Inhoudsopgave. Deel 1 De ontwikkeling van het kind

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Deel 1 De ontwikkeling van het kind 1 Een inleiding in de ontwikkeling van het kind 2 Proloog: Een wonderlijke nieuwe wereld 3 Vooruitblik Een oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie De reikwijdte van het vakgebied 6 Diversiteit in ontwikkeling: Hoe cultuur, etnische afkomst en ras de ontwikkeling beïnvloeden de invloed van cohorten op ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld Kinderen: verleden, heden en toekomst Vroege denkbeelden over kinderen De twintigste eeuw: ontwikkelingspsychologie als discipline actuele vraagstukken en onderwerpen: de onderliggende thema s van de ontwikkelingspsychologie De toekomst van de ontwikkelingspsychologie 16 Van onderzoek naar praktijk: Hoe is geweld bij kinderen te voorkomen? 17 Informatie over de ontwikkeling van kinderen op de juiste waarde geschat 18 Samenvatting en toepassing 18 Terugblik 19 Epiloog 19 2 Theoretische perspectieven en onderzoek 22 Proloog: Familiebanden 23 Vooruitblik Visies op kinderen Het psychodynamisch perspectief: focus op innerlijke krachten Het behavioristisch perspectief: focus op externe krachten het cognitief perspectief: kijken naar de oorsprong van ons begrip Het contextueel perspectief: een brede visie op ontwikkeling 34 Saskia Groeneveld en Julia Karsten Het evolutionair perspectief: wat onze voorouders bijdragen aan ons gedrag Waarom Welk perspectief is het juiste? de verkeerde vraag is De wetenschappelijke werkwijze en het wetenschappelijk onderzoek Theorieën en hypotheses: ontwikkelingsvragen stellen Theorieën: globale verklaringen formuleren Hypotheses: toetsbare voorspellingen specificeren de keuze voor een onderzoeksstrategie: een antwoord vinden op de vragen Correlationeel onderzoek Experimenten: oorzaak en gevolg vaststellen Onderzoeksstrategieën en -problemen Theoretisch en toegepast onderzoek: twee complementaire methoden 50 Diversiteit in ontwikkeling: Een evenwichtige selectie van onderzoeksparticipanten 51 Van onderzoek naar praktijk: Onderzoek als hulpmiddel om openbaar beleid te verbeteren Hoe meet men veranderingen in de ontwikkeling? Onderzoek en ethiek 55 Kritisch kijken naar ontwikkelingsonderzoek 56 x inleiding Feldman 4e boek.indb :25:15

2 Samenvatting en toepassing 56 Terugblik 57 Epiloog 58 3 Het begin van het leven 60 Proloog: Veelvoud 61 Vooruitblik Erfelijkheid Genen en chromosomen: de code van het leven De basisbeginselen van de genetica: het mengen en koppelen van eigenschappen De overdracht van genetische informatie bij mensen Het menselijke genoom: het kraken van de genetische code Erfelijke en genetische stoornissen: als het misloopt met onze ontwikkeling Genetische advisering: de toekomst voorspellen van genen van vandaag 72 Van onderzoek naar praktijk: Veelbelovende gentherapie De interactie tussen erfelijkheid en omgeving De rol van de omgeving bij het bepalen van de manifestatie van genen: van genotype naar fenotype Een antwoord op het nature-nurtureraadsel Fysieke kenmerken: familiegelijkenissen Intelligentie: hoe meer onderzoek, hoe meer onenigheid Genetische invloeden en omgevingsinvloeden op de persoonlijkheid: extravert geboren? 