VERLIESREGISTER

Transcriptie

1 Studiegroep Luchtoorlog (SGLO) VERLIESREGISTER Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog 1

2 Foto op de omslag: In de vroege ochtend van 13 juni 1943 maakte een Messerschmitt Bf 110 een noodlanding achter de zuivelfabriek Wilhelmina in Bergen, Noord-Holland. De tweemotorige nachtjager maakte een lange schuiver over de weilanden en belandde uiteindelijk bijna in de Bergervaart. Beide bemanningsleden stapten uit hun vernielde toestel en schoten lichtkogels af, waarop vanaf het nabijgelegen vliegveld Bergen hulp kwam aangesneld. Het incident geeft goed aan, hoe het onderzoek naar vliegtuigverliezen langzaam maar zeker vooruitgang boekt. Al in 1976 beschreef Ab Jansen in deel 2 van zijn klassiek geworden trilogie Wespennest Leeuwarden naar een ooggetuigenverslag hoe een Duitse nachtjager op deze plek belandde, zonder echter de juiste datum te weten. Het zou in de nazomer van 1943 zijn, wat later (foutief) werd gecorrigeerd naar 19 april Toen in 2007 bij toeval deze fraaie foto via Internet te koop werd aangeboden kon de puzzel gedeeltelijk worden opgelost. Al snel bleek, dat deze Bf 110 het bewuste toestel was dat in Bergen was neergekomen. Toen de opname bij de nieuwe eigenaar belandde kwam het onderzoek naar dit verlies in een nieuwe fase. De rompcode C9+AK is duidelijk leesbaar en zelfs kan het Werkenummer 5427 worden ontcijferd. Dit leidt onherroepelijk via de Duitse verliesrapporten naar een toestel van de 2./NJG 5, dat op 13 juni 1943 voor 80% werd gekraakt en dus werd afgeschreven. De datum is daarmee vastgesteld. Helaas blijven nog steeds enkele zaken onopgelost. De vlucht bleek kein Feindflug, zodat het voorlopig nog gissen blijft wat de reden van het ongeval is geweest. De Staffel waartoe de Bf 110 behoorde was niet op vliegveld Bergen, maar op St. Truiden in België gestationeerd. Werd het vliegtuig naar Bergen gevlogen om te worden overgedragen aan een andere eenheid? Ging de bemanning bij de collega s op bezoek met het vooruitzicht van een prettig zomerdagje aan het strand? En ook: wie waren aan boord? De namen van de bemanning zijn immers nog niet bekend, omdat ze niet in de rapportages zijn vermeld. Zo komt beetje bij beetje helderheid in dit incident, ruim dertig jaar nadat voor het eerst aandacht aan de kwestie werd besteed. En wellicht duikt ooit de ontbrekende schakel op. (foto collectie Hans Nauta)

3 VERLIESREGISTER Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog Colofon Coördinatie verliesregister: Frans Auwerda Inleidende teksten: Peter Grimm Teksten fotobijschriften: Ivo de Jong Grafieken: Jos Stok Beeldredactie en productie: Erwin van Loo, Ivo de Jong Vormgeving en layout: Sectie Grafische Vormgeving, Frederikkazerne Den Haag Reacties Verliesregister: Bas Maathuis, Willibrordlaan 20, 7581 DR Losser, ISSN: Studiegroep Luchtoorlog ,

