M A G A Z I N E. Iedereen gek. n u m m e r 8 1 F e b r u a r i g r a t i s m a g a z i n e

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "M A G A Z I N E. Iedereen gek. n u m m e r 8 1 F e b r u a r i 2 0 1 2 g r a t i s m a g a z i n e"

Transcriptie

1 F M A G A Z I N E o o l c o l o R Iedereen gek n u m m e r 8 1 F e b r u a r i g r a t i s m a g a z i n e

2 2 Van de redactie Colofon Van de redactie Als een gek zegt dat iedereen gek is, geloven we hem niet omdat hij gek is. Als een normaal persoon zegt dat iedereen gek is, zeggen we dat dat niet klopt omdat immers deze persoon zelf niet gek is en dus niet iedereen gek is. Iets wat buiten ons staat, een buitenaardse bijvoorbeeld, zou met recht kunnen zeggen dat alle mensen gek zijn. Maar hoe kan die buitenaardse dat weten? Hij is immers zelf geen mens, dus hoe zou hij kunnen weten of alle mensen gek zijn of niet? Dit is moeilijke materie waarvan je, als je er maar lang genoeg over nadenkt, zelf ook wel gek kunt worden. In deze Foolcolor kun je een en ander lezen over het begrip gek. Verder zijn er natuurlijk de vaste, vertrouwde rubrieken en is er dus weer voor elk wat wils. De lente staat weer voor de deur. Laten we hopen dat hij net zo warm en minder droog is dan de lente van vorig jaar. Gelukkig heb ik geen last van voorjaarsmoeheid. Toch schijnen veel mensen daar last van te hebben. Zij voelen zich vermoeid en loom gedurende de lente. Winterdepressie is ook niet voor de poes. Het wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een tekort aan licht. Het lijkt mij heel vervelend als je winterdepressie gevolgd wordt door voorjaarsmoeheid, maar gelukkig bestaat er niet zoiets als zomerdepressie of zomermoeheid. In de zomer voelt iedereen zich goed, denk ik. Het thema van het aprilnummer is Dwang en van het juninummer Vies. Als je een leuke bijdrage hebt, kun je die naar ons toesturen of mailen. Kijk ook eens op onze website: Veel plezier met deze FcM! Erik Bies Foolcolor is een magazine voor en door cliënten van Lentis Oplage: 3250 ISSN Redactie Joanne Hillenga, Andras Mebius, Gijs van der Paauw, Chris van Boetzelaer, Roelien Raidt, Frieda, Erik Bies, Herbert-Jan Schwander, Elisabeth Smelik, Bert Jan Born, Sjoerd Hesselmans Eindredactie Henk Santing Websitebeheer Brrrt, Ska Fotografie Fotobureau Foolcolor Media: Ed Lankhorst, Inge Jansen, Cindy van Helden, Alfons Wijninga, Thea Mulder Illustraties, cartoons Margje Molenkamp-van den Berg, Anna de Ruiter, Eriko, Henk de Vries, Houkje van Dijk Vormgeving Simone Scholtens, Ester Oegema Druk en afwerking Drukkerij Drupon Cover Fotobureau Foolcolor Media Met dank aan de modellen Redactieadres Foolcolor Media Van Oldenbarneveltlaan EA Groningen Telefoon Website adres Projectondersteuners Ine Paulien Weijer, Henk Santing Telefoon: Foolcolor Media is een werkproject van Lentis Aprilnummer Thema Dwangbehandeling Inzenden kopij vóór woensdag 8 februari 12 uur Juninummer Thema Vies Inzenden kopij vóór 12 uur Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid. Tevens behoudt zij zich het recht voor advertenties en ingezonden kopij, zonder opgave van reden, te weigeren, in te korten en/of taalkundig te bewerken. Publiceren onder pseudoniem mag, mits naam en adres bij de redactie bekend zijn.

3 3 Inhoud Van de redactie De G van gek Appels en peren Achter de schermen van de psychiatrie: DSM-V Politici gediagnosticeerd Spons Steekje los De huisdieren van... <---- Nieuwe rubriek Bekende gevallen - Charlie Parker Alle gekheid in een hokje - Narcisme Vragenfestijn - Arno van der Heyden De goocheldoos van Meeterini Het is gezien Foppe vindt een boek Gedichten WAT?! Een fotoreportage Gijs op reis Uit het leven van Petje en Von Puckhausen Etalage In therapie - Schokkend Postvak in Op een rij Neus en Neus Supercliënt

4 4 Over gek in de literatuur De G van Gek In de preambule (inleiding) van zijn novellenbundel Paranoia schrijft Willem Frederik Hermans: Het enige wat deze zieken van de anderen onderscheidt, is hun onmacht zich op verzoek bij één der traditionele waansystemen neer te leggen. Zij staan tegen de muur van de gevangenis of het gekkenhuis, de meesten met hun rug, een enkele met zijn neus, aan de binnenkant. Deze laatste is niet geheimzinnig genoeg geweest, hij is weer opgenomen in de wereld waar alles gaat zoals het hoort, hij staat in het kaartsysteem onder de g. van gek.