82 Diversiteit in ontwikkeling: Culturele verschillen in fysieke prikkeling: is de filosofische instelling van een cultuur genetisch bepaald? Psychische stoornissen: de rol van genen en omgeving Kunnen genen de omgeving beïnvloeden? Prenatale groei en verandering Bevruchting: het moment van conceptie de stadia van de prenatale periode: het begin van de ontwikkeling Problemen rond de conceptie De prenatale omgeving: bedreigingen voor de ontwikkeling 93 Ontwikklelingspsychologie in het dagelijks leven: Een optimale prenatale omgeving 99 Samenvatting en toepassing 100 Terugblik 100 Epiloog De geboorte en het pasgeboren kind 104 Proloog: Een leven begint al vroeg 105 Vooruitblik Geboorte Weeën: het begin van de geboorte Geboorte: van foetus tot neonaat Opvattingen over bevallen: waar medische zorg en attitudes samenkomen 111 Van onderzoek naar praktijk: Wie doet de bevalling? Hulp bij de bevalling in de 21e eeuw 114 Aandachtspunten bij de bevalling Complicaties bij de geboorte Premature baby s: te snel, te klein Postmature baby s: te laat, te groot Keizersnede: ingrijpen in het geboorteproces Karin Lieshout Zuigelingensterfte en doodgeboren kinderen: de tragedie van de premature dood Postpartum depressie: van hoge pieken naar diepe dalen 125 Diversiteit in ontwikkeling: Hoe zijn raciale en culturele verschillen in zuigelingensterfte te voorkomen? Wat een pasgeboren baby allemaal kan Fysieke vaardigheden: voldoen aan de eisen van een nieuwe omgeving Zintuigen: kennismaken met de wereld Het leervermogen van de pasgeborene Sociale vaardigheden: reageren op anderen 131 Samenvatting en toepassing 133 Terugblik 134 Epiloog 135 overbrugging 136 Deel 2 De babytijd 5 De fysieke ontwikkeling in de babytijd 138 Proloog: Eerste stapjes 139 Vooruitblik Groei en stabiliteit 140 Inleiding xi Feldman 4e boek.indb :25:15

3 5.1.1 Fysieke groei: de snelle schreden van de babytijd het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze ontwikkeling integratie van de lichaamssystemen: de levenscycli van de babytijd 146 Van onderzoek naar praktijk: Wiegendood: de onverwachte moordenaar De motorische ontwikkeling Reflexen: onze aangeboren fysieke vaardigheden Motorische ontwikkeling bij baby s: fysieke mijlpalen Dynamische systeemtheorie: hoe de motorische ontwikkeling wordt gecoördineerd 155 Diversiteit in ontwikkeling: De culturele dimensies van motorische ontwikkeling Voeding in de babytijd: de brandstof van de motorische ontwikkeling Borst of fles? De kennismaking met vaste voeding: wanneer en wat? De ontwikkeling van de zintuigen Visuele perceptie: de wereld zien Auditieve perceptie: de wereld van het geluid Geur en smaak Gevoeligheid voor pijn en aanrakingen multimodale perceptie: de input van individuele zintuigen gecombineerd 169 Lichaams- en zintuigoefeningen met een baby 170 Samenvatting en toepassing 170 Terugblik 171 Epiloog De cognitieve ontwikkeling in de babytijd 174 Proloog: De vergeten herinneringen van Simona Young 175 Vooruitblik Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget Belangrijke elementen van Piagets theorie De sensomotorische periode: de basis van de vroege cognitieve groei 178 Linda G. Miller Meningen over Piaget: steun en kritiek De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling Codering, opslag en retrieval: de grondbeginselen van informatieverwerking Het geheugen in de babytijd Individuele verschillen in intelligentie: is de ene baby slimmer dan de andere? 191 Patti Valkenburg De wortels van onze taal De basisbeginselen van taal: van geluiden naar symbolen Het ontstaan van taalontwikkeling Praten tegen baby s 204 Diversiteit in ontwikkeling: Is babytaal in alle culturen hetzelfde? 205 ontwikkelingspsychologie in het dagelijks leven: Wat kun je doen om de cognitieve ontwikkeling van een baby te stimuleren? 