4 2

5 VERLIESREGISTER Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog INLEIDING 3

6 4

7 INLEIDING Nadat in de Eerste Wereldoorlog het luchtwapen voor het eerst op grote schaal werd ingezet, was dat ruim twintig jaar later veel verder geëvolueerd. Het vliegtuig speelde een grote rol in het verloop van de Tweede Wereldoorlog, zowel door zijn mogelijkheden als door zijn tekortkomingen. De aantallen vliegtuigen waren enorm toegenomen en zelfs de meest afgelegen plekken van de aarde ondervonden aan den lijve het effect daarvan. Toch bleef de inzet van het vliegtuig gebonden aan factoren als de weersgesteldheid, de stand van de techniek, de logistieke infrastructuren, de geoefendheid van bemanningen en de inzichten op doctrinair gebied. Nederland lag ingeklemd tussen de belangrijkste oorlogsvoerende naties van West-Europa. Het was dan ook onvermijdelijk dat de luchtoorlog een zwaar stempel drukte op deze periode in onze geschiedenis. Bijna dagelijks werd ons land geconfronteerd met luchtalarm, overvliegende vliegtuigen, beschietingen en bombardementen. Gedurende de oorlog gingen talloze vliegtuigen verloren. Maar hoeveel? Honderd? Duizend? Nog meer? In welk deel van ons land kwamen de meeste vliegtuigen terecht? Allemaal vragen die tot op heden niet zijn beantwoord. Deskundigen op dit terrein zijn het er al geruime tijd over eens dat het aantal neergekomen vliegtuigen op ons grondgebied in de duizenden loopt, maar de schattingen over het precieze aantal lopen uiteen. De Studiegroep Luchtoorlog (SGLO) stelde zich ten doel uitsluitsel op die vraag te geven en tevens inzicht te bieden in de aard en de locaties van die verliezen. De kwestie van de vliegtuigverliezen is geen abstracte oefening, integendeel. De vraag naar de oorlogsverliezen blijft actueel want met regelmaat worden wrakken opgegraven, vermisten teruggevonden en blindgangers opgeruimd. Het verliesregister van de SGLO De SGLO bestaat sinds Zij stelt zich ten doel de luchtoorlog boven Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog te bestuderen en de resultaten daarvan vast te leggen. De SGLO tracht dat doel te bereiken door het leggen en onderhouden van contacten met haar leden en gelijkgerichte organisaties en deskundigen in binnen- en buitenland. Voorts geeft de SGLO een Bulletin uit met artikelen, mededelingen, vragen en antwoorden, boekrecensies, etc. 1 Twee keer per jaar organiseert de groep een landelijke bijeenkomst, bij voorkeur op toepasselijke locaties, zoals vliegbases en militaire musea. De SGLO initieert onderzoek naar de luchtoorlog tussen 1939 en 1945 en streeft ernaar de resultaten te (doen) publiceren op zo verantwoord mogelijke wijze 2. Een aantal leden houdt zich bezig met het onderzoek naar vliegtuigen, die in ons land tijdens de oorlogsjaren zijn neergekomen. Het resultaat van deze naspeuringen is regelmatig gepresenteerd in publicaties 3. Voorts zijn door de inzet van de leden vermisten opgespoord, monumenten opgericht en veteranen, nabestaanden en ooggetuigen bijeen gebracht 4. De wens leeft al heel lang om de gegevens van alle neergestorte vliegtuigen toegankelijk te maken door middel van één groot verliesregister. Het bleek dat niet alleen de leden van de SGLO daaraan behoefte hebben, maar ook de overheid. Zowel op gemeentelijk als op rijksniveau wordt het ontbreken van een dergelijk register als een gemis ervaren. Het kan immers niet alleen dienen om een beeld te krijgen van lokale gebeurtenissen, maar deze ook in perspectief te plaatsen met crashes die op dezelfde datum plaatsvonden. Bovendien geeft een register door de unieke volgnummers een eenduidige ingang op documentatie die bij verschillende instanties en geïnteresseerden aanwezig is. De koppeling en ontsluiting van gegevens is op deze wijze vereenvoudigd. In het verleden publiceerde de SGLO monografieën van verliezen per vliegtuigtype. Deze vormen een uiterst nuttige grondslag, hoewel een dergelijk overzicht niet van alle niet typen voorhanden is 5. Een totaalbeeld ontbrak daarom nog steeds. 5