5 5 Hermans stelt in deze inleiding dat de maatschappij zoals wij die kennen (en die voortdurend verandert) gebaseerd is op de tamelijk willekeurige afspraken van de mensen in die maatschappij. Bijna iedereen houdt zich aan deze afspraken, al zijn er binnenskamers zeer velen die eigenlijk niet inzien waarom het leven op die bepaalde manier geleefd moet worden. In de romans en verhalen van Hermans komen veel personages voor die, zo ze niet krankzinnig zijn, dan toch wel balanceren op de rand tussen maatschappij en gekkenhuis. Het zijn mensen die niet inzien waarom het ene gebeuren zou en het andere niet, waarom het ene feit bestaat en het andere een hallucinatie is. Hoewel er in de boeken van Hermans veel krankzinnigen en halfkrankzinnigen voorkomen, was Hermans zelf verre van krankzinnig. Hij was wetenschapper en één van de grootste schrijvers in de Nederlandstalige literatuur. Bij Harry Mulisch komen we soortgelijke gedachten als bij Hermans tegen, maar Mulisch gaat eigenlijk nog een stapje verder door te beweren dat hijzelf niet krankzinnig is geworden, juist DANKZIJ de kunst. In Voer voor psychologen schrijft hij over zijn debuutroman Archibald Strohalm dat hij in deze roman de hoofdpersoon opzadelt met zijn eigen dreigende krankzinnigheid. Mulisch schrijft: Die ervaring met het diepe verleden delen hij (Nietzsche) en ik met vele krankzinnigen. Mulish: Al lezende stegen de angsten van toen weer in mij op, die van te sterven en de diepere: die van krankzinnig te worden. Ik was radeloos in de volstrekte zin van het woord, greep ieder moment naar de gedachte aan zelfmoord en zag de waanzin iedere dag naderbijgekomen. Was ik toch doorgegaan dan had mij het lot gewacht van Archibald Strohalm, die dit lot nu namens mij op te knappen kreeg. Zo werd Archibald Strohalm krankzinnig en niet Mulisch zelf. Bewust gooide ik hem voor de wolven. Het boek is ontstaan uit therapeutische noodzaak. Met het schrijven van het boek ontdeed Mulisch zich van de chaos in hemzelf en zadelde zijn personage ermee op. Na het boek kon Mulisch verder leven en het volgende boek gaan schrijven. Gerard Reve beweerde van zichzelf ook menigmaal dat hij krankzinnig was of, in ieder geval op z n minst een verknipte vogel. Hij bleef dit tot op hoge leeftijd in zijn boeken schrijven. In het verleden is Reve wel onder behandeling geweest van een psychiater, maar dat had ook te maken met verwarring omtrent zijn seksuele geaardheid. Ook heeft hij in de zestiger jaren een delirium gehad. Krankzinnig was uiteindelijk ook Reve niet. Het is opvallend dat bij deze drie schrijvers, die ook wel De Grote Drie worden genoemd, krankzinnigheid zo n grote rol speelt, vooral in hun beginwerk. Ook Jeroen Brouwers schrijft dat zijn personages vaak balanceren op de rand van de waanzin. Toch gaat het overgrote deel van de Nederlandstalige literatuur niet over krankzinnigheid, maar over liefde en dood. De meeste personages balanceren niet op de rand van de waanzin, maar staan stevig in de maatschappij. Twee grote schrijvers die wel opgenomen zijn geweest in psychiatrische inrichtingen zijn Jan Arends en Maarten Biesheuvel. De eerste is alweer jaren dood. Zijn verhalen, en dan vooral Ik had een strohoed en een wandelstok, ontroeren mij nog steeds. Biesheuvel schrijft altijd met veel humor en fantasie. Hij is een man die zich het leed van de wereld persoonlijk aantrekt en dat komt de psychische gesteldheid van een mens meestal niet ten goede. Gek of krankzinnig waren eigenlijk ook deze beide mensen niet. Een gek schrijft geen boeken die ook nog eens worden uitgegeven door grote (en commerciële) uitgeverijen. Het woord gek is wat mij betreft dan ook eigenlijk een achterhaald woord. Sinds Freud, maar soms ook al daarvoor, weten we dat een mens niet zomaar gek is, maar lijdt aan psychische aandoeningen die vaak ook nog goed te behandelen zijn. In 1880 (toen al!) schreef Dostojewski in zijn meesterwerk De gebroeders Karamazow over een arme, krankzinnige vrouw. Hij schrijft: Ik weet niet hoe dat nu is, maar toen ik nog een kind was, heb ik dikwijls in dorpen en kloosters zulke krankzinnigen gezien. Zij werden naar de kerk gebracht, zij beefden, jankten en blaften als wilde honden, maar zodra de geestelijke met de hostiekelk verscheen, werden ze ineens weer enige tijd rustig (...). Later heb ik van artsen gehoord dat het geen aanstellerij is, maar wel degelijk een soort vrouwenziekte, die wordt veroorzaakt doordat bij ons in Rusland de boerinnen te hard moeten werken en te veel kinderen ter wereld brengen, zonder enige medische hulp. De bevallingen zijn dikwijls zwaar en verlopen niet altijd normaal, en bovendien hebben ze veel zorgen en verdriet, worden door hun mannen geslagen, enzovoort, zodat zij het ten slotte niet langer kunnen verdragen en half gek worden. Ik wil niet zeggen dat Dostojewski een voorloper van Freud was, maar het is wel zo dat in het verleden wel meer intelligente mensen, vaak schrijvers en wetenschappers, hun nuanceringen van het begrip gek gegeven hebben. En hebben aangetoond dat mensen lijden aan psychische aandoeningen die vaak goed te verklaren en te behandelen zijn. Deze mensen moeten met begrip behandeld worden en niet buiten de maatschappij worden geplaatst. Als je in het woordenboek kijkt, zie je dat het woord gek niet alleen krankzinnig betekent, maar ook nog andere betekenissen heeft, zoals grappig, raar, origineel, aardig, moeilijk, lastig en kwinkslag. Ook het woord nar is een synoniem van gek. Omdat het woord gek zoveel betekenissen heeft, zal het voorlopig wel blijven bestaan, maar dan minder in de uitleg van krankzinnig dan in de andere. Erik Bies Illustratie: Ko Bulthuis

6 6 Appels en peren Over het algemeen wordt het woord normaal gebruikt als tegengestelde van gek. We denken er verder niet over na of deze woorden zo kunnen worden gebruikt. Want als bijna iedereen gek is en slechts een paar mensen normaal, draaien de rollen om. Dan zijn de paar normale mensen gek, want ze zijn niet wat alle andere mensen zijn. Hieronder eerst wat het woordenboek en de natuurkunde te zeggen hebben over gek en normaal. Woordenboek Gek: Krankzinnig, onnozel, dwaas, gek met iemand zijn, dol, een gek geval waar men mee zit, grappig, leuk: dat feest was wel te gek Krankzinnige, belachelijk mens: een verwaande gek, voor de gek houden: de spot met hem drijven; laten jullie me hier voor gek staan? Voor niemendal; op de eerste april houdt men de lieden voor het lapje (voor de gek); al te goed is buurmans gek, wanneer men al te goed is wordt er misbruik van gemaakt; één gek kan meer vragen dan honderd wijzen kunnen beantwoorden; gekken en dwazen schrijven hun namen op deuren en glazen; enz. Normaal: Overeenkomstig de regel, regelmatig, gewoon: bij normale ontwikkeling; het is niet normaal van iemand die dronken is of wiens geestvermogens niet in orde zijn; als norm dienend; normale arbeidsdag, waarvan de duur door de wet is vastgesteld. Loodlijn; in het bijzonder rechte die in een punt van een vlakke kromme of een oppervlak loodrecht staat op de raaklijn, respectievelijk het raakvlak in dat punt. Wikipedia Nor male verdeling De normale verdeling is een begrip uit de kansberekening. Deze verdeling vindt onder meer toepassing in de statistiek. Het is een continue kansverdeling. De bijbehorende kansdichtheid is hoog in het midden, en wordt naar lage en hoge waarden steeds kleiner zonder ooit echt nul te worden. Door de vorm wordt deze kansdichtheid ook wel klokkromme genoemd. Wanneer geleerden onder elkaar afspreken wat de norm is voor gek zijn in de zin van geestesziek en wie dat niet zijn dan is dat het gebied waarbij de kromme het hoogste is. Het is dus een afspraak en daarmee omkeerbaar. Als men afspreekt dat het middengebied betekent dat iemand gek is, dan zijn alle mensen die daarbuiten vallen normaal. Het is een