206 Samenvatting en toepassing 207 Terugblik 208 Epiloog De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd 210 Proloog: De touwtjesopstand 211 Vooruitblik De basis van sociaal gedrag Emoties in de babytijd: kennen baby s emotionele pieken en dalen? Social referencing: voelen wat anderen voelen De ontwikkeling van het ik: weten baby s wie ze zijn? Theory of mind: hoe baby s het mentale leven van anderen en van zichzelf zien Relaties smeden Hechting: het vormen van sociale banden de totstandkoming van hechting: de rollen van de moeder en vader Interactie met baby s: ontluikende relaties 227 Diversiteit in ontwikkeling: Verschilt hechting per cultuur? de sociale omgang van baby s met leeftijdgenoten: interactie tussen baby s onderling Verschillen tussen baby s de persoonlijkheidsontwikkeling: de kenmerken die baby s uniek maken Temperament: stabiele factoren in het gedrag van een kind Gender: jongens in het blauw, meisjes in het roze 234 xii inhoudsopgave Feldman 4e boek.indb :25:16

4 Van onderzoek naar praktijk: De consequenties van kinderopvang Het gezinsleven in de 21ste eeuw 237 Hoe kies je de juiste opvang voor je kind? 239 Samenvatting en toepassing 240 Terugblik 241 Epiloog 242 overbrugging 244 Deel 3 De peuter- en kleutertijd 8 De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 246 Proloog: Alex 247 Vooruitblik Fysieke groei Het groeiende lichaam De groeiende hersenen 250 Diversiteit in ontwikkeling: Wat zeggen gender en cultuur over de hersenstructuur? Het verband tussen groei van de hersenen en cognitieve ontwikkeling De ontwikkeling van de zintuigen Slaap Gezondheid en welzijn Voeding: het eten van de juiste voedingsmiddelen Onschuldige ziekten in de peuter- en kleutertijd Ernstige ziekten 255 Hoe houd je kleuters gezond? Ongevallen: veiligheid voorop lichamelijke en geestelijke mishandeling: de schaduwzijde van het gezinsleven 260 Van onderzoek naar praktijk: Een pak voor de broek: waarom deskundigen daar tegen zijn 262 David Schultz De motorische ontwikkeling De grove motoriek De fijne motoriek Zindelijk worden: wanneer en hoe? Links- of rechtshandigheid Kunst: de tekening als graadmeter van ontwikkeling 270 Samenvatting en toepassing 272 Terugblik 272 Epiloog De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 276 Proloog: Het lange afscheid 277 Vooruitblik De intellectuele ontwikkeling Piagets stadium van preoperationeel denken De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling 285 Van onderzoek naar praktijk: Het ooggetuigeverslag van een kind: het geheugen in de rechtszaal De informatieverwerkingstheorie in een breder kader Vygotsky s visie op cognitieve ontwikkeling: oog voor de rol van cultuur De taalontwikkeling Linguïstische vooruitgang in de peuter- en kleutertijd School en maatschappij Vroege vormen van onderwijs 299 Diversiteit in ontwikkeling: Peuter- en kleuterscholen over de hele wereld Leren van de media: televisie en internet 303 Annette van Hiemeren 303 ontwikkelingspsychologie in het dagelijks leven: Het bevorderen van de cognitieve ontwikkeling van peuters en kleuters: van theorie naar klaslokaal 305 Samenvatting en toepassing 306 Terugblik 307 Epiloog De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuteren kleutertijd 310 Proloog: Mijn moeder heeft pijn 311 Vooruitblik Een antwoord op de vraag Wie ben ik? De psychosociale ontwikkeling: conflicten oplossen Het zelfbeeld in de peuter- en kleutertijd: nadenken over het ik Genderidentiteit: het ontstaan van vrouwelijkheid en mannelijkheid 314 Diversiteit in ontwikkeling: Het ontstaan van raciaal en etnisch bewustzijn Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters Het ontstaan van vriendschappen 320 Inhoudsopgave xiii Feldman 4e boek.indb :25:16