8 Tot nu toe leek het bijna onmogelijk zo n totaalbeeld in één register tot stand te brengen. Het probleem is zowel kwantitatief groot als inhoudelijk complex, zodat veel eerdere initiatieven niet tot een eindresultaat leidden. Grote knelpunten vormen onder meer de Meidagen van 1940, operatie Market Garden van september 1944 en operatie Bodenplatte van 1 januari Hierbij kwamen telkens grote aantallen vliegtuigen binnen een kort tijdbestek in een relatief klein gebied terecht en dat maakt een nauwgezette reconstructie van alle afzonderlijke verliezen bijzonder lastig. Maar ook voor de rest van de oorlog waren vliegtuigverliezen aan de orde van de dag, waarbij de reconstructie van individuele crashes tot ingewikkelde en jarenlange research kan leiden. Ondanks de omvang van de uitdaging besloot de bestuurscommissie van de SLGO tot de opbouw van het verliesregister 6. Gelukkig vond zij ons lid Frans Auwerda bereid om deze enorme klus te klaren. Op basis van eigen onderzoek, aangevuld met de vaak omvangrijke documentatiebestanden van andere leden van de SGLO, bouwde hij het verliesregister. In nauwe samenwerking met de Sectie Luchtmachthistorie van de Koninklijke Luchtmacht (in 2005 opgegaan in het Nederlands Instituut voor Militaire Historie; NIMH) ontstonden zo de eerste chronologische verlieslijsten, die vanaf december 2002 in het Bulletin werden gepubliceerd. De reacties, vaak in de vorm van aanvullingen, werden vervolgens in de lijsten verwerkt. De spelregels Het register strekt zich uit over de periode van 1 september 1939 tot en met VE-Day op 8 mei In de chronologische lijsten zijn alle verliezen opgenomen: zowel vliegtuigen die onherstelbaar waren beschadigd (bij de Luftwaffe geldt als criterium meer dan 60 procent schade), als omgekomen bemanningsleden en vliegers 7. Bij de verliezen boven de Noordzee worstelde de samensteller soms met de bepaling van de crashlocatie. Zeestromingen en getijden hebben hun eigen dynamiek, zodat de vindplaats van wrakdelen of gesneuvelde bemanningsleden niet altijd dezelfde is als de crashlocatie. Na rijp beraad zijn in het register alleen de toestellen opgenomen, die binnen de territoriale wateren neerkwamen. Toch is dit vaak niet meer nauwkeurig vast te stellen en er zal dan ook in sommige gevallen altijd ruimte voor aanvullend onderzoek en discussie blijven. Uitgangspunt is ook, dat de gegevens van een toestel worden opgenomen wanneer een bemanningslid in Nederland is begraven (of begraven is geweest), hier aanspoelde of krijgsgevangen werd gemaakt. In al deze gevallen kan het betreffende vliegtuig toch behouden zijn geland, danwel buiten onze grens zijn neergekomen. Een andere uitdaging vormen de al genoemde verliezen in de Meidagen van 1940 en dan met name die van de Ju 52 transportvliegtuigen, waarover zich vele onderzoekers tot nu toe hebben gebogen die vaak tot verschillende tellingen kwamen. Als gesteld: in dit register tellen alleen de Totalverluste en niet de machines die tijdelijk vast kwamen te zitten in de Hollandse klei of op de stranden en daardoor niet meer konden opstijgen. Zij waren weliswaar voor de duur van de Duitse campagne uitgeschakeld, maar konden toen Nederland eenmaal had gecapituleerd na een succesvolle berging opnieuw worden ingezet. In dit register is de laatste stand van zaken weergegeven. Bij de Ju 52-verliezen is het echter zeer complex om na te gaan welke bemanning met welk vliegtuig vloog en op welke locatie het terecht kwam. Het gevaar voor dubbeltellingen is aanwezig, omdat soms wel de bemanning bekend is maar niet het serienummer van hun vliegtuig, of omgekeerd. Getracht is dubbeltellingen zo veel mogelijk te ondervangen, maar deze materie blijft onderwerp van verdere studie. Het begrip register is tamelijk letterlijk op te vatten. Elk geval is genummerd en de gegevens beperken zich tot een zogenaamde basisregistratie. 6

