De Sitter in het informatietijdperk
|
|
- Bart Mertens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Sitter in het informatietijdperk Enterprise-informatiesystemen bepalen in de praktijk toenemend hoe organisatorische keuzes eruitzien. Voor organisaties die willen moderniseren schuilt hierin een gevaar van bureaucratisering, veroorzaakt door ongewenste en onverwachte effecten van IT (informatietechnologie). Ondanks dat Ulbo de Sitter weinig expliciete aandacht heeft voor IT, biedt zijn ontwerptheorie waardevolle principes om IT op moderne wijze te gebruiken zonder bureaucratische effecten. Ook de IT-wereld komt langzaam maar zeker tot vergelijkbare inzichten. Toch mist men vaak hiervoor expliciete ontwerpprincipes. De Sitter reikt hen hier de zichtbare hand teneinde de onzichtbare hand van bureaucratische IT-effecten een halt toe te roepen. Inleiding Ulbo de Sitter heeft nooit expliciet aandacht besteed aan informatietechnologie (IT). Voor hem vormt informatisering een afgeleide van de gemaakte organisatorische keuzes. Heden ten dage is IT echter steeds vaker leidend bij deze keuzes. Uit de praktijk blijkt, dat enterprise IT, zoals ERP-systemen, zelfs bepalen hoe die organisatorische keuzes eruit moeten zien. Informatisering is geen afgeleide meer, maar een bepalende organisatorische factor. De organiseerfunctie wordt daarmee in feite overgenomen door IT-deskundigen en -afdelingen. Voor organisaties die willen moderniseren schuilt hierin een gevaar van bureaucratisering, veroorzaakt door ongewenste en onverwachte effecten van IT. Ondanks dat De Sitter weinig aandacht heeft voor IT, biedt zijn ontwerptheorie waardevolle principes om IT op moderne wijze te gebruiken zonder bureaucratische effecten. Sterker nog, veertig jaar na De Sitter komt ook de IT-wereld meer en meer tot vergelijkbare, sitteriaanse inzichten. Met nieuwe IT-ontwikkelingen probeert men de gevaren van IT-bureaucratisering tegen te gaan en daarmee een nieuwe legitimiteit te vinden om organisatorische flexibiliteit met IT te ondersteunen. Toch mist men hiervoor vaak expliciete ontwerpprincipes. De Sitter reikt hen hier de zichtbare hand teneinde de onzichtbare hand van bureaucratisering een definitief halt toe te roepen: informatietechnologisch op weg naar nieuwe fabrieken en kantoren. Dr. M.J.G. Govers is universitair docent organisatieen bedrijfskunde aan de Universiteit van Maastricht en visiting professor aan El Rosario Universiteit (Bogotá, Colombia). Drs. P. Südmeier ontwikkelt als partner van Syncubes software op het snijvlak van mens en ICT. 31
2 1. De Sitter en zijn aandacht voor IT Box 1. PBI-model (Bemelmans, 1998) Informatietechnologie (IT) is een blinde vlek in de moderne sociotechniek van Ulbo de Sitter. Hij heeft in zijn ontwerptheorie weliswaar oog voor IT, maar besteedt er nauwelijks aandacht aan. Bekeken vanuit de moderne sociotechniek is dat begrijpelijk, omdat de inhoud van de informatieproductie een afgeleide is van de besturing, die weer afhangt van wat bestuurd moet worden. Ontwerptechnisch spreekt men over het PBI-model waarin eerst de productiestructuur, dan de besturingsstructuur en tot slot de informatiestructuur object van ontwerp zijn (De Sitter, 1994; zie box 1 voor begrippen). IT hoort thuis in de informatiestructuur en is sociotechnisch een afgeleide van de keuzes in de productie- en besturingsstructuur. Het adagium eerst organiseren dan automatiseren is afgeleid van de volgordelijkheid van het PBI-model (Bemelmans, 1998). De moderne sociotechniek onderscheidt drie structuren (De Sitter, 1994): Productiestructuur: de groepering en koppeling van uitvoerende werkzaamheden, ofwel de organisatie van het primaire proces: wat gebeurt waar door wie en in welke volgorde. Besturingsstructuur: de groepering en koppeling van de regeltaken teneinde de uitvoerende werkzaamheden in goede banen te leiden. Informatiestructuur: de manier waarop de informatie in de organisatie geproduceerd, opgeslagen en gecommuniceerd wordt. Ondanks dat De Sitter nauwelijks aandacht heeft voor IT, zijn zijn organisatorische ontwerpprincipes zeer waardevol voor het ontwerpen en gebruiken van IT. Het is alleen jammer dat ze nauwelijks bekend zijn bij IT ers vooral zij die werken met enterprise IT. Dergelijke IT staat voor bestuurlijke informatiesystemen die met sterk geïntegreerde functionaliteit voor de operationele bedrijfsvoering (zoals logistiek, sales, financiën en HR) op bestuurlijke en geïntegreerde wijze ondersteunen. Leveranciers als SAP en Oracle brengen dergelijke IT als standaard-softwarepakketten via het Enterprise Resource Planning (ERP)-concept op de markt (Klaus, Rosemann en Gable, 2000). Sociotechnische aandacht voor IT én aandacht van IT ers voor sociotechnische ontwerpprincipes achten wij van doorslaggevend belang voor het nieuwe organiseren en informatiseren. Immers, enterprise IT is organisatorisch niet neutraal (Grabot, 2002; Grabot, Mayère en Bazet, 2008; Boonstra en Govers, 2009). Er gaan impliciete aannames en keuzes met betrekking tot organiseren achter schuil die dwingend zijn. Deze werpen bureaucratische barrières op voor het nieuwe organiseren en informatiseren (Kuipers, Van Amelsvoort en Kramer, 2010). In dit artikel gaan we in op de gevaren en achtergronden van IT-gedreven bureaucratisering. Net zoals De Sitter veertig jaar geleden, komen meer en meer innovators in de IT-wereld tot de conclusie dat de huidige dominante paradigma s voor IT-ontwikkeling en -ontwerp systemen creëren die steeds moeilijker aansluiten bij de flexibiliteit en dynamiek van organisaties. 32
3 Uitgaande van de ontwerptheorie van De Sitter schetsen we een alternatief, archipelinformatisering genaamd. Nieuwe IT-ontwikkelingen sluiten hier naadloos op aan. 2. Gevaar van bureaucratisering met en door enterprise IT Enterprise IT biedt via het ERP-concept proces- en besturingsmodellen waarmee organisaties, aldus de belofte van leveranciers en ontwikkelaars, hun beheersbaarheid substantieel kunnen verbeteren (o.a. Wortmann, 1998, 2003; Reterink en Van Dorpe, 1999). Uit het onderzoek van Govers (2003) blijkt echter, dat het ERP-concept en de ERP-praktijk hiervoor de organisatorische prijs van bureaucratisering vragen (cf. Frissen, 1989; Zuurmond, 1994). Bureaucratisering is een proces dat erop gericht is om voorspelbaarheid van het gedrag van mensen, processen en organisaties af te dwingen (Weber, 1947; Vroom, 1980; Van der Loo en Van Reijen, 1997). De ordeningsprincipes die ingezet worden, zijn bijvoorbeeld standaardisatie van werkprocessen, functionele specialisatie en centralisatie. Doel ervan is controle te krijgen en te houden op het op voorhand bepaalde en gewenste gedrag. Kenmerkend is verder de oriëntatie op de middelen die moeten worden ingezet en de procedures die daarbij moeten worden gevolgd. Het doel waarom men handelt staat feitelijk niet ter discussie. March en Simon (1963) wijzen verder op de vicieuze cirkel van bureaucratisering: bureaucratische organisaties kiezen voor meer bureaucratie als antwoord op organisatorische en bestuurlijke vraagstukken. Vier redenen