Het jaar 2013, Verslag van de Fûgelringgroep Eastermar (Frl.). Werkgroep van de. Fûgel- en Natoerbeskermingswacht Eastermar.

Transcriptie

1 Het jaar 2013, Verslag van de Fûgelringgroep Eastermar (Frl.). Mannetje buidelmees bij nestmateriaal Werkgroep van de Fûgel- en Natoerbeskermingswacht Eastermar. contact adres: Achterwei 4, 9261 VX Eastermar, tel.:

2 Verslag 2012 Algemeen. Vogels vangen en ringen is vrijwilligerswerk dat plaats vindt onder auspiciën van het Vogeltrekstation te Wageningen, onderdeel van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen. Ringers en helpers bekostigen dit veldwerk zelf. Ze zijn gecertificeerd op basis van de flora en faunawet. Op voorgeschreven tijdstippen moeten certificeringbijeenkomsten bijgewoond worden om de vergunningen te behouden. Sinds 1984 vangen en ringen wij vogels aan de oostzijde van De Burgumer mar, bij Eastermar (Frl.). Tot 1993 uitsluitend in de vrije tijd en ongeregeld. Vanaf 1993 werd het een jaarlijks terugkerende activiteit. En vanaf 2004 werd er vrijwel elke maand tussen april en november gevangen en geringd. Deze activiteiten zijn sinds 2000 onderdeel van de Fûgelen Natoerbeschermingswacht Eastermar. De wacht draagt af en toe mee in de kosten van ringen en netten. De ringgroep bestaat tegenwoordig uit een kerngroep bestaande uit de heren Arend Timmerman, Germ de Vries en Tsjerk Jan Atsma. De ringgroep ontving ook dit jaar weer af en toe geïnteresseerde mensen die meer van vogels wilden weten. Een deel van de ringplaats ligt in het natuurgebied, eigendom van de families S. en P. Swart te Eastermar en van het Staatsbosbeheer te Groningen en Twijzel. In de aangrenzende broekbossages, eigendom van Staatsbosbeheer staat in de vangperiode (van 1 april 15 november) de eigen schaftkeet van de ringgroep ter ondersteuning van het veldwerk. De ringgroep zijn de eigenaren de families Swart en Staatsbosbeheer Twijzel zeer erkentelijk voor hun toestemming en de beschikbaarstelling van hun eigendom voor het veldwerk. Onderhoud; een doorgaande bezigheid. Elk vangjaar moet het werkterrein geschikt gehouden worden voor het vangen en ringen van vogels. Dat betekent dat de paden en vangbanen onderhouden en geregeld gemaaid en overhangende takken verwijderd moeten worden. Elke zomer vergt dit werk jaarlijks ongeveer 60 uren. In dit verslagjaar werd in de winter in het loofbos geen dunningswerk uitgevoerd. Hier en daar werden wat uitlopers en overhangende takken verwijderd. In januari en februari gingen daar 2 werkdagen in zitten. In januari werd enig riet en ruigte gemaaid en verwijderd; in totaal 5 dagen werk. In maart bracht een aannemer wat zand om de kuilen in het pad en de plek waar de keet staat te verbeteren. In maart werd één zijde van de werkkeet vernieuwd. Dat deden we in eigen beheer (2 dagen werk). In diezelfde maand bleek de palen van de loopplanken in het rietland door storm en ijs verplaatst te zijn. Deze moesten opnieuw geplaatst of verstevigd worden (2 dagen werk). Tegen de gladheid werd gaas over de planken geplaatst. In oktober en november werd in een nabij gelegen poel met een vangkooi geprobeerd ralachtigen te vangen. Zonder veel succes overigens; er werd wel een watersnip gevangen en geringd. Vangmiddelen. De netopstelling aan het meer veranderde ten opzichte van vorige jaren