Vrouw in de Stedelijke Ruimte Ruimtelijke organisatie en gender. Prof. Dr. Ir. Hilde Heynen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Vrouw in de Stedelijke Ruimte Ruimtelijke organisatie en gender. Prof. Dr. Ir. Hilde Heynen"

Transcriptie

1 Vrouw in de Stedelijke Ruimte Ruimtelijke organisatie en gender Prof. Dr. Ir. Hilde Heynen Prof. Dr. Ir. Hilde Heynen doceert architectuurtheorie aan de K.U.Leuven. Hilde.Heynen[at]asro.kuleuven.be Onze woningen en onze straten, onze publieke gebouwen en onze steden vertellen een heel verhaal over mannelijkheid en vrouwelijkheid, maar dat verhaal lezen we gewoonlijk niet. We zijn zo vertrouwd met onze omgeving dat we niet beseffen dat ze mee verantwoordelijk is voor het doorgeven van rolpatronen. We behandelen onze omgeving als een soort neutrale achtergrond die zelf geen impact heeft op wat we denken en doen, maar een nadere beschouwing leert dat er meer aan de hand is. Publiek en privé domein Men kan er niet omheen dat het onderscheid tussen de publieke en privé levenssfeer gendergeladen is. De man treedt vooral in het publieke domein op terwijl de vrouw eerder de scepter zwaait over het privé-domein. Deze traditie, die teruggaat op antieke geschriften, heeft in de 19 de eeuw aanleiding gegeven tot het uitkristalliseren van de ideologie van de twee sferen (Wolff 1990), waarin de man optrad als kostwinner, verdediger en vertegenwoordiger van het gezin in de buitenwereld. De vrouw was verantwoordelijk voor huiselijke gezelligheid, zij verzorgde de sociale contacten in de privé sfeer als gastvrouw. In deze visie werd de vrouw nagenoeg vereenzelvigd met het huis: het interieur getuigde van haar smaak en haar vermogen een thuis te scheppen, haar kwaliteiten als huisvrouw waren afleesbaar aan netheid en orde in huis (Schoonjans 1997). In de 19 de eeuw ging men erg ver in de toepassing van deze ideologie. Burgervrouwen werden niet geacht zich alleen op straat te begeven. Arbeidersvrouwen waren uit noodzaak minder onderhevig aan deze beperkingen maar konden wegens hun sociale positie geen volledige rechten doen gelden op het publieke domein. De straten, pleinen en publieke gebouwen van de 19 de eeuwse stad waren geconcipieerd voor en door mannen. De publieke plekken waar vrouwen legitiem aanwezig konden zijn waren beperkt: warenhuizen en theaters. Ze hadden vrijwel geen toegang tot bibliotheken of universiteiten, parlementsgebouwen, koffiehuizen, clubs. Deze ideologie van de gescheiden sferen is ondertussen afgezworen in het officiële vertoog, maar blijft in werkelijkheid heel erg werkzaam (Heynen 2005). In de moslimcultuur speelt dit onderscheid nog een grote rol. Ook daarbuiten vinden de meeste mensen dat vrouwen met gezond verstand eenzame donkere straten s avonds laat vermijden, terwijl die beperking minder geldt voor mannen. Publieke toiletten in de stad of op festivals zijn ook al genderdiscrimerend want vooral aanwezig voor mannen. Een andere gendermarkering van het stadsbeeld komt tot uiting in straatnamen en standbeelden. Ondanks inspanningen van emancipatiecommissies zijn nog altijd veel meer straten vernoemd naar een man dan naar een vrouw. Publieke standbeelden portretteren veelal mannelijke individuen met naam en toenaam, terwijl de vrouwelijke beelden heel vaak allegorische of mythische figuren voorstellen. Allemaal niet de moeite om er serieuze strijdpunten van te maken maar het impliciete effect is er wel. Stadscentrum en buitenwijken Een andere polariteit waarin de stad een mannelijke connotatie verwerft, heeft te maken met productie en consumptie. In de 20 ste eeuw is het belang van de buitenwijken toegenomen. Het zwaartepunt van het wonen en winkelen is verschoven naar de rand van de stad waar de vrouwen instaan voor het in stand houden van de consumptie, RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

2 economisch heel belangrijk, terwijl het stadscentrum de plek is waar de werkgelegenheid geconcentreerd is. Het stadscentrum met zijn overvloed aan kantoren wordt een plek met een uitgesproken mannelijke aanwezigheid, terwijl de residentiële wijken een vrouwelijke connotatie krijgen (Ockman 1996). Al volgde de suburbanisatie in Europa niet geheel hetzelfde patroon als in Amerika, toch kenden wij ook slaapsteden, waar vrouwen hun leven sleten als groene weduwen. Door de afstand waren vrouwen afgesneden van het stadscentrum en van mogelijkheden om werk en zorgtaken vlot te kunnen combineren. De feministische kritiek uit de jaren 1970 op de ruimtelijke ordening in Nederland richtte zich op de nadelige effecten voor vrouwen van het modernistische zoneringsdenken, dat plekken voor werken en wonen van elkaar scheidt (Van Meijel 1981). Ondertussen is deze kritiek minder relevant geworden. Doordat steeds meer gezinnen twee wagens hebben, speelt de discriminerende invloed van de ruimte wat minder. Toch gebruiken vrouwen hun wagen duidelijk verschillend van mannen: ze maken meer en kortere ritten. Vrouwen werken over het algemeen dichter bij huis en combineren woonwerk-verkeer vaker met boodschappen doen en kinderen vervoeren. De ruimtelijke organisatie die toelaat al die dingen op elkaar af te stemmen is ook nu nog een belangrijke factor in het leven van vrouwen. Wellicht daarom treft men alleenstaande moeders met kinderen vaker aan in de 19 de eeuwse volkswijken in de stad (Vanneste 2001). Dit zijn wijken met een oudere woningvoorraad waar men vaak nog relatief goedkoop kan huren, terwijl een auto niet absoluut noodzakelijk is - vele voorzieningen zijn immers op loopafstand en het openbaar vervoer zorgt voor goede verbindingen. Dat die woningen minder comfort bieden en krap zijn, nemen die moeders er noodgedwongen bij. Ruimten in huis Ook in het huis zelf zijn de ruimten gendergekleurd. Meisjesslaapkamers zien er anders uit dan die van jongens, de garage en de kelder zijn in veel gezinnen meer het terrein van de man dan van de vrouw, terwijl het omgekeerde geldt voor de keuken en het washok. Ook hier bestaat een lange traditie die teruggaat op de Victoriaanse ideologie van de gescheiden sferen. Zo kenden de 19 de eeuwse herenhuizen in Londen aparte ruimten voor mannen en vrouwen (Olsen 1991). Het domein van de man bevond zich op het gelijkvloers - in de nabijheid van de publieke ruimte - en omvatte bibliotheek, rookkamer, biljartkamer, slaapkamer en kleedkamer. De vrouw beschikte op de eerste verdieping over een ontvangstkamer, boudoir en slaapkamer. Mannelijke en vrouwelijke ruimten werden volgens verschillende codes ingericht: sober maar luxueus, met donker hout en veel leder voor de mannelijke ruimten, lichter, frivoler, met bloemmotieven en kanten versieringen voor vrouwelijke ruimten - conventies die ook vandaag nog herkenbaar zijn. Leefvormen De reformistische beweging, die vanaf de jaren 1900 grondig ingreep op de huisvesting van de arbeidersklasse, legde burgerlijke normen op in verband met het wonen en verankerde daarmee de rolpatronen (Paravicini 1990). Andere meer emancipatiegerichte modellen waren nochtans beschikbaar (Hayden 1982). Zo waren er op het einde van de 19 de eeuw in Amerika verscheidene experimenten met woongemeenschappen, in Duitsland was er het Einküchenhaus, een collectief woongebouw met centrale voorzieningen, in Rusland het Dom Kommuna-ideaal (Büchli 1999). Geen van deze alternatieve modellen heeft het ooit tot norm gebracht. Daardoor is het model van het burgerlijke wonen, dat historisch zo innig verbonden is met de ideologie van gescheiden sferen, nog steeds de dominante invloed in het huidige woonlandschap. RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