7 7 beetje appels met peren vergelijken. Normaal komt van het wordt norm. Een norm is iets dat wordt afgesproken, zoals het normaal Amsterdams Peil, dat is een punt waarop men overeengekomen is dat dat punt het normale punt is. Zo is er ook afgesproken hoe lang een meter precies is. Wanneer je bent opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis is er een gelijke verdeling tussen wie gek is en het personeel, wanneer je ervan uitgaat dat iedere cliënt één hulpverlener heeft. De hulpverleners hebben besloten dat de opgenomen cliënten gek zijn. Volgens mij is de opgenomen groep mensen heel normaal op die plek. Zowel hulpverleners als cliënten zitten in het midden van de klokcurve. Heel normaal. Wanneer je naar de sauna gaat en je niet in je blootje in de sauna wilt, wijk je af van de norm. Iedereen is bloot, dus degene die niet bloot is, is gek. Maar dezelfde persoon is buiten een uurtje later aangekleed een normaal mens. lang zijn of juist heel klein. Als de wereld helemaal normaal zou worden, dan zou er geen verschil meer zijn tussen jou en mij. We zouden allemaal kloontjes zijn, met dezelfde kleur ogen, dezelfde kleur huid, dezelfde lengte, enzovoorts. Dat lijkt me een nachtmerrie. Nee, laat alle gekheid er maar zijn, als je gek bent ben je minstens zo normaal als wat wij een normaal mens noemen. Eng, zo n normaal mens, iemand die helemaal voldoet aan wat de door geleerden vastgestelde normen zijn. Ik blijf liever gek, en lief, en mens en uniek en bijzonder. Ik ben blij dat ik niet normaal ben. Elisabeth Smelik Wanneer je hierover na gaat denken, kom je steeds meer tegen dat eigenlijk iedereen gek is en daardoor weer normaal. Eén op de drie mensen heeft wel een psychische stoornis. Door de nieuwe DSM V (het diagnostisch handboek in de psychiatrie) hebben opeens heel veel meer mensen een psychische stoornis of psychiatrische aandoening. Bijna iedereen! Hé, hier draaien de rollen om, want normaal zijn wordt heel bijzonder. Aan de hand van deze nieuwe DSM heeft iemand die nagelbijt of iemand die altijd zijn neus leeg peutert om vervolgens het snot op te eten een dwangstoornis. Heel gek, want als je in de file staat zie je bosjes mensen in hun neus peuteren en het snot in hun mond doen. Bah, wat vies! Normaal of gek? Meteen valt op dat het woordenboek ook positieve voorbeelden geeft van gek: je kunt gek op iemand zijn, je kunt iemand voor de gek houden, een feestje kan te gek zijn. Deze drie voorbeelden maken gek juist leuk en hartstikke normaal. Tja, en verder moet je er toch niet aan denken dat iedereen normaal zou zijn, zou voldoen aan een of ander wetenschappelijk meetpunt? Juist de diversiteit van mensen, de verschillen in huidskleur (in China zou ik er met mijn rode haar echt wel gek uit zien), de introverte mensen en extraverte mensen, mensen die heel

8 8 Psychiater van Meeteren over het DSM handboek Psychiaterhandboek DSM-IV-TR Binnenkort komt er een nieuwe versie uit van het DSM handboek dat psychiaters gebruiken om een diagnose vast te stellen bij hun patiënten. Dit is voor ons aanleiding om Frederik van Meeteren (65), psychiater te Delfzijl, hierover te interviewen. Onze eerste vraag is waar DSM voor staat. Het was een Amerikaans initiatief, zegt van Meeteren, en het staat voor: diagnostic and statistical manual of mental disorders, oftewel een diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische/ psychische stoornissen. Vóórdat de DSM bestond, had in Nederland elke professor zo zijn eigen diagnosesysteem. Er waren verschillende scholen, bijvoorbeeld die van de psychoanalyse. westers systeem De DSM wordt gemaakt door een groep deskundigen op één psychiatrische ziekte. Er moet bij hen algehele overeenstemming bestaan over invoering en geldigverklaring van de beschreven stoornissen. De groep bestaat uit zo n twintig mensen uit verschillende landen. De DSM wordt gemaakt op basis van gedrag en dit gebeurt waardenvrij, er zit geen verklaring voor de betreffende ziekte achter. Het handboek mag in principe alleen gebruikt worden door daartoe opgeleide deskundigen. Tevens gebruiken we de codes voor de verzekeraar, zodat deze weet waarvoor hij betaalt. Iedere ziekte heeft een code en deze DSM-code geeft in principe recht op uitbetaling. Het is een westers systeem. De schrijver David Servan Schreiber, die Uw brein als medicijn schreef, was gefascineerd door het feit dat er in andere culturen anders tegen ziektebeelden wordt aangekeken. Ook de manier van betalen is hier anders, in het verre oosten betaal je alleen als je gezond blijft. Dus als je dan ziek wordt dan heeft de dokter gefaald. Ook onze opvattingen over geneeskunde zijn veranderd. De DSM is eigenlijk een boek gericht op klaaggedrag. We wachten tot iemand met een afwijking waar hij last van heeft, ons op komt zoeken.