5 De regels van het spel De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat anderen denken Het gezinsleven van peuters en kleuters 324 Van onderzoek naar praktijk: Kinderen beter gedrag aanleren 327 Kinderen disciplineren Morele ontwikkeling en agressie Het ontstaan van moreel besef: goed en fout in de maatschappij Agressie en geweld bij peuters en kleuters: oorzaken en gevolgen 332 Het bevorderen van moreel gedrag en het terugdringen van agressie bij peuters en kleuters 337 Samenvatting en toepassing 338 Terugblik 339 Epiloog 340 overbrugging 342 Deel 4 De schooltijd 11 De fysieke ontwikkeling in de schooltijd 344 Proloog: Suzanne 345 Vooruitblik Het groeiende lichaam De fysieke ontwikkeling De invloed van voeding op het algehele functioneren Kinderobesitas Gezondheid in de schooltijd 350 Hoe houd je kinderen fit? De motorische ontwikkeling en veiligheid Motorische vaardigheden: voortdurende verbetering On- en offline bedreigingen voor de veiligheid van kinderen Kinderen met speciale behoeften Sensorische problemen Attention-Deficit Hyperactivity Disorder 361 Van onderzoek naar praktijk: De stilte doorbreken: goed of slecht? 362 Diversiteit in ontwikkeling: Mainstreaming en full inclusion van kinderen met speciale behoeften 364 Valerie Kelder 365 Samenvatting en toepassing 365 Terugblik 366 Epiloog De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd 368 Proloog: Latoya en De heksen 369 Vooruitblik De intellectuele en taalkundige ontwikkeling De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget Informatieverwerking in de schooltijd Vygotsky s visie op cognitieve ontwikkeling en klassikaal onderwijs Taalontwikkeling: de betekenis van woorden Tweetaligheid Scholing: lezen, schrijven en rekenen (en meer) Onderwijs wereldwijd: wie mag er naar school? Wanneer is een kind klaar voor school? Lezen: het leren ontcijferen van de betekenis van woorden 382 Van onderzoek naar praktijk: Uitleg van de blijvende leerachterstand op school Onderwijstrends: meer dan lezen, schrijven en rekenen 385 Diversiteit in ontwikkeling: Multicultureel onderwijs Moeten scholen kinderen ook emotionele intelligentie bijbrengen? Thuisonderwijs: de huiskamer als klaslokaal Intelligentie: het bepalen van individuele sterke punten Criteria voor intelligentie: een onderscheid tussen intelligente en niet-intelligente kinderen Het meten van IQ: hedendaagse visies op intelligentie Alternatieve visies op intelligentie Intelligentiescores onder en boven de norm 401 Samenvatting en toepassing 404 Terugblik 405 Epiloog 406 xiv inhoudsopgave Feldman 4e boek.indb :25:17

6 13 De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd 408 Proloog: Speeltijd 409 Vooruitblik De ontwikkeling van het eigen ik de psychosociale ontwikkeling in de basisschooltijd: vlijt versus minderwaardigheid Een nieuw antwoord op de vraag Wie ben ik? Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen Relaties: vriendschappen in de basisschooltijd Stadia van vriendschap: een veranderende kijk op vrienden Individuele verschillen bij vriendschap: wat maakt een kind populair? Welke karaktereigenschappen bevorderen populariteit? Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de basisschooltijd 420 Van onderzoek naar praktijk: Pesten op het schoolplein en online: een eind aan de kwelling maken Het bevorderen van interraciale en interetnische vriendschappen: integratie binnen en buiten het klaslokaal Pesten op school: hoe houd je het tegen? 423 Hoe kweek je sociaal competentere kinderen? School en gezin in de basisschooltijd Het gezin: de veranderende thuisomgeving Wat doen kinderen als ze alleen thuis zijn? Gezinsvervangende zorg: kindertehuizen in de 21e eeuw De schoolomgeving Vergelijkingen tussen culturen: individuele attributieverschillen 434 Diversiteit in ontwikkeling: Culturele attributieverschillen bij schoolprestaties: een verklaring voor het succes van Aziatische Amerikanen 435 Samenvatting en toepassing 436 Terugblik 436 Epiloog 438 overbrugging 440 Deel 5 De adolescentie 14 De fysieke ontwikkeling in de adolescentie 442 Proloog: Een dag van een