3 De manier waarop we onze ruimte organiseren verwijst naar het klassieke gezin als basispatroon en bevestigt de klassieke rollen binnen dat gezin. Woningen zijn volgens het bekende stramien opgebouwd: woonkamer, keuken, badkamer, één grote slaapkamer voor de ouders en enkele kleine voor de kinderen, eventueel een studeerkamer, een aantal bijruimten zoals waskeuken, bergruimte,... Het ruimtelijke gegeven kan natuurlijk anders ingevuld worden, maar het is niet helemaal afgestemd op alternatieve samenlevingsvormen. Sommige ontwikkelingen geven nochtans aan dat het klassieke basispatroon aan erosie onderhevig is. Een voorbeeld is de keuken. In het modernistische vertoog uit de eerste helft van de 20 ste eeuw werd de kleine werkkeuken gepropageerd: compacte, uiterst functioneel ingericht keukens. De huisvrouw moest zo efficiënt mogelijk kunnen werken door al het nodige binnen handbereik te hebben. Dit werd toen gezien als bevorderlijk voor de emancipatie van de vrouw. Later kwam hierop kritiek, omdat de kleine keuken niet toeliet taken als koken en afwassen te delen met man en kinderen (Henderson 1996). Met de verschuivende opvattingen hieromtrent van de jaren zestig en zeventig zijn de kleine werkkeukens meer en meer in onbruik geraakt. Een verdere stap was de open keuken, met een minder strakke scheiding tussen de vrouwelijke werkruimte en de mannelijke rustruimte. Besluit De manier waarop de ruimte georganiseerd is draagt ongetwijfeld bij tot het doorgeven van bestaande rolpatronen aan de volgende generatie. Dat betekent dat het doorbreken van vaste rolpatronen ook via een transformatie van onze ruimtelijke organisatie gestimuleerd kan worden. Ruimte en sociale verhoudingen zijn geen onafhankelijke grootheden ze beïnvloeden elkaar wederzijds. Daarom is het ook belangrijk dat vrouwen hun verantwoordelijkheid opnemen als architecten en stedenbouwkundigen. Enkel door daadwerkelijk mee te denken en te bouwen aan onze ruimte kunnen we hopen dat toekomstige ontwikkelingen in die ruimte beter op maat gesneden worden van vrouwen. Meer lezen Büchli, Victor (1999). An archaeology of socialism. London: Berg Hayden, Dolores (1982). The grand domestic revolution. Cambridge (Mass.): MIT Press Henderson, Susan R (1996). A Revolution in the Woman s sphere: Grete Lihotzky and the Frankfurt Kitchen, in: Debra Carol, Elizabeth Danze, Carol Henderson (eds), Architecture and Feminism. New York: Princeton Architectural Press, pp Heynen, Hilde (2005). Modernity and Domesticity: Tensions and Contradictions, in Hilde Heynen and Gülsüm Baydar (eds.). Negotiating Domesticity. Spatial Productions of Gender in Modern Architecture. London: Routledge, pp Ockman, Joan (1996). Mirror Images: Technology, Consumption, and the Representation of Gender in American Architecture since World War II, in: Diana Agrest, Patricia Conway, Leslie Kanes Weisman (eds.), The Sex of Architecture. New York: Harry N. Abrams, pp Olsen, Donald (1991). De stad als kunstwerk: Londen, Parijs, Wenen. Amsterdam : Agon Paravicini, U. (1990). Habitat au féminin. Lausanne: Presses Polytechniques et Universitaires Romandes Schoonjans, Yves (1997). Au bonheur des dames. Vrouw, smaak en het burgerlijk RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

4 interieur in de negentiende eeuw, in Tijdschrift voor Vrouwenstudies, nr 70, 18-2, pp Van Meijel, Sun (1981). Ruimte voor vrouwen? Amsterdam: Sociaal Geografisch Instituut Vanneste, Dominique (2001). Vrouw, stad, geografie, in Onze Alma Mater, vol 55, nr 3, augustus 2001, pp Weisman, L.K. (1992). Discrimination by Design. - A Feminist Critique of the Man-Made Environment. Urbana and Chicago: University of Illinois press Wolff, Janet (1990). The Culture of Separate Spheres: The Role of Culture in Nineteenth- Century Public and Private Life, in Janet Wolff Feminine Sentences. - Essays on Women and Culture. Cambridge: Polity press RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

5 Het binnenste buiten. Publieke sculptuur van de hand van vrouwen in de grootstad Dr. Marjan Sterckx Kunsthistorica Dr. Marjan Sterckx is wetenschappelijk medewerker Kunstwetenschap aan KULeuven. Marjan.sterckx[at]arts.kuleuven.be Fig. 1 Malvina Hoffman bovenop haar beeld Anglo-American Friendship, op de gevel van Bush House in Londen, Aldwych, foto, In 1925 legde de New Yorkse Malvina Hoffman ( ) de laatste hand aan haar bijna vijf meter hoge en veertig ton zware stenen beeldengroep Anglo-American Friendship. (fig. 1) Het beeldhouwwerk bevindt zich op de voorgevel van het monumentale Londense kantoorgebouw Bush House, nu in gebruik door BBC World Service. Omdat het beeld nog niet volledig voltooid was bij de inscheping naar Londen, en de profielen van de straat gezien niet diep genoeg bleken, bracht Hoffman er vijf weken door op de steigers op liefst 27 meter hoogte, gekleed in broek en werkmantel, en met ijskoude vingers. Veertig jaren later beschreef de beeldhouwster in haar autobiografie Yesterday is tomorrow levendig die gewaagde onderneming, en naar eigen zeggen had ze al haar moed nodig om haar angst te overwinnen en de taak succesvol te beëindigen. BEDREIGD OF BEVESTIGD? Die anekdote illustreert meteen de letterlijk en figuurlijk vaak hachelijke positie van vrouwen die beeldhouwwerk creëerden voor en in de grootstedelijke publieke ruimte. Zowel de publieke ruimte als de beeldhouwkunst zijn immers eeuwenlang als bij uitstek mannelijke terreinen beschouwd. Dat vrouwen er toch zulke kansen kregen en grepen, en dit al sinds de late 18 de eeuw, is dan ook een merkwaardig gegeven. In mijn doctoraatsonderzoek heb ik getracht dit fascinerende fenomeen voor het eerst in kaart te brengen, met Parijs, Londen en Brussel als casestudies, en de periode als tijdvak. 1 Dit hield in eerste instantie in de sculpturen zo volledig mogelijk te retraceren en documenteren, vertrekkend van lexica, over contemporaine bronnen, tot onderzoek ter plaatse. Twee sturende vragen ten aanzien van dit nieuwe materiaal waren: (1) wat zijn de eigenschappen van deze sculpturen? (2) Vormt dit fenomeen een bedreiging of juist een bevestiging van het discours van de gescheiden sferen, volgens welke de publieke en private ruimte beschouwd worden als gescheiden sferen van man en vrouw? Het gegeven van vrouwen in die lijn geassocieerd met privé sfeer, natuur, passiviteit, bescheidenheid, enz. die duurzame cultuurobjecten creëerden voor de zichtbaarheid en monumentaliteit van de publieke ruimte lijkt op het eerste zicht immers de eeuwenoude dichotomie even binnenstebuiten te keren. Het antwoord bleek dubbel: zowel uitdaging als bevestiging. In de publieke activiteit en prestaties van beeldhouwsters worden de gevestigde rollenpatronen even op de helling gezet, maar bij nadere beschouwing ook opnieuw bevestigd. AANWEZIGHEID & VERTEGENWOORDIGING Weinig publicaties over 19 de -eeuwse beeldhouwkunst vermelden beeldhouwsters, en als dat al gebeurt, is wel eens te lezen dat zij inactief waren in de publieke ruimte. Nochtans zijn er aanzienlijk meer sculpturen met een vrouwelijke auteur in de (semi-)publieke 1 M. Sterckx, Het binnenste buiten. Sculpturen door vrouwelijke beeldhouwers in de grootstedelijke publieke ruimte (Parijs, Londen, Brussel, ca ), onuitg. proefschrift, 2 dln, K.U.Leuven, ( RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

6 ruimte te vinden dan men gewoonlijk aanneemt. In Parijs, Londen en Brussel alleen belandden er in de periode minstens 360, gemaakt door 143 beeldhouwsters, van wie er enkelen wel meer dan tien opdrachten kregen. Die althans in absolute cijfers onverwacht talrijke sculpturale aanwezigheid van vrouwen in de publieke ruimte is een belangrijke revelatie, een uitdaging van het strikt scheidend denken. Men zou dit resultaat kunnen zien als een nieuwe casestudie in de lijn van enkele recente, vooral Angelsaksische studies die de zogeheten uitsluiting van Victoriaanse (burger)vrouwen uit de grootstedelijke publieke ruimte nuanceren en corrigeren, door te wijzen op de aanwezigheid van specifieke groepen vrouwen in specifieke zones van de 19 de -eeuwse grootstad, zoals de Londense West End (bv. E. Rappaport, L. Nead, D. Parsons, K. Von Ankum). Fig. 2 Claude Vignon, De Herfst, steen, 1857, Parijs, Louvre-complex Bijna driekwart van de geretraceerde sculpturen kwam terecht in Parijs. De grootse urbanisatieprojecten van Napoleon III en baron Haussmann tijdens het Tweede Keizerrijk ( ) en de nasleep daarvan, leidden tot een fors opgevoerde vraag naar beeldhouwers, en ja, dat werkte ook gunstig voor de vrouwen in het beroep, die kansen zagen en die ook grepen. Zo werden Marie-Louise Lefèvre-Deumier ( ), M me Bertaux ofte Hélène Hébert ( ), en Claude Vignon ( ), zijnde het mannelijke pseudoniem voor de Parijse beeldhouwster en schrijfster Noémie Constant-Cadiot, actief ingezet bij de sculpturale decoratie ter voltooiing van het Louvre-complex (fig. 2-4). Bovendien stonden aan de top van het Franse bestuur toen enkele individuen die nogal supportief stonden tegenover kunstenaressen, zoals keizerin Eugénie, prinses Mathilde Bonaparte en graaf Emilien de Nieuwerkerke. Fig. 3 Marie-Louise Lefèvre-Deumier, Glycera, steen, 1861, Parijs, Louvre-complex, Cour carrée Fig. 4 Mme Léon Bertaux (Hélène Hébert), La Navigation, steen, 1865, Parijs, Palais des Tuileries In Londen en Brussel kwamen publieke sculpturen vaker op privé-initiatief tot stand. Daar dateren de meeste sculpturen van beeldhouwsters uit de eerste helft van de 20 ste eeuw. In België was toen trouwens pas een eerste golf beeldhouwsters aan de slag. 2 Tamelijk vaak gaat het daarbij om sculptuur ingewerkt in de architectuur. (fig. 5) Als reactie op de statuomanie probeerde men de oprichting van vrijstaande standbeelden toen immers wat af te remmen, zeker in Parijs. Precies toen rond 1900 een talrijke generatie beeldhouwsters klaarstond om de fakkel van hun schaarsere voorgangsters over te nemen, daalden standbeelden dus enigszins in achting. De beeldhouwkunst keerde tijdens de belle epoque meer binnenwaarts, onder andere door de grote vraag 2 Zie M. Sterckx, Dans la Sculpture, moins de jupons que dans la Peinture. Parcours de femmes sculpteurs liées à la Belgique (ca ), in Art&Fact. Revue des historiens de l art, des archéologues, des musicologues et des orientalistes de l Université de Liège, 24: A. Creusen, Femmes et créations, 2005, pp RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