9 9 geeft vooral schijnzekerheid Is obesitas een stoornis? Elke vijf jaar wordt de DSM herzien. Een exemplaar kost tachtig euro (voor de pocketeditie!) en het is een exclusief professioneel boek, hoewel je het meeste eruit ook op internet kunt vinden. Elke patiënt van de geestelijke gezondheidszorg krijgt een DSM-IV code in zijn of haar dossier waarbij de lichamelijke en geestelijke componenten worden aangegeven. Binnenkort komt DSM-V uit. Het is nog niet duidelijk welke nieuwe stoornissen erin komen te staan. Obesitas (vraatzucht) bijvoorbeeld is nu geen psychiatrische stoornis maar in de nieuwe DSM misschien wel. Echter volgens van Meeteren is een stoornis pas een stoornis als de patiënt aangeeft dat hij er last van heeft. Oprispingen in de kranten Er zijn ook maatschappelijke normen die meespelen: we zetten hier een lijn en bepalen daarmee wat abnormaal gedrag is en noemen het dan een psychiatrische stoornis. De laatste tijd zijn er veel krantenartikelen geschreven over mogelijke nieuwe stoornissen. Volgens van Meeteren was dit te verwachten in verband met DSM-V: Het zijn oprispingen die wel of niet doorgaan. Er is wat vijandigheid onder de psychologen die niet, zoals de psychiaters, een diagnose kunnen stellen en ook geen medisch specialist zijn. Van Meeteren stelt dat autisme een stoornis is voor de rest van je leven, het gaat niet over. In de DSM wordt het echter beschreven als iets dat wel kan veranderen. Er zijn volgens hem wel mensen die met medicatie redelijk goed kunnen leven en het is handig om hiermee rekening te houden. Er gaat veel mis We vragen of iedereen gek verklaard kan worden. Hij antwoordt: Iedereen heeft aanleg voor een psychiatrische stoornis. Ieder mens kan bijvoorbeeld psychotisch gemaakt worden. Dit kan gebeuren door overprikkeling maar ook door ónderprikkeling, meestal is dit een vorm van marteling. Ook de separeer is prikkelarm en kan een vorm van marteling zijn. De separeer is bedoeld om patiënten tot rust te laten komen maar sommige psychiaters misbruiken dit middel. Er gaat heel veel mis in Nederland. Van Meeteren is er niet vóór om holding, het vasthouden van patiënten, toe te passen in plaats van de separeer te gebruiken. Soms is de separeer tijdelijk nuttig en nodig. Niet te lang. Je moet de andere patiënten op de afdeling ook beschermen. Farmaceutische industrie en belangenverstrengeling We vragen hem naar de rol van de farmaceutische industrie. Hij zegt hierover: Een artsenbezoeker komt een nieuw medicijn aanbieden bij de arts. Hier krijgt hij niet rechtstreeks voor betaald. Het is een gunmarkt, er is geen winst bij de arts. Het is de vraag of de farmaceutische industrie niet te véél nieuwe medicijnen aanbiedt. Zij betalen zelf voor het onderzoek dus willen ze hier ook aan verdienen. Het is niet te meten wat de invloed hiervan is op de DSM. Er is soms sprake van belangenverstrengeling en er worden zelfs stoornissen bedacht om meer pillen te verkopen. Ook ontstaan er soms per ongeluk nieuwe medicijnen. Zo is viagra bij toeval ontdekt omdat ze een pil zochten voor betere hartdoorbloeding na een hartinfarct. Schijnzekerheid Volgens van Meeteren is het gevaar van de DSM dat mensen etiketten worden opgeplakt door de diagnose die er gesteld wordt. De DSM is boterzacht, het is een schijnzekerheid. Je kunt de DSM ook mísbruiken. Een GGZ diagnose is volgens hem in het algemeen maar twee jaar geldig. De situatie kan veranderen, zelfs genetische factoren kunnen veranderen: bij 50 procent van de eeneiige tweelingen met een psychiatrische stoornis werd bij de andere tweeling geen psychiatrische stoornis gevonden. Je kunt ook ziekelijk omgaan met plastische chirurgie. Sommige mensen zijn nooit tevreden en hiervoor is geen éénduidig persoonlijkheidskenmerk te vinden. Op zich is het geen psychiatrische stoornis als je naar de plastisch chirurg gaat, je kunt niet alle risico s vermijden in het leven. Het leven veraangenamen We vragen naar de motivatie van Meeteren: Ik ben psychiater geworden om mensen te veranderen en om ze meer van hun leven te laten maken. Zelf is hij jarenlang in leertherapie (waaronder psychoanalyse) geweest en hij vindt dat hij niet aan een psychiatrische stoornis lijdt. Gelukkig valt het vaak wel mee met de mensen die een psychiater opzoeken, volgens Van Meeteren: De behandelingen zijn er om het leven te veraangenamen. Joanne Hillenga, Roelien Raidt Foto: Thea Mulder

10 10 Gekke politici Als straks het nieuwe DSM (het diagnosehandboek voor psychiaters) verschijnt, zijn er zoveel psychiatrische stoornissen bijgekomen dat op iederéén wel een psychiatrisch etiket valt te plakken. Maar voor politici is dat nieuwe diagnosehandboek eigenlijk helemaal niet nodig; in het huidige vallen nog voldoende diagnoses te vinden die betrekking hebben op deze politieke persoonlijkheden. Maar we hebben ook wat nieuwe afwijkingen gevonden. Onze conclusie is dan ook dat je wel gek moet zijn om politicus te worden. We diagnostiseren een aantal bekende gevallen en hebben ook meteen de beste behandeling erbij gezocht. Mark Rutte Hij is nog steeds vrijgezel, waarschijnlijk omdat hij narcistische trekjes heeft (het valt niet mee om een relatie te hebben met een narcist). Ook kan het zijn dat hij een sociale fobie heeft met betrekking tot aantrekkelijke vrouwen of mannen. Hij is zeker een pathologische leugenaar (hij zat er even 50 miljard naast) en heeft een periodieke explosiviteitsstoornis (driftig: Doe zelf effe normaal joh! ) Wij adviseren psychoanalyse in combinatie met psychomotorische therapie en Goldsteintherapie: Hoe maak ik een praatje. Als hij een driftige periode voelt aankomen: een halve seresta. Henk Bleker Duidelijk een zwak psychotisch syndroom. Hij kan in zijn waanidee alles rechtpraten wat krom is. Een lage dosering antipsychotica in combinatie met veel praten is waarschijnlijk voldoende. Piet Hein Donner Hij slikt blijkbaar al medicijnen: Cisordinol. Duidelijk te zien aan de bijwerkingen: strak gelaat, houterige bewegingen en een monotone stem. Het lijkt ons verstandig dat hij een tijdje wordt opgenomen wegens zijn catatonische depressie. Job Cohen Hij lijdt aan de milde neurocognitieve stoornis (vergeetachtigheid bij ouderen) en een dementiefobie. Ook lijkt hij last te hebben van een gemengde angst-, depressie- en assertiviteitsstoornis. Cursus Grip op je dip van Lentis kan wonderen doen, net als assertiviteitstraining. Ook een licht antidepressivum om zijn onzekerheid te lijf te gaan. Marianne Thieme Ze lijdt aan vrij zware vorm van godsdienstwaanzin (vorm van psychose) met kenmerken van een rigidestoornis (star met strenge morele principes). En een heftige monomanie (éénzijdige fixatie). Meteen beginnen met een stemmingstabilisator Tegretol of Depakine. Verder gewenningstherapie en langdurige creatieve therapie. Alexander Pechtold Workaholic met een risico op burnout. Om dit te voorkomen bevelen wij aan: één keer per halfjaar verplicht twee weken naar een kuuroord in Spa.

11 11 Emiel Roemer Morbide obesitas (vreetstoornis) met een alcolholprobleem. Geeft tevens blijk van hypomane trekjes (altijd overdreven vrolijk). Tijdelijke opname in een afkickkliniek en een personal trainer. Lithium tegen de hypomanie. Edith Schippers Pathologisch leugenaar (eigenlijk lijden alle politici daar in meer of mindere mate aan). Premenstrueel syndroom of bipolair rapid cycling (de ene dag heel optimistisch en de andere dag een doetje die doet wat de kamer zegt). Aan de pil, maar ook meteen starten met lithium. Een aantal sessies bij een psycholoog en begeleiding in een groep (waar ze een PGB voor zal moeten aanvragen met bijhorende CIZ-indicatie). Geert Wilders In zeer ernstige mate: xenofobie (vreemdelingenangst), prikkelbaar syndroom (DMDD), autistisch/sociopatische stoornis (sociaal zeer onhandig, maar zichzelf geweldig vinden), infantiele stoornis (kinderachtig gedrag), dwangstoornis, gemengde angst en depressiestoornis (pessimist). We kunnen wel stellen dat hij een wandelend DSMhandboek is. Behandeling: Direct gedwongen opname met RM op een gesloten afdeling, langdurige therapieën en dwangmedicatie. Elisabeth Smelik, Joanne Hillenga Foto s Inge Jansen

12 12 Spons is het pseudoniem van José Bakker. José is kunstenares en publiceert in elke Foolcolor een nieuw werk.

