwaardig is en Habion daarom op reguliere wijze gebruik kan maken van de borgingsfaciliteiten van het WSW. De minister van Binnenlandse Zaken merkt op dat de 12 van 60

14 gerealiseerde aantallen van nieuwbouw en sloop afwijken van de geplande aantallen. Dit wordt veroorzaakt door vertraging in projecten wegens onduidelijkheid over de toekomstige financiering van zorgvastgoed. Fiscaliteiten Per 1 januari 2008 zijn woningcorporaties, op grond van een wetswijziging, belastingplichtig geworden voor de vennootschapsbelasting over alle activiteiten. Habion heeft zich met succes beroepen op een wettelijke vrijstelling. Van de Belastingdienst is een beschikking ontvangen die inhoudt dat Habion voor wat betreft de exploitatie van haar bezit is vrijgesteld van vennootschapsbelasting. 2.6 Leefbaarheid De maatschappelijke opgave zoals die geldt voor Habion is niet zozeer het leefbaar houden van een wijk, maar de leefbaarheid van een Habioncomplex en de directe omgeving. De banden met de lokale omgeving zijn vanwege de landelijke werkwijze en de kleinschalige lokale posities van Habion oppervlakkig. Habion houdt zich daarom niet bezig met integrale wijkplannen in het kader van leefbaarheid. Habion levert wel een bijdrage aan dorpsvernieuwing, meer specifiek het tegengaan van het verdwijnen van voorzieningen. Habion probeert waar mogelijk voorzieningen zoals woonzorgcentra, huisarts en fysiotherapeut te behouden in de dorpen en steden waar Habion actief is. In 2010 heeft Habion zich op de volgende plaatsen ingezet om (woonzorg)voorzieningen in dorpen te creëren of te behouden: Driebergen: het restaurant en de entree van woonzorgcentrum Sparrenheide zijn in 2010 opgeknapt met het oog op het verbeteren van de leefbaarheid, ook voor de wijkbewoners die het centrum bezoeken. Kampen: een kerk en een algemene ruimte zijn in 2010 gereed gekomen. De buurt heeft uiteraard toegang tot deze voorzieningen. Kesteren: in 2010 heeft Habion gewerkt aan de planontwikkeling voor een kerk, een multifunctioneel centrum, een plein en woningen op een voormalig veilingterrein. In 2010 leverde Habion een bijdrage aan stadsvernieuwing en stedelijke ontwikkeling op de volgende plaatsen: Apeldoorn: Habion werkt mee aan de vernieuwing van de verouderde jaren '70 wijk Anklaar door herontwikkeling van een woonzorgcomplex en door te investeren in een multifunctioneel centrum. Alkmaar: Habion heeft in 2010 het besluit genomen om een dienstencentrum met o.a. HOED en een kinderopvang te realiseren. Habion verwacht eind 2011 met de bouw te kunnen starten. 2.7 Overleg met de gemeenten Doordat Habion landelijk werkt, richt de marktbewerking zich op de landelijke trends en ontwikkelingen. Habion speelt lokaal een beperkte rol. Habion beperkt zich tot de eigen locaties en is geen gesprekspartner voor de wijkaanpak. Het is hoofdzakelijk de zorginstelling die regulier overleg heeft met de gemeente. Alleen wanneer er herontwikkelings- of nieuwbouwprojecten plaatsvinden, zijn de contacten van Habion met gemeenten intensiever. Habion heeft daarom geen uitvoeringsovereenkomsten afgesloten met gemeenten over wijkactieplannen. Een overzicht van de activiteiten in het kader van de uitvoeringsovereenkomst, een verplicht onderdeel van het volkshuisvestingsverslag zoals aangegeven in het BBSH, is in dit verslag dan ook niet opgenomen. Habion probeert wel door samen te werken met lokale partijen op projectniveau in te haken op plaatselijke ontwikkelingen. Met plaatselijke instanties en gemeenten is een beperkt aantal woonvisies opgesteld (wonen, welzijn en zorg) en zijn (prestatie-)afspraken met gemeenten gemaakt. Voorbeelden zijn: Prestatieafspraken gemeente Goes: deze afspraken zijn opgesteld en ondertekend in 2010, uitvoering volgt de komende jaren; Prestatieafspraken gemeente Loenen: deze afspraken worden door Habion gehanteerd bij de huidige ontwikkeling van het centrumplan in Loenen; Prestatieafspraken gemeente Alkmaar: deze afspraken zijn ondertekend in 2010 en worden door Habion gehanteerd bij de ontwikkeling van complex De Alkenhorst te Alkmaar; 13 van 60

