De fiscus op bezoek. Uw rechten en plichten bij fiscale controles.

Transcriptie

1 De fiscus op bezoek Uw rechten en plichten bij fiscale controles

2 Wat vindt u in deze gids? WIE IS DE FISCUS? 1. Structuur van de fiscale administraties p Hoe werkt de AOIF? 5 BEPERKINGEN AAN DE CONTROLEBEVOEGDHEID VAN DE ADMINISTRATIE 1. Bevoegdheid 9 2. Onderzoekstermijnen directe belastingen Bescherming van het privéleven Beginselen van behoorlijk bestuur Openbaarheid van bestuur Motiveringsplicht Beroepsgeheim Bankgeheim afgeschaft! Zwijgrecht in strafzaken Fiscale regularisatie 19 DE CONTROLEMIDDELEN VAN DE FISCUS 1. Vragen om inlichtingen Controle in kantoor administratie Controle ter plaatse 25 DE BEWIJSMIDDELEN VAN DE FISCUS 1. Wie heeft de bewijslast? Aangifte en akkoord Schriftelijk bewijs Bewijs door getuigen Bewijs door vermoedens Bekentenis belastingplichtige De verklikking Voorafgaand fiscaal akkoord Proces-verbaal btw 40 WELKE SANCTIES KAN DE ADMINISTRATIE OPLEGGEN? 1. Directe belastingen Btw 44 2 SBB De fiscus op bezoek

3 Waarom deze praktijkgids? Als ondernemer bent u wellicht geen vragende partij voor een fiscale controle. Die kost u niet alleen tijd, maar gaat voor de meesten ook gepaard met de nodige stress. Bovendien is de uitkomst ervan niet altijd te voorspellen. De fiscale wetgeving laat nu eenmaal ruimte voor interpretatie: voer voor discussie bij een controle. Toch heeft de fiscus het recht om uw belastingaangifte en de documenten die ermee samenhangen - uw boekhouding in de ruime zin van het woord - te controleren. U bent verplicht om aan die controle mee te werken. Het resultaat van een bezoek van de fiscus kan sterk beïnvloed worden door de manier waarop de controle verloopt. Van bij de aanvang van een controle, waarbij uw adviseur misschien nog niet aanwezig is (een onverwacht bezoek van de controleur, een telefonische vraag om inlichtingen,...) is het belangrijk de juiste dingen te doen en de dingen juist te doen. Als accountants- en advieskantoor zien wij het dan ook als onze opdracht u hierover correct te informeren. Deze beknopte gids geeft u een concreet zicht op de spelregels waaraan zowel de controleur als u zich bij een controle moeten houden. Mocht u na het lezen van deze gids nog vragen hebben, kom dan gerust eens langs in een van de SBB-kantoren. U vindt de lijst achteraan in deze gids. Onze medewerkers helpen u graag verder. Herman Vidts, algemeen directeur SBB Accountants & Adviseurs SBB De fiscus op bezoek 3

4 Wie is de fiscus? Achter de verzamelnaam fiscus of fiscale administratie gaan een aantal verschillende diensten en afdelingen schuil, elk met een eigen structuur, samenstelling en bevoegdheden. Wij belichten de meest relevante in de context van fiscale controles. 1. Structuur van de fiscale administraties A. De AOIF De Administratie voor de Ondernemings- en Inkomensfiscaliteit, afgekort AOIF, is de administratie waarmee u in de praktijk het meest te maken krijgt. De AOIF bestaat uit drie pijlers: - particulieren; - kleine en middelgrote ondernemingen; - grote ondernemingen. Binnen de AOIF bestaan er gewone controles (personenbelasting, vennootschapsbelasting en btw), controlecentra (CC) en opsporingsdiensten (NOD). CONTROLES In de AOIF wordt een onderscheid gemaakt tussen de controle van de dossiers en het beheer ervan. Het beheer van dossiers wordt verzorgd door de gewone controles. Deze worden ook betrokken bij doorgedreven controles. CONTROLECENTRA De grondige controles worden uitgevoerd door controlecentra. Er zijn 51 controlecentra opgericht: 48 lokale en 3 nationale (bijzondere controlecentra voor specifieke sectoren: coördinatiecentra en andere vennootschappen die deel uitmaken van groepen met een internationaal karakter, banken, holdings en verzekeringsmaatschappijen,... grote vennootschappen uit de immobiliënsector en de bouwsector). De hoofdopdracht van elk controlecentrum is de grondige verificatie van de ondernemingen. Zij nemen ook deel aan gerichte opsporingen samen met de nationale opsporingsdirectie, ter voorbereiding van grondige verificaties voor een volgend jaar. Tevens onderzoeken de controlecentra zelf de bezwaren die gericht zijn tegen herzieningen naar aanleiding van controles uitgevoerd door de controlecentra. De verificaties worden gezamenlijk en gelijktijdig uitgevoerd voor de inkomstenbelastingen en voor de btw, door ambtenaren die afkomstig zijn uit de twee administraties en die in groepsverband werken onder de leiding van een teamchef. NATIONALE OPSPORINGSDIRECTIE (NOD) De Nationale Opsporingsdirectie (NOD) is een dienst binnen de AOIF, die de vroegere opsporingsdiensten van de directe belastingen en de btw groepeert. De NOD is opgesplitst in twee afdelingen: - lokale opsporingen; - nationale en internationale opsporingen. Bij de NOD is de documentaire opdracht van primordiaal belang. De vaststellingen en de inlichtingen worden opgenomen in een gegevensbank voorselectie van te controleren dossiers. De inlichtingen worden achteraf gebruikt bij de grondige controles door de CC of de BBI. Enkele opdrachten die aan de NOD worden toevertrouwd: - opsporingen voor vaststelling van forfaitaire grondslagen. - gerichte opsporingen o.a. controle slachthuizen, groothandel, veilingen, enz. - gerichte opsporingen per economische of activiteitensector of per 4 SBB De fiscus op bezoek