niet. Tussen 1 april en 15 november werd, zoveel mogelijk, iedere zaterdagochtend tussen 6.30 u. en 12 u. gevangen en geringd. Het aantal meters mistnet bedroeg weer 201 meter, resp. 75 m. in de rietoever en 126 m. in de beboste, aangrenzende, percelen. Er wordt, sinds 2009, voor en na het broedseizoen (na 1 aug.), geluid van zangvogels gebruikt om vogels te lokken. In 2013 werd dus 1 vangkooien voor ralachtigen gebruikt. Sinds 2010 heeft de ringgroep de beschikking over een groot en een klein slagnet. Op de z.g.n. Historische akkers bij de

3 Achterweg van Eastermar wordt dat met regelmaat gebruikt. Bij het slagnet werd dit seizoen weer geluid van Graspiepers, Leeuweriken, Kneuen en Groenlingen uitgeprobeerd. De resultaten waren dit jaar nog minder dan vorig jaar. Er werden o.a. veel ringmussen gevangen en geen Veldleeuweriken. Ook Kneuen en Groenlingen lieten het afweten waarschijnlijk omdat er geen koolzaad werd verbouwd. In de tuin van Achterweg 4 werd, als het weer en de tijd dat toeliet met ca 40 m. mistnet gevangen. Vooral Koolmezen en in 2013 ook Zwarte mezen werden dit jaar opnieuw in opvallend grote aantallen gevangen. In januari en februari gebruikten we ook weer 4 klepkooitjes en vingen ook met het kleine slagnet. En verder ringden we weer zoveel mogelijk slapende mezen in de nestkasten van de Vogelwacht en jonge Boerenzwaluwen in de omgeving van Eastermar. Resultaten vangseizoen 2013 en in eerder jaren. Het was opnieuw op vrijwel elke vangochtend op onze vaste locatie mooi zonnig weer. Vergelijkbaar met dat van vorig 2011 en Een enkele keer waaide het hard maar werd er toch redelijk goed gevangen. Eenmaal moesten we stoppen omdat het halverwege de morgen begon te regenen. In de afgelopen 10 jaar is het aantal gevangen en geringde (met een ring teruggevangen) vogels in de meeroever gestegen. Voor de toename van de geringde vogels is niet eenvoudig een verklaring te vinden. In z n algemeenheid kan gezegd worden dat de moerasen loofbosvogels het ook landelijk erg goed doen. En dat merken we ook op onze vanglocatie. Figuur 1. Aantal vogels, geringd en met een ring teruggevangen, in de afgelopen jaren tussen 1 april en 15 november in de oostoever en directe omgeving van De Burgumer mar. Door ons ringwerk zijn er ook steeds meer vogels die we kunnen terugvangen. In Figuur 1 zien we dat tot en met 2011 ook terug. In 2012 zijn die terugvangsten voor het eerst lager en dat beeld zet zich door in Dat ligt vooral aan enkele soorten die we minder terug zagen

4 zoals dat bijvoorbeeld het geval was met de Rietzanger (resp. van 53 terugvangsten in 2011 naar 12 in 2012 en 17 in 2013), de Pimpelmees (resp. van 44 ex. naar 28 en 35 ex.) en de Zwartkop (resp. van 64 ex. naar 45 en 47 ex.). In de volgende figuur (2) zijn de totale cijfers per uur uitgewerkt. Het totale aantal gevangen en geringde (ook inclusief de teruggevangen - en dus gecontroleerde - vogels die al eerder geringd waren) is natuurlijk ook afhankelijk van de omstandigheden in het rietland, in de oever en de bossages waarin wordt gevangen. Een belangrijke rol van betekenis speelt ook het succes in de broedtijd mee (veel of weinig uitgevlogen jongen) en of een soort uit het noorden plotseling in grote aantallen naar het zuidwesten zich verplaatst (de invasie soorten). Dit laatste was