15 Prestatieafspraken gemeente Langedijk: een ontwikkelingsmanager van Habion voert eens per kwartaal overleg met de gemeente over de voortgang op deze afspraken; Woonzorgnetwerk Woerden: de projectleider specials van Habion woont regelmatig overleggen bij van het woonzorgnetwerk. Hierdoor wordt Habion met haar lokale zorgpartner in een vroeg stadium betrokken bij planontwikkeling en draagt Habion bij aan de ontwikkeling van woonzorgvoorzieningen in de betreffende gemeente. 2.8 Verbindingen Overzicht verbindingen De verbindingsstructuur van Habion is transparant ingericht. Habion heeft een wettelijke vrijstelling van vennootschapsbelasting die inhoudt dat Habion voor wat betreft de exploitatie van haar bezit is vrijgesteld van vennootschapsbelasting. Daarom is een verbindingenstructuur noodzakelijk en zijn Habion holding bv, Habion ontwikkeling bv en Habion beheer bv opgericht. Een tweede reden om met BV s te werken is het beperken van risico s. Habion energie bv is opgericht om in duurzame energieinstallaties te investeren en deze te exploiteren. Mijnsheerlyckheid beheer bv en Habion participatie I bv zijn opgericht in het kader van een cv-overeenkomst. De genoemde vennootschappen maken onderdeel uit van de geconsolideerde jaarrekening, met uitzondering van de Mijnsheerlijkheid beheer bv. In 2010 hebben zich geen wijzigingen voorgedaan in de verbindingen van Habion. In het jaarverslag 2009 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de verbindingen van Habion (te downloaden op In dit jaarverslag is de toelichting op de verbindingen daarom beknopt gehouden. Er is sprake van een getrapte vertegenwoordiging. De rechtspersoon Habion vormt als aandeelhouder tevens het bestuur van Habion holding bv en Habion beheer bv. Habion holding bv vormt als aandeelhouder tevens het bestuur van Habion ontwikkeling bv en Habion energie bv. De goedkeuring die de raad van commissarissen moet geven voor bepaalde besluiten die de directeur-bestuurder neemt in die gevallen waarin de stichting optreedt als aandeelhouder van een vennootschap, zijn doorvertaald in de statuten van de dochterondernemingen. Hiermee houdt de raad van commissarissen toezicht op te nemen besluiten in de vennootschappen. Kerncijfers verbindingen Stichting Habion heeft geen leningen en garanties verstrekt aan haar verbindingen. In de onderstaande tabel zijn de kerncijfers van de verschillende verbindingen van stichting Habion opgenomen. Overzicht kerncijfers verbindingen Habion Beheer Habion Holding Habion Energie Habion Ontwikkeling Habion Participatie 1 Mijnsheerlyckheid Beheer Mijnsheerlyckheid CV Aard van verbinding Dochter Dochter Dochter Dochter Dochter Dochter 50% Joint venture Eigen vermogen Jaaromzet Door stichting Habion ingebracht kapitaal Investeringen van 60

16 3 Verslag Raad van Commissarissen De raad van commissarissen heeft in het verslagjaar, naast de gebruikelijke werkzaamheden, extra aandacht gegeven aan de organisatieontwikkeling van Habion en het verbeteren van de bedrijfsvoering. Daarnaast heeft de raad samen met de directeur-bestuurder begin 2010 opdracht gegeven tot het uitvoeren van een visitatie-onderzoek. In december 2010 presenteerde de visitatiecommissie haar bevindingen aan de voltallige raad. In maart 2011 is het visitatierapport gereed gekomen. Habion heeft naar aanleiding van het rapport een verbeterplan opgesteld voor de periode Het visitatierapport en het verbeterplan zijn beschikbaar op de website van Habion. De raad van