7 Fig. 5 Adolfine Ryland, Reliëf uit de reeks Ambachten en kunsten, steen, , Londen, St. Martin s School of Art. van de rijke burgerij naar bronzen kleinsculptuur voor hun huizen, een meer lucratieve niche waarop veel beeldhouwsters zich overigens toelegden. Relatief bekeken zijn de (semi-)publieke sculpturen van de hand van vrouwen in de grootstad evenwel ondervertegenwoordigd. Voorlopig bestaat geen exhaustief cijfermateriaal over het aantal publieke sculpturen van mannelijke beeldhouwers in de drie onderzochte steden, maar op basis van steekproeven blijkt de vrouwelijke bijdrage er te schommelen tussen de 0,3 en 3%. Beeldhouwsters vormden uiteraard een kleine minderheid van de sculpteurs, maar waarschijnlijk mochten ze nog net iets minder dan hun mannelijke collega s hopen op publieke opdrachten. IDENTITEITEN & INSTITUTEN Die ondervertegenwoordiging van de publieke output van beeldhouwsters is deels te verklaren doordat men dit beroep om allerlei redenen ongepast vond voor vrouwen. De antieke mythes van Prometheus en Pygmalion, of het cliché van Michelangelo die al kappend het beeld bevrijdt uit het weerbarstige marmer, droegen bij tot de hardnekkige masculiene identiteit van de beeldhouwer. Die mannenrol was moeilijk te verzoenen met de van vrouwen verwachte femininiteit. Om in de familie en professionele omgeving als beeldhouwster aanvaard te worden, in die mate dat men openbare opdrachten kreeg, bleek het van belang een aanvaardbaar evenwicht te vinden tussen tonen en verbergen, tussen de publieke en de privé sfeer. Beeldhouwsters moesten schipperen tussen de verwachtingen van de maatschappij ten aanzien van vrouwen, en die van de kunstwereld ten aanzien van professionele artiesten. Het concept borderland, zoals Anne Digby dat ontwikkelde als een sociaal grensgebied tussen de publieke en private sfeer in, waar Victoriaanse vrouwen een zekere publieke vrijheid genoten 3, is ook relevant voor de betreffende beeldhouwsters. Zij ageerden als het ware in een soort tussenruimte waar men hen oogluikend net iets meer toestond dan de Victoriaanse waarden voorschreven. Die ruimte had echter een glazen plafond: men tolereerde beeldhouwsters tot op zekere hoogte in de publieke sfeer, zolang dat niet te luidruchtig of zichtbaar gebeurde, en zolang hun gedrag en realisaties toch enigszins binnen de perken bleven. Naast individuele voorwaarden om te slagen, waren ook de institutionele van belang. De meer en minder expliciete of bewuste afweerreacties ten aanzien van vrouwen vanwege (opleidings)instituten en (openbare) opdrachtgevers, wijzen opnieuw op scheidend denken, en waren mee verantwoordelijk voor de ondervertegenwoordiging van sculpturen van de hand van vrouwen in de publieke ruimte. Hoewel al sinds de late 18 de eeuw enkele beeldhouwsters deelnamen aan de Salons in Parijs (bv. Marie-Anne Collot ( ) en Julie Charpentier ( )) en Londen (bv. Anne Damer ( )), liet men vrouwen pas zo n eeuw later toe tot het openbare kunstonderwijs. Dat men hen de studie naar naaktmodel nog wat langer ontzegde, was zeker voor beeldhouwsters nadelig, wegens de grote interesse voor het naakt in de 19 de -eeuwse sculptuur. Slechts een kleine, maar volhardende en gestaag groeiende groep vrouwen wist die structurele uitsluitingsmechanismen te omzeilen of overwinnen. M me Bertaux, die in 1879 de eerste beeldhouwschool voor meisjes opende in Parijs, speelde een cruciale 3 A. Digby, Victorian values and women in public and private, in T.C. Smout (ed.), Victorian Values, New York, 1992, pp RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

8 rol als leidster van de decennialange strijd voor de toelating van vrouwen tot de academies. Die strijd en zijn resultaten, namelijk opleiding en opdrachten voor beeldhouwsters, toont aan dat ze in deze niet zomaar passieve slachtoffers waren, maar negotieerden over hun condities, plaats en mogelijkheden binnen de kunstwereld en de stedelijke samenleving en ruimte. Om opdrachten te bekomen pasten ze grotendeels dezelfde strategieën toe als mannen, afgezien van enkele procedures en tactieken die voor hen minder toegankelijk waren. 4 Ze waren mogelijk wel iets nauwgezetter in het onderhouden van hun netwerk van familie, vrienden en kennissen, dat zo cruciaal was bij opdrachtverwerving en de combinatie van metier en gezin. Hun steeds zeer beleefde brieven aan hoogwaardigheidsbekleders waren niettemin soms erg beslist. Zo betoonde Claude Vignon zich in 1881 tegenover de prefect verontwaardigd dat bij de verdeling van de opdrachten voor de gevelsculpturen van het Parijse stadhuis niet aan haar gedacht was, ondanks haar jarenlange professionele carrière, erkenning en inspanningen (M me Bertaux kreeg wel een opdracht). Fig. 6 Prinses Louise, Koningin Victoria, marmer, 1893, Londen, Kensington Gardens VISIBILITEIT & INTERIORITEIT In Brussel zijn de publieke sculpturen met een vrouwelijke auteur vooral buiten de vijfhoek aan te treffen, met name in de zuidoostelijke residentiële stadsuitbreiding, maar in Parijs en Londen bevonden en bevinden vele zich in het hart van de stad, respectievelijk in de eerste zeven arrondissementen, en in de City en The West End. Hun sculpturen zijn nochtans zelden echt prominent aanwezig in de openlucht. Een analyse van de precieze topografie van hun beelden in het stedelijk weefsel toont aan dat de centrale pleinen en parken slechts voor enkelen waren weggelegd. In Londen belandden er bijvoorbeeld prinses Louises Standbeeld voor Queen Victoria, 1893 in Kensington Gardens (fig. 6), Feodora Gleichens Dianafontein, 1899 in Hyde Park (fig. 7) en Kathleen Scotts Monument voor Kapitein R.F. Scott, 1915 op Waterloo Place. Vele beeldhouwsters ambieerden nochtans die centrale, goed zichtbare plaatsen. Eerder dan pleinvrees kan hen juist een grote pleinbegeerte worden toegedicht. Vooronderstellingen over de positie van vrouwen in de samenleving bleken echter nogal hardnekkig op het niveau van de stedelijke ruimte-invulling, en kennelijk vreesden heel wat beslissingsinstanties voor hun pleinen. Fig. 7 Feodora Gleichen, Dianafontein, brons, 1899, Londen, Hyde Park 4 Zie M. Sterckx, Beeldhouwster zkt. opdracht & roem. Over de strijd en nijd van vrouwelijke beeldhouwers in de lange 19 de eeuw, in Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, T. Verschaffel en A. Paenhuysen (eds.), De Strategieën van de roem, 83, 4, 2005, pp RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