5 soort fraude op initiatief van hogere leiding. - verlenen van bijstand bij invordering o.a. onderzoek vermogenstoestand. - bijstand aan controleambtenaren in specifieke dossiers. - nazicht van kasboeken en ontvangstenboeken; aflevering ontvangstbewijzen, kwijtingen, enz. - opsporen van de aard, de kostprijs en de omvang van uitgevoerde werken. - het achterhalen van de identiteit van de eigenaars, huurders en exploitanten van landbouwgronden. - het meer doorgedreven verzamelen, ook buiten de diensturen, van gegevens gedurende de belastbare periode zelf; o.a. de controle van de geleverde hoeveelheden, de voorraad, het tewerkgestelde personeel, de gepresteerde uren, de honoraria, de tewerkstelling in de horecasector, de bouwvergunningen, controle op werven en in garages, verkoop op antiek- en rommelmarkten, enz. B. Andere administraties ADMINISTRATIE VAN KADASTER, REGISTRATIE EN DOMEINEN Deze administratie is bevoegd voor het kadaster, de registratierechten en de successierechten. BBI De administratie van de BBI bestaat naast de AOIF en heeft als taak: - het uitoefenen van controles van een grotere omvang; - het opsporen van grote fraudestromen. 2. Hoe werkt de AOIF? A. Controleperiode Bij de organisatie van de werkzaamheden deelt de fiscus de tijd in in werkjaren, die controleperiodes worden genoemd. Een controleperiode loopt van 1 juli van het jaar x tot 30 juni van het jaar x + 1. Aan het begin van een controleperiode wordt het aantal te controleren dossiers vastgesteld en aan de verschillende controleurs of controleteams toegewezen. B. Indeling belastingplichtigen: classificatiecode Alle belastingplichtigen zijn ingedeeld in 4 groepen. Bedoeling van deze indeling is de controlefrequentie te organiseren. Groep 1 Btw-belastingplichtigen gehouden tot indienen van periodieke aangiften in de ven.b of de BNI/Ven. Groep 2 Niet-btw-belastingplichtigen en btw-belastingplichtigen zonder verplichting tot indienen van periodieke aangiften in de Ven.B. of BNI/ Ven.B. Groep 3 Btw-belastingplichtigen en indieners van periodieke aangiften en belastbaar in de personenbelasting (dossiers winsten en baten met btw); SBB De fiscus op bezoek 5

6 Wie is de fiscus? Groep 4 Niet-btw-belastingplichtigen en btw-belastingplichtigen zonder verplichting tot het indienen van aangiften en belastbaar in de personenbelasting (dossiers winsten en baten zonder btw). Voor het opmaken van het werkplan voor de CC en de klassieke diensten directe belastingen wordt de selectie op centraal niveau opgelegd en gedeeltelijk samengesteld uit door de diensten zelf geselecteerde dossiers. C. Soorten controle De gewone controles en de controlecentra kunnen 5 soorten controles uitvoeren: - in-orde-stellingen; - beheerscontroles; - punctuele btw-controles; - gerichte opsporingen; - grondige controles. IN-ORDE-STELLINGEN Het in orde stellen van een dossier betekent: - het rangschikken en materieel in orde brengen van het administratief dossier; - het rechtzetten van manifeste onjuistheden in de aangifte; - het vestigen van de aanslag op grond van de aangegeven inkomsten of op de gewijzigde inkomsten na rechtzetting van manifeste onjuistheden. BEHEERSCONTROLES Een beheerscontrole betekent : - een summiere controle van één of meerdere punten van de aangifte, op basis van stukken, meestal op bureau (d.m.v. vragen om inlichtingen of uitnodiging van de belastingplichtige op het kantoor van de belastingen), eventueel (kort) bij de belastingplichtige. PUNCTUELE BTW-CONTROLES Een punctuele btw-controle betekent: - een controle inzake btw van specifieke aandachtspunten of naar aanleiding van een bijzondere gelegenheid bv. verificatie van de intracommunautaire opgave, verificatie voor de teruggave van een belastingkrediet, verificatie bij aanvang, wijziging of stopzetting van de beroepswerkzaamheid,... GERICHTE OPSPORINGEN Een gerichte opsporing betekent: - de verificatie van de actuele belastingtoestand van de belastingplichtige (nazicht van voorraden, personeel, dagboek, bijzondere registers, rollend materieel,...) met het oog op een latere grondige controle. Dergelijke opsporingscontrole gebeurt (uiteraard) bijna altijd onaangekondigd. GRONDIGE CONTROLES Een grondige controle betekent: - een volledig en grondig nazicht op vlak van btw en directe belastingen van de boekhouding van vennootschappen en zelfstandigen (het begrip grondige controle bestaat dus niet voor werknemers, bedrijfsleiders, gepensioneerden en genieters van een vervangingsinkomen). 6 SBB De fiscus op bezoek