verklaren de bureaucratische werkingen die uitgaan van ERP. Ten eerste hebben ERP-systemen een functioneel gedifferentieerde opbouw wat kenmerkend is voor bureaucratisch organiseren. Deze functioneel gedifferentieerde integratie rust op systeemintegratie (alle bedrijfsfuncties in één systeem) en op data-integratie (alle data in één database); zie figuur 1 (Jacobs en Whybark, 2000). De aandacht richt zich op de functionele aspecten (delen) zoals logistiek, financiën en HR, en niet op het integrale proces van diensten leveren of producten produceren. De idee is dat de focus op het optimaliseren van de functionele delen, de optimalisatie van de organisatie als geheel impliceert. Zo n aspectbenadering is kenmerkend voor bureaucratisch denken en handelen. Dit verklaart ook waarom ERP-systemen géén integrale maar geïntegreerde systemen zijn. Ten tweede rust het ERP-concept op logistieke en financiële concepten die behoren tot het rationele bureaucratische domein, respectievelijk Material Resource Planning (MRP; Hopp en Spearman, 2000) en management accounting (Roberts, 1993). Deze concepten hebben een centralistische tendens en stellen de vooraf geformuleerde doelen niet meer ter discussie. Een eenmaal geformuleerd doel moet voor een langere periode worden nagestreefd. Ten derde zijn voorspelbaarheid en gehoorzaamheid van mensen en processen noodzakelijk voor het functioneren van ERP-systemen. Datgene 33
4 Figuur 1. Functionele integratie van ERP wat in ERP is gemodelleerd, is bepalend voor wat er moet gebeuren. Daarvan afwijken, ook al vraagt een onvoorziene situatie daar om, verstoort de werking van het ERP-systeem. Deze dwingende gehoorzaamheid is kenmerkend voor een bureau cratische cultuuropvatting. En ten vierde streeft het ERP-concept naar allesomvattendheid, wat zich in een overweldigende systeemcomplexiteit vertaalt. Om daarin het totaal te blijven (over)zien, werkt de ERPpraktijk met gestandaardiseerde instellingen en implementatiebenaderingen. Hierbij wordt ver ondersteld dat deze algemeenheden passen bij elke specifieke organisatie. In de praktijk komt het erop neer dat een organisatie zich uiteindelijk moet richten naar de technische (on)mogelijkheden van het systeem. Davenport (1998) noemt dit technische reductionisme kenmerkend voor bureaucratisering putting the enterprise into the enterprise system een van de belangrijkste succesfactoren voor een ERP-implementatie. Systeemintegratie (alles in één systeem) Bedrijfsfuncties (in aspectsystemen) Logistiek Financiën HR Commercie Orderprocessing Financial reporting Customer services Bedrijfsprocessen doorheen bedrijfsfuncties en aspectsystemen Productie IT Data-integratie (alles in één database) Logistiek Financiën Productie HR IT Commercie Systeemintegratie Functionele integratie door ERP Financiën HR Logistiek Commercie Data-integratie Productie IT HR = human resources = ERP Samenvattend: het ERP-concept is gebaseerd op een functioneel gedifferentieerde structuur- en cultuuropvatting. ERP krijgt zo een dwingende, bureaucratische impact op organisaties en mensen (voor een uitvoeriger beschrijving, zie Govers, 2003). En daarmee is en wordt ERP een belangrijke conserverende kracht van het bureaucratisch regime. 3. Standaardiseren 34 Het bureaucratiseren van organisaties via het ERP-systeem valt niet los te zien van de opvatting die ERP-deskundigen erop nahouden voor wat betreft het standaardiseren van werkprocessen. Standaardiseren van werkprocessen is het principe bij uitstek waarmee een organisatie via ERP haar beheersbaarheid substantieel kan verbeteren (Koedijk en Verstelle, 1999; Bothof en Götte, 1998). Daar is niets mis mee, integendeel, behalve dan de wijze waarop dit gebeurt. De standaardiseringsaanpak van werkprocessen bemoeilijkt namelijk de realisatie ervan. Het bereiken van consensus om werkprocessen samen te brengen in één standaard, is zowel ontwerptechnisch als veranderkundig
5 complex. De consequentie is vaak dat ERP-implementaties qua kosten en tijd enorm uitlopen (Grabot, 2002; Al-Mashari, Al-Mudimigh en Zairi, 2003). Ook het beheer van ERP-systemen wordt erdoor bemoeilijkt. Het aanpassen van een eenmaal ingesteld ERP-systeem vraagt meestal om een (kleine) herimplementatie die opnieuw gepaard gaat met ontwerptechnische en veranderkundige moeilijkheden. Zo n kostbaar en vooral tijdrovend beheerproces komt de organisatorische flexibiliteit niet ten goede. Waarom zijn de implementatie en het beheer in de praktijk zo moeilijk? Het ERP-concept stoelt op integreren, zodanig dat een werkproces afgebeeld kan worden waarin alle bedrijfsfuncties samenkomen. De meeste operationele werkprocessen, zoals een verkoopproces, bevatten zowel commerciële, logistieke als financiële aspecten (processtappen). Via ERP kan een organisatie deze in één procesgang laten aflopen. Echter, in de meeste organisaties komen meerdere, vergelijkbare processen voor. Deze processen verschillen met name doordat zij een andere in- en/of output hebben of doordat enkele deelstappen verschillen. Dezelfde producten worden bijvoorbeeld onder andere condities afgezet in verschillende segmenten en landen. Er is, anders gezegd, variëteit (Ashby, 1969). In de huidige ERP-praktijk probeert men vergelijkbare procesvariëteiten zo veel mogelijk onder te brengen in één generiek procesontwerp en besturingsmodel. Dit wordt gedaan omdat het omarmen van variëteit lijkt in te druisen tegen het idee van standaardiseren. Het gaat hier eigenlijk niet meer om standaardisatie maar om uniformering, omdat twee typen integratie verward worden. Processtappen samenbrengen tot een gekoppelde procesgang (integreren en standaardiseren in de lengte ), en het optimaliseren van de processtappen tot één generieke processtap die geldig is voor zo veel mogelijk procesvariëteiten (integreren en standaardiseren in de breedte ), zie figuur 2. Figuur 2. Standaardiseren van lengte- en breedteintegratie Lengte-integratie: komen tot een geïntegreerde procesafloop Commercie Logistiek Financiën Resulteert bijvoorbeeld in twee vergelijkbare verkoopprocessen A Commercie Logistiek Financiën Verkoopproces A B Commercie Logistiek Financiën Verkoopproces B Breedte-integratie: processtappen samenbrengen tot één generiek, complex proces- en besturingsmodel A B A/B B Commercie A/B A B Logistiek A/B A/B Financiën Verkoopproces A Verkoopproces B 35