9 Daarin zijn de volgende elementen verwerkt: - Tijdelijk volgnummer - Datum - Tijdstip (indien cursief: bij benadering) - Plaats van crash (dit is zoveel mogelijk de locatieaanduiding die tijdens de oorlogsjaren werd gebruikt. Grote delen van het IJsselmeer zijn sindsdien drooggelegd. Zo mogelijk is de huidige locatie in Flevoland toegevoegd.) - Vliegtuigtype - Serienummer (wanneer bij Duitse serienummers een * achter het nummer is geplaatst, wil dat zeggen dat het toestel meer dan 60 procent beschadigd is geraakt en dus als vernietigd moet worden beschouwd). - Eenheid - (Eerste) vlieger - Een aanduiding of alle gegevens van de bemanning bekend (B) zijn, dat nog gegevens ontbreken (O). - Een aanduiding of het vliegtuig op de grond is vernield door een bombardement of eigen personeel (G). - Een aanduiding dat het toestel door de eigen troepen is vernietigd (ZV). - Een aanduiding dat het toestel is achtergelaten en in Duitse handen gevallen (A). Een verklaring van de rang kan achter in deze publicatie worden gevonden in de bijlage. In dit register ontbreken voorlopig nog de geallieerde zweefvliegtuigen die in 1944 werden ingezet tijdens operatie Market Garden. Zij vragen om een andere aanpak, omdat hun inzet immers een ander doel beoogde dan die van een gewoon vliegtuig, dat diende terug te keren naar de thuisbasis. De gliders moesten met een eenmalige vlucht troepen afleveren en konden niet meer opstijgen. Een deel ervan ging verloren, een ander deel werd na de strijd weer verzameld en opnieuw ingezet. Het onderzoek hiernaar is zo ingewikkeld, dat nog geruime tijd zal verstrijken voordat een betrouwbaar overzicht van de gliderverliezen kan worden gepresenteerd. De publicatie van de chronologische lijsten in Bulletin leidde tot vele reacties, die zijn gebruikt om het register te verbeteren. Sommige crashes vervielen en weer andere werden toegevoegd. Om die reden kan de nummering verspringen en kunnen nummers worden aangevuld met letters (bijvoorbeeld T5494A). Het moment is nu echter gekomen, dat een presentatie van de huidige stand van zaken gerechtvaardigd is. Daarmee wordt het doel bereikt om een totaalbeeld te geven, wat een mijlpaal mag worden genoemd. De gegevens van de individuele gevallen kunnen op basis hiervan worden geordend. Ongetwijfeld komt door het verschijnen van deze publicatie weer nieuwe informatie boven water. De hoeveelheid informatie die ten grondslag ligt aan dit register is gigantisch. Ondanks zorgvuldige controle is het daarom niet uit te sluiten dat feiten in enkele gevallen onvolledig of zelfs onjuist zijn weergegeven. Wij zijn ons hiervan bewust. Omdat wij streven naar een register dat zo betrouwbaar mogelijk is, houdt de SGLO zich zeer aanbevolen voor aanvullingen en verbeteringen. Dit register geeft de laatste stand van zaken op 1 januari 2008 weer. Het aantal verloren vliegtuigen in Nederland tussen 1 september 1939 en 8 mei 1945 blijkt bijna De gemiddelde Nederlander kan zich een dergelijk aantal nauwelijks voorstellen. Het is voor een belangrijk deel aan Frans Auwerda te danken dat het register tot stand kwam. De bestuurscommissie is hem zeer erkentelijk voor het vele werk dat hij heeft verricht. De bescheiden vasthoudendheid waarmee Frans dit tot een goed einde bracht is boven alle lof verheven. Een oude wens van velen -zowel binnen de SGLO als daarbuiten- gaat hiermee in vervulling. Namens de SGLO, Peter Grimm, voorzitter 7