commissarissen heeft statutair tot taak toezicht te houden op het bestuur van en de algemene gang van zaken in de woningcorporatie stichting Habion en staat de directeur-bestuurder met raad ter zijde. De raad houdt onder andere toezicht op: realisatie van de maatschappelijke doelstelling van de corporatie; de strategie en de risico s verbonden aan de activiteiten van de corporatie; de opzet en de werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen; het kwaliteitsbeleid; de kwaliteit van de maatschappelijke verantwoording; het financiële verslaggevingsproces; de naleving van toepasselijke wet- en regelgeving. De samenstelling alsmede de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de raad van commissarissen zijn omschreven in de artikelen 12 tot en met 25 van de statuten van stichting Habion. Een actuele versie van de statuten is te vinden op Governance De reglementen van stichting Habion zijn in 2008 in lijn gebracht met de Governancecode Woningcorporaties van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) en Aedes, vereniging van woningcorporaties die sinds december 2006 geldt. De raad van commissarissen ziet toe op een integere en transparante bedrijfsvoering. Habion staat open voor het delen van informatie. Regelingen met betrekking tot governance, zoals statuten, reglement voor de raad van commissarissen, samenstelling en functieprofiel raad van commissarissen en klokkenluidersregeling, staan op de website van stichting Habion. Daar waar stichting Habion afwijkt van de Governancecode is dit toegelicht op de website middels het principe pas toe of leg uit : niet alles uit de code hoeft nogmaals expliciet te worden vastgelegd als dit al op andere plaatsen is gebeurd. Eind 2010 is de integriteitscode gereed gekomen. Begin 2011 is de integriteitscode aan de Ondernemingsraad voorgelegd. Na instemming van de OR wordt de code op de website van Habion geplaatst. In zijn jaarverslag legt de raad van commissarissen publiekelijk verantwoording af over de wijze waarop hij invulling heeft gegeven aan de uitvoering van zijn taken en bevoegdheden in het verslagjaar. Als toezichtskader voor het uitoefenen van zijn taken hanteert de raad: het Besluit Beheer Sociale Huursector; de statuten en reglementen van stichting Habion; de door de raad goedgekeurde strategie ; het jaarplan en de begroting 2010; de regelingen met betrekking tot de governance van stichting Habion uit 2008; het reglement voor de auditcommissie. Advies en toezicht De taken en bevoegdheden van de raad van commissarissen zijn in de wet, statuten en het reglement voor de raad van commissarissen van stichting Habion vastgesteld. De raad van commissarissen staat de directeur met raad ter zijde (adviestaak), houdt toezicht op het beleid van de directeurbestuurder en de algemene gang van zaken binnen Habion (toezichtstaak). Specifiek houdt de raad van commissarissen toezicht op de realisatie van de maatschappelijke doelstellingen, de ontwikkeling van het vermogen (de financiële continuïteit), de legitimiteit van besluiten en handelingen, het maatschappelijk presteren, de governancestructuur, de integriteit en het functioneren van de directeurbestuurder. De raad van commissarissen laat zich regelmatig mondeling dan wel schriftelijk (kwartaalrapportages) door de directeur-bestuurder informeren over de resultaten in relatie tot de beoogde doelen voor de 15 van 60