13 13 De huisdieren van... WIE IS ER NOU GEK? Ze is 75 jaar en ze woont al jaren eenzaam en alleen in een klein dorp. Vrienden heeft ze niet. Die heeft ze wel gehad, ooit, lang geleden. Ze was een druk bezette vrouw die midden in het leven stond. Iedereen was welkom bij haar en ze leefde met iedereen mee. Vooral met mensen die in haar ogen toch wel een beetje gek waren. Omdat ze toch allemaal niet normaal waren, in tegenstelling tot haar, kon ze hen gemakkelijk onder de duim houden. Iedereen was altijd welkom, maar pas op als je het lef had om weg te blijven. Iedereen mocht langskomen, maar dan wel op haar voorwaarden. Zij was normaal, dus zij had het voor het zeggen. Zoals zij het wilde, zo gebeurde het. Zo ging dat jaren en jaren. De vriendenkring om haar heen groeide gestaag. Tot op een dag... Er begon iets te veranderen. Al een tijdje werd er stiekem over haar gepraat. Was ze wel helemaal normaal? Zij waren toch met z n allen niet gek? Ja, ze waren lang gek genoeg geweest om alles van haar te pikken. Nu begonnen ze haar vragen te stellen over haar gedrag. Ze begonnen haar tegen te spreken. Ze begonnen weg te blijven. Er viel toch niet met haar te praten. Wie zich niet aan haar regels hield, was gewoon gek. Het ging heel geleidelijk. Eerst had ze niets in de gaten. Maar langzamerhand merkte ze dat er steeds minder mensen bij haar kwamen. Ze hoorde steeds meer protesten en ze kreeg steeds vaker commentaar. Ze begreep er niets van. Ze was toch niet gek? Toen kwam de dag waarop ze besefte dat ze helemaal alleen was overgebleven. Al haar vrienden schenen gelukkig te zijn zonder haar. Ze begreep het niet. Ze was toch altijd zo aardig voor ze geweest. Ze waren echt allemaal knettergek dat ze haar zomaar in de steek lieten. Nou, ze deden maar. En ze vertrok uit de stad naar een klein dorpje waar niemand haar kende. Daar sleet ze de rest van haar leven in eenzaamheid. En waarom? Omdat ze dacht dat de hele wereld gek was behalve zij. Sonja Vrieling Sonja Vrieling heeft twee hondjes. Sonja: De dwergteckel is de jongste. Hij heet Bas. Hij is heel druk. Als hij in de psychiatrie opgenomen zou worden zou hij ADHD hebben. De ander heet Boomer. Hij is al bijna elf. Hij is een kruising tussen een Chizu en een Maltezer. Ze zijn voor mij heel belangrijk omdat ze je altijd nemen zoals je bent. Ook als je je slecht voelt, maakt dat voor hen niets uit. Bas noemen we soms Bassie, want het is vaak net een clown. Toen we hem nog maar net hadden, zat ik achter de computer en zag ik opeens een mandje over de vloer bewegen. Ik was even bang dat ik weer psychotisch was, maar het was Bas die onder het mandje gekropen was. Ik heb ook weleens de hond op bezoek gehad toen ik opgenomen was. De medecliënten werden daar ook heel vrolijk van. Bas is heel stoer. Als reutjes een bepaalde leeftijd krijgen, doen ze hun pootje omhoog bij het plassen. Bas deed dat toen zo krachtig dat hij er zelf van omviel. Boomer is een heel makkelijk hondje. Altijd vrolijk. s Avonds gaat mijn man altijd met de honden spelen en hij zingt daarbij. Boomer gaat dan altijd meezingen. De honden geven Sonja ook vastigheid. Als ik mij slecht voel heb ik toch de plicht voor hen te zorgen. Ze voegen heel veel toe aan mijn leven. Heel veel vreugde, ook in moeilijke tijden. Wij van Foolcolor zetten deze harige vrienden graag in het zonnetje. Sonja, bedankt voor je relaas en nog veel plezier met deze grappige viervoeters. Chris van Boetzelaer Foto: Thea Mulder

14 14 Charlie Parker ( )

15 15 H e l e m a a l b e t o e t e r d Charlie Parker, bijgenaamd Bird of Yardbird, is een van de grootste jazzsolisten en componisten aller tijden. Hij stond mede aan de wieg van de bebop (spreek uit: biebop), de jazzstroming die eind jaren veertig en begin jaren vijftig van de vorige eeuw furore maakte. Maar hij was tevens een tragische held: zijn leven stond ook in het teken van een zware heroïneverslaving. En hij is enige tijd opgenomen geweest in een psychiatrisch ziekenhuis. Charlie Parker wordt in 1920 geboren in Kansas City (Verenigde Staten). In zijn tienerjaren komt hij s avonds en s nachts vaak in de stad, waar dan veel livemuziek te horen is. Hij wil dolgraag saxofoon spelen. Op zijn dertiende krijgt hij van zijn moeder zijn eerste instrument. Sinds die tijd oefent hij onophoudelijk en zijn spel wordt langzaam beter en beter. Op zijn vijftiende ziet hij kans een vakbondsvergunning om te musiceren te verkrijgen. Het doet hem besluiten de school de school te laten en voortaan verder te gaan als professioneel jazzmuzikant. In hetzelfde jaar maakt Charlie voor het eerst kennis met heroïne. Het is het begin van een verslaving die hem zijn hele verdere leven zal vergezellen. Maar er is ook goed nieuws. Hij krijgt verkering met Rebecca Ruffin en hij trouwt met haar. In 1938 wordt een zoon geboren. New York In 1939 verhuist Parker naar New York. De eerste tijd kan hij daar geen werk vinden als muzikant. Daarom werkt hij tijdelijk als afwashulp in een restaurant waar de grote jazzpianist Art Tatum piano speelt. In latere jaren vindt hij weer werk als muzikant en wordt hij een frequent bezoeker van jamsessies, die vaak plaatsvinden in Minton s Uptown House in Harlem. Andere bezoekers van deze jamsessies zijn onder meer trompettist Dizzy Gillespie, gitarist Charlie Christian en de bekende pianist en componist Thelonious Monk. Het is in feite één groot jazzlaboratorium, er wordt volop geëxperimenteerd. Ten slotte leidt dit alles tot een heel nieuw soort jazzmuziek, met complexere harmonieën en ritmes: de bebop genoemd. Parker is een van de bekendste voormannen. Charlie vormt een band met Dizzy Gillespie en ze maken in de jaren 45 en 46 vele historische opnamen, die behoren tot de beste jazz die de vorige eeuw gespeeld is. Relaxen In 1947 maakt Parker met zijn band een trip naar de westkust van de Verenigde Staten, Los Angeles en omgeving. Doordat hij uit New York weg is, heeft Parker geen toegang meer tot zijn vaste heroïnedealer. Het feit dat hij het zonder zijn favoriete drug moet stellen heeft desastreuze gevolgen. Op 26 juni 1946 is de band bezig met de opname van het nummer Lover Man. Parker kan echter nauwelijks spelen. Hij stort totaal ineen. Besloten wordt tot opname in het Camarillo State Mental Hospital, iets ten noorden van Los Angeles. Hij verblijft daar zes maanden en wordt ontslagen in januari Hij schrijft er later een nummer over: Relaxin at Camarillo. Het is een opgewekte compositie, een bewijs dat het verblijf aldaar hem goed gedaan heeft. Europa Van 1947 tot 1951 heeft Parker eindelijk veel werk. Hij treedt op in allerlei nachtclubs en radiostudio s, soms solo spelend, maar vaak ook met allerlei jazzensembles. Hij krijgt enige erkenning. Hij maakt ook een tournee door Europa, die een groot succes is. Eén van zijn vele projecten is een opname met een strijkorkest, getiteld Parker with Strings. Niet al zijn fans zijn hiervan gecharmeerd: velen vinden dat hij op deze manier de bebop in de uitverkoop doet. Helaas blijft zijn leven ook in het teken staan van excessief drugsgebruik. Het leidt ertoe dat het in later jaren steeds slechter met hem gaat: zijn speelvergunning wordt ook enige tijd ingetrokken. Het jaar 1955 zal zijn laatste jaar worden. Hij speelt niet veel meer, zijn lichaam en geest zijn gesloopt door de heroïne en de alcohol. Hij heeft zijn leven met de intensiteit van een vulkaan geleefd: altijd op de grens, altijd tot het gaatje. Op 12 maart verschijnt hij voor het laatst in het openbaar, ironisch genoeg in de club Birdland (New York), die naar hem vernoemd is. Een week later overlijdt hij, slechts 34 jaar oud. Erfenis Het belang van Parker voor de jazzwereld kan nauwelijks overschat worden. Hij laat ons vele prachtige opnamen na. Momenteel zijn al zijn solo s uitgeschreven en verplicht studiemateriaal voor de studenten jazz aan conservatoria overal ter wereld. Het is jammer dat deze grote muzikant slechts 34 jaar geworden is. Hoewel hij een nieuw soort jazz speelde, was zijn spel altijd diep geworteld in die andere grote Afro-Amerikaanse traditie, die van de blues. Chris van Boetzelaer Foto: Inge Jansen