9 Meer dan de helft van de geretraceerde sculpturen (58%) kreeg overigens een plek in semi-publieke binnenruimtes, en vele buitensculpturen bevinden zich in de directe nabijheid van de architectuur, ingewerkt in muren als reliëf of als volplastisch beeld er tegenaan geplaatst, al dan niet in een beschuttende nis. Vaak gaat wel om belangrijke bestuursgebouwen, zoals stadhuizen, om kerken, scholen of monumentale cultuurtempels. Zo bevat de Parijse Opéra liefst acht sculpturen gemaakt door vrouwenhanden, alle in het interieur. (fig. 8) Ten tijde van hun plaatsing, kort na de opening in 1875, was dat gebouw trouwens een place to be, waar ook respectabele burgervrouwen zich met goed fatsoen konden vertonen, zoals blijkt uit contemporaine stadsreisgidsen voor dames, genre A Woman s Paris (1900). Op, maar vooral in kerken, een andere plek waar vrouwen ook in de 19 de eeuw talrijk aanwezig waren in het kader van toewijding en devotie, kwam bijna één vijfde van hun sculpturen terecht. Zou men hier ook de funeraire beelden bijtellen, die echter ook profaan van aard kunnen zijn, dan zou dat percentage oplopen tot ca. 31%. (fig. 9) Fig. 8 Laure Coutan, Mlle Maillard, marmer, 1889, Parijs, Opéra Fig. 9 Jeanne Itasse, Grafmonument voor Adolphe Itasse (fragment), brons, 1893, Parijs, Cimetière Père- Lachaise Dat vrouwen de meest monumentale toplocaties zelden toegewezen kregen, hangt ook samen met de door hen gehanteerde materialen, genres en formaten. Beeldhouwsters realiseerden zowel stenen als bronzen beelden, maar infiltreerden vermoedelijk in de publieke beeldhouwkunst via het zachte en niet-canonieke materiaal was, dat echter niet bestand is tegen de weersomstandigheden buiten. Vrouwen kenden een eeuwenlange traditie in de creatie van onder meer wassen bloemen, devotiestukken en poppen, en wisten dat specialisme in de 18 de eeuw verder uit te bouwen tot populaire publieke vertoningen met levensechte wassen beelden van prominente tijdgenoten. Maar ook het prestigieuze Westminster Abbey deed voor haar publieke, funeraire collectie met wassen beelden opvallend vaak een beroep op vrouwen. Die beelden behoren tot de vroegste driedimensionale uitingen van vrouwen in de grootstad, maar verdwenen nagenoeg volledig uit de kunstgeschiedenis. Maar zelden kregen beeldhouwsters opdrachten voor de hoogste en grootste genres in de hiërarchie van de publieke beeldhouwkunst, namelijk het ruiterstandbeeld en het standbeeld ten voeten uit. Hun publieke sculpturen blijken niet zo vaak ontworpen op maat van de monumentaliteit van de publieke ruimte; vele zijn als het ware binnensculpturen die al dan niet buiten geplaatst werden. Bijna de helft van alle (semi- )publieke sculpturen van beeldhouwsters zijn portretten. Natuurlijk maakten ook mannelijke sculpteurs zeer veel bustes, maar daarnaast is het zo dat men dit genre wel gepast vond voor vrouwen, onder meer omdat portretten zelden meer dan levensgroot zijn, en het menselijk lichaam er niet voor bestudeerd hoeft te worden. Ze maakten voor de drie steden enkele politieke staatsieportretten, nogal veel van acteurs en actrices, muzikanten en kunstenaars, en vele belandden op begraafplaatsen in Parijs en Brussel. RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

10 Bijna een derde van hun sculpturen had als hoofdtaak de verfraaiing van de openbare ruimte, buiten of binnen, bijvoorbeeld in de vorm van spelende putti, kinderen, mythologische of allegorische naakten. De relatie van beeldhouwsters tot de traditie van het vrouwelijk naakt was evenwel niet evident, want critici zochten tegelijk naar de verleidelijkheid die van een naaktbeeld wordt verwacht en naar de eerbaarheid die van een vrouw(elijke kunstenaar) wordt verwacht. Beeldhouwsters moesten dus ook in hun vrouwelijke naakten een evenwicht nastreven tussen tonen en verbergen. Naar stijl zijn hun sculpturen meestal conform het verwachtingspatroon gemaakt. Beeldhouwsters waren tenslotte al vernieuwend door hun beroep, en niemand zat te wachten op nog meer afwijkend gedrag. Het was al een hele prestatie voor vrouwen om te kunnen beeldhouwen en te beantwoorden aan de academische vereisten, zodat het niet hun eerste bekommernis was om daarvan af te wijken. Dat leverde hen in de eigen tijd trouwens opdrachten, eretitels en prijzen op, en meestal positieve maar gendergekleurde commentaren. Die thematiseerden niet zozeer de plaatsing van de beelden in de mannelijke publieke ruimte, maar vooral het uitzonderlijke van een vrouwelijke beeldhouwer. Eenmaal beeldhouwster echter, zag men publieke opdrachten eerder als een teken van succes dan als een nieuwe overschrijding van de grenzen, want tenslotte was de publieke ruimte de natuurlijke biotoop van de beeldhouwkunst. De stilistische conformiteit van velen zou echter nadelig zijn voor hun latere opname in de moderne kunstgeschiedenis, die nu net de klemtoon ging leggen op stijlinnovatie. Fig. 10 Marcello, Pythia, brons, 1870, Parijs, Opéra In naslagwerken over de geschiedenis van de 19 de -eeuwse (beeldhouwkunst en in gidsen over de publieke sculptuur in de drie steden, blijven beeldhouwsters en hun publieke sculpturen voorlopig nagenoeg onvermeld. Marcello s Pythia (1870) in de Opéra (fig. 10) en Anna Quinquauds Femme Maure (1937) op de Quai New York (fig. 11) in Parijs zijn daarop zowat de enige, en dan nog discrete uitzonderingen. Diverse vaak onzichtbare machtsstructuren en uitsluitingsmechanismen, meer nog werkzaam in de 20 ste dan in de 19 de eeuw, zijn hiervoor mede verantwoordelijk, zoals de romantische mythe van het originele, scheppende kunstenaar-genie, de lagere waardering van architecturale, decoratieve en funeraire sculptuur, en een visie op de 19 de -eeuwse kunst als een lineaire voorbereiding op de avant-garde. Fig. 11 Anna Quinquaud, Moorse vrouw, steen, 1937, Parijs, Quai New York De kennis van de bijdrage van een minderheidsgroep, met name vrouwelijke beeldhouwers, aan de publieke sculptuur kan die canon als weerspiegeling van een 19 de - eeuwse realiteit, in casu de publieke beeldhouwkunst in de (groot)stad, in vraag stellen. Ze biedt stof tot verdere reflectie over een blinde vlek in de kunstgeschiedenis en een RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

11 aanzet tot correctie van het vertekende beeld dat vrouwelijke beeldhouwers afwezig geweest zouden zijn in de publieke ruimte. RoSa. Uitgelezen, jg. 13, nr. 1,

Kunsthistorica Dr. Marjan Sterckx is wetenschappelijk medewerker Kunstwetenschap aan KULeuven. Marjan.sterckx[at]arts.kuleuven.be

Kunsthistorica Dr. Marjan Sterckx is wetenschappelijk medewerker Kunstwetenschap aan KULeuven. Marjan.sterckx[at]arts.kuleuven.be Het binnenste buiten. Publieke sculptuur van de hand van vrouwen in de grootstad Dr. Marjan Sterckx Kunsthistorica Dr. Marjan Sterckx is wetenschappelijk medewerker Kunstwetenschap aan KULeuven. Marjan.sterckx[at]arts.kuleuven.be

Nadere informatie

Elk seizoen een nieuw interieur

Elk seizoen een nieuw interieur 52 Stijlvol Wonen B i n n e n k i j k e n Elk seizoen een nieuw interieur De kans dat Anke en Geert ooit uitgekeken raken op hun interieur, is wel heel erg klein. De inrichting wordt namelijk regelmatig

Nadere informatie

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur

Nadere informatie

t 't Hoekske Omdat geluk in t Hoekske zit... 9 starterswoningen

t 't Hoekske Omdat geluk in t Hoekske zit... 9 starterswoningen t 't Hoekske Omdat geluk in t Hoekske zit... 9 starterswoningen 't Hoekske Omgeving 't Hoekske Aan de rand van het hart van Heusden, daar waar de straat t Hoekske en de lange Antoniusstraat samenkomen,

Nadere informatie

Huizen. Extra bergzolder. Perfect afgewerkt. Dakterras op het zuiden. Drie Slaapkamers. Ligging nabij snelwegen. Leenderweg 292 A, 5644 AE Eindhoven

Huizen. Extra bergzolder. Perfect afgewerkt. Dakterras op het zuiden. Drie Slaapkamers. Ligging nabij snelwegen. Leenderweg 292 A, 5644 AE Eindhoven Huizen vanhendriks Leenderweg 292 A, 5644 AE Eindhoven Perfect afgewerkt Dakterras op het zuiden Drie Slaapkamers Extra bergzolder Ligging nabij snelwegen H51 H51 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

interieur moderne stijl warme uitvoering TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: VLASSAK-VERHULST Tijdloos wonen 177

interieur moderne stijl warme uitvoering TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: VLASSAK-VERHULST Tijdloos wonen 177 interieur moderne stijl IN warme uitvoering TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: VLASSAK-VERHULST Tijdloos wonen 177 De eigenaars van dit schitterende huis aarzelden niet lang om het ontwerp en de volledige