7 D. Taakverdeling - In-orde-stellingen, beheerscontroles en punctuele btw-controles gebeuren door de gewone controles. - Gerichte opsporingen door de controlecentra (CC) en de NOD. - Grondige controles voornamelijk door de controlecentra. E. Controleprogramma FREQUENTIE Er is geen echte controlefrequentie meer voorzien. 30% van de controlecapaciteit van een CC wordt voorbehouden voor grondige controles geselecteerd door hogere diensten met behulp van de Mercurius-tool. 15% voor opdrachten van de Centrale diensten, het Anti-fraudecomité en DCU (dossiers DO). Het betreft hier dossiers geselecteerd door de dienst Doelgroepenstrategie van de AOIF ( gerichte acties, sectorale acties, thematische acties in kader van risicobeheer), door de hogere overheid. 40% maximum wordt voorbehouden voor datamining dossiers (zie verder). 15% wordt voorbehouden voor dossiers met hoog fraude risico, eigenhandig te selecteren door de CC aan de hand van plaatselijke kennis, ontvangen klachten, vaststellingen van de opsporingsdiensten, enz. Hier komen ook dossiers in aanmerking die verschillende jaren geen ernstige controle hebben ondergaan of die herhaaldelijk geen (tijdige) aangifte hebben ingediend. KNIPPERLICHTEN EN DATAMINING Slechts voor een gedeelte van de grondige controles baseren de controlecentra zich op knipperlichten : zaken in dossiers die op de een of andere manier opvallen (ongewone evoluties in omzet en brutowinst, in algemene kosten, investeringen, personeelskosten, resultaten van vorige controles, resultaten van gerichte opsporingen, vraag van het antifraudecomité, enz.). Tot voor kort gebeurde die knipperlichten -selectie volledig door de ambtenaren zelf. Sinds 2004 lopen er projecten van geautomatiseerde selectie: datamining. Dit is een systeem waarbij allerhande gegevens van belastingplichtigen in een wiskundig model worden gestopt. Deze gegevens worden dan door een zeef van algoritmes gehaald, en de output van het programma is een lijst van belastingplichtigen waarvoor een grondige controle aangewezen is. F. Interne normen Het begrip grondige controle is geconcretiseerd in interne administratieve regels: richtlijnen waaraan de ambtenaren van de controlecentra zich moeten houden. Wat zijn de voornaamste aandachtspunten? De bewijskracht van de boekhouding: - controle (meestal door gerichte opsporingen) van aanwezigheid kasboek, dagontvangstenboek, inventaris; - vergelijking comptabele en extracomptabele gegevens, bv. bestelbons, offertes, vervoerdocumenten, afsprakenboek,... Niet-geboekte omzet: - tegenberekening op basis van de verwerkte grondstoffen en de productieve lonen; - vragen om inlichtingen aan derden; - vergelijking aangegeven omzet en gegevens gerichte opsporingen. SBB De fiscus op bezoek 7

8 Wie is de fiscus? Striktere aanpak dan gewone controles: - meer aandacht voor formele vereisten (formulieren, fiches); - minder vlug akkoord, eerder formele procedure (bericht van wijziging); - vlugger opleggen belastingverhoging. Bij controle van een vennootschapsdossier: ook nazicht van dossier(s) bedrijfsleider(s) en verwante vennootschappen. 8 SBB De fiscus op bezoek

9 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie Voor we in een volgend hoofdstuk de verschillende controlemiddelen van de fiscus bekijken, gaan we in dit hoofdstuk na welke algemene beperkingen er zijn aan de controlebevoegdheid van de fiscale administratie. 1. Bevoegdheid De bevoegdheden van de belastingadministraties zijn zowel materieel (volgens de soort belasting) als territoriaal (volgens het gedeelte van het grondgebied) afgebakend. Onderzoeksverrichtingen verricht in overtreding van deze bevoegdheidsverdelende regels zijn ongeldig en de belastingen gevestigd op grond ervan nietig. A. Wie is bevoegd voor welke belasting? 1. KLASSIEKE CONTROLES Een ambtenaar van de directe belastingen is bevoegd voor onderzoek en controle inzake de toepassing van de directe belastingen. Een ambtenaar van de btw is bevoegd voor onderzoek en controle inzake de toepassing van de btw. Beiden zijn ook van rechtswege gemachtigd om alle inlichtingen te nemen, op te zoeken of in te zamelen die de juiste heffing van alle verschuldigde belastingen kunnen verzekeren. Op grond van deze laatste bepaling kunnen de ambtenaren van beide administraties onderling ook inlichtingen uitwisselen. Voorbeelden - omzetverhoging door btw-controleur wordt doorgegeven aan de directe belastingen - verwerping van bepaalde kosten door controleur vennootschapsbelasting wordt doorgegeven aan de btw. Belangrijk is wel dat enkel een ambtenaar die regelmatig belast is met een onderzoek of controle in verband met een belasting waarvoor zijn administratie bevoegd is, deze inlichtingen kan nemen, opzoeken of inzamelen. Dit betekent: - dat de ambtenaren van een bepaalde administratie geen onderzoek mogen beginnen inzake de toepassing van een andere belasting dan deze waarvoor ze bevoegd zijn. Een controleur vennootschapsbelasting mag tijdens een controle van de aangifte in de vennootschapsbelasting ook vragen om de btw-aangiften te zien, maar hij mag geen controle uitvoeren enkel en alleen om de btw-aangiften te verifiëren; - dat de ambtenaren van een bepaalde administratie geen onderzoeksdaden mogen stellen die niet voorzien zijn in de fiscale wetgeving waarvoor ze bevoegd zijn. Een btw-controleur mag boekhoudstukken meenemen, een controleur van de directe belastingen mag dat niet, ook al stuit hij tijdens een controle op zaken die betrekking hebben op de toepassing van de btw-wetgeving. SBB De fiscus op bezoek 9