6 Het resultaat van deze uniformering is tweeledig. Verloop en besturing van op zich onafhankelijke procesvariëteiten (in het voorbeeld: de verschillende verkoopprocessen) worden afhankelijk van elkaar gemaakt. Het procesontwerp lijkt hierdoor eenvoudiger omdat men maar één processtandaard heeft. Men vergeet echter dat in die processtandaard meerdere onafhankelijke procesvariëteiten zijn samengebracht. Door de zelf gecreëerde afhankelijkheid is het procesverloop echter complexer gemaakt dan in werkelijkheid het geval is (cf. Weick, 1976). Men heeft feitelijk één gestandaardiseerd werkproces gecreëerd dat bestaat uit meerdere onafhankelijke procesvariëteiten. De veronderstelling die schuilgaat achter deze uniformering is, dat toekomstige veranderingen op dezelfde wijze en op hetzelfde moment van invloed zijn op de samengebrachte variëteiten in het werkproces. Als een organisatie in een stabiele en voorspelbare omgeving opereert, is dat niet zo problematisch. Eventuele veranderingen kunnen geleidelijk en planmatig doorgevoerd worden. Efficiëntievoordelen van uniformering kunnen behouden blijven. Wanneer veranderingen snel en in aantal toenemen er is dus meer onvoorspelbaarheid werkt die uniformering contraproductief. Het aanpassen van de manier waarop georganiseerd en geïnformatiseerd is, is dan niet meer snel en efficiënt uitvoerbaar. De zelf gecreëerde afhankelijkheid tussen procesvariëteiten veroorzaakt een domino-effect, doordat één verandering bij één variëteit ook bij de andere procesvariëteiten doorgevoerd moet worden. Feitelijk moet vooral het in de breedte integreren opnieuw uitgevoerd worden (zie figuur 2). Deze sterke koppeling en integratie, die positief uitpakt voor beheersbaarheid, werkt zo belemmerend voor organisatorische flexibiliteit. De hardnekkigheid van breedte-integratie blijft niet beperkt tot louter IT-denken en -handelen. Het zit ook diep geworteld in op controle gerichte managementdisciplines, zoals accountancy en administratieve organisatie (Boonstra en Govers, 2009; cf. Roberts, 1993). ERP-projecten starten doorgaans met de implementatie van de financiële-controlemodules. Deze disciplines krijgen hierdoor alle gelegenheid om hun controle met beton vast te zetten in een enterprisesysteem. De primaire, logistieke bedrijfsprocessen moeten vervolgens in het uitgeharde kader gegoten worden. De variëteit van deze processen komt in de verdrukking en moet zich zien te nestelen in de standaard. Het gevolg is een breder wordende standaardisatie. Het bureaucratische gevaar van breedte-integratie komt dus eigenlijk dubbel zo hard aan: enerzijds vanuit de technologie en anderzijds vanuit de dominantie van, op controle gerichte, managementopvattingen. 36
7 4. Een sitteriaanse kijk op informatisering Oog hebben voor variëteit en dynamiek is cruciaal om de bureaucratische werking van ERP/IT te vermijden. De Sitter omarmt met zijn moderne sociotechniek variëteit en dynamiek. De law of the requisite variety van Ashby (1969) gaf De Sitter hiervoor het denkkader. Een denkkader dat een moderne sociotechniek met gerichte aandacht voor IT opnieuw op twee manieren de hand reikt. Ten eerste om te bepalen welk type informatisering nodig is, en ten tweede om te bepalen hoe werkprocessen in (enterprise) IT-systemen te informatiseren (Govers, 2003; Van Lieshout, 2002). Figuur 3. Typen van informatisering Bij informatisering spelen twee variëteiten een rol: Hoe dynamisch zijn de informatiebehoeften: statisch (laag) versus dynamisch (hoog). Hoe dynamisch is de informatievoorziening: statisch (laag) versus dynamisch (hoog). Dit geeft vier typen van informatisering, zie figuur 3. Informatievoorziening Dynamisch gevarieerd Stabiel eenduidig Overweldigende informatisering (tsunami) Zinnige statische informatisering (monolithisch) Zinnige dynamische informatisering (archipel) Ineffectieve informatisering (neurotisch) Stabiel / eenduidig Informatiebehoeften Dynamisch / gevarieerd Monolithische informatisering is effectief als de informatiebehoeften stabiel zijn en weinig variëren, waardoor de informatievoorziening statisch kan (mag) zijn. Een voorbeeld hiervan is het ERP-systeem van een producent van scheepsmotoren. Het productassortiment bestaat uit acht hoofdtypen (boring en kracht) met daarnaast een beperkt aantal variaties en modules per typemotor (diesel, gas, schip, land enzovoort). De productieroutines veranderen sporadisch en de verkoop is stabiel. Een ander voorbeeld is de zelfgemaakte spreadsheet voor de calculatie en planning van een klein bouw- en renovatiebedrijf. Bijna iedereen kan er al jaren goed mee werken en het behoeft nauwelijks aanpassingen. In beide gevallen zijn de informatiebehoeften in balans met de informatievoorziening. De monolithische informatisering is hier dus stabiel en zinvol. 37
8 Neurotische informatisering maakt gebruikt van een monolithische informatisering in een situatie waarbij de informatiebehoeften gevarieerd en dynamisch zijn. De informatiebehoeften kunnen niet of moeizaam ingelost worden. De ineffectieve informatisering veroorzaakt zo informatiestress: informatie- (voorziening) nodig hebben om te kunnen werken, maar deze niet hebben. In box 2 wordt een voorbeeld hiervan geschetst uit de eigen praktijk. Box 2. Nieuwe mobiele telefoons Als bedrijf wilden we overstappen op de iphone. Iedereen zag ernaar uit behalve één collega. Die bleef liever bij zijn oude vertrouwde Nokia. Fluitje van een cent, zou je denken, om bij een grote belwinkel een contract van vijf iphones te veranderen in een contract van vier iphones en een oude Nokia. Niet dus. Na een half uur bellen naar het hoofdkantoor en klikken in diverse systemen, met zweet op het voorhoofd, en veel heen en weer gefrons, ontstond bij de verder buitengewoon servicegerichte verkoper informatiestress. De gewenste variëteit in contractvormen was niet af te sluiten binnen de systeemmogelijkheden. De verkoper kreeg het niet voor elkaar de volledig normale en legitieme vraag van ons als klant om te zetten in een nieuw contract. Met schaamrood op de kaken moest de verkoper nee verkopen. Weg commissie voor hem en wij geen mooie iphones. Gelukkig zagen we drie deuren verder een andere belwinkel. Tien minuten later liepen we de winkel uit met vier nieuwe iphones. Samen met een verlenging van een contract voor de oude Nokia. In hun systeem was het wel mogelijk te variëren en zelf contracten op te stellen. Gevolg: geen informatiestress, commissie voor de verkoper en een tevreden klant! Tsunami-informatisering is overmatig omdat de informatievoorziening dynamisch en vooral gevarieerd is, zonder dat de informatiebehoeften daarom vragen. Ziekenhuizen zijn hier een voorbeeld van. Het aantal IT-systemen en digitale protocollen is vaak zo groot dat de medewerkers moeilijk uit de voeten kunnen met simpele informatievragen rondom patiënten. Dit veroorzaakt informatiestress: informatie(voorziening) nodig hebben om te kunnen werken, maar deze niet weten te vinden. Veel organisaties werken, zonder het te beseffen, met een tsunami- of neurotische informatisering en verkeren in een situatie van structurele informatiestress. De informatiestress duidt op een onbalans tussen de gebruikte informatiestructuur en de werkelijke informatiebehoeften die leven in een organisatie. In IT-jargon spreekt men over misalignment (Henderson en Venkatraman, 1993; cf. Maes, 2003). Net zoals werkstress (De Sitter, 1994) heeft informatiestress als informatietechnologische variant een negatief effect op de kwaliteit van organisatie en arbeid. Wetende dat de impact van IT op organisatie en mens almaar toeneemt in het informatietechnologische tijdperk, is er de structurele noodzaak van een informatievoorziening die dynamische en gevarieerde informatiebehoeften aankan en dus aligned is. Govers (2003) noemt zo n informatisering: archipelinformatisering. Hoe dat eruit ziet, wordt bepaald door de tweede handreiking van De Sitter: de sociotechnische ordeningsprincipes. 38