Nadere informatie

Koningsstraat 20. Brussel

Koningsstraat 20. Brussel Koningsstraat 20 Brussel De Koningsstraat nr. 20 is gelegen in de nabijheid van het Koninklijk Paleis en het Parlement in Brussel. Hier zijn de Directie en enkele afdelingen van de bank gevestigd en op

Nadere informatie

Voorbeeldig onderwijs

Voorbeeldig onderwijs m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen

Nadere informatie

INTERIEUR. Grandeur van toen, comfort van nu TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 69

INTERIEUR. Grandeur van toen, comfort van nu TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 69 INTERIEUR Grandeur van toen, comfort van nu TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 69 Je kunt het huis van je dromen vinden en meer dan genoeg ideeën hebben om dat huis te herstellen in de

Nadere informatie

Uitstekend onderhouden Instapklaar

Uitstekend onderhouden Instapklaar Huizen vanhendriks de Koppele 147, 5632 LH Eindhoven Uitstekend onderhouden Royaal 3-kamer appartement Royaal balkon op het westen Instapklaar Fraai uitzicht H51 H51 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

Stromingen in vogelvlucht

Stromingen in vogelvlucht Stromingen in vogelvlucht Grieken en Romeinen (Klassiek Erfgoed) 500 v. Chr. tot 400 n. Chr. Middeleeuwen (Goddelijke Orde) 500 tot 1500 Renaissance (Homo Universalis) 1500 tot 1600 Barok en Rococo (Verleiding

Nadere informatie

Huizen. Basisschool in de buurt. Ruime woonkamer. Nabij park gelegen. Op loopafstand van winkelcentrum. Geheel voorzien van kunststof kozijnen

Huizen. Basisschool in de buurt. Ruime woonkamer. Nabij park gelegen. Op loopafstand van winkelcentrum. Geheel voorzien van kunststof kozijnen Huizen vanhendriks Angoulemehof 8, 5627 LH Eindhoven Ruime woonkamer Nabij park gelegen Op loopafstand van winkelcentrum Basisschool in de buurt Geheel voorzien van kunststof kozijnen H51 H51 Kenmerken

Nadere informatie

Betrouwbaarheid voor alles. www.sibomat.be

Betrouwbaarheid voor alles. www.sibomat.be Betrouwbaarheid voor alles. www.sibomat.be In 2014 beslisten Anne Marie M. en Patrick D. om van Eigenbrakel naar Waterloo te verhuizen. Om zeker te zijn dat hun nieuwe huis op tijd klaar zou zijn, kozen

Nadere informatie

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Mannen van Mars en Vrouwen van Venus

Mannen van Mars en Vrouwen van Venus RoSa Literatuurlijst Mannen van Mars en Vrouwen van Venus April 2013 RoSa documentatiecentrum informeert over gender, feminisme en gelijke kansen m/v. RoSa bezit een publiek toegankelijke bibliotheek met

Nadere informatie

Uit huis gaan van jongeren

Uit huis gaan van jongeren Arie de Graaf en Suzanne Loozen Jaarlijks verlaten bijna een kwart miljoen jongeren het ouderlijk huis. Een klein deel van hen is al vóór de achttiende verjaardag uit huis gegaan. De meeste jongeren gaan

Nadere informatie

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, 1400-1410. Geschilderd door Bertram von Minden (1340-1414), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Schuifpui naar de tuin. Tuin in 2013 aangelegd. Grote zolder met dakkapel. Kunststof draai-/kiepramen op 1e verdieping

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Schuifpui naar de tuin. Tuin in 2013 aangelegd. Grote zolder met dakkapel. Kunststof draai-/kiepramen op 1e verdieping Huizen van Hoekstra & van Eck Lijndraaier 93, 1625 ZP Hoorn Tuin in 2013 aangelegd Kunststof draai-/kiepramen op 1e verdieping Grote zolder met dakkapel Schuifpui naar de tuin Eengezinswoning met carport

Nadere informatie

Panelleden waren: Meyrem Almaci, Hafida Bachir, Hassan Bousetta, Naima Charkaoui en Viviane Teitelbaum.

Panelleden waren: Meyrem Almaci, Hafida Bachir, Hassan Bousetta, Naima Charkaoui en Viviane Teitelbaum. Panelleden waren: Meyrem Almaci, Hafida Bachir, Hassan Bousetta, Naima Charkaoui en Viviane Teitelbaum. Wat zijn etnisch culturele minderheden (ECM)?: een duidelijk onderscheiden bevolkingsgroep die een

Nadere informatie

Enkele vragen aan Kristin Harmel

Enkele vragen aan Kristin Harmel Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Een echt familie huis. Niet verbouwen, gelijk wonen! Centrale ligging in een kindvriendelijke buurt.

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Een echt familie huis. Niet verbouwen, gelijk wonen! Centrale ligging in een kindvriendelijke buurt. Huizen van Hoekstra & van Eck Port Saidweg 3, 1448 MS Purmerend Niet verbouwen, gelijk wonen! Ruim en licht Centrale ligging in een kindvriendelijke buurt Een echt familie huis Prachtige, gezellige tuin

Nadere informatie

Huizen. Kindvriendelijke wijk. Uitgebouwde hoekwoning met garage. Jaren 30. Zonnige achtertuin met privacy. Prettige lichtinval

Huizen. Kindvriendelijke wijk. Uitgebouwde hoekwoning met garage. Jaren 30. Zonnige achtertuin met privacy. Prettige lichtinval Huizen vanhendriks Karperstraat 121, 6833 EB Arnhem Uitgebouwde hoekwoning met garage Jaren 30 Zonnige achtertuin met privacy Kindvriendelijke wijk Prettige lichtinval H49 H49 Kenmerken Soort Type Kamers

Nadere informatie

Dharma DE WARME CHARME VAN

Dharma DE WARME CHARME VAN REPORTAGE Dharma DE WARME CHARME VAN Het enthousiast kloppend hart van Kortrijk heeft er sinds kort een uniek adresje bij. Met Bed&Breakfast Dharma maakt gastvrouw Linda haar droom waar en garandeert ze

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Voorzieningen in de buurt. Zien is kopen! Deze wijk zit in de lift. Prima 2-kamerbovenwoning met balkon

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Voorzieningen in de buurt. Zien is kopen! Deze wijk zit in de lift. Prima 2-kamerbovenwoning met balkon Huizen van Hoekstra & van Eck Albert Luthulistraat 9 c, 1091 NP Amsterdam Zien is kopen! Deze wijk zit in de lift Prima 2-kamerbovenwoning met balkon Voorzieningen in de buurt Leuke starterswoning H16

Nadere informatie

WONEN LEVE DE VERBEELDING

WONEN LEVE DE VERBEELDING Less is more is niet besteed aan Caroline Notté, want ze houdt van veel objecten, meubelen, kunstwerken en snuisterijen. Hier zie je zowel antieke meubelen, vintage design als trouvailles, zoals het driehoekige

Nadere informatie

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde

Nadere informatie

TOP Estate 806 Zeer exclusieve Design Villa

TOP Estate 806 Zeer exclusieve Design Villa TOP Estate 806 Zeer exclusieve Design Villa Deze werkelijk unieke villa 806 is gesitueerd op korte afstand van de stad, op een adembenemde plek op Coral Estate. Hoog op de rotsen met een 360 graden uitzicht

Nadere informatie

Huizen. Nabij alle voorzieningen. Jaren 30 woning. Centrum op loopafstand. Ruime garage. Uitvalswegen goed bereikbaar

Huizen. Nabij alle voorzieningen. Jaren 30 woning. Centrum op loopafstand. Ruime garage. Uitvalswegen goed bereikbaar Huizen vanhendriks Terheijdenseweg 95, 4815 BE Breda Jaren 30 woning Ruime garage Centrum op loopafstand Nabij alle voorzieningen Uitvalswegen goed bereikbaar H50 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

Huizen. Luxe keuken. Vrij uitzicht. Twee goede slaapkamers. Moderne bouw. Eigen parkeerplaats. Ringweg-Kruiskamp 71 H, 3814 TE Amersfoort H47 H47

Huizen. Luxe keuken. Vrij uitzicht. Twee goede slaapkamers. Moderne bouw. Eigen parkeerplaats. Ringweg-Kruiskamp 71 H, 3814 TE Amersfoort H47 H47 Huizen vanhendriks Ringweg-Kruiskamp 71 H, 3814 TE Amersfoort Vrij uitzicht Moderne bouw Twee goede slaapkamers Luxe keuken Eigen parkeerplaats H47 H47 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud Bouwjaar

Nadere informatie

Wonen in het Schuttersbosch Energiezuinige woning

Wonen in het Schuttersbosch Energiezuinige woning Huizen vanhendriks Jagerslaan 5, 5645 AD Eindhoven Wonen in het Schuttersbosch Jonge wijk Tuin op het Zuid- Westen Energiezuinige woning Luxe woonkeuken H51 H51 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.