10 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie 2. BBI De ambtenaren van de BBI zijn afkomstig van de administratie van de directe belastingen, de administratie van de btw, registratie en domeinen en de administratie van douane en accijnzen. Ongeacht de administratie van oorsprong zijn BBI-ambtenaren bevoegd voor alle belastingen (zgn. polyvalente bevoegdheden). Ze kunnen dus optreden als ambtenaren van om het even welke fiscale administratie, maar: - bij een onderzoek met betrekking tot een welbepaalde belasting moeten zij de onderzoeksmaatregelen, voorzien door het wetboek met betrekking tot deze belasting, respecteren (specificiteit van de onderzoeksbevoegdheden); - BBI-controleurs hebben noch meer, noch andere bevoegdheden dan andere controleurs : ze hebben, in tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, geen bijzondere (politionele) bevoegdheden. 3. AOIF De ambtenaren van de AOIF zijn afkomstig van de administratie van de directe belastingen en de administratie van de btw, registratie en domeinen (sector btw). In tegenstelling tot hun BBI-collega s hebben deze geen polyvalente bevoegdheden. Voor hen gelden de onder 1 vermelde regels. Een controleur van de directe belastingen blijft dus een controleur van de directe belastingen en een controleur van de btw blijft een btw-controleur, ook al maken zij deel uit van één controleteam. Gebruik van de bevoegdheden van de ene ambtenaar louter voor de toepassing van de wetgeving waarvoor de ander bevoegd is, is machtsafwending. Al moet de belastingplichtige dit wel nog kunnen bewijzen. B. Wie is bevoegd voor welke belastingplichtigen? 1. KLASSIEKE CONTROLEDIENSTEN Voor natuurlijke personen is de bevoegde controle die van de fiscale woonplaats van de belastingplichtige. De fiscale woonplaats wordt beoordeeld op 1 januari van het aanslagjaar. Bv. belastingplichtige is op 28 december 2006 van Brussel naar Gent verhuisd. Bevoegde controle voor onderzoek aangifte inkomsten 2006 (aanslagjaar 2007): controle Gent. Voor vennootschappen is de bevoegde controle die van de gemeente waar zich de maatschappelijke zetel, de voornaamste inrichting of de zetel van bestuur of beheer van de vennootschap zich bevindt. Dit wordt beoordeeld op de eerste dag na de afsluiting van de balans. Bv. vennootschap heeft de balans afgesloten op 30 september 2006 en is op 15 september verhuisd van Brussel naar Gent. Bevoegde controle voor onderzoek aangifte boekjaar : controle Gent. Indien de belastingplichtige meerdere vestigingen heeft, zal het bevoegde controlekantoor een beroep doen op de medewerking van het controlekantoor van de onderscheiden vestigingen indien die zich in een ander taalgebied of veraf bevinden. 2. BTW Voor natuurlijke personen is de bevoegde controle normaliter die van de woonplaats op het ogenblik dat de btw-aangifte ingediend moet worden. Wanneer de btw-activiteit evenwel niet wordt verricht in de woonplaats van de natuurlijke persoon, is de bevoegde controle die van de plaats waar hij zijn enige of voornaamste administratieve zetel heeft. Voor vennootschappen is de bevoegde controle die van de plaats waar de 10 SBB De fiscus op bezoek

11 maatschappelijke zetel van de vennootschap is gevestigd op het ogenblik dat de btw-aangifte ingediend moet worden. Bevindt de administratieve zetel van waaruit de vennootschap effectief wordt bestuurd zich evenwel elders, dan is de controle bevoegd van de plaats van de voornaamste administratieve zetel. Indien de belastingplichtige meerdere vestigingen heeft, zal het bevoegde controlekantoor een beroep doen op de medewerking van het controlekantoor van de onderscheiden vestigingen indien die zich in een ander taalgebied of in te veraf gelegen gebieden bevinden. 3. BBI De BBI is opgedeeld in verscheidene gewestelijke directies, maar haar territoriale bevoegdheid strekt zich uit over het hele land. Een BBIcontroleur van Hasselt kan dus perfect een controle uitvoeren bij een onderneming in Brugge. 4. AOIF De criteria om uit te maken welk lokaal controlecentrum bevoegd is, zijn dezelfde als degene die gelden om te beslissen welk controlekantoor directe belastingen respectievelijk btw bevoegd is. De drie nationale controlecentra zijn bevoegd voor het hele land. 2. Onderzoekstermijnen directe belastingen A. Verschil directe belastingen en btw Inzake directe belastingen gelden onderzoekstermijnen. Dit betekent dat de administratie de inkomsten van een bepaald (boek)jaar moet onderzoeken vóór een bepaalde datum. De onderzoeksverrichtingen van na die datum zijn onwettelijk en de aanslagen die erop gebaseerd zouden zijn nietig. Dergelijke termijnen gelden niet voor de btw. Theoretisch betekent dit dat btw-ambtenaren onbeperkt in de tijd hun onderzoekingen mogen uitvoeren. In de praktijk wordt hun onderzoeksrecht echter beperkt door de verjaringstermijnen van de vordering inzake btw. Die termijnen zijn: - 3 jaar (gewone termijn) - 7 jaar in geval van fraude - 12 of 24 maanden wanneer de naheffing gebaseerd is op informatie die verkregen is uit het buitenland, een rechtsvordering of bewijskrachtige gegevens. B. Aanslagjaar De onderzoekstermijnen zijn gekoppeld aan het begrip aanslagjaar. Hiervoor gelden de volgende regels: - voor natuurlijke personen is het aanslagjaar steeds het jaar dat volgt op het kalenderjaar (bv. inkomsten verkregen in 2010 > aanslagjaar is 2011); - voor vennootschappen die per kalenderjaar boekhouden is het aanslagjaar gelijk aan het jaar dat volgt op het boekjaar (bv. boekjaar ven- SBB De fiscus op bezoek 11