9 5. Een alternatief: archipelinformatisering De ordeningsprincipes van De Sitter bieden een alternatief ontwerpkader voor het ontwerpen van niet-bureaucratische IT-systemen die passen in een archipelinformatisering. Tezamen met de veranderinzichten (Van Amelsvoort en Metsemakers, 2002; De Caluwé en Vermaak, 2006) zijn ontwerpprincipes te formuleren van toepassing op de gehele IT-levenscyclus (Südmeier, 2004): Ontwerpen. IT-systemen worden ontworpen vanuit dezelfde ontwerpprincipes als voor het organiseren. Dit betekent dat a) de productie-, besturings- en informatiestructuur tegelijkertijd worden ontworpen (zie box 1 voor de begrippen), en b) dat de impact van IT op het sociale systeem wordt meegenomen tijdens het ontwerp. Ontwikkelen en implementeren. IT wordt ontwikkeld en ingevoerd op basis van ervaringen met participatieve veranderaanpakken. Beheren. IT wordt beheerd op basis van decentraal IT-eigenaarschap bij eindgebruikers met aandacht voor variatiemogelijkheden van IT-gebruik. Ontwerpen van IT vanuit sociotechnisch perspectief De sociotechniek geeft twee ontwerpprincipes die ook gebruikt kunnen worden voor het ontwerpen van IT-systemen (De Sitter, 1994; cf. Galbraith, 1973): 1. Verlaag de informatiebehoefte door complexiteitsreductie en stroomlijning. 2. Verhoog de informatievoorziening door het creëren van de benodigde variatie. Informatiebehoeften zijn structureel te verlagen door complexiteit te reduceren. De Sitter (1994) heeft ons hiervoor een uitermate effectief ontwerpkader gegeven in de vorm van parallellisatie van processen. Hierdoor wordt de complexiteit van de relatie met de omgeving gereduceerd en worden de interne afhankelijkheden teruggebracht. Het zoeken naar onafhankelijk opererende parallelle markt- of productstromen is hierbij de eerste stap. Binnen de resulterende stromen zoeken naar segmenten van onderling sterk samenhangende activiteiten, is de tweede ontwerpstap. Als dit principe wordt toegepast bij het ontwerpen van (enterprise) IT-systemen wordt er daadwerkelijk rondom product- en marktprocessen geautomatiseerd in plaats van IT-systemen in te richten naar functionele, intern gerichte processen. Dit kan betekenen dat binnen een organisatie per product-marktcombinatie een (gedeeltelijk) zelfstandig systeem wordt ontworpen, toegespitst op de specifieke informatiebehoeften van de parallelle stroom die gericht is op dit marktsegment. Onder water zijn zij op basisonderdelen (zoals NAW- en klantgegevens) onderling verbonden en kan de overall managementinformatie vormgegeven worden. Boven water hebben zij hun eigen keuzemogelijkheden en procesafhandelingen binnen eigen systemen. Zoals in een archipel zijn de eilanden onder water verbonden. In de praktijk kan zo n archipelinformatisering (figuur 4) inhouden dat in plaats van met één allesomvattend ERP-systeem gewerkt wordt met vijf parallelle, van elkaar onafhankelijke systemen. 39
10 Figuur 4. Archipelinformatisering Boven water Informatisering stroom A Informatisering stroom BC Informatisering stroom X Onder water Stroomoverstijgende stamgegevens Overall managementinfo Een lichtere vorm van archipelinformatisering is de menukaart. Als in een cafetaria wordt het menu van een (enterprise) IT-systeem opgebouwd rondom afgebakende, gevarieerde processen. In figuur 5 wordt het verschil tussen alles in één inkoopproces en de verschillende procesvariëteiten in een menukaart van inkoopprocessen gevisualiseerd. Figuur 5. Alles in één proces of variëteiten in een menukaart van processen Inkoopproces Alles in één processtandaard (o.b.v. lengte- en breedte-integratie) Contract Bestellen Ontvangst Inboeking Betalen met contract zonder contract spoedorder Menukaart (gevarieerde, onafhankelijke processtandaarden binnen één systeem afgebeeld) 1 Contract Bestellen Ontvangst Inboeking Betalen met contract 2 Order Ontvangst Invoice Betalen zonder contract 3 Order Ontvangst Inboeking Betalen spoedorder 40 In relatie tot de eerder besproken standaardisatie via lengte- en breedte-integratie zegt De Sitter dus, vertaald, dat breedte-integratie vermeden moet worden. Dit moet omdat de zelf gecreëerde afhankelijkheden de kans op verstoring met als gevolg informatiestress vergroten. Daarnaast veroorzaakt breedte-integratie ook moeilijke implementaties en beheer welke niet passen bij het nieuwe organiseren en informatiseren waar ook organisatorische flexibiliteit gevraagd is.
11 Routines loslaten Archipelinformatisering is meer dan alleen een andere vorm van informatisering. Het vergt zowel van IT ers als van sociotechnici het loslaten van routines. Voor IT ers impliceert het dat ze afstand moeten nemen van de routine vermijd redundantie. IT ers zijn beducht om vergelijkbare processen naast elkaar te informatiseren als delen van de processen op elkaar lijken of gelijk zijn. Zij hanteren liever breedte-integratie. Elke processtroom vervolgens eigen data toestaan, is al helemaal taboe. Met moderne IT-middelen is dat echter geen issue; het kan zelfs met ERP-systemen. Het haast dogmatisch blijven vasthouden aan vermijd redundantie en breedte-integratie is dus niet meer nodig. Met het loslaten hiervan dragen IT ers bij aan het voorkomen van bureaucratisering met IT. Voor sociotechnici impliceert het dat zij de routine van de volgordelijkheid van het PBI-model moet verruimen met het besef dat een steeds groter deel van het productieproces zich afspeelt binnen IT-systemen en -infrastructuren. De informatiehuishouding is niet meer alleen een afgeleide van de besturing. Omdat informatie- en IT-systemen veel meer het technische kader scheppen waarin werkprocessen plaatsvinden, moet de productiestructuur waarin is bepaald hoe werkprocessen georganiseerd worden van boven af tegelijk met de informatiestructuur ingericht worden. Daarna zal van onder op de besturingsstructuur vormgegeven worden, waarbij een groot deel van de regelkringen mee-ontworpen moet worden in het (enterprise) IT-systeem. 6. Nieuwe ontwikkelingen in de IT-wereld Interessant in de IT-wereld is dat zich nieuwe ontwikkelingen aandienen die fundamenteel breken met de bureaucratische geaardheid van het ERP-concept en -praktijk. Zij gaan, net als De Sitter veertig jaar geleden, uit van het om - armen van variëteit en dynamiek. Deze ontwikkelingen hebben betrekking op zowel het ontwikkelen, het implementeren als het beheren van IT-systemen. Ontwikkelen en implementeren van IT met behulp van agile en scrum Agile development is een nieuwe vorm van softwareontwikkeling. Deze vorm wordt steeds meer gebruikt als alternatief voor de traditionele tijd en geld verslindende projectmanagement- en watervalgestuurde ontwikkelprocessen. Zo n ontwikkelproces ervaart men als bureaucratisch, te traag en te bekrompen. Het belemmert daardoor de creativiteit en effectiviteit van ontwikkelaars. Het Engelse woord agile staat voor behendig of lenig. Het is een conceptueel kader dat spontaan ontstaan is tijdens een congres voor softwareontwikkelaars in de Verenigde Staten. Het kreeg de naam Agile Manifesto (2011). Het handvest stelt dat goede software wordt gemaakt: 1. door personen en interacties, eerder dan door processen en tools; 2. door software die werkt, eerder dan door lijvige documentatie; 3. door samenwerking met de klant, eerder dan door onderhandeling over het contract; 4. door omgaan met verandering, eerder dan door het volgen van een plan. 41