tiener 443 Vooruitblik Fysieke rijping Groei in de adolescentie: het snelle tempo van de fysieke en de seksuele rijping Puberteit: het begin van de seksuele rijping Beeld van het eigen lichaam: reacties op fysieke veranderingen in de adolescentie De timing van de puberteit: gevolgen van vroege en late rijping Voeding: de brandstof voor de groei in de adolescentie Hersenontwikkeling en denken: de opmaat voor cognitieve groei Stress en manieren om ermee om te gaan de oorzaken van stress: reageren op de uitdagingen van het leven 455 Van onderzoek naar praktijk: Het argument van het onvolwassen brein: te jong voor de doodstraf? Omgaan met stress 457 Ontwikkelingspsychologie in het dagelijks leven 457 Van onderzoek naar praktijk: Het voorkomen van geweld op school Bedreigingen van het welzijn van adolescenten Drugs 460 Denise van der Geest Alcoholgebruik en -misbruik 462 Van onderzoek naar praktijk: Verslaafd aan alcohol of drugs? Tabak: de gevaren van roken Seksueel overdraagbare aandoeningen 465 Diversiteit in ontwikkeling: Handelaars in de dood brengen minderbedeelden aan het roken 466 Samenvatting en toepassing 469 Terugblik 469 Epiloog De cognitieve ontwikkeling in de adolescentie 472 Proloog: De obstakels overwinnen 473 Vooruitblik De intellectuele ontwikkeling De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget 474 Inhoudsopgave xv Feldman 4e boek.indb :25:17

7 De informatieverwerkingstheorie: geleidelijke veranderingen in vermogens De adolescent als het middelpunt van het universum De morele ontwikkeling Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling Gilligans theorie van morele ontwikkeling Schoolprestaties en cognitieve ontwikkeling Sociaal-economische status en schoolprestaties: individuele prestatieverschillen Etnische en raciale verschillen in schoolprestaties Attributies en opvattingen binnen het gezin over schoolprestaties Scholieren en parttime werk Het afbreken van de schoolcarrière 488 Van onderzoek naar praktijk: Cyberspace: adolescenten online Naar het hoger onderwijs Gender en prestaties in het hoger onderwijs Het kiezen van een beroep: het werk van je leven De drie perioden van Ginzberg De zes persoonlijkheidstypen van Holland Gender en carrièrekeuze: vrouwenwerk 497 Harry Klein 499 Kiezen voor een carrière 500 Samenvatting en toepassing 500 Terugblik 501 Epiloog De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie Depressie en zelfmoord: psychische problemen in de adolescentie 514 Hoe weerhoud je een adolescent van zelfmoord? Relaties: familie en vrienden Familiebanden: veranderende relaties binnen het gezin Ouder-kindconflicten in de adolescentie Relaties met leeftijdgenoten: het belang van erbij horen Populariteit en afwijzing: aardig gevonden worden of niet 524 Diversiteit in ontwikkeling: Rassensegregatie: de grote kloof in de adolescentie Conformiteit: peer pressure in de adolescentie Criminaliteit in de adolescentie Verkering, seksueel gedrag en tienerzwangerschap Verkering: jongen ontmoet meisje in de 21e eeuw Seksuele relaties: toegeeflijkheid met affectie Seksuele geaardheid: heteroseksualiteit en homoseksualiteit Tienerzwangerschappen 533 Samenvatting en toepassing 534 Terugblik 535 Epiloog 536 overbrugging 135 Verklarende woordenlijst V-1 ReferentiesR r-1 Fotoverantwoording F-1 NamenindexI i-1 TrefwoordenindexI i-8 Proloog: Adolescententrio 505 Vooruitblik Identiteit: een antwoord op de vraag Wie ben ik? Zelfbeeld: beschrijving van het ik Eigenwaarde: beoordeling van het ik 507 Van onderzoek naar praktijk: De keerzijde van een sterk gevoel van eigenwaarde Marcia s theorie van identiteitsontwikkeling: Erikson in een modern jasje Culturele identiteit 514 xvi inhoudsopgave Feldman 4e boek.indb :25:18