Nadere informatie

Huizen. In winkelgebied. Schuifpui in de woonkamer. Badkamer met ligbad. Hoog plafond. Groot dakterras. Woenselse Markt 30 C, 5612 CR Eindhoven H51

Huizen. In winkelgebied. Schuifpui in de woonkamer. Badkamer met ligbad. Hoog plafond. Groot dakterras. Woenselse Markt 30 C, 5612 CR Eindhoven H51 Huizen vanhendriks Woenselse Markt 30 C, 5612 CR Eindhoven Schuifpui in de woonkamer Hoog plafond Badkamer met ligbad In winkelgebied Groot dakterras H51 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud Bouwjaar

Nadere informatie

Les 14 Dutch design. Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas

Les 14 Dutch design. Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas Les 14 Dutch design Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas U gaat een presentatie geven van 5 minuten aan mensen die deze Nederlandse architect niet goed kennen aan de hand van drie gebouwen die door hem zijn

Nadere informatie

Kerkstraat 37G Noordwijkerhout. Voor meer informatie kunt u altijd even binnen lopen of raadpleeg onze site. www.larosmakelaardij.nl of www.funda.

Kerkstraat 37G Noordwijkerhout. Voor meer informatie kunt u altijd even binnen lopen of raadpleeg onze site. www.larosmakelaardij.nl of www.funda. Kerkstraat 37G Noordwijkerhout Voor meer informatie kunt u altijd even binnen lopen of raadpleeg onze site www.larosmakelaardij.nl of www.funda.nl Deze charmante grotendeels gerenoveerde vrijstaande woning

Nadere informatie

Wonen en werken in stijl

Wonen en werken in stijl binnenkijken Wonen en werken in stijl Wat als interieurinrichting je beroep is? Dan combineer je wonen en werken, en maak je van je eigen woning een prachtig visitekaartje. Dat deden ook Harry en Peggi

Nadere informatie

Taal In welke taal worden de cursussen aangeboden? Frans. Waar en wanneer heb jij een taalcursus gevolgd? Ik heb geen taalcursus gevolgd.

Taal In welke taal worden de cursussen aangeboden? Frans. Waar en wanneer heb jij een taalcursus gevolgd? Ik heb geen taalcursus gevolgd. Erasmusbestemming: Toulouse, Frankrijk. Academiejaar: 2015 2016. Één semester Universiteit Waar is de universiteit ergens gelegen (in het centrum/ ver uit het centrum)? De universiteit is zeer centraal

Nadere informatie

Jane in de universitaire jungle

Jane in de universitaire jungle Jane in de universitaire jungle INLEIDING Nog los van een basisprincipe van gelijke rechten, wordt het belang van diversiteit binnen een organisatie tegenwoordig breed erkend. Diversiteit draagt bij aan

Nadere informatie

6 In Beeld. Bieke Depoorter

6 In Beeld. Bieke Depoorter 6 In Beeld Bieke Depoorter De 25-jarige fotografe Bieke Depoorter uit Ingooigem besloot pas in het laatste jaar middelbaar, tot verrassing van velen, om fotografie te gaan studeren. Ze trok naar het Kask

Nadere informatie

NIEK ROOZEN bv l a n d s c h a p s a r c h i t e c t e n. De Herinnering

NIEK ROOZEN bv l a n d s c h a p s a r c h i t e c t e n. De Herinnering NIEK ROOZEN bv l a n d s c h a p s a r c h i t e c t e n De Herinnering Als je daar vandaan vertrekt en drie dagen oostwaarts gaat, kom je in Diomira, een stad met zestig zilveren koepels, bronzen beelden

Nadere informatie

SAMENVATTING (Dutch summary)

SAMENVATTING (Dutch summary) (Dutch summary) 349 Dit boek is een onderzoek naar een bijzondere vorm van zelfrepresentatie: het creëren van een (publiek) zelf doorheen kunstwerken. Het onderwerp van het onderzoek is de Britse filmmaker

Nadere informatie

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam Fase 2. Type B Eengezinswoning van ca. 114 m 2

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam Fase 2. Type B Eengezinswoning van ca. 114 m 2 Carte Blanche Fase 2 Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Type B Eengezinswoning van ca. 114 m 2 Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Elk huis is anders Kies jouw ideale architectuurstijl

Nadere informatie

EEN HUIS DAT ADEMT IK GELOOF ER HEILIG IN DAT EEN HARMONIEUS BOUWPROCES DE KWALITEIT EN IDENTITEIT VAN EEN HUIS MEE BEPAALT

EEN HUIS DAT ADEMT IK GELOOF ER HEILIG IN DAT EEN HARMONIEUS BOUWPROCES DE KWALITEIT EN IDENTITEIT VAN EEN HUIS MEE BEPAALT [ ENZO ARCHITECTUUR & INTERIEUR ] EEN HUIS DAT ADEMT Nog nooit heb ik me in een huis zo prettig gevoeld als hier. Na veertig jaar vanuit Genève de wereld overgevlogen te hebben, heeft de bewoner een nieuw

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land. De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land

De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land. De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land Eric Corijn Vrije Universiteit Brussel BEOstudiedag- Brussel 16.03.2012 De complexiteit van de grootstad: een stad is geen land Eric Corijn Vrije

Nadere informatie

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis. Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex

Nadere informatie

Huizen. Moderne badkamer en keuken. Centrale ligging. Drie slaapkamers. Appartement met tuin. Garage. Tongelresestraat 186, 5613 DR Eindhoven H51 H51

Huizen. Moderne badkamer en keuken. Centrale ligging. Drie slaapkamers. Appartement met tuin. Garage. Tongelresestraat 186, 5613 DR Eindhoven H51 H51 Huizen vanhendriks Tongelresestraat 186, 5613 DR Eindhoven Centrale ligging Appartement met tuin Drie slaapkamers Moderne badkamer en keuken Garage H51 H51 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud

Nadere informatie

Tilburg en Kunst. Onderzoek Jongerenpanel Tilburg. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg. DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013

Tilburg en Kunst. Onderzoek Jongerenpanel Tilburg. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg. DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013 Tilburg en Kunst Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013 Projectnummer 529 1 Inhoud Samenvatting 3 Inleiding 5 1 Jongeren

Nadere informatie

mesdames et messieurs, zeer geachte dames en heren: in naam van onze Academie wens ik u allen welkom.

mesdames et messieurs, zeer geachte dames en heren: in naam van onze Academie wens ik u allen welkom. 1 VERWELKOMING 22 OKTOBER 2013 Géry van Outryve d Ydewalle, Vast Secretaris Sire, Excellenties, de heer voorzitter van het Vlaams Parlement, dames en heren leden van alle Parlementen van dit land en Senaat,

Nadere informatie

Proefschrift Girigori.qxp_Layout 1 10/21/15 9:11 PM Page 129 S u m m a r y in Dutch Summary 129

Proefschrift Girigori.qxp_Layout 1 10/21/15 9:11 PM Page 129 S u m m a r y in Dutch Summary 129 S u m m a r y in Dutch Summary 129 Gedurende de geschiedenis hebben verschillende factoren zoals slavernij, migratie, de katholieke kerk en multinationals zoals de Shell raffinaderij de gezinsstructuren

Nadere informatie

the art of living??? NL Goergen 4-1.indd 1 09-01-14 12:31

the art of living??? NL Goergen 4-1.indd 1 09-01-14 12:31 NL Goergen 4-1.indd 1 09-01-14 12:31 Toen Monique en Harry Arts twee jaar geleden de prachtige, eeuwenoude carréboerderij kochten in een rustige landelijke omgeving, was hun eerste reactie: Hier komt een

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Balkon op het oosten. Toplocatie. Frans balkon. Vrij uitzicht. Ruime woon- en slaapkamer

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Balkon op het oosten. Toplocatie. Frans balkon. Vrij uitzicht. Ruime woon- en slaapkamer Huizen van Hoekstra & van Eck Verbindingstraat 5 -II, 1073 TJ Amsterdam Toplocatie Vrij uitzicht Frans balkon Balkon op het oosten Ruime woon- en slaapkamer H13 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud

Nadere informatie

OMRINGD DOOR KUNST. in een ander licht

OMRINGD DOOR KUNST. in een ander licht OMRINGD DOOR KUNST in een ander licht De eigenaars van deze loft vielen als een blok voor het vele licht en het uitzicht op de natuur dat deze woonomgeving hen biedt. Paul Rijs creëerde hun nieuwe interieur

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Openhaard en openslaande deuren. Zeer sfeervol ingericht. Moderne keuken en badkamer

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Openhaard en openslaande deuren. Zeer sfeervol ingericht. Moderne keuken en badkamer Huizen van Hoekstra & van Eck Zuideinde 34, 1141 VJ Monnickendam Zeer sfeervol ingericht Recent geheel verbouwd en uitgebouwd Moderne keuken en badkamer Openhaard en openslaande deuren Heerlijk dakterras

Nadere informatie

Stijlvolle elegantie in klassieke villa

Stijlvolle elegantie in klassieke villa Binnenkijken Stijlvolle elegantie in klassieke villa Tien jaar geleden beslisten Maria en Ludo een nieuwe woning te bouwen in een groene, bosrijke omgeving. Het resultaat, een statige, klassieke villa,