10 8

11 VERLIESREGISTER Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog CIJFERS 9

12 10

13 CIJFERS Bijna de helft van het duizelingwekkende aantal van bijna verloren vliegtuigen (circa 48 procent) bestond uit toestellen van de Royal Air Force (RAF), iets meer dan een derde (34 procent) be-hoorde tot de Duitse Luftwaffe. Zo n twaalf procent was van de United States Army Air Forces (USAAF), bijna vijf procent van de Nederlandse Militaire Luchtvaart en Marineluchtvaartdienst en 0,2 procent van de Franse Armée de l Air, de laatste alleen in de kortstondige periode van de Meidagen van De latere Franse verliezen zijn opgenomen in die van de RAF, waarvan de Franse luchtstrijdkrachten in die jaren deel uitmaakten. De cijfers tonen overduidelijk aan welke zware offers de bondgenoten naar verhouding brachten om de oorlog te winnen en daarmee onze vrijheid veilig te stellen. In totaal 5954 toestellen zijn opgenomen in de verlieslijst. Hiervan zijn er: 2107 (35,37%) Duits; 2817 (47,29%) Brits; 733 (12,33%) Amerikaans; 282 (4,77%) Nederlands; 13 (0,22%) Frans; 1 (0,02%) Italiaans; 1 (0,02%) Belgisch. De intensiteit van de verliezen hing samen met de wisseling van de seizoenen. Herfst en winter zorgden voor een scherpe daling in de verliescijfers door de slechtere weersomstandigheden waardoor minder werd gevlogen. De verliezen vormen slechts een deel van alle incidenten. Tegenover de afgeschreven vliegtuigen stonden nog veel meer crashes waarvan de schade kon worden hersteld. De Luftwaffe kampte tijdens de bezetting van Nederland steeds met noodlandingen, kraakjes, schade tijdens het taxiën, etc. Vooral de landingen bleken een kritiek moment, waarbij nogal eens een -zij het doorgaans herstelbare- schade ontstond. Een analyse door Auwerda van alle verliezen en schades van het JG 53 tijdens de hele oorlog geeft het volgende beeld 9 : Verliezen JG 53, Schade < 60 procent Schade > 60 procent Aantal In % Aantal In % Start ,8 76 5,2 Landing ,2 76 5,2 Luchtgevecht , ,1 Luchtafweer 37 4,0 81 5,5 Andere reden* , ,2 Brandstofgebrek 27 2,9 24 1,6 Bombardement , ,2 Totaal * hieronder vallen vliegerfouten, motorstoringen, taxiongevallen, breuk in het landingsgestel, etc. 11

14 Van deze eenheid sneuvelden 568 vliegers, terwijl er 437 gewond raakten. 86 anderen belandden in krijgsgevangenschap. De tabel is een aanwijzing voor de verhoudingen in de schades en verliezen van een Jagdgeschwader, dat vooral een luchtverdedigingstaak had en niet ver van de eigen vliegvelden opereerde. Verliezen door vijandelijke acties werden vooral opgelopen in luchtgevechten, terwijl geallieerde bombardementen op vliegvelden weliswaar schade aan de infrastructuur opleverden, maar relatief weinig geheel afgeschreven Duitse jachtvliegtuigen. De bommenwerper- en verkenningseenheden, die tijdens hun missies boven een langere tijd boven vijandelijk gebied vlogen, kunnen wellicht afwijkende percentages te zien geven. Op de Duitse vliegvelden in ons land waren gespecialiseerde werkplaatsen voorhanden; mocht de schade te groot zijn, dan werd uitgeweken naar grote regionale herstelcentra die werden geleid door de industrie. Na reparatie was het vliegtuig weer inzetgereed. Voor de geallieerden lag dat uiteraard geheel anders. Zelfs een goed afgelopen noodlanding in bezet gebied leverde onherroepelijk een volledig afgeschreven vliegtuig op, terwijl de kans op ontsnapping van de bemanning gering was. Een interessante vraag is waar de meeste vliegtuigen in ons land terecht kwamen. J. Stok destilleerde uit het verliesregister het overzicht op deze bladzijde. Hoe gaan we verder? Met de uitgave van dit register zit de taak van Frans Auwerda erop. Inmiddels heeft ons lid Bas Maathuis aangegeven dat hij het vaandel zal overnemen. Zoals al eerder aangegeven, geldt zelfs een omvangrijk en indrukwekkend register als dit niet als het allerlaatste woord. Wij nodigen daarom alle lezers uit om vooral te reageren, het liefst aan de hand van bronvermeldingen. Het gezamenlijke doel is een zo correct mogelijke weergave van de feiten. Reacties zijn daarom welkom bij: Bas Maathuis, Willibrordlaan 20, 7581 DR Losser. Het is de bedoeling dat het register dient als grondslag voor een vervolgfase in de documentatie. Elk individueel nummer moet toegang geven tot corresponderende gegevens. Daarin kan alle aanvullende informatie een plaats krijgen, variërend van officiële rapporten en foto s tot ooggetuigenverslagen en krantenknipsels. Hier worden niet alleen de volledige bemanninglijsten vastgelegd, maar ook nadere gegevens over hun lot, over de crashplaats, de oorzaak van het verlies, enzovoorts. Uiteraard passen hierin tevens documenten en foto s die bij de respectievelijke verliezen horen. In dit register is deze informatie dus nog niet voorhanden. Uitgaande van de toegang die wordt geboden door het voor u liggende register wordt gestreefd naar een centraal te beheren databank, die alle ruimte en flexibiliteit biedt voor verdere verdieping. Zij zal niet alleen digitaal moeten zijn, maar ook fysiek moeten passen in een te raadplegen instelling. Wij hopen van harte dat dit streven kan worden gerealiseerd. Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord Holland Zuid Holland Zeeland Noord Brabant Limburg 12