12 Uit het agile-handvest volgen twaalf ontwerpprincipes (zie box 3), die in combinatie met de ideeën van Takeuchi en Nonaka (1986) over multidisciplinaire teams, geleid hebben tot een praktische ontwikkelmethodiek met de naam scrum (Schwaber en Beedle, 2008). Scrum is een term afkomstig uit de rugbysport. Hierbij staan acht spelers van verschillend postuur in een in elkaar ingrijpende groep en proberen al duwend de bal naar de overkant van het veld te brengen. Er wordt dus niet afgewacht of de vorige fase afgelopen is, maar er wordt tegelijkertijd naar het doel gewerkt. In de praktijk van softwareontwikkeling betekent dit dat er gewerkt wordt in multidisciplinaire teams die in korte sprints (iteraties) werkende software opleveren. Samenwerking, planmatig werken, communicatie en teamgeest zijn hierbij de sleutelwoorden. Box 3. Agile-ontwerpprincipes De twaalf agile-ontwerpprincipes luiden (Agile Principles, 2011): 1. Klanttevredenheid nastreven door snelle, continue levering van bruikbare software. 2. Zelfs late veranderingen in de requirements zijn welkom. 3. Werkende software wordt regelmatig geleverd (weken eerder dan maanden). 4. Ontwikkelaars werken nauw en dagelijks samen met de mensen die de business kennen. 5. Projecten steunen op gemotiveerde en betrouwbare personen. 6. Een gesprek in levende lijve is de beste manier van communicatie, wat betekent dat men zich t liefst op dezelfde plek bevindt. 7. Werkende software is de eerste maatstaf van vooruitgang. 8. De ontwikkeling kan te allen tijde worden voortgezet. 9. Er is voortdurende aandacht voor technische uitmuntendheid en goed ontwerp. 10. Eenvoud is belangrijk: hoe meer er niet gedaan wordt, hoe beter. 11. De ontwikkelteams organiseren zichzelf. 12. Men past zich aan de omstandigheden aan. De ervaringen met agile en scrum zijn zeer hoopgevend. Door de directe invloed van de klant in het ontwikkelproces (vaak wekelijkse afstemming met de ontwikkelteams), worden informatiebehoeften tijdens de ontwikkeling en invoering van software sneller, slagvaardiger en flexibeler mee- en opgenomen. Hierdoor kan eenvoudiger rekening gehouden worden met variëteit binnen de nieuwe software in plaats van deze uit te sluiten via de klassieke wijze van allesomvattende standaardisaties, waarop we eerder wezen (vgl. figuur 5). Dit vergroot de kans op het ontwikkelen en invoeren van archipelinformatisering. 42 Beheren van IT met cloud en werken met SaaS en apps IT-leveranciers bieden software steeds vaker als een service die via het interen intranet toegankelijk is. Voor dit zogenaamde Software as a Service (SaaS) zijn de licentiekosten laag (CIO, 2011a); tegenover de licentiekosten van enterprise IT die hoog zijn. Inter- en intranet schept namelijk nieuwe samenwerkingsmogelijkheden, doordat het net de connectiviteit tussen medewerkers onderling, tussen klanten en organisatie (B2C) en tussen organisaties (B2B) technisch eenvoudiger en goedkoper maakt. Met zo n connectiviteit en SaaS kunnen organisaties in the cloud gaan (CIO, 2011b). Dat wil zeggen, het laten draaien van maatwerksoftware op externe serverruimte die makkelijk opschaalbaar is. Er zijn dus geen zware interne serverparken met overvolle
13 IT-afdelingen meer nodig om state of the art software te gebruiken. Kortom: geen grote investeringen meer, maar wel snelle besluitvorming en betrouwbare IT-services. Hierbij sluit de ontwikkeling van software in de vorm van apps goed aan. Apps zijn bekend van de ipad en iphone. Het gaat om opzichzelfstaande programmaatjes die een specifieke functie aanbieden, zoals agendabeheer, fileverkeer of beursdata. Voorspeld wordt dat binnen vijf jaar enterprise software zal bestaan uit kleine intuïtieve apps die vanuit eigen inzicht geactiveerd en gebruikt kunnen worden allemaal vanuit de cloud. Genoemde ontwikkelingen geven organisaties de mogelijkheid om steeds sneller maatwerksoftware te ontwikkelen, of aan te schaffen in de vorm van services of apps. Ze bieden medewerkers tegelijk de mogelijkheid hun eigen informatievoorziening, online, samen te laten stellen. Hierdoor kunnen zij hun eigen informatiehonger stillen zonder te vervallen in informatiestress. Dynamische en gevarieerde informatievoorziening die past op dynamische en gevarieerde informatiebehoeften. Waar de ontwerpbenadering van De Sitter tot nu toe gericht was op regelcapaciteit door regelnoodzaak en regelcapaciteit met elkaar in balans te brengen ontstaat nu een nieuw ontwerpperspectief, namelijk de kwaliteit van informatie uitgedrukt in informatiecapaciteit van medewerkers om informatiestress te voorkomen. Door dit perspectief mee te nemen tijdens het ontwerpen, ontwikkelen, invoeren en beheren van IT-systemen worden informatiebehoeften verlaagd en informatiecapaciteiten met bijpassende IT-voorzieningen verhoogd. Geïnspireerd op zijn regelmodel reikt De Sitter met dit informatie-balansmodel de IT-wereld de zichtbare hand. Gemeenschappelijk bij agile, scrum, apps, SaaS en cloud is dat zij, begrijpelijkerwijs, een zeer gefundeerde technische grondslag hebben maar nog nauwelijks een robuuste visie hebben op organiseren. Zij hanteren meer een impliciete visie op ontwerpen, organiseren en samenwerken. Hierdoor kunnen sociotechnici en IT ers hand in hand alternatieven bieden voor bureaucratisering vanuit organiseren én informatiseren. 7. Conclusie Men zou paradoxaal kunnen concluderen, dat De Sitter het ontwerpgereedschap biedt om moderne, niet-bureaucratische informatisering te ontwikkelen zonder dat hij zelf aandacht had voor IT. Op zoek naar gevarieerde en dynamische alternatieven voor informatiseringen komt de IT-wereld hoe langer hoe meer tot gelijksoortige inzichten. Zo blijft Ulbo de Sitter ons de weg wijzen om de onzichtbare hand van bureaucratisering definitief een halt toe te roepen. Het is alleen zo jammer dat hij dat zelf niet meer kan meemaken. Het is in het huidige informatietijdperk daarom nu aan ons om de gewezen weg verder in te slaan. Dit vraagt meer (praktijk) onderzoek en dialoog waarin sociotechnici en IT ers elkaar vinden en versterken: informatietechnologisch op weg naar nieuwe fabrieken en kantoren. 43