Nadere informatie

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam. Type C Eengezinswoning van ca. 126 m 2

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam. Type C Eengezinswoning van ca. 126 m 2 Carte Blanche Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Type C Eengezinswoning van ca. 126 m 2 Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Elk huis is anders Kies jouw ideale architectuurstijl

Nadere informatie

Huizen. Speelse indeling. Nieuwe keuken. 3 ruime slaapkamers. Nabij winkelcentrum. Scherpe prijsstelling. Perpignanlaan 55, 5627 LC Eindhoven H51

Huizen. Speelse indeling. Nieuwe keuken. 3 ruime slaapkamers. Nabij winkelcentrum. Scherpe prijsstelling. Perpignanlaan 55, 5627 LC Eindhoven H51 Huizen vanhendriks Perpignanlaan 55, 5627 LC Eindhoven Nieuwe keuken Nabij winkelcentrum 3 ruime slaapkamers Speelse indeling Scherpe prijsstelling H51 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud Bouwjaar

Nadere informatie

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector 6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector Hoe kun je dienstverleners het beste betrekken bij klantonderzoek? Ik ben de afgelopen jaren onder de indruk geraakt van een specifieke vorm van 3 e generatie

Nadere informatie

Enkele reis Europa Enkele reis Europa.indd 3 Enkele reis Europa.indd : :19

Enkele reis Europa Enkele reis Europa.indd 3 Enkele reis Europa.indd : :19 Enkele reis Europa Ali (27 jaar): In Irak zou niet meer Naam: Ali Leeftijd: 27 jaar Komt uit: Irak Woont in België: 3,5 jaar Ik ben kunstenaar. Ik maak kalligrafieën. Dat zijn teksten met mooi versierde

Nadere informatie

Huizen. Vrij parkeren. Betaalbaar wonen. Park. Centrale ligging. Winkelvoorzieningen. Azielaan 598, 3526 ST Utrecht H61

Huizen. Vrij parkeren. Betaalbaar wonen. Park. Centrale ligging. Winkelvoorzieningen. Azielaan 598, 3526 ST Utrecht H61 Huizen vanhendriks Azielaan 598, 3526 ST Utrecht Betaalbaar wonen Centrale ligging Park Vrij parkeren Winkelvoorzieningen H61 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud Bouwjaar Tuin Garage Verwarming

Nadere informatie

Lensvelt de Architect Interieurprijs 2006 / Hanzesociëteit, Groningen. Hanzesociëteit, Groningen

Lensvelt de Architect Interieurprijs 2006 / Hanzesociëteit, Groningen. Hanzesociëteit, Groningen Lensvelt de Architect Interieurprijs 006 / Hanzesociëteit, Groningen Hanzesociëteit, Groningen Lensvelt de Architect Interieurprijs 006 / Hanzesociëteit, Groningen Projectinformatie Hanzesociëteit Locatie

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Gunstige indeling. Twee ruime slaapkamers, drie mogelijk. Zonnig balkon. Separate berging

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Gunstige indeling. Twee ruime slaapkamers, drie mogelijk. Zonnig balkon. Separate berging Huizen van Hoekstra & van Eck Havikshorst 87, 1083 TP Amsterdam Twee ruime slaapkamers, drie mogelijk Zonnig balkon Separate berging Gunstige indeling H13 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte Inhoud

Nadere informatie

Paperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen

Paperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen 16 mei 2016 Paperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen 1965-2000 Vraag 19: Bespreek de kritische stemmen die niet akkoord gaan met de visie dat de architectuur van de Moderne Beweging

Nadere informatie

Resultaten peiling Enschedepanel Woonwensen en bouwkavels

Resultaten peiling Enschedepanel Woonwensen en bouwkavels Resultaten peiling Enschedepanel Woonwensen en bouwkavels Inleiding Onder de leden van het EnschedePanel is in maart/april 2017 een enquête gehouden. Deze vragenlijst is ook opengesteld voor niet-leden.

Nadere informatie

2 Eeuw van het Verstand

2 Eeuw van het Verstand 2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de

Nadere informatie

ART HISTORY Barok en Classicisme

ART HISTORY Barok en Classicisme ART HISTORY Barok en Classicisme H4-profiel Barok 17e eeuw Classicisme 18de eeuw ART HISTORY Barok en Rococo H4-profiel 17e eeuw Barok De barok is een Europese stijlperiode die aan het begin van de 17e

Nadere informatie

Samen eenzaam. Frida den Hollander

Samen eenzaam. Frida den Hollander Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben

Nadere informatie

Huizen. Vier slaapkamers. Groene omgeving. Onderhoudsvriendelijk. Rustige woonwijk. Garage. Thomas a Kempislaan 6, 5643 NT Eindhoven H51

Huizen. Vier slaapkamers. Groene omgeving. Onderhoudsvriendelijk. Rustige woonwijk. Garage. Thomas a Kempislaan 6, 5643 NT Eindhoven H51 Huizen vanhendriks Thomas a Kempislaan 6, 5643 NT Eindhoven Groene omgeving Rustige woonwijk Onderhoudsvriendelijk Vier slaapkamers Garage H51 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte Perceeloppervlakte

Nadere informatie

Maarland Noordzijde 52 - Brielle Vraagprijs 645.000,= k.k. Website: Omschrijving Op een unieke locatie aan de haven met zicht op de Brielse Dom vindt u dit prachtig monumentale grachtenpand uit de 16e

Nadere informatie

exclusief wonen Volmaakt en stoer

exclusief wonen Volmaakt en stoer Volmaakt en stoer De statige, witte woning trekt direct de aandacht. De houten voordeur en zwarte kozijnen staan in schril contrast met de smetteloos witte muren. De woning heeft een stoer karakter door

Nadere informatie

Interview Han van der Maas

Interview Han van der Maas Interview Han van der Maas Voor mij is programmeren een essentiële tool, zoals hamer en spijkers voor een timmerman 272 Interview Hoe ben je zelf geïnteresseerd geraakt in programmeren? Pas op de universiteit,

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Dakkapel met uitzicht. Rand van het dorp. Hoekligging. Besloten tuin. Extra werkhoek

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Dakkapel met uitzicht. Rand van het dorp. Hoekligging. Besloten tuin. Extra werkhoek Huizen van Hoekstra & van Eck Heems Weer 5, 1151 ES Broek In Waterland Rand van het dorp Hoekligging Besloten tuin Dakkapel met uitzicht Extra werkhoek H11 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte Perceeloppervlakte

Nadere informatie

Huizen. Drie kamers en een woonkamer. Luxe afwerking. Vet dakterras. Houtkachel en houtenvloer. Super sfeervol. Spijkerstraat 329 A2, 6828 DK Arnhem

Huizen. Drie kamers en een woonkamer. Luxe afwerking. Vet dakterras. Houtkachel en houtenvloer. Super sfeervol. Spijkerstraat 329 A2, 6828 DK Arnhem Huizen vanhendriks Spijkerstraat 329 A2, 6828 DK Arnhem Luxe afwerking Houtkachel en houtenvloer Vet dakterras Drie kamers en een woonkamer Super sfeervol H49 H49 Kenmerken Soort Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

Londen ipad. Londen. Tower of Londen. Tower of London. Samengesteld door: BusTic.nl

Londen ipad. Londen. Tower of Londen. Tower of London. Samengesteld door: BusTic.nl Londen ipad Londen Tower of Londen Tower of London 1 Londen ipad De Tower of London werd aan het begin van de 11e eeuw gebouwd door Willem de Veroveraar. In de 13e eeuw werd het sterk uitgebreid tot de

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Ruime woning middels rechte gevels. Hoekwoning met kunststof kozijnen. Zeer diepe, prachtige tuin

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Ruime woning middels rechte gevels. Hoekwoning met kunststof kozijnen. Zeer diepe, prachtige tuin Huizen van Hoekstra & van Eck Klompenmakerstraat 25, 1445 BH Purmerend Hoekwoning met kunststof kozijnen Zeer diepe, prachtige tuin Gemoderniseerd keuken en badkamer Ruime woning middels rechte gevels

Nadere informatie

Openingswoord van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de bijeenkomst over burgerinitiatieven in Overijssel op 2 oktober 2013.

Openingswoord van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de bijeenkomst over burgerinitiatieven in Overijssel op 2 oktober 2013. Openingswoord van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de bijeenkomst over burgerinitiatieven in Overijssel op 2 oktober 2013. Dames en heren, Wat fijn dat u vandaag bij ons bent. Ik heet u hartelijk welkom

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN EISEN EIGEN WONING

PROGRAMMA VAN EISEN EIGEN WONING Bijlage III PROGRAMMA VAN EISEN EIGEN WONING De eisen die in een zogenaamd programma van eisen worden opgenomen bestaan grofweg uit drie soorten: Functionele en ruimtelijke eisen Materiaaleisen, vorm en

Nadere informatie

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Gemeente s-hertogenbosch, afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vrijwilligerswerk... 4 3. Mantelzorg... 8

Nadere informatie

In mijn schilderijen en andere kunstobjecten verdiep ik me op dit moment erg in grafische structuren en rechte lijnen.