16 16 Een psychische stoornis kenmerkt zich door afwijkende ervaringen en gedragingen. Aan de hand van observatie en gesprekken met de patiënt kan de arts zo goed mogelijk proberen een diagnose te stellen. Hij of zij zal daarbij het handboek van diagnostiek (DSM) gebruiken waarin beschrijvingen en symptomen van stoornissen systematisch vermeld staan.

17 17 Narcisme De term Narcisme is afgeleid van de naam Narcissus. Narcissus is een figuur uit de Griekse mythologie. Het verhaal over Narcissus speelt zich af met de nimf Echo. Narcissus was een bijzonder mooie jongeman die leefde voor de jacht. Veel mannen en vrouwen werden verliefd op hem, maar hij had daar totaal geen interesse in. Echo, een nimf die door Hera (de vrouw van de oppergod Zeus) was gestraft met het ontnemen van de mogelijkheid om als eerste het woord te nemen, werd verschrikkelijk verliefd op Narcissus en ze volgde hem waar ze kon. Ze wachtte tot hij eerst zou spreken. Hij kwam haar tegen in een bos. Narcissus vroeg haar hem te vergezellen, maar toen zij op hem afrende om hem in haar armen te sluiten trok Narcissus zich terug, hard roepend dat ze van hem weg moest blijven. Op een dag was er een maagd die hem vergeefs probeerde te verleiden. In een gebed aan de goden vroeg ze om Narcissus te laten voelen hoe het was om iemand lief te hebben die je liefde niet beantwoordt. Narcissus kwam bij een heilige vijver met kristalhelder water. Toen Narcissus zich voorover boog om uit de vijver te drinken zag hij zijn eigen weerspiegeling en werd terstond stapelverliefd op het beeld dat hij zag. Van liefdesverdriet kwijnde Narcissus weg en stierf. De narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een persoonlijkheidsstoornis die wordt gekenmerkt door een overdreven gevoel van eigenwaarde, een sterke behoefte aan bewondering en een laag inlevingsvermogen. De stoornis kan worden gezien als de pathologische vorm van narcisme. Naar schatting lijdt 0,7-1 procent van de bevolking aan NPS. De aandoening komt in meerderheid voor bij mannen (50-75 procent volgens het DSM-IV). Personen die lijden aan een NPS kunnen in eerste instantie overkomen als charmant en interessant, maar als relaties langer duren, blijkt hun egocentrisme vaak een ernstig obstakel. Niet zelden eisen ze een voorkeursbehandeling. Als dit niet gebeurt, voelen ze zich snel gekrenkt of ondergewaardeerd en zijn hierdoor vatbaar voor depressieve verschijnselen. Anderzijds kan hun kwetsbaarheid ook tot woedeaanvallen leiden. Een bekende narcist is bijvoorbeeld Pim Fortuyn. Pim leefde voor bewondering, voelde zich superieur, maar had veel verdriet omdat hij nooit de ware liefde heeft gekend. Mensen die deze stoornis hebben, zijn haast niet te helpen omdat ze vanwege hun enorme gevoel van superioriteit nooit zullen toegeven dat ze een stoornis hebben. Vrouwen die met een narcist zijn getrouwd worden daardoor vaak heel ongelukkig omdat hun partner niet in staat is zich in hun gevoelens te verplaatsen, terwijl tijdens de verliefdheid hun man echt bijzonder charmant en lief overkwam. Desalniettemin zie je dat mensen met narcistische trekken vaak hoge functies bekleden, juist omdat ze erg charmant en overtuigend kunnen zijn. Indien er vijf van de volgende eigenschappen aan de orde zijn, kan men al spreken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (overgenomen uit de DSM-IV): De persoon heeft gevoelens van grootsheid en eigen belangrijkheid (hij overdrijft bijvoorbeeld zijn prestaties, talent, kennis, contacten en persoonlijke eigenschappen en eist als superieur beschouwd te worden, ook als zijn prestaties hiertoe geen aanleiding geven). De persoon is geobsedeerd door fantasieën over succes, roem, (al)macht, genialiteit, schoonheid of seksuele prestaties of een ideale, blijvende liefde. De persoon ziet zichzelf als uniek en meent dat hij alleen begrepen kan worden door even unieke of speciale mensen (of instellingen). De persoon heeft enorme behoefte aan bewondering, aandacht en bevestiging of wil gevreesd en berucht zijn. De persoon gelooft dat hij meer rechten heeft dan anderen. Hij wil dat anderen zich aanpassen aan zijn onredelijke verwachting van een voorkeursbehandeling. De persoon is manipulerend en gebruikt anderen om zijn doel te bereiken. De persoon heeft een onderontwikkeld inlevingsvermogen. Hij of zij kan of wil geen rekening houden met de behoeften of opvattingen van anderen. De persoon is vaak jaloers, wat gepaard kan gaan met woede. Dit leidt tot paranoïde wanen, omdat hij denkt dat anderen jaloers zijn op hem en zich op dezelfde manier gedragen als hij. De persoon gedraagt zich arrogant. Hij voelt zich superieur, boven de wet verheven en alom aanwezig (magisch denken). Hij wordt kwaad als hij wordt tegengesproken door mensen die hij als minderwaardig beschouwt. Elisabeth Smelik Foto: Inge Jansen