17 korte en de langere termijn. Het gaat daarbij niet alleen om rapportages van financiële aard, maar ook om informatie over de activiteiten en de werkzaamheden die stichting Habion onder handen heeft. De informatievoorziening betreft voorts relevante externe ontwikkelingen, de wensen en behoeften van belanghebbenden, de contacten met huurders en andere relaties en tenslotte de interne zaken van de organisatie. De vergaderingen van de raad van commissarissen worden voorbereid in het voorzittersoverleg, het overleg van de voorzitter en de vice-voorzitter van de raad en de directeurbestuurder en de bestuurssecretaris. In de raadsvergaderingen is de directeur-bestuurder aanwezig. Desgeraden is hij soms vergezeld van medewerkers uit de organisatie. In de vergadering waarin de jaarstukken ter goedkeuring voorliggen is de externe accountant aanwezig voor toelichting en overleg. In vrijwel iedere vergadering besprak de raad van commissarissen aan de hand van mededelingen van de directeur-bestuurder de strategie van de organisatie en de ontwikkeling van haar markt en de verschillende projecten. Op dezelfde wijze besprak de raad het werk van de controller, de financiële administratie, de voortgang van de automatisering, ontvangen externe verklaringen, rapporten en adviezen. De raad van commissarissen is in 2010 vijf maal in vergadering bijeen geweest. In september 2010 heeft de vergadering extern plaatsgevonden in combinatie met kennismaking met de visitatiecommissie. In maart 2010 heeft de raad van commissarissen, buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder, het functioneren van de raad geëvalueerd onder leiding van de heer Gerrichhauzen. Geen van de leden is in 2010 frequent afwezig geweest. Vanzelfsprekend stond de raad van commissarissen in het verslagjaar stil bij ontwikkelingen in de wetgeving en het overheidsbeleid op het omvangrijke gebied van de (sociale) volkshuisvesting in het algemeen en de huisvesting van ouderen met een zorgbehoefte in het bijzonder. In 2010 nam de raad van commissarissen onder meer de volgende besluiten: de benoeming van de heer drs. J.S. Hesp per 1 juni 2010 tot lid van de raad van commissarissen voor een derde en laatste termijn van drie jaren; de benoeming van de heer F.A.H. van der Heijden per 1 juli 2010 als vice-voorzitter van de raad van commissarissen voor de duur van één jaar; de wijziging van de honoreringsregeling van de raad van commissarissen overeenkomstig de regels van de vereniging van toezichthouders in woningcorporaties (VTW). In 2010 keurde de raad van commissarissen onder meer goed: de geconsolideerde jaarrekening 2009, in aanwezigheid van de externe accountant; het volkshuisvestingsverslag 2009, in aanwezigheid van de externe accountant; het jaarverslag van de raad van commissarissen, in aanwezigheid van de externe accountant; de jaarrekeningen van de deelnemingen Habion beheer bv, Habion holding bv, Habion ontwikkeling bv, Habion energie bv en Habion participatie I bv, in aanwezigheid van de externe accountant; de begroting 2011 van stichting Habion, Habion beheer bv en Habion holding bv; de meerjarenbegroting; de aankoop van een perceel in Leerbroek; de aankoop van een perceel in Giesbeek; de aankoop van een perceel in Houten; de aankoop van grond van de Gemeente Midden-Drenthe; de aankoop van een project met 120 woningen en een servicepunt in Pijnacker; een grondruil met de gemeente Bronkhorst; een grondruil met de gemeente Oldebroek; de aankoop van grond in Haulerwijk van de gemeente Oostellingerwerf; de aankoop van grond in Haulerwijk van Woonstichting Actium de verkoop van 54 woningen en de bouwkavel van het voormalige verzorgingshuis Huize Antonia in Almkerk de verkoop van percelen in Putten; de verkoop van een perceel in Oldebroek; de realisatie van een multifunctioneel centrum in Apeldoorn, onderdeel van het vernieuwingsplan van winkelcentrum Anklaar, en verkoop daarvan aan de gemeente Apeldoorn. In 2010 heeft de raad van commissarissen onder andere gesproken over en kennis genomen van: het visitatieonderzoek en de bevindingen die daaruit voortkwamen; verslagen van de auditcommissie; procedures en geschillen; 16 van 60