14 Literatuur Agile Manifesto, (benaderd op 28 februari 2011) Agile Principles, (benaderd op 28 februari 2011) Al-Mashari, M., A. Al-Mudimigh, en M. Zairi Enterprise resource planning: A taxonomy of critical factors. In: European Journal of Operational Research 146 (2003) 2, p Amelsvoort, P. van, en M. Metsemakers Het programmeren en regisseren van veranderingsprocessen, vormgeven van complexe veranderingsprocessen van organisatievernieuwing. Vlijmen : ST-Groep, 2002 Ashby, W.R. Self-regulation and Requisite Variety. In: F.E. Emery Systems Thinking. Londen : Penguin, 1969, p Bemelmans, Th.M.A. Bestuurlijke informatiesystemen en automatisering. Den Haag : Sdu Uitgevers, 1998 Bothof, N.J.W., en Y. Götte Enterprise Resource Planning als omwenteling: de impact van ERP op organisaties. Amsterdam, 1998 Boonstra, A., en M.J.G. Govers Understanding ERP system implementation in a hospital by analysing stakeholders. In: New Technology, Work and Employment 24 (2009) 2, p Caluwé, L. de, en H. Vermaak Leren veranderen. Deventer : Kluwer, 2006 CIO - Software as a Service (SaaS) Definition and Solutions. 2011a Solutions (benaderd op 28 februari 2011) CIO - Cloud Computing Definitions and Solutions. 2011b com/article/501814/cloud_computing_definitions_and_solutions (benaderd op 28 februari 2011) Davenport, T.H. Putting the enterprise into the enterprise system. In: Harvard Business Review 76 (1998) 4, p Frissen, P.H.A. Bureaucratische cultuur en informatisering. Een studie naar de betekenis van informatisering voor de cultuur van een overheidsorganisatie. Proefschrift Tilburg : Katholieke Universiteit Brabant, 1989 Galbraith, J.R. Designing complex organizations. Reading (MA) : Addison-Wesley, 1973 Govers, M.J.G. Met ERP-systemen op weg naar moderne bureaucratieën? Proefschrift Nijmegen : Katholieke Universiteit Nijmegen, 2003 Grabot, B. The Dark Side of the Moon: some lessons from difficult implementations of ERP systems. Barcelona : IFAC Ba 02, July 21-26, 2002 Grabot, B., A. Mayère, en I. Bazet (ed.) ERP Systems and Organisational Change: A Socio-technical Insight. Londen : Springer Verlag, 2008 Henderson, J.C., en N. Venkatraman Strategic alignment: leveraging information technology for transforming organizations. In: IBM Systems Journal 32 (1993) 1, p
15 Hopp, W., en M. Spearman Factory Physics. Boston : McGraw-Hill, 2000 Jacobs F.R., en D.C. Whybark Why ERP? A primer on SAP implementation. Boston : McGraw-Hill, 2000 Klaus H., M. Rosemann, en G.G. Gable What is ERP? In: Information Systems Frontiers 2 (2000) 2, p Koedijk, A., en A. Verstelle (red.) ERP in bedrijf. s-hertogenbosch : Tutein Nolthenius, 1999 Lieshout, T.M. van Simple and effective: designing information systems for modern organizations. Proefschrift Nijmegen : Katholieke Universiteit Nijmegen, 2002 Loo, H. van der, en W. van Reijen Paradoxen van modernisering. Een sociaalwetenschappelijke benadering. Bussum : Coutinho, 1997 Maes, R.E. Informatiemanagement in kaart gebracht. In: Maandblad voor Accountancy & Bedrijfseconomie (1993) november March, J.G., en H.A. Simon Organizations. New York : Free Press, 1963 Takeuchi, H., en I. Nonaka New New Product Development Game. In: Harvard Business Review (1986) January-February Reterink, J.W.L., en H. van Dorpe (red.) Rendement van ERP: Wat zijn de kosten en baten? Brussel/Gent : Berenschot/Universiteit van Gent, 1999 Roberts, H.J.E. Accountability and responsibility: the influence of organization design on management accounting. Proefschrift Maastricht : Rijksuniversiteit Limburg, 1993 Schwaber, K., en M.A. Beedle Agile Software Development with Scrum. New Jersey : Pearson Education, 2008 Sitter, L.U. de Synergetisch produceren. Human resources mobilisation in de produktie: een inleiding in de structuurbouw. Assen : Van Gorcum, 1994 Südmeier, P. ICT kan Lonen! Vlijmen : ST-Groep, 2004 Vroom, C.W. Bureaucratie, het veelzijdig instrument van de macht. Alphen aan den Rijn : Samsom, 1980 Weber, M. The theory of social and economic organization. New York : Free Press, 1974 Weick, K.E. The social psychology of organizations. Reading, Mass. : Addison Wesley, 1979 Wortmann, J.C. Evolution of ERP systems. Betapublicatie EP 40 Eindhoven, 1998 Wortmann, J.C. Na de EIS-tijd. Afscheidsrede Eindhoven : Technische Universiteit, 2003 Zuurmond, A. De infocratie. Een theoretische en empirische heroriëntatie op Weber s ideaaltype in het informatietijdperk. Proefschrift Rotterdam : Erasmus Universiteit Rotterdam,
Enterprise Resource Planning
Enterprise Resource Planning Hoofdstuk 2 Re-engineering en systemen voor Enterprise Resource Planning Pearson Education, 2007; Enterprise Resource Planning door Mary Sumner Leerdoelstellingen De factoren
Nadere informatiefysieke beveiliging onder controle Fysieke beveiliging Lean & Agile Thimo Keizer
fysieke beveiliging onder controle Fysieke beveiliging Lean & Agile www.fysiekebeveiliging.nl Thimo Keizer Fysieke beveiliging Lean & Agile 2016 www.fysiekebeveiliging.nl Thimo Keizer Niets uit deze uitgave
Nadere informatieEnterprise Resource Planning. Hoofdstuk 1
Enterprise Resource Planning Hoofdstuk 1 Een basis om inzicht te krijgen in Enterprise Resource Planning-systemen Pearson Education, 2007; Enterprise Resource Planning door Mary Sumner Leerdoelstellingen
Nadere informatieKritieke succesfactoren bij ERP-implementaties in het MKB
Kritieke succesfactoren bij ERP-implementaties in het MKB ERP nu ook geschikt voor midden- en kleinbedrijf Was Enterprise Resource Planning (ERP) tot aan het begin van het millennium vooral voor de grote
Nadere informatie14-9-2015. Je kunt de presentatie na afloop van elke les downloaden. Ga naar : www.gelsing.info Kies voor de map Systeemontwikkeling
Les 1 Docent: Marcel Gelsing Je kunt de presentatie na afloop van elke les downloaden. Ga naar : www.gelsing.info Kies voor de map Systeemontwikkeling Je kunt hier (optioneel) ook een gratis tool downloaden
Nadere informatieInhoud. 1. Agile werken. 2. Het belang van Agile werken. 3. Basisprincipes van Agile werken. 4. De meest gebruikte Agile methode: Scrum
Inhoud 1. Agile werken 2. Het belang van Agile werken 3. Basisprincipes van Agile werken 4. De meest gebruikte Agile methode: Scrum 5. Drie rollen binnen een Scrum squad De wereld waarin je leeft verandert
Nadere informatieWhitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com
Veilig de cloud in Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1 www.traxion.com Introductie Deze whitepaper beschrijft de integratie aspecten van clouddiensten. Wat wij merken is dat veel organisaties
Nadere informatieEnterprise Resource Planning. Hoofdstuk 4 ERP-systemen: verkoop en marketing. Pearson Education, 2007; Enterprise Resource Planning door Mary Sumner
Enterprise Resource Planning Hoofdstuk 4 ERP-systemen: verkoop en marketing Pearson Education, 2007; Enterprise Resource Planning door Mary Sumner Leerdoelstellingen Inzicht krijgen in de werking van de
Nadere informatie20 mei 2008. Management van IT 1. Management van IT. Wat is dat eigenlijk? IT organisaties: overeenkomsten en verschillen
Management van IT Han Verniers PrincipalConsultant Han.Verniers@Logica.com Logica 2008. All rights reserved Programma Management van IT Wat is dat eigenlijk? IT organisaties: overeenkomsten en verschillen
Nadere informatieBEVEILIGINGSARCHITECTUUR
BEVEILIGINGSARCHITECTUUR Risico s onder controle Versie 1.0 Door: drs. Ir. Maikel J. Mardjan MBM - Architect 2011 cc Organisatieontwerp.nl AGENDA Is een beveiligingsarchitectuur wel nodig? Oorzaken beveiligingsincidenten
Nadere informatieKwaliteitsmanagement: de verandering communiceren!