In mijn schilderijen en andere kunstobjecten verdiep ik me op dit moment erg in grafische structuren en rechte lijnen. MARIE MICHIELSSEN MARIE MICHIELSSEN Marie Michielssen volgde een opleiding grafische vormgeving en startte in 1995 een eigen bedrijf. Daarvoor kocht ze oude bloempotten op, die ze vervolgens beschilderde

Nadere informatie

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Kluswoning. Kindvriendelijke omgeving. Gunstige ligging. Leuke buurt. Vlakbij de pont naar het centrum

Hoekstra & van Eck. Huizen van. Kluswoning. Kindvriendelijke omgeving. Gunstige ligging. Leuke buurt. Vlakbij de pont naar het centrum Huizen van Hoekstra & van Eck Texelweg 42, 1025 RV Amsterdam Kindvriendelijke omgeving Vlakbij de pont naar het centrum Gunstige ligging Kluswoning Leuke buurt H16 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte

Nadere informatie

14 RUIME HERENHUIZEN IN DE BINNENSTAD VAN SNEEK STATIG WONEN IN HET HISTORISCHE CENTRUM VAN SNEEK

14 RUIME HERENHUIZEN IN DE BINNENSTAD VAN SNEEK STATIG WONEN IN HET HISTORISCHE CENTRUM VAN SNEEK 14 RUIME HERENHUIZEN IN DE BINNENSTAD VAN SNEEK STATIG WONEN IN HET HISTORISCHE CENTRUM VAN SNEEK SFEERVOL EN COMFORTABEL WONEN In de gezellige binnenstad van Sneek worden veertien herenhuizen gerealiseerd.

Nadere informatie

foto s sina willmann haar mannetje

foto s sina willmann haar mannetje foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten

Nadere informatie

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam. Type D Twee onder een kapwoningen van ca. 132 m 2

Jouw huis samenstellen zoals jij het. Carte Blanche. zelf wilt. Amsterdam. Type D Twee onder een kapwoningen van ca. 132 m 2 Carte Blanche Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Type D Twee onder een kapwoningen van ca. 132 m 2 Jouw huis samenstellen zoals jij het zelf wilt Elk huis is anders Kies jouw ideale architectuurstijl

Nadere informatie

TE KOOP. Staringhove 22 2726 BW Zoetermeer Geschakelde woning, 4 kamers, 110m². Vraagprijs 242.500 k.k.

TE KOOP. Staringhove 22 2726 BW Zoetermeer Geschakelde woning, 4 kamers, 110m². Vraagprijs 242.500 k.k. TE KOOP Staringhove 22 2726 BW Zoetermeer Geschakelde woning, 4 kamers, 110m² Vraagprijs 242.500 k.k. KENMERKEN Prijs 242.500 k.k. Postcode 2726 BW Ligging Aan water, Aan rustige weg, In woonwijk, Vrij

Nadere informatie

KERKEWIJK 32 VEENENDAAL

KERKEWIJK 32 VEENENDAAL KERKEWIJK 32 VEENENDAAL INTRO Nergens anders in Veenendaal vindt u zo n bijzondere woning! Geen pand is vergelijkbaar wat betreft de bouwstijl, sfeer en woonoppervlakte.deze karakteristieke, vrijstaande

Nadere informatie

Peiling Flexibel werken in de techniek 2015

Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Inleiding Voor goede bedrijfsresultaten is het voor bedrijven van belang om te kunnen beschikken over voldoende goede,

Nadere informatie

Comfortabel wonen in het centrum

Comfortabel wonen in het centrum Comfortabel wonen in het centrum Urban link bouwt uw dromen uit! Door onze jarenlange ervaring in projectontwikkeling weten wij wat u als koper wil. Als het nu om een investering gaat of een eigen woning

Nadere informatie

en nog andere straten moest nog worden aangelegd.

en nog andere straten moest nog worden aangelegd. In de Belle Epoque had de Brabantstraat en de Brabantdam. De Brabantstraat liep van de Vogelmarkt tot aan het François Laurentplein. Deze straat is een van de oudste van Gent want werd reeds vermeld in

Nadere informatie

Artikelen. Een terugblik op het ouderlijk gezin. Arie de Graaf

Artikelen. Een terugblik op het ouderlijk gezin. Arie de Graaf Artikelen Een terugblik op het ouderlijk gezin Arie de Graaf Driekwart van de kinderen die in de jaren zeventig zijn geboren, is opgegroeid bij twee ouders. Een op de zeven heeft een scheiding van de ouders

Nadere informatie

Vrijheidslaan 9-III te AMSTERDAM

Vrijheidslaan 9-III te AMSTERDAM Vrijheidslaan 9-III te AMSTERDAM Omschrijving: Stijlvol en luxueus topappartement met twee balkons en heerlijk dakterras. Zeer ruim en prachtig klassiek appartement op de derde, vierde en topverdieping

Nadere informatie

DE EETFABRIEK - DE VROUW ALS VŒDSTER

DE EETFABRIEK - DE VROUW ALS VŒDSTER DE EETFABRIEK - DE VROUW ALS VŒDSTER Het imago van de vrouw wordt gedomineerd door de mythische figuur van de voedende moeder. Deze oude voorstelling is nog steeds verankerd in de verbeelding, zoals blijkt

Nadere informatie

terra fotografie richard powers tekst joyce huisman st yling karin boon

terra fotografie richard powers tekst joyce huisman st yling karin boon 3 p i e t b o o n terra fotografie richard powers tekst joyce huisman st yling karin boon vo o r w o o r d n e d e r l a n d 13 zuid-afrika 27 n e d e r l a n d 65 caribbean 79 d e n e m a r ke n 117

Nadere informatie

STADS geschiedenis nummer 1 3e jaargang - 2008

STADS geschiedenis nummer 1 3e jaargang - 2008 STADS geschiedenis nummer 1 3 e jaargang - 2008 Stadsgeschiedenis is een initiatief van het Centrum voor Stadsgeschiedenis van het departement Geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Het wordt uitgegeven

Nadere informatie

Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel zeshonderd panden in. Amsterdam en omgeving gered. Panden die soms al op de nominatie stonden

Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel zeshonderd panden in. Amsterdam en omgeving gered. Panden die soms al op de nominatie stonden Rooilijn Jg. 50 / Nr. 5-6 / 2017 Vijftig jaar geleden was onze binnenstad gewoon een puinhoop P. 410 Paul Morel Vijftig jaar geleden was onze binnenstad gewoon een puinhoop Sinds haar oprichting in 1956

Nadere informatie

Gelukkig scheiden is een keuze!

Gelukkig scheiden is een keuze! Echtscheidingsexpert notaris Palko Benedek over kansen voor iedereen die in een echtscheiding zit: Gelukkig scheiden is een keuze! Wanneer je in een scheiding terecht komt, is communiceren vaak heel erg

Nadere informatie

Annelies Knoppers Hoogleraar pedagogiek en didactiek van sport en lichamelijke opvoeding Universiteit Utrecht

Annelies Knoppers Hoogleraar pedagogiek en didactiek van sport en lichamelijke opvoeding Universiteit Utrecht Annelies Knoppers Hoogleraar pedagogiek en didactiek van sport en lichamelijke opvoeding Universiteit Utrecht Vragen stellen bij schijnbare vanzelfsprekendheden is een basisvoorwaarde voor wetenschappelijk

Nadere informatie

Huizen. Leuke woonkamer. Ruime kamers. Leuke buurt. Geisoleerde zolder met vaste trap. Ruime badkamer. Valkstraat 22, 6822 KT Arnhem H49

Huizen. Leuke woonkamer. Ruime kamers. Leuke buurt. Geisoleerde zolder met vaste trap. Ruime badkamer. Valkstraat 22, 6822 KT Arnhem H49 Huizen vanhendriks Valkstraat 22, 6822 KT Arnhem Ruime kamers Geisoleerde zolder met vaste trap Leuke buurt Leuke woonkamer Ruime badkamer H49 Kenmerken Soort Type Kamers Woonoppervlakte Perceeloppervlakte

Nadere informatie

DE BOSCH KEMPERLAAN 15 3818HC AMERSFOORT

DE BOSCH KEMPERLAAN 15 3818HC AMERSFOORT DE BOSCH KEMPERLAAN 15 3818HC AMERSFOORT Ruimte, sfeer, locatie: de perfecte combinatie. VRIJSTAAND HERENHUIS IN HET BERGKWARTIER Deze woning heeft werkelijk alles: fantastische architectuur met Jugendstil

Nadere informatie

Fijne woning in kindvriendelijk buurt Vierde slaapkamer mogelijk

Fijne woning in kindvriendelijk buurt Vierde slaapkamer mogelijk Huizen vanhendriks Schout van Herenthalsplein 31, 5237 TJ s-hertogenbosch Fijne woning in kindvriendelijk buurt Ruime sfeervolle woonkamer Luxe design keuken met inbouwappartuur Vierde slaapkamer mogelijk

Nadere informatie