12 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie nootschap A afgesloten op 31/12/2010 > aanslagjaar is 2011); - voor vennootschappen die anders dan per kalenderjaar boekhouden is het aanslagjaar gelijk aan het jaar waarin de balans afgesloten wordt (bv. boekjaar vennootschap A afgesloten op 30/06/2010 > aanslagjaar is 2010). C. Gewone onderzoekstermijn De gewone onderzoekstermijn is drie jaar, te rekenen vanaf 1 januari van het aanslagjaar. Voor vennootschappen die niet op 31 december afsluiten, wordt deze termijn verlengd met een duur gelijk aan de periode tussen 1 januari van het jaar waarnaar het aanslagjaar wordt genoemd en de afsluitdatum. Voorbeeld 1 Boekjaar vennootschap A afgesloten op Het aanslagjaar is De fiscus kan onderzoeken tot Op een vraag om inlichtingen van in verband met het boekjaar 2004 hoeft vennootschap A dus niet te antwoorden, tenzij de controleur de buitengewone onderzoekstermijn (zie verder D) zou inroepen. Voorbeeld 2 Boekjaar vennootschap A afgesloten op Het aanslagjaar is De fiscus kan onderzoeken tot maanden = Op een vraag om inlichtingen van in verband met het boekjaar moet vennootschap A dus wel nog antwoorden, op een vraag van niet meer (tenzij de controleur de buitengewone onderzoekstermijn (zie verder D) zou inroepen.) D. Buitengewone onderzoekstermijn De gewone onderzoekstermijn wordt uitgebreid met vier jaar in geval van fraude ( overtreding van het fiscaal wetboek of van ter uitvoering ervan genomen besluiten, gedaan met bedrieglijk opzet of met het oogmerk te schaden ). Indien de fiscus vindt dat er belastingontduiking is, kan hij dus onderzoekingen verrichten tot 7 jaar na 1 januari van het aanslagjaar. Maar voor hij van deze termijn gebruik maakt, moet hij de belastingplichtige schriftelijk en op nauwkeurige wijze kennis geven van de aanwijzingen inzake belastingontduiking die volgens hem bestaan. Die voorafgaande kennisgeving is voorgeschreven op straffe van nietigheid van de aanslag. De aanwijzingen inzake belastingontduiking moeten: - vastgesteld zijn tijdens de gewone onderzoekstermijn; - bij andere openbare besturen, overheidsdiensten of derden ingewonnen zijn. E. Bijkomend onderzoeksrecht in geval van bezwaar In geval van bezwaar hebben de ambtenaren die het bezwaarschrift onderzoeken dezelfde onderzoeksbevoegdheden als de controleambtenaren, ongeacht of de oorspronkelijke onderzoekstermijn al dan niet al verstreken is. 12 SBB De fiscus op bezoek

13 3. Bescherming van het privéleven De Belgische staat moet het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) respecteren. Artikel 8 van dat verdrag verwoordt het principe van de bescherming van het privéleven. Op deze bescherming kan echter inbreuk gemaakt worden indien er een wettelijke basis voor bestaat, er een legitieme doelstelling is en de inbreuk in een democratische samenleving nodig is voor de naleving van deze doelstelling. Het economisch welzijn van het land is een legitieme doelstelling op grond waarvan de fiscus het recht heeft om zich in het privéleven van de belastingplichtige te mengen. De belastingplichtige kan zich dus niet verschuilen achter zijn recht op eerbied voor het privéleven om bepaalde vragen niet te beantwoorden of onderzoeksdaden aan te vechten. Wel is de bevoegdheid van de fiscus beperkt door het proportionaliteitsbeginsel: de inbreuk op het privéleven moet in verhouding staan met het fiscaal nut ervan. Onderzoeksverrichtingen verricht met schending van het EVRM zijn onwettelijk en de aanslagen die erop gebaseerd zouden zijn nietig. A. Algemeen Volgens de rechtbanken zijn de internationale bepalingen over de bescherming van het privé leven niet van toepassing op de fiscale geschillen, tenzij de fiscale procedure kan leiden tot een strafsanctie. Onze fiscale wetgeving biedt echter een aantal beschermingsregels met betrekking tot de privéwoning. De fiscus heeft toegang tot de privéwoning of privélokalen tussen 5u s morgens en 9u s avonds op voorwaarde dat zij een voorafgaande machtiging heeft van de politierechtbank. Zonder deze voorafgaande machtiging zijn de vaststelling van de fiscus nietig en onbruikbaar, zelfs indien de belastingplichtige de fiscus vrijwillig heeft binnengelaten. Privébestanden op een computer kunnen door de fiscus niet gecontroleerd worden. Indien de boekhouding op een computer staat, dan kan de belastingcontroleur bijvoorbeeld niet vragen om een privébestand te openen. B. De fiscus op internet De fiscus kan op de hoogte zijn van de uitgaven van de belastingplichtige via de publiekelijk beschikbare informatie van de belastingplichtige op het internet. Zo kan op facebook of E-bay een informatiebron zijn voor de fiscus. Indien een belastingplichtige foto s en commentaren geeft over zijn nieuw appartement in Frankrijk, zijn dure hobby of zijn vakantiereis naar Egypte, dan kunnen deze gegevens door de fiscus gebruikt worden. De minister van Financiën heeft dit bevestigd. Een vertegenwoordiger van de privacycommissie oordeelde immers dat er geen schending was van de privacy indien de belastingcontroleur onder zijn echte naam (dus geen fictieve naam) de belastingplichtige een verzoek stuurt om een vriend te worden. Een belastingcontroleur van de FOD Financiën vertelde aan het Nieuwsblad over de volgende concrete situaties: - Een bedrijfsleider van een vennootschap die zogezegd een beroepsmatige reis had gemaakt in China, maar op basis van de foto s op facebook bleek het een privéreis te zijn - Een kind had foto s van zijn nieuwe gsm op facebook gezet en erbij SBB De fiscus op bezoek 13