Kwaliteitsmanagement: de verandering communiceren! (de mens in het proces) Ronald Vendel Business Development manager Ruim 20 jaar ervaring Gestart in 1990 Software specialisme: Procesmanagement (BPM)
Nadere informatiePraktijkplein Titel: Toepassing: Koppeling met het Operational Excellence Framework: Implementatiemethodieken: ontwerpen en ontwikkelen.
Praktijkplein Titel: Implementatiemethodieken: ontwerpen en ontwikkelen. Toepassing: Beknopte samenvatting van twee implementatiemethodieken en hun toepassing bij het implementeren van een operational
Nadere informatieApplicatierationalisatie? Probeer het eens met BPM
Applicatierationalisatie? Probeer het eens met BPM Applicatierationalisatie? Probeer het eens met BPM Vrijwel iedere CIO streeft naar lagere kosten en een grotere flexibiliteit van de IT-omgeving. Organisaties
Nadere informatieISM: BPM voor IT Service Management
ISM: BPM voor IT Service Management ISM: BPM voor IT Service Management Het jonge IT-vakgebied wordt bestookt met allerlei frameworks om grip te krijgen op de input en output: ITIL, ASL, BiSL, COBIT en
Nadere informatieVastgoedinformatiesystemen. Thijs van der Spil
Vastgoedinformatiesystemen Thijs van der Spil Wat je wilt voorkomen is een systeem dat niet kan wat je nodig hebt dat veel te duur is in aanschaf of exploitatie dat niet kan meegroeien met je organisatie
Nadere informatieHet flexibele vermogen van ERP Mark Govers
Het flexibele vermogen van ERP Mark Govers Het flexibiliteitsvraagstuk blijkt voor managers een uitdagende opdracht te zijn. Om goed in te spelen op de gevarieerde veranderingen van simpel, eenvoudig tot
Nadere informatieAcceptatiemanagement meer dan gebruikerstesten. bridging it & users
Acceptatiemanagement meer dan gebruikerstesten bridging it & users Consultancy Software Training & onderzoek Consultancy CEPO helpt al meer dan 15 jaar organisaties om integraal de kwaliteit van hun informatiesystemen
Nadere informatieCase. VolkerWessels Telecom FLOWFABRIC OPTIMISATION ENGINEERS
Case VolkerWessels Telecom FLOWFABRIC OPTIMISATION ENGINEERS FlowFabric geeft startsein voor innovatie bij VolkerWessels Telecom VolkerWessels Telecom, specialist in telecominfrastructuur, weet als geen
Nadere informatieBusiness. IT in charge. Met resultaten CIO Survey en 9 CIO s aan het woord. Analytics
Business Analytics IT in charge Met resultaten CIO Survey en 9 CIO s aan het woord Informatie is van en voor mensen CIO speelt belangrijke rol in nieuw spanningsveld Door Guus Pijpers Een van de eerste
Nadere informatieManagementinformatiesysteem
Managementinformatiesysteem (aanvulling bij hele boek) Het opzetten van een managementinformatiesysteem Wanneer je een werkstuk moet maken, bijvoorbeeld over de houding van de Nederlanders ten opzichte
Nadere informatie1000 ipads voor onderhoud bij Nedtrain
1000 ipads voor onderhoud bij Nedtrain NedTrain gaat voor gekwalifieerd en aantoonbaar onderhoud Ben Cretier QC Productowner Maximo NedTrain BV 1 Agenda 1. NedTrain BV (film) 2. Gekwalificeerd en aantoonbaar
Nadere informatieVan Samenhang naar Verbinding
Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.
Nadere informatieITIL en/of eigen verantwoordelijkheid
ITIL en/of eigen verantwoordelijkheid Leo Ruijs 20 SEPTEMBER 2011 INNOVATIEDAG MANSYSTEMS Service8 B.V. Stelling ITIL BEPERKT DE EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID VAN MEDEWERKERS EN HEEFT DAARMEE EEN NEGATIEVE
Nadere informatieScrum. Een introductie
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 1 van 10 Scrum Een introductie Almere 1999 Proud of it Pagina 1 van 10 Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 10 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Scrum... 4 3 Scrum rollen...
Nadere informatieCurriculum Vitae. Interim Specialist implementatie SSC. Interim Specialist implementatie SAP
Curriculum Vitae Interim Specialist implementatie SSC Interim Specialist implementatie SAP Delfin Finance Contactpersoon: Mark Simons Telefoonnummer: +31 (0)6 523 76 775 E-mail: m.simons@delfin.eu Algemeen
Nadere informatieDynamic infrastructure. Expertvisie: In vijf stappen naar een dynamische it-infrastructuur
Expertvisie: In vijf stappen naar een dynamische it-infrastructuur Expertvisie: In vijf stappen naar een dynamische it-infrastructuur We behandelen in dit document de 5 stappen naar een dynamische it-infrastructuur:
Nadere informatieTicon. De volgende generatie projectmanagement
De volgende generatie Optimaal Het virtueel bouwproces model binnen de GWW Virtueel bouwproces model Het fundament van Ticon is het Virtueel bouwproces model. Dit datamodel is een collectie van alle projectgegevens
Nadere informatieVan 9 vlaks naar 2 vlaksdenken: Wij geven IT terug aan de business.
Van 9 vlaks naar 2 vlaksdenken: Wij geven IT terug aan de business. Wij van Business Benefit Solutions willen IT aan de business teruggeven. Of er nu voldoende goede redenen waren of niet om een situatie
Nadere informatieScrum. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van SYSQA B.V.
Scrum Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 10 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 SCRUM... 4 3 FASERING... 5 4 KENMERKEN... 6 4.1 DE SCRUM-MEETING...
Nadere informatieISO 9001: Business in Control 2.0
ISO 9001: 2015 Business in Control 2.0 Waarom Geintegreerd toepassen verschillende management normen Betere aansluiting normen op de strategie; zorgen voor een goede inbedding in de bedrijfsvoering WAAROM
Nadere informatiebedrijfsbrochure maak kennis met iunxi
bedrijfsbrochure maak kennis met iunxi De infrastructuur van een metropool als Hong Kong kan vergeleken worden met de ICT-infrastructuur van een organisatie, waar de kwaliteit, beschikbaarheid en schaalbaarheid
Nadere informatieWat is de cloud? Cloud computing Cloud
The Cloud Agenda Wat is de cloud? Ontwikkelingen en trends in de markt Bedrijfsstrategie Voordelen en vraagtekens Werken in de cloud: Hoe? Veiligheid & privacy Toepasbaarheid in breder verband Demo Borrel
Nadere informatieSaaS en cloud computing: in de mist of in de wolken? Karin Zwiggelaar, partner 20 september 2010
SaaS en cloud computing: in de mist of in de wolken? Karin Zwiggelaar, partner 20 september 2010 We staan aan de vooravond van de volgende Internetrevolutie De klassieke werkwijze van organisaties zal
Nadere informatieRapport Credit Management Software 2015-2016. Presentatie: Marcel Wiedenbrugge
Rapport Credit Management Software 2015-2016 Presentatie: Marcel Wiedenbrugge Credit Expo, 5 november 2015 Agenda 1. Het rapport Credit Management Software 2. CMS. De huidige stand van zaken 3. Hoe ziet
Nadere informatieData at your fingertips
Data at your fingertips 4orange, 2015 Hogehilweg 24 1101 CD Amsterdam Zuidoost www.4orange.nl 2 6 redenen waarom de marketeer zelf eigenaar moet zijn van de Marketing Software uitdaging! Bij beslissingen
Nadere informatieICT Management. Leerprocessen en hun invloed op de kwaliteit van IT-servicemanagement. Kortere terugverdientijd door het versnellen van het leerproces
ICT Management Kortere terugverdientijd door het versnellen van het leerproces Leerprocessen en hun invloed op de kwaliteit van IT-servicemanagement SOLUTIONS THAT MATTER 1 Kortere terugverdientijd door
Nadere informatieCode Yellow Smart Industries. Afbeelding
Code Yellow Smart Industries Afbeelding Code Yellow Code Yellow ontwikkelt slimme software voor snel groeiende bedrijven om processen te digitaliseren en te verbinden. Dit ondersteunt de groei, creëert
Nadere informatieCustomer Case VIBA. Feiten in het kort:
Feiten in het kort: Bedrijf: NV Medewerkers: 100 Activiteiten: is een technische handelsonderneming met de hoofdvestiging in Zoetermeer. De organisatie telt drie divisies: Bevestigen; Machinegereedschappen
Nadere informatieIncore Solutions Learning By Doing
Incore Solutions Learning By Doing Incore Solutions Gestart in November 2007 Consultants zijn ervaren met bedrijfsprocessen en met Business Intelligence Alle expertise onder 1 dak voor een succesvolle
Nadere informatieenabling your ambition
Ctac: enabling your ambition Ambities helpen realiseren Als ondernemer of organisatie heeft u plannen voor de toekomst: groeien, een nog efficiënter bedrijfsvoering realiseren of nieuwe producten of diensten
Nadere informatieBalanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.