15 VERLIESREGISTER Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog

16 14

17 1939 Op 1 september 1939 viel Duitsland zijn oosterbuur Polen binnen na kort tevoren een verdrag met de Sovjet Unie te hebben gesloten over een gezamenlijke aanvalsstrategie. Toen Britse en Franse ultimata aan Berlijn verliepen, was op 4 september de Tweede Wereldoorlog een feit. Nederland had op de toenemende spanningen van de voorafgaande jaren geanticipeerd door zijn strijdkrachten planmatig te versterken. Ook de luchtverdediging verwierf in de tweede helft van de jaren dertig nieuw materieel. De Militaire Luchtvaart (ML) kreeg onder meer de beschikking over Koolhoven FK-51 verkenners en lesvliegtuigen, Koolhoven FK-56 overgangstrainers, Fokker S.9 lesvliegtuigen, Fokker C.10 verkenners, Fokker D.21 jagers, Fokker G.1 jachtkruisers en Fokker T.5 luchtkruisers, naast andere vliegtuigen zoals de Douglas 8A/3N slagvliegtuigen voor tactische luchtsteun. Ook de Marine Luchtvaartdienst (MLD) werd versterkt, onder meer met Fokker T.8w torpedobommenwerpers. Op 29 augustus 1939 werd de algehele mobilisatie afgekondigd en verklaarde ons land zich traditiegetrouw neutraal in het nieuwe conflict, net als vele andere Europese staten 10. Aanvankelijk kwam het gevreesde scenario van massale bombardementen over en weer op de Duitse, Britse en Franse steden niet uit. Het bleef aan het westelijke front relatief stil, hoewel op zee al snel de eerste schepen ten onder gingen. Groot-Brittannië en Frankrijk namen weinig militaire initiatieven om Polen te hulp te komen, want zij waren nog niet gereed voor de strijd. De geallieerden probeerden een escalatie ervan uit te stellen tot het ogenblik dat zij wel met kans op succes een militaire confrontatie konden aangaan. De RAF beperkte zich tot nachtelijke pamflettenvluchten en luchtaanvallen op de Duitse vloot. Wel werd ons neutrale luchtruim geschonden door zowel de RAF als de Luftwaffe bij hun operaties boven de Noordzee en het Duitse achterland. Meestal was dat per ongeluk: navigatiefouten, technische problemen en slecht weer speelden de vliegtuigbemanningen parten. Voor Berlijn telde deze argumenten niet wanneer er weer eens een Brits vliegtuig via Nederland boven Duitsland opdook: de Duitse regering zag er steevast kwade opzet in van Nederland, dat volgens haar het neutrale luchtruim onvoldoende tegen de RAF beschermde. Dit zou worden aangegrepen om Nederland te bezetten. De vliegtuigen van de Luftwaffe kwamen trouwens ook regelmatig boven Nederland terecht soms opzettelijk om fotoverkenningen te verrichten ter voorbereiding op de zogenaamde Blitzkrieg 11. Het Wapen der Militaire Luchtvaart en de luchtdoelartillerie hadden ondertussen handen vol werk aan het onderscheppen van vreemde vliegtuigen, zoals de onbekende buitenlandse indringers werden genoemd. Het leidde weldra tot vuurcontacten en een enkel vliegtuigverlies. Ook de patrouilles van de MLD raakten soms in gevecht met buitenlandse toestellen die onze neutraliteit schonden. De Nederlandse luchtstrijdkrachten verloren in deze periode echter vooral door ongevallen vliegtuigen. Aan het eind van 1939 kwamen de vliegoperaties op een laag pitje te staan door de invallende winter, die extreem koud uitpakte. 15