dit jaar opnieuw vooral met grote aantallen Koolmezen het geval. Het landschap waarin door ons gevangen wordt, is zoveel mogelijk in stand gehouden. Dat betekent dat een deel van het riet buiten de oever wordt gemaaid en afgevoerd. De bossages worden onderhouden zodat de ondergroei weelderig blijft; maar het loofbos wordt natuurlijk wel ouder. Het aantal meters net waarmee gevangen wordt, veranderde de laatste jaren niet. In 2009 startten we met geluidsbronnen om vogels voor en na het broedseizoen te lokken. Wij hebben stellig de indruk dat sinds de start en vanaf 2010 met het werken met geluid elke ochtend de vangstresultaten extra zijn gestegen. Veel soorten reageren op dat geluid en worden zo gevangen. De afgelopen 3 jaar bleef dat gebruik constant. Op de vanglocatie is geen elektriciteit. Het werk met geluid is dus kostbaar (aanschaf van ipod, geluid, accu etc.). In het veld kan ook niets achterblijven want helaas alles wordt direct gestolen. De vangcijfers wijzen ook duidelijk op extra succes dat in latere jaren aanhoudt. Er kunnen nog zoveel vogels zijn maar de kunst is natuurlijk om ze te vangen oom te kunnen ringen. Het totaal aantal gevangen vogels in de oever van De Burgumer Mar per uur stijgt de laatste jaren nog steeds. Dat geldt ook voor de nieuw. Figuur 2. Geeft het totaal beeld. Figuur 2. Gegevens per uur, telkens in de ochtend, in 5 jaren in de oostoever van De Burgumer mar van De Burgumer Mar. In de figuur 2 is mooi te zien dat ondanks het teruglopen van de vangsten van de vogels die al eerder door ons of anderen geringd waren (de controle vangsten) de totale vangsten in de laatste jaren nog stegen. De gestegen aantallen nieuwe vangsten bleven ook stijgen en overheersen daarmee de totalen. Het is spannend hoe zich dit de komende jaren met de huidige inspanning van ca 140 uur en met dezelfde hoeveelheid lengte netten (201 meter) en geluid zal voortzetten. Wie zijn nu vooral de oorzaak van de toenemende aantallen nieuw

5 geringde vogels. Bij de rietzangvogels is dat vanaf 2006 in wisselende aantallen de karekiet die in 2013 zelfs een topjaar had. Ook de Rietzanger en de Rietgors doen het vooral na 2011 steeds beter. Van de boszangvogels is het vooraf de Tjiftjaf en in mindere mate de Fitis die al jaren in steeds hogere aantallen worden gevangen. Datzelfde geldt vooral ook voor de Zwartkop en iets minder voor de Roodborst al vanaf 2009 maar speciaal vanaf Vanaf 2010 is het de Goudvink die steeds meer gevangen wordt. Ook invasiesoorten zoals de Koolmees in 2012 en 2013 en de Barmsijzen in 2013 dragen hun steentje bij in het nog steeds toenemen van de aantallen nieuw gevangen (en dus geringde) vogels. De toename van het totale aantal nieuw geringde vogels door de jaren heen is ook mede het gevolg van het ouder worden van de bossages (geplant in 1998). De laatste jaren zijn de resultaten ook onmiskenbaar positief beïnvloed door de grotere aantallen vogels die in het bosdeel van het vanggebied komen pleisteren en doortrekken. En vooral in en na 2010 zijn de aantallen ook groter door het gebruik van lokgeluid. De top tien van de afgelopen jaren. Wij vangen en ringen, naast onze vaste locatie, ook nog in de omgeving van Eastermar. Hierna gaan we kijken hoe de top 10 van alle nieuw gevangen en geringde vogels er in de laatste vijf