14 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie gemeld dat zijn vader hem 300 euro per maand belkrediet betaalde. De vader had deze kosten onterecht opgenomen in de beroepskosten van zijn vennootschap - Een persoon die veel aan- en verkocht op E-bay en zo een aanzienlijke winst realiseerde, maar deze nooit had aangegeven in zijn belastingaangifte. - Een persoon had minder aangegeven dan wat hij werkelijk uitgaf (dure hobby, buitenlandse vakantiereizen etc.). Dit gaf de fiscus een mogelijkheid tot een aanvullende belasting op grond van tekenen en indiciën (zie Deel IV 5. B.). De minister van Financiën meent dat de belastingcontroleur vrij is om alle publiek toegankelijke informatie te gebruiken om belastingen te vestigen. Hij nuanceert dit standpunt door aan te geven dat de informatie die via websites en sociale-netwerksites wordt bekomen op zich geen bewijsmateriaal ten laste van de belastingplichtige is. Het zijn, aldus de minister, de resultaten van een onderzoek dat deze informatie oplevert die al dan niet het bewijs leveren. De minister gaf ook aan dat het verzamelen van informatie opportuun moet zijn. De gegrondheid van dergelijke praktijken hangt dus af van de concrete omstandigheden. 4. Beginselen van behoorlijk bestuur Beginselen van behoorlijk bestuur zijn niet-geschreven rechtsbeginselen met een algemene draagwijdte die wezenlijk zijn voor de rechtsorde en waarvan de naleving zich aan iedereen opdringt met dezelfde kracht als een wet. Het is sinds enige tijd algemeen aanvaard dat ook de fiscus door deze beginselen gebonden is. Onderzoeksverrichtingen verricht met schending van deze beginselen zijn onwettelijk en de aanslagen die erop gebaseerd zouden zijn nietig. Hierbij enkele beginselen en voorbeelden van schending ervan : - het onpartijdigheidsbeginsel bv. dezelfde ambtenaar verricht controle en onderzoekt bezwaarschrift,...; - verbod van willekeur bv. de administratie heeft de stukken die ze ontvangen heeft niet ernstig onderzocht of zelfs niet in overweging genomen; de kosten van levensonderhoud bij een indiciaire taxatie worden bepaald zonder enig concreet gegeven,...; - verbod van machtsafwending bv. een btw-ambtenaar verricht een controle die enkel tot doel heeft om informatie in te winnen voor zijn collega van de directe belastingen; - zorgvuldigheids- of redelijkheidsbeginsel bv. buitensporige vragen om inlichtingen; - rechtszekerheids- of vertrouwensbeginsel bv. het wijzigen voor het verleden van een individueel akkoord in verband met beroepskosten. - De openbaarheid van het bestuur: de fiscus is wettelijk verplicht om de belastingplichtige het recht te verlenen om zijn fiscaal dossier op het even welk ogenblik in te zien. 14 SBB De fiscus op bezoek

15 Het vertrouwensbeginsel en de wet Een dokter bewijst zijn kosten niet met facturen maar past gewoon een forfaitaire kostenaftrek toe. Hij doet dit al jaren en zijn belastingcontroleur aanvaardt dit. De dokter krijgt een nieuwe belastingcontroleur die vindt dat dit niet kan en dat de kosten moeten worden verworpen bij gebrek aan verantwoordingsstukken. De nieuwe belastingcontroleur verwerpt de kosten voor de laatste 3 jaren. Mag dit? Ja, zegt het Hof van Beroep te Brussel omdat de dokter een ongeldig akkoord had met de fiscus. Inderdaad, de kosten van de dokter moeten in de regel verplicht worden bewezen met verantwoordingsstukken. Dit arrest is interessant omdat het onrechtstreeks bevestigt dat de fiscus een geldig akkoord niet met terugwerkende kracht mag opzeggen. Indien de dokter een geldig akkoord had met de fiscus, dan kon de nieuwe belastingcontroleur wegens het vertrouwensbeginsel het akkoord enkel voor de toekomst opzeggen en niet voor het verleden (zie ook deel IV 2. Aangifte en akkoord). 5. Openbaarheid van bestuur Het principe van de openbaarheid van bestuur is ingevoerd door de wet van 11 april De administratie vat de toepassing van deze wet nogal eng op, de Raad van State ziet het ruimer. Op grond van deze wet haaft u in principe het recht om uw fiscaal dossier op om het even welk ogenblik in te zien. SBB De fiscus op bezoek 15

16 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie 6. Motiveringsplicht De administratie is verplicht om haar bestuurshandelingen formeel te motiveren. Het niet respecteren van deze motiveringsplicht kan leiden tot nietigverklaring van de betreffende bestuurshandelingen door de Raad van State. Enkele voorbeelden van handelingen die gemotiveerd moeten worden: - de beslissing tot niet-verlenging van de aangiftetermijn; - de beslissing tot niet-verlenging van de antwoordtermijn op een vraag om inlichtingen; - de weigering om een afwijking toe te staan op de verplichting om boeken en bescheiden te bewaren op de wettelijk voorgeschreven plaats; - het opleggen van een belastingverhoging; - het opleggen van een boete; Beroepsgeheim A. Beroepsgeheim van de belastingplichtige of derden Kan de fiscus onderzoeksdaden stellen bij de externe belastingconsulenten of de advocaten van de belastingplichtige? Neen, niet altijd. In de regel zijn deze personen gebonden door hun strafrechtelijk beschermd beroepsgeheim. Zij mogen dus niet antwoorden op een vraag om inlichtingen die de fiscus hen opstuurt met het oog op een belastingheffing van hun klanten. Zij hebben enkel toelating om te antwoorden indien ze beschikken over een bijzondere volmacht van hun klant. De volgende personen zijn gebonden door een strafrechtelijk gesanctioneerd beroepsgeheim: - (externe) accountants, fiscalisten, belastingconsulenten, boekhouders; - geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen; - advocaten, notarissen, gerechtsdeurwaarders, gerechtsdeskundigen. Indien iemand van mening is dat hij een bepaalde inlichting niet kan geven aan de administratie zonder zijn beroepsgeheim te schenden, moet de administratie de bevoegde tuchtoverheid (Orde of Instituut) verzoeken hierover te oordelen. Merk op dat het beroepsgeheim ingesteld is in het belang van de cliënten van de betreffende beroepsbeoefenaar, en dus niet kan ingeroepen worden in verband met diens eigen belastingsituatie. Vindt de tuchtoverheid dat het beroepsgeheim niet geschonden zal worden, dan moet de ondervraagde antwoorden.in het andere geval niet: gegevens verkregen met schending van het beroepsgeheim zijn onwettig verkregen gegevens die niet rechtsgeldig kunnen worden aangewend. 16 SBB De fiscus op bezoek