18 Verlieslijst 1939 VOLGNR DATUM TIJD PLAATS VAN VERLIES/CRASH VLIEGTUIGTYPE SER/ EENHEID (1STE) VLIEGER B/O WRKNR T Ameland (N van) Fokker T-8W R-5 GVT-2 SgtVl Buynink B T001A ?? Eindhoven (vlgv.) Fokker C-V 0611 IV-2-LvR Sgt J.Schreiber B T Ameland (paal 16-17) Do 18D /Kü.Fl.Gr. 106 Fw Radons B T002A Zonnemaire Koolhoven FK LvR ARO Leerl.Vl. J.Jongkind B T Waddenzee (bij Schiermonnikoog) Hampden I L Sqdn F/O N.C.Beck B T003A ?? Zeeland (Provincie) Fokker S IV LvR ARO-Leerl.Vl. D. van Dijk B T Nieuweschans Ar (N)/JG 26 Fw H.Zimmermann B T004A Vlissingen Fokker S-IX LvR 1eLtVl W.Bakker B T Usquert (Noordpolder) Do 17P 4052* 4. (F)/ 122 Fw Diensterweg B T005A Het Kanaal Hurricane I L Sqdn P/O G.B.Mitchell B T006A Noordzee (bij Ameland) Do /KüFl.Gr. 406 O T006B Eindhoven Fokker C-V 0602 IV - 2 LvR SgtVl C.J.Merkelbach B T Roermond Bf 109E /JG 21 Lt J.Rexin B T008A Soesterberg Fokker D-XVII V - 2 LvR SgtVl P.J.Aarts B T008B Hillegersberg Fokker D-XXI 0237 II - 1 LvR Aro J.J.Clinge Doornbos B T010A Noordzee (bij Texel) Bf /ZG 26 O In de mobilisatieperiode bleef het aantal vliegtuigen dat in neutraal Nederland verloren ging relatief gering. Wel leden de Militaire Luchtvaart en de Marine Luchtvaartdienst schade door ongevallen en enkele gevechtscontacten. De meester buitenlandse vliegtuigverliezen waren het gevolg van incidenten boven de randen van het land. Al op 13 september 1939 strandde de Do18D met rompcode M2+LK van de 2. Staffel van Küstenfliegergruppe 106 bij paal 16 langs de vloedlijn van Ameland. Eerder die dag was de Nederlandse T.8w R5 door een Duitse He 115 neergeschoten, waarna de Duitse bemanning op zee landde om de Nederlanders te redden (T001). Omdat de He115 niet meer kon opstijgen, schoot deze Do18D te hulp. Echter, bij de landing op zee raakte de romp lek en begon de vliegboot water te maken. Tot overmaat van ramp werd het toestel beschoten door enkele Nederlandse Fokker D.XXI s die inmiddels boven het gebied waren aangekomen. De bemanning verliet het toestel met een rubberboot en de Do18 dreef naar de kust en spoelde aan. Het wrak kon niet worden geborgen en de resten bleven tot 1984 liggen. Leutnant zur See Horst Rust, Feldwebel Otto Radons, Funkmaat Hans Zieschang en Unteroffizier Otto Schenk werden geïnterneerd in Fort Spijkerboor en in mei 1940 als krijgsgevangenen naar Engeland overgebracht. Hun actieve rol in de oorlog was wel heel kort geweest. Dat gold eveneens voor de Fws Rudolf Diesterweg, Josef Hundenborn en Otto Wendt. Zij maakten in Do 17P F6+HM van 4.(F)/122 op 26 oktober een noodlanding in de Groningse klei tussen Uithuizen en Usquert na te zijn verdwaald (T005). De eerste Britse Spitfire die in Nederland crashte was een geheime Type B fotoverkenner met de registratie N3069. Het toestel werd op 22 maart 1940 langs de grens neergeschoten door Bf 109 s van Jagdgeschwader 20. P/O Claude M. Wheatley viel dood op Duits grondgebied, omdat zijn parachute weigerde. Hij ligt nu in de Reichswald-begraafplaats bij Kleef begraven. Op de foto bekijken Nederlandse militairen en burgers bekijken het wrak bij de Kruisdijk tussen Herwen en Lobith (T0012). (Foto s via P. Grimm) 16