jaren uitzag. In de bijlage staan alle soorten en aantallen die in 2013 werden geringd apart vermeld. De top 10 soorten en aantallen ziet er als volgt uit: Top Boerenzwaluw 504 Boerenzwaluw 519 Boerenzwaluw 390 Boerenzwaluw 618 Boerenzwaluw 518 Koolmees 480 Koolmees 494 karekiet 212 karekiet 267 karekiet 215 karekiet 316 karekiet 280 Tjiftjaf 204 Groenling 255 Ringmus 158 Tjiftjaf 256 Tjiftjaf 216 Graspieper 190 Pimpelmees 187 Pimpelmees 127 Zwartkop 209 Pimpelmees 184 Zwartkop 183 Tjiftjaf 171 Tjiftjaf 130 Pimpelmees 152 Zwartkop 183 Groenling 170 Zwartkop 113 Koolmees 117 Ringmus 138 Ringmus 143 Pimpelmees 148 Rietzanger 80 Zwartkop 73 Rietgors 132 Graspieper 135 Ringmus 127 Ringmus 78 Merel 67 Fitis 126 Rietgors 105 Kneu 125 Fitis 60 Rietzanger 62 Rietzanger 89 Fitis 90 Rietgors 123 Roodborst 55 Fitis 60 In verband met een landelijk onderzoek ringen wij zoveel mogelijk jonge Boerenzwaluwen in de omgeving van het dorp. Het jaar 2010 was een topjaar. In 2011 was er veel predatie o.a. van Eksters en Katten. Gelukkig herstelde de situatie zich in Onder de fietsbrug over de Lits bij het dorp broeden al jaren de meeste paren. Elk jaar zijn dat zo n 20 broedparen en dat levert ca. 130 tot 150 geringde jongen op. De rest sprokkelen we bij in de omgeving. Veel jongen ringen we in de gebouwen/boerderijen aan de Schuilenburgerweg, de Seadwei en de Hornstwei. Zowel in 2012 als dit jaar maakten we een invasie van Koolmezen mee die afkomstig waren uit NO Europa. Een enkele keer (zoals in 2009) stond deze soort in de top 10. Dat is nu weer twee jaren achter elkaar het geval op de tweede plaats. De karekiet werd daardoor verdrongen en staat nu op de derde plaats. Het lukte niet om zoals in 2010 en 2011 veel Groenlingen te vangen en deze soort verdween daarom uit de top 10. De Tjiftjaf doet het onafgebroken goed; De aantallen gevangen en geringde vogels blijven maar toenemen. De Pimpelmees steeg in 2012 naar de 5-de positie die het ook in 2009 had maar hield deze niet vast in De Zwartkop was in 2013 weer terug op de 5 de plaats. De Rietzanger, in 2010 nog op de 7 de positie verdween maar haalde in 2013 weer de top 10. In 2012 beleefde deze soort een dieptepunt. We ringden er zelf 44 minder dan in De Graspieper zakte uit de top 10. Er werden veel minder vogels, ondanks het gebruik van geluid, gevangen met het slagnet op de Historische akkers. Dat was daar niet het geval met

6 de Ringmus die zich nog steeds goed laat vangen en opnieuw voor de Rietgors op de lijst prijkt. De Rietgors blijft ook toenemen. In 2011 verdween de Fitis uit de top 10 maar keerde weer terug, nu met een aanzienlijk hoger aantal. Verdere bijzonderheden. De laatste vingen wij een aantal bijzondere soorten. Dat waren Cetti s zanger, Grote karekiet, Siberische Tjiftjaf en Waterpieper. En in 2013 zelfs een Sperwergrasmus. Soorten die we nog niet eerder bij Eastermar vingen. In 2012 waren dat ook Buidelmees, Zwarte mees (ook in 2013) en Bonte vliegenvanger; weliswaar minder zeldzame soorten maar toch bijzonder voor Eastermar en omgeving. Opnieuw vingen en ringden we weer Nachtegalen; nu al (uitgezonderd 2011) vanaf De gevangen Buidelmezen betroffen naast een oud mannetje, ook 2 jonge vogels die, gelet op hun zeer jeugdig verenkleed, in de omgeving (of in de oever) van De Burgumermar geboren