17 B. Beroepsgeheim van de fiscus Ook de fiscus zelf is gebonden door een beroepsgeheim: de ambtenaren zijn, buiten de uitoefening van hun ambt, verplicht tot de meest volstrekte geheimhouding aangaande alle zaken waarvan ze wegens de uitvoering van hun opdracht kennis hebben. De niet-naleving van dit beroepsgeheim wordt bestraft met disciplinaire sancties. Dit beroepsgeheim moet echter genuanceerd worden. Zo hebben fiscale ambtenaren: - het recht om inlichtingen die verkregen werden in antwoord op een vraag om inlichtingen aan een belastingplichtige te gebruiken voor de taxatie van derden; - de verplichting om aan andere administratieve diensten van de Staat inlichtingen te verstrekken die voor die diensten nodig zijn voor de hun opgedragen uitvoering van wettelijke of reglementaire bepalingen, bv. attesten nodig voor subsidies, schadevergoedingen,...; - de verplichting om bij het parket aangifte te doen van misdrijven waarvan ze kennis hebben en die aanleiding kunnen geven tot strafrechtelijke vervolgingen. 8. Bankgeheim afgeschaft! Sinds 1 juli 2011 bestaat het Belgisch bankgeheim niet meer! Voor het vestigen van de inkomstenbelasting bestaat er wel nog een beperkte vorm van bankdiscretie. De bankdiscretie betekent dat de fiscus slechts in bepaalde situaties en onder bepaalde voorwaarden toegang kan krijgen tot informatie van een zuivere privé rekening van een belastingplichtige. De bankdiscretie kan voor de inkomstenbelastingen uitsluitend doorprikt worden in twee situaties, namelijk wanneer er een vermoeden is van fraude of wanneer de fiscus de belastingplichtige indiciair wilt belasten (dit is wanneer de fiscus kan bewijzen dat de belastingplichtige meer uitgaven dan inkomsten heeft gehad zie verder 5. Bewijs door vermoedens ). Wanneer er een vermoeden is van fraude of wanneer de fiscus de belastingplichtige indiciair wilt belasten, dan kan de fiscus onder strikte voorwaarden toegang krijgen tot de privé rekeningen. De fiscus zal in een eerste fase de rekeningen moeten vragen aan de belastingplichtige. Indien deze laatste niet meewerkt dan zal de belastingcontroleur de toestemming vragen aan de Gewestelijke Directeur om de vragen rechtstreeks te stellen aan de financiële instelling van de belastingplichtige. Vaak zal de belastingcontroleur niet weten bij welke financiële instelling de belastingplichtige rekeningen heeft. In zo n geval zal de belastingcontroleur de Gewestelijke directeur eerst vragen om contact op te nemen met de Nationale Bank van België (NBB) om het centraal register te raadplegen. In dit register worden alle rekeningen en contracten van de belastingplichtige opgenomen. De Gewestelijke directeur zal de gegevens van de NBB doorgeven aan de belastingcontroleur die op zijn beurt opnieuw contact zal opnemen met de belastingplichtige. Als deze laatste nog steeds weigert om mee te werken dan zal de belastingcon- SBB De fiscus op bezoek 17

18 Beperkingen aan de controlebevoegdheid van de administratie troleur de gegevens rechtstreeks mogen vragen bij de gekende financiële instelling(en) nadat hij hiervoor de toestemming heeft gekregen van de Gewestelijke directeur. Opgelet, de bankdiscretie bestaat uitsluitend voor het vestigen van de inkomstenbelastingen en geldt ook uitsluitend voor zuivere privé rekeningen bij een Belgische financiële instelling. De bankdiscretie geldt dus niet: - voor buitenlandse rekeningen; - voor Belgische rekeningen die al dan niet volledig beroepsmatig worden gebruikt door de belastingplichtige; - voor betwistingen over de verschuldigde registratie- en successierechten; - voor betwistingen over de verschuldigde btw; - voor de invordering van de belastingen bij de belastingplichtige (incl. de inkomstenbelastingen); - voor de behandeling van een bezwaar van de belastingplichtige (incl. de inkomstenbelastingen). 9. Zwijgrecht in strafzaken Een persoon wordt door de fiscus vervolgd op grond van een aantal aanwijzingen van fraude. De fiscus stuurt een vraag om inlichtingen waarin zij de belastingplichtige informatie en documenten opvraagt met betrekking tot de laatste 7 inkomstenjaren. Moet de belastingplichtige hierop antwoorden? In principe wel, maar wanneer de fiscus een belastingplichtige onderzoekt op grond van vermoedens van fraude, dan oordeelt de rechtbank van Luik dat de belastingplichtige een zwijgrecht heeft. Met andere woorden, de fiscus mag geen sancties opleggen indien er in een dergelijk geval niet geantwoord wordt op de vragen om inlichtingen. In fiscale aangelegenheden heeft men spreekplicht (bank- en beroepsgeheim buiten beschouwing gelaten). Zwijgrecht ( the right to remain silent ) bestaat enkel in strafzaken. Het ontstaat op het ogenblik dat een strafvordering wordt ingesteld. In de praktijk is het niet altijd zo gemakkelijk om te weten wanneer een fiscaal onderzoek een strafrechtelijk onderzoek wordt. In elk geval is het algemeen aanvaard dat een antwoord op een vraag om inlichtingen dat een bekentenis van een strafbaar feit zou inhouden, in een latere strafprocedure niet meer als bewijsmateriaal kan gebruikt worden. 18 SBB De fiscus op bezoek