18 18

19 19 V R A G E N F E S T IJ N Arno van der Heyden is chansonnier, cabaretier, acteur en presentator. In 1992 won hij de publieks- en persoonlijkheidsprijs op het Camerettenfestival in Rotterdam en sindsdien maakte hij acht muzikale cabaretvoorstellingen. Hij speelt in kleine en middelgrote zalen door heel Nederland. Momenteel toert hij met pianist Bas Mulder en technicus/fotograaf Pjotr Wiese met de voorstelling Zó. Arno presenteert al meer dan tien jaar de dagelijkse talkshow Arno s Aperitief op het Noorderzon Festival. Bij Radio Noord is hij iedere zaterdagochtend te horen als presentator van het programma Noord Op Stee. Naam: Geboortedatum: Woonplaats: Opleiding: Professie: Liefde: Inspiratiebron: Vrijheid: IJdeltuit: Publiek: Sleur: Forum: Tram: Stad of Ommeland: Pé of Rinus: Suikerfabriek: Mantelzorg: Toekomst: Ergernis: 30 jaar geleden: Vandaag: Over 10 jaar: Foolcolor: Bedtijd: Wie als volgende? Arno van der Heyden Groningen Uh geen Cabaretier, zanger, acteur, presentator zonder opleiding Inspiratiebron Liefde Blijheid Beetje, maar ach de tijd steelt alle zonden Geheim Nooit! Staat dat er nou nog niet? Opschieten! Voor mij hoeft het niet Stad én Ommeland, de één kan niet zonder de ander Pé én Rinus! (Zie: Stad of Ommeland ) Als suiker vandaag de dag werd uitgevonden zou het op de lijst van verboden middelen komen. Weg ermee. Modern woord voor garderobe? Zonovergoten eiland, visje op de BBQ en een flesje witte wijn. Onverdraagzaamheid Dromer Werker Dromer (Zie Toekomst ) en/of mantelzorger Bravo! Verloren tijd Pé of Rinus Elisabeth Smelik Foto:Ed Lankhorst

20 20 Goochelrubriek Van Meeterini (orig. The Klutz Book of Magic, 1990, USA) PINKPENETRATIE Een impromptu effect m.b.v. een veter of een touwtje. 1. Vraag een vrijwilliger. Leg uit dat dit experiment heel pijnlijk kan zijn, maar dat hoort bij de show. Vraag om de rechter hand uit te steken, vingers van elkaar in verticale positie. Dan leg je een lus om de pink, precies zoals op de tekening (verkeerd om wordt ècht heel pijnlijk!). Draai de veter precies zó om de pink Zodra de veter om de vinger getrokken zit vraag je de vrijwilliger goed naar deze vinger te kijken zodat deze een eventuele breuk kan gaan zien gebeuren. Met lage stem: Ontspan helemaal. Maak je pink plank-hard, anders gaat het mis......en neem beide einden stevig in de handen; 3. Pak beide einden in iedere hand stevig beet mèt enige spanning op de pink. Met een ferme ruk trek je de beide einden uit elkaar. Houdt de beide einden stevig vast en ruk...met een korte snelle beweging. 4. Hopelijk is het touw van de pink afgegleden (anders had je de lus verkeerd om en dan trek je de pink juist vaster aan!) Bij het aantrekken het touw iets naar de handpalm trekken en de illusie van een penetratie ziet er perfect uit! - Advertenties - NIKS TE MELDEN? Ook dan zien we graag jouw inzending tegemoet! Stuur jouw verhaal, gedicht, tekening, strip, ervaring enzovoorts op naar Foolcolor Magazine En misschien staat jouw bijdrage in de volgende editie van Foolcolor Magazine!

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Reality Reeks Verwerkingsopdrachten. Mooi meisje Verliefd op een loverboy

Reality Reeks Verwerkingsopdrachten. Mooi meisje Verliefd op een loverboy Reality Reeks Verwerkingsopdrachten Mooi meisje Verliefd op een loverboy Lees blz. 3. Woont Laura in de stad of op het platteland? Hoe weet je dat? Lees blz. 5 en 7. Woont Laura s oma al lang op de boerderij?

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen

Nadere informatie

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld meer liefde 39 Oefen je met de buitenwereld meer evenwicht

Nadere informatie

Afval Anne en de Sorteerbrigade

Afval Anne en de Sorteerbrigade Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

ROSANNE. Oh, oh, oh. Van Aemstel Produkties - De leukste uitjes van Amsterdam - www.amterdamexcursies.nl

ROSANNE. Oh, oh, oh. Van Aemstel Produkties - De leukste uitjes van Amsterdam - www.amterdamexcursies.nl ROSANNE Rosanne, ik weet dat er heel veel mannen zijn Elke keer weer een ander en mij doet 't pijn Want jou liefde waarmee jij mij soms verblijdt Wil ik liever, liever, liever, liever voor altijd Als ik

Nadere informatie

Januari. Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid.

Januari. Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid. Januari Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid. (Hoog) gevoelig zijn krijgt in deze tijd steeds meer ruimte en bekendheid, dat is fijn. Een generatie geleden was het niet wenselijk om gevoelig

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag

Nadere informatie

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng

Nadere informatie

De gelijkenis van de verloren zoon.

De gelijkenis van de verloren zoon. De gelijkenis van de verloren zoon. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen te leren.

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.

Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

Liturgie voor de viering op 24 april 2016 om 10.00 uur in de Lichtkring met de Catechesegroep Gehandicapten Hoofddorp

Liturgie voor de viering op 24 april 2016 om 10.00 uur in de Lichtkring met de Catechesegroep Gehandicapten Hoofddorp Liturgie voor de viering op 24 april 2016 om 10.00 uur in de Lichtkring met de Catechesegroep Gehandicapten Hoofddorp Ouderling van dienst is Burg Anker Diaken is Alma van Hengel De piano wordt bespeeld

Nadere informatie

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet

Nadere informatie

Judith Suyling. kindertherapie ouderbegeleiding. Poppenkast

Judith Suyling. kindertherapie ouderbegeleiding. Poppenkast Judith Suyling kindertherapie ouderbegeleiding Poppenkast 023 525 33 28, Bloemendaal kindertherapie@judithsuyling.nl Nadenken op een bankje Lang geleden, toen Judith nog een klein meisje was, zat zij eens

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Samen eenzaam. Frida den Hollander

Samen eenzaam. Frida den Hollander Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben

Nadere informatie

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius

Nadere informatie

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

De pianomannen We waren naar de Tiliander in Oisterwijk geweest. We hadden daar een voorstelling gezien van 2 pianomannen. We moesten best lang

De pianomannen We waren naar de Tiliander in Oisterwijk geweest. We hadden daar een voorstelling gezien van 2 pianomannen. We moesten best lang De pianomannen We waren naar de Tiliander in Oisterwijk geweest. We hadden daar een voorstelling gezien van 2 pianomannen. We moesten best lang wachten tot we erin konden. Onze klas mocht als eerste de

Nadere informatie

www.queridokinderboeken.nl

www.queridokinderboeken.nl www.queridokinderboeken.nl Copyright 2013 Joke van Leeuwen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

Waarom zijn er ongelukkige mensen?