moeten zijn. Voor het eerst in jaren werden er in 2013 meer Baardmannetjes (en vrouwtjes) geringd dan in voorgaande jaren toen het erop leek dat de soort zou gaan verdwijnen. Gelukkig lijkt enig herstel te zijn opgetreden. Soms word je verrast door een invasie van een soort die bij ons niet of nauwelijks als trekvogel bekend staat. Dat gebeurde nu al twee jaar achter elkaar met de Koolmees. Plotseling waren er begin oktober 100-den vogels aanwezig. En even plotseling waren ze begin november weer vertrokken. We vingen en ringen er zoveel dat we ondertussen nieuwe ringen moesten lenen van onze collega s. Plotseling waren er in het najaar van 2013 ook veel - en Grote barmsijsjes. Het lukte er een aantal van te vangen en te ringen. Soms zit het vangen van soorten niet mee. Kennelijk zijn er dan veel minder vogels van een bepaalde soort in de omgeving aanwezig; soms omdat ze er niet zijn of soms ook omdat ze elders betere fourageer- of rustplekken hebben gevonden. Het lukte bijvoorbeeld niet om in 2012 en 2013 weer zoveel Groenlingen en Kneuen te vangen als in Ook bijvoorbeeld de Rietzanger liet het in 2012 ongekend en onverwachts afweten. Hetzelfde ondervonden we bij de steeds zeldzamer wordende Veldleeuwerik. De natuur is altijd in beweging. Bijzondere terugmeldingen. Het komt geregeld voor dat door ons geringde vogels elders worden teruggevangen of dood /ziek/gewond worden gemeld. En natuurlijk vangen wij ook door anderen geringde vogels. Onderstaand een aantal meldingen van vogels die van ver kwamen of van buiten Nederland werden gemeld. Let ook op de data. Gegevens van terugmeldingen verder weg: uit de oost-oever Bergumermeer en Eastermar e.o. (Frl). leeftijd/ geringd Ringplaats: terugge- gemelde terugvangst opgegeven soort: geslacht: op: geringd te meld op: (controle) plaats: leeft/gesl.: Graspieper 29 sep 11 Bergumermeer Oostoever 8 apr 12 Lebbeke O.Vl. België Rietzanger 18 jul 07 Bergumermeer oostoever 12 aug 07 Mortizzuolo E.Romagna Italië 1kj Rietzanger 1 sep 10 Bergumermeer oostoever 30 dec 10 Trarza Zuid. Mauretanië (Senegalrivier) Rietzanger 25 jul 10 Touraux Montons Donges Pays de la Loire Frankrijk 20 jul 11 Bergumermeer oostoever man na 1kj Rietzanger 28 jul 12 Bergumermeer oostoever 4 aug 12 Canal Vell Tarragona Spanje na Rietzanger 17 aug 13 Bergumermeer oostoever 1 sep 13 Rijkevorsel Antwerpen België 28 mei 11 Zwartkop man 19 sep 10 Sint Laureins België 10 sept 11 Bergumermeer oostoever man na Zwartkop 29 jun 12 Bergumermeer oostoever 7 jul 12 Hamme St. Anna O.Fl België vr

7 leeftijd/ geringd Ringplaats: terugge- gemelde terugvangst opgegeven soort: geslacht: op: geringd te meld op: (controle) plaats: leeft/gesl.: Karekiet 9 aug 09 Zwenegem West Vl. België 27 apr 13 Bergumermeer oostoever vr na karekiet 1 aug 09 Bergumermeer oostoever 25 aug 11 Barendrecht Antwerpen België na karekiet 30 aug 09 Bergumermeer oostoever 13 aug 11 Heultje België na karekiet 31 jul 10 Bergumermeer oostoever 25 jul 11 Tielt België na karekiet 11 sep 10 Bergumermeer oostoever 3 aug 11 karekiet 7 aug 10 Oorderen België 11 jun 11 karekiet na 6 mei 12 Lebbeke Oost Vl. België 20 aug 12 karekiet 21 jul 12 Bergumermeer oostoever 9 aug 12 karekiet 11 aug 12 Bergumermeer oostoever 4 sept 12 Tussen Kortrijk en Lile (grens België/Frankrijk Bergumermeer oostoever (brdvl) Hist. Akkers Achterweg Eastermar Barendrecht Antwerpen België res. L Étangde la Maziëre Villeton Lot et Garonne Fr. na vr na vr na karekiet na 6 aug 12 Heuseux Luik België 27 jul 13 Bergumermeer oostoever man na Koolmees vr 11 okt 12 Achterweg Eastermar 22 okt 12 Singel St. Niklaas Vlaams gewest België Tjiftjaf 17 jul 10 Bergumermeer oostoever 20 febr 11 Aspe Valentia Spanje (dood gemeld) Rietgors 25 jul 12 Hynboholm Zweden 26 okt 12 Bergumermeer oostoever vr volgr. Rietgors 29 aug 13 Blixoya, Ostfold, Valer, Noorwegen 19 okt 13 Bergumermeer oostoever vr na Met uitzondering van de Tjiftjaf die dood werd gemeld uit Spanje zijn alle andere terugmeldingen van collega-ringers in andere landen. Apart is de trekweg van de Rietzanger. Die gaat via België naar Frankrijk en Spanje en ook naar Italië en vandaar naar Afrika. In elk geval tot in de Senegal delta zoals een Engelse expeditie aantoonde. Die vingen een Rietzanger van De Burgumer mar. Er bestaat dus een relatie tussen de oever van het meer en duizenden kilometers verder weg. Het geeft ook onze verantwoordelijkheid aan om zuinig te zijn op het oevergebied van het meer. Hoe anders is de situatie van de karekiet. Die blijkt in elk geval na de broedtijd al vroeg in augustus in een breed front via Belgie en dan naar Frankrijk te trekken. Deze soort overwintert niet in Afrika weten we uit andere bronnen maar in Zuid Europa. Met uitzondering van de Koolmees spelen de andere terugmeldingen voor zichzelf. Deze hebben geen betrekking op de overwinteringsgebieden; de vogels zijn nog onderweg. De Rietgors terugmeldingen komen uit de Scandinavische broedgebieden. De Koolmees is een vogel uit de invasie van 2012 toen er uit oost Europa duizenden naar ons land kwamen en snel doorvlogen naar o.a. België. In een volgend verslag gaan we wat dieper in op enkele soorten. In Bijlage 1 zijn de jaarvangsten van de afgelopen 5 jaar opgenomen. Graag tot ziens, Arend Timmerman, Germ de Vries en Tjerk Jan Atsma.

8 Bijlage 1. Overzicht van alle nieuw geringde vogels in de afgelopen 5 jaren. Geringde vogels in de oever van De Burgumer Mar. Geringde vogels in de omgeving van Eastermar. Totaal geringde vogels door de ringgroep Eastermar. Soort: Fitis Tijftjaf Winterkoning Goudhaantje Vuurgoudhaantje Boomkruiper Witgest. blauwborst Rietzanger Sprinkhaanrietzanger karekiet Grote karekiet 1 1 Bosrietzanger Snor Cetti's zanger 1 1 Roodborst Roodborsttapuit 1 1 Braamsluiper Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Spotvogel Heggemus Nachtegaal Sperwergrasmus 1 1 Zwarte mees Matkop Staartmees Pimpelmees Koolmees Baardmannetje Buidelmees Rietgors Merel Zanglijster Koperwiek Ringmus Huismus Vink Keep Groenling Kneu Sijs (Grote) barmsijs barmsijs 6 6 Vervolg volgende pagina

9 vervolg Putter Goudvink bonte specht Grote bonte specht Boerenzwaluw Oeverzwaluw Gierzwaluw 1 1 Grauwe vliegenvanger Bonte vliegenvanger Gekraagde roodstaart Zwarte Roodstaart 1 1 Graspieper Waterpieper 1 1 Boompieper 3 3 Veldleeuwerik Witte kwikstaart Gele kwikstaart 1 9 Boomklever Koekoek 1 1 Spreeuw Ekster Vlaamse gaai Kauwtje Zwarte kraai Roek 2 2 Buizerd Kerkuil Sperwer Havik 2 2 Holenduif Houtduif Watersnip Bokje 3 3 Grutto 1 1 Kievit Tureluur Scholekster plevier Kluut Visdief Kokmeeuw Fazant bestede uren niet opge no men nvt Totaal