19 10. Fiscale regularisatie Sinds 1 januari 2006 (kort na de zogenaamde Eenmalige Bevrijdende Aangifte), kan iedere belastingplichtige zijn niet-aangegeven inkomsten spontaan regulariseren. Zowel vennootschappen als natuurlijke personen kunnen bij de Federale Overheidsdienst van Financiën (bij de contactpunt fiscale regularisatie ) een regularisatieaangifte indienen en verzoeken om ontdoken sommen, waarden of inkomsten te regulariseren. Er kunnen drie categorieën van inkomsten geregulariseerd worden: de beroepsinkomsten, de btw-handelingen en de overige inkomsten (roerende inkomsten, successie enz.). Er is enkel een fiscale regularisatie mogelijk. De bedragen waarop geen sociale zekerheid werd voldaan, kunnen dus op dit vlak niet worden geregulariseerd. De belastingen die kunnen geregulariseerd worden zijn de btw, de directe belastingen, de registratierechten en de successierechten. dien heeft hij in de regel ook een strafrechtelijke immuniteit. Opgelet, een belastingplichtige kan geen regularisatieaanvraag indienen indien hij reeds het voorwerp is van een fiscale of strafrechtelijke vervolging of onderzoek. Bij de regularisatie moet de belastingplichtige de normale verschuldigde ontdoken belastingen betalen, in principe verhoogd met een boete van 10% (in de regel geen boete voor de regularisatie van beroepsinkomsten of btw-handelingen). Opgelet, hoewel de fiscale regularisatie een permanente regeling is, kan een belastingplichtige er slechts één maal gebruik van maken. Een belastingplichtige kan dus tijdens zijn leven niet tweemaal een regularisatie aanvragen. In die zin blijft de fiscale regularisatie eenmalig. Tot welk jaar moet men de ontdoken inkomsten regulariseren? Het is de vrije keuze van de belastingplichtige tot welk jaar hij de inkomsten regulariseert. De wetgeving bepaalt hier niets over maar er wordt aangenomen dat men enkel de inkomsten moet regulariseren die nog niet verjaard zijn. De fiscaalrechtelijke verjaringstermijn is zeven jaar. Indien de belastingplichtige enkel die jaren regulariseert, dan geniet hij van een immuniteit op vlak van de belastingen. De fiscus kan immers geen belastingen meer heffen op verjaarde inkomsten. Maar de belastingplichtige geniet dan niet noodzakelijk van een strafrechtelijke immuniteit. De verjaringstermijnen in het strafrecht zijn soms langer dan zeven jaar afhankelijk van het misdrijf dat is gepleegd. Via de regularisatie ontvangt de belastingplichtige een regularisatieattest dat verdere fiscale onderzoeksdaden met betrekking tot die inkomsten verbiedt. De belastingplichtige geniet dus in de regel van een fiscale immuniteit met betrekking tot de geregulariseerde inkomsten. Boven- SBB De fiscus op bezoek 19

20 Wat zijn de controlemiddelen van de fiscus? In dit deel nemen we de verschillende controlemiddelen van de fiscus onder de loep. Aan elk van deze controlemiddelen zijn specifieke beperkingen en formaliteiten verbonden. Let wel, door een recente wetswijziging hebben de ambtenaren van de fiscus nu dezelfde (ruimere) controlebevoegdheden als die van de btw. 1. Vragen om inlichtingen A. Directe belastingen: vraag om inlichtingen aan de belastingplichtige Wat mag de administratie vragen en wat niet? De administratie mag aan de belastingplichtige alle inlichtingen vragen met het oog op het onderzoek van diens fiscale toestand. De wettelijke omschrijving van het vraagrecht is zeer ruim. Zo is het vraagrecht bv. niet beperkt tot de beroepswerkzaamheid van de belastingplichtige. Anderzijds zijn aan het vraagrecht toch een aantal beperkingen. Ten eerste moeten de gevraagde inlichtingen op de een of andere wijze relevant zijn voor het onderzoek. Het is dus niet mogelijk inlichtingen te vragen met betrekking tot een niet-belastbaar feit of met betrekking tot uitgaven zonder fiscale consequenties. Ten tweede moeten de vragen slaan op verrichtingen waaraan de belastingplichtige heeft deelgenomen. Ten derde is het vraagrecht beperkt door de beginselen van behoorlijk bestuur en meer bepaald het redelijkheidsbeginsel. In dit verband heeft de minister van Financiën herhaaldelijk laten weten: - dat de ambtenaren een goed overwogen en gematigd gebruik moeten maken van hun vraagrecht; - dat de gepastheid van het vragen van bepaalde inlichtingen moet worden beoordeeld in het licht van de feitelijke omstandigheden eigen aan elk geval; - dat de vragen precies moeten zijn; - dat overdreven vragen uit den boze zijn; - dat het versturen van algemene vragenlijsten moet worden vermeden. Rekening houdend met deze verklaringen kunnen ernstige vragen gesteld worden bij de praktijk van sommige controlecentra om zeer uitgebreide, gestandaardiseerde vragenlijsten naar de belastingplichtige te sturen. Ten vierde kan het vraagrecht beperkt worden door het beroepsgeheim dat sommige belastingplichtigen kunnen inroepen (zie Hoofdstuk II). Ten slotte is er de bescherming van het privéleven (zie Hoofdstuk II). Hoe stelt de administratie haar vragen? De controleur mag de belastingplichtige mondelinge vragen stellen: dit kan telefonisch, hij kan de belastingplichtige uitnodigen op zijn kantoor of hij kan kiezen voor een controle ter plaatse. De controleur mag ook schriftelijke vragen stellen. Hij zal daarvoor een zgn. formulier 332 gebruiken. Dit wordt opgesteld in drie exemplaren. Twee ervan worden naar de belastingplichtige gestuurd (één exemplaar voor de belastingplichtige en één om terug te sturen), één ervan wordt in het aanslagdossier gerangschikt. Deze formaliteit is echter niet voorgeschreven op straffe van nietigheid: ook een vragenlijst in één exemplaar is een geldige vraag om inlichtingen. Het is ook niet vereist dat de vraag om inlichtingen aangetekend verzonden wordt. 20 SBB De fiscus op bezoek