Waarom zijn er ongelukkige mensen? Eerste Communieproject 8 Waarom zijn er ongelukkige mensen? De mensen doen niet wat God wil Je hebt gezien wat geluk is. Als mensen van jou houden, word je gelukkig. Niet iedereen is gelukkig. Als andere

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en

Nadere informatie

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b 1 Verkondiging Enkele kinderen vragen in de kerk: waarom vieren we kerst? En wat betekent het voor u? Reactie op de antwoorden Ja, waarom vieren we kerst? En wat betekent

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Uitleg Zing in 19 mei 2013: Dat is verleidelijk!

Uitleg Zing in 19 mei 2013: Dat is verleidelijk! Uitleg Zing in 19 mei 2013: Dat is verleidelijk! In onze vorige Zing In hebben we het gehad over de druk die op jonge mensen wordt gelegd, op de vaak hoge eisen die we aan hen stellen. Maar niemand is

Nadere informatie

Een gelukkige huisvrouw

Een gelukkige huisvrouw Een gelukkige huisvrouw Voordat ik zwanger was, was ik een gelukkige huisvrouw, ik had alles wat ik wilde. En daarvoor hoefde ik geen dag te werken. Want werken, dat deed mijn man Harry al. Harry zat in

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Depressie. Meer dan een somber gevoel. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie

Depressie. Meer dan een somber gevoel. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie ggz voor doven & slechthorenden Depressie Meer dan een somber gevoel Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie Herkent u dit? Iedereen is wel eens somber of treurig.

Nadere informatie

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja Voorwoord Verliefd zijn is super, maar ook doodeng. Want het kan je heel onzeker maken. En als het uiteindelijk uitgaat, voel je je intens verdrietig. In dit boek lees je over mijn liefdesleven, de mooie,

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

De droom. De sneeuw dwarrelt in de ruimte.

De droom. De sneeuw dwarrelt in de ruimte. De droom Hassan droomt dat het sneeuwt. De sneeuw dwarrelt in het donker. Hij valt niet naar beneden, want er is geen beneden. En er is geen boven. Hij valt niet van de hemel naar de aarde, want er is

Nadere informatie

't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.

't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail. 't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.com Het aapje en de sleutels Er was eens een man en die had de sleutels

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 LES 4 Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 De boodschap God hoort en verhoort onze gebeden voor elkaar. Leertekst: Terwijl Petrus onder zware bewaking zat

Nadere informatie

Naam van gedichtenalbum : De eerste 30

Naam van gedichtenalbum : De eerste 30 Naam van gedichtenalbum : De eerste 30 Kinderen De Roos, een mooie school. Niet te stil of te druk. Kleine kindjes lopen door de gang, ik zie ze stampen en ze zeggen van alles door elkaar. Maar ze kunnen

Nadere informatie

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst

Nadere informatie

Energiek de lente in!

Energiek de lente in! Miniboekje Energiek de lente in! 10 tips voor meer balans & energie Beste lezer, Dit boekje is een klein cadeautje voor u! De lente is weer begonnen en de bomen staan te popelen om uit te lopen. Koeien

Nadere informatie

Luisteren: muziek (A2 nr. 7)

Luisteren: muziek (A2 nr. 7) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk

Nadere informatie

TIJD VOOR VERANDERING VERKIEZINGSPROGRAMMA

TIJD VOOR VERANDERING VERKIEZINGSPROGRAMMA TIJD VOOR VERANDERING VERKIEZINGSPROGRAMMA 2018-2022 2 INLEIDING Op 21 maart 2018 zijn er weer verkiezingen. Iedereen mag stemmen op een politieke partij. We kiezen dan de partijen die vier jaar lang samen

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Borderline. Als gevoelens en gedrag snel veranderen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline

Borderline. Als gevoelens en gedrag snel veranderen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline ggz voor doven & slechthorenden Borderline Als gevoelens en gedrag snel veranderen Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline Herkent u dit? Bij iedereen gaat wel

Nadere informatie

Vanjezelfhouden.nl 1

Vanjezelfhouden.nl 1 1 Kan jij van jezelf houden? Dit ontwerp komt eigenlijk altijd weer ter sprake. Ik verbaas mij erover hoeveel mensen er zijn die dit lastig vinden om te implementeren in hun leven. Veel mensen willen graag

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk. 1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.

Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,

Nadere informatie

Ria Massy. De taart van Tamid

Ria Massy. De taart van Tamid DE TAART VAN TAMID Ria Massy De taart van Tamid De taart van Tamid 1 Hallo broer! Hallo Aziz! roept Tamid. Zijn hart klopt blij. Aziz belt niet zo dikwijls. Hij woont nog in Syrië. Bellen is moeilijk in

Nadere informatie

De handen vol; geen tijd om het feest van de Heer te vieren. We gaan niet En wat ze toen wel deden, dat heet in de bijbel: moord.

De handen vol; geen tijd om het feest van de Heer te vieren. We gaan niet En wat ze toen wel deden, dat heet in de bijbel: moord. Bijna nergens meer is het echt donker. Er zijn altijd wel lichten in de buurt, verkeer. Daarom gaan wij op zoek naar plekken waar het nog donker is. Gisteravond was het de Nacht van de Nacht Dan kun je

Nadere informatie

De twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost.

De twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost. Sherlock Holmes was een beroemde Engelse privédetective. Hij heeft niet echt bestaan. Maar de schrijver Arthur Conan Doyle kon zo goed schrijven, dat veel mensen dachten dat hij wél echt bestond. Sherlock

Nadere informatie

Beeld Hoofdstuk 5. Uitgeschreven tekst. NL test

Beeld Hoofdstuk 5. Uitgeschreven tekst. NL test Beeld Hoofdstuk 5 Uitgeschreven tekst NL test www.ncrv.nl/ncrvgemist/8-1-2011/nl-test-2011-afl-1 (fragment tot 8:53 min.) NL test (NCRV) Duur fragment: 8:53 min. Duur uitzending: 24:49 min. Datum uitzending:

Nadere informatie

Interviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid?

Interviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid? Interviewfragmenten Onderstaande fragmenten zijn uitsuitend bedoeld voor gebruik bij het boek Onderzoek doen met vragenlijsten. Het is niet toegestaan deze fragmenten te publiceren of anderszins te verspreiden.

Nadere informatie