Balanced Scorecard Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER... 3 2 DE
Nadere informatieFunctioneel Applicatie Beheer
Functioneel Applicatie Beheer Functioneel Applicatie Beheer Goed functioneel beheer werkt als smeerolie voor uw organisatie en zorgt voor een optimale aansluiting van de informatievoorziening op de primaire
Nadere informatieKoppeling tussen Business en productie. Bas van der Velde
Koppeling tussen Business en productie Bas van der Velde 1 2 Proces Automatisering HISTORIE HUIDIGE SITUATIE 70 begin 90 Eind 90 -begin 2000 2005 en later Productie Productie optimalisatie Business optimalisatie
Nadere informatieAntwoordmodel. Meerkeuzevragen (40 punten)
Antwoordmodel Aan dit antwoordmodel kunnen geen rechten worden ontleend. Het antwoordmodel dient als indicatie voor de corrector. Studiemateriaal Bollen, L. en Vluggen, M (2012). Informatiemanagement.
Nadere informatieLSSN seminar Amsterdam 01-11-2012 Edwin Kippers Master Black Belt. Project Management
Lean Six Sigma Scrum Niet alleen voor software projecten LSSN seminar Amsterdam 01-11-2012 Edwin Kippers Master Black Belt Project Management Project succes survey The Standish Group's report: "CHAOS Summary
Nadere informatieProfessionals in het hart van uw organisatie
Professionals in het hart van uw organisatie De business professionals van HRT hebben de ambitie om uw bedrijf beter te laten renderen. De kennisgebieden waar ons hart sneller van gaat kloppen zijn Financieel,
Nadere informatieCase. VolkerWessels Telecom FLOWFABRIC OPTIMISATION ENGINEERS
Case VolkerWessels Telecom FLOWFABRIC OPTIMISATION ENGINEERS FlowFabric geeft startsein voor innovatie bij VolkerWessels Telecom VolkerWessels Telecom, specialist in telecominfrastructuur, weet als geen
Nadere informatieEnterprise Resource Planning. Hoofdstuk 3 Planning, ontwerp en implementatie van Enterprise Resource Planning-systemen
Enterprise Resource Planning Hoofdstuk 3 Planning, ontwerp en implementatie van Enterprise Resource Planning-systemen Pearson Education, 2007; Enterprise Resource Planning door Mary Sumner Leerdoelstelling
Nadere informatieCORA 1.0 Bedrijfs- en ICT-referentiearchitectuur voor woningcorporaties
CORA 1.0 Bedrijfs- en ICT-referentiearchitectuur voor woningcorporaties Hoe zorgen we ervoor dat we nieuwe diensten en producten soepel in onze bedrijfsvoering op kunnen nemen? Hoe geven we betere invulling
Nadere informatieTransformatie naar een wendbare organisatie
Transformatie naar een wendbare organisatie Ervaringen bij ING Paul Spronk Wat speelt er in de banksector? Zijn er overeenkomsten met de zorgsector? - Productie gedreven - Gefragmenteerd - Veel procedures
Nadere informatieBouwbedrijven en automatisering
Bouwbedrijven en automatisering Presentatie 2010-11-10 Automatisering is geweldig toch? Bloemen en automatisering? Bouwautomatisering? Project success Standish Report Project success rates zijn gestegen
Nadere informatieBISL Business Information Services Library. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van SYSQA B.V.
BISL Business Information Services Library Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2
Nadere informatieLiving apart together. Engineering Data Management en Document Control; Document Control-systeem Delen, controleren en goedkeuren
PDF Document Control-systeem Delen, controleren en goedkeuren Engineering Data Management Algemeen Document Management Creëren en vrijgeven Creëren en vrijgeven r e p a P e t i Wh en Document Control;
Nadere informatieDatum: 31 augustus 2011
ICT assessment Methodiek: ITEM-C ICT assessment Ontwikkeld door: ITEM-C advies en interim management Auteur: H.W. Gooskens Datum: 31 augustus 2011 Copyright: ITEM-C advies en interim management Niets uit
Nadere informatieSOA en de echte waarheid over transformatie
SOA en de echte waarheid over transformatie Art Ligthart Partner, Ordina Apeldoorn IT Congres 2008 21 januari 2008 1 Wat gaan we doen? De consequenties van de invoering van Service Oriented Architectures
Nadere informatiePraktijkervaring met een business rules aanpak: impact op de organisatie
Praktijkervaring met een business rules aanpak: impact op de organisatie Tim Verwaart, 22 september 2010 Het LEI Onderdeel van Wageningen UR Gevestigd in den Haag ontwikkelt voor overheid en bedrijfsleven
Nadere informatieMichigan State University inkoopbenchmarkmodel
pag.: 1 van 5 Michigan State University inkoopbenchmarkmodel In 1993 is Professor R. Monczka aan de Michigan State University (MSU) een benchmarking initiatief gestart, waarin circa 150 (multinationale)
Nadere informatieTradeCloud Supply Chain Platform
TradeCloud Supply Chain Platform Voorspelbaar inkopen & produceren Hogere marges Kortere doorlooptijden Sneller reageren op marktveranderingen Productiebedrijven & groothandel concurreren op flexibiliteit,
Nadere informatieSupply Chain Solutions
Supply Chain Solutions Actemium Supply Chain Solutions verbetert uw efficiency op de werkvloer door real-time identificatie en registratie van de goederenstroom. Een naadloze aansluiting tussen uw backofficesysteem
Nadere informatieOptimaliseren afsluiten rapportage proces: juist nu!
18 Optimaliseren afsluiten rapportage proces: juist nu! Belang van snelle en betrouwbare informatie groter dan ooit Drs. Wim Kouwenhoven en drs. Maarten van Delft Westerhof Drs. W.P. Kouwenhoven is manager
Nadere informatieSharePoint 2013 maakt Gemeente Halderberge in control
SharePoint 2013 maakt Gemeente Halderberge in control Case study Gemeente Halderberge Maart 2014 SharePoint 2013 maakt Gemeente Halderberge in control Pagina 2/6 SharePoint 2013 maakt Gemeente Halderberge
Nadere informatieDefinitief 1.0 Handreiking voor toepassen van Agile Scrum binnen Overheidsdiensten april 2012
1 Kennis Agile Scrum 1.1 Inleiding In dit eerste deel wordt de lezer meegenomen in de Agile Scrum methodiek. Binnen DR, onder meer met ondersteuning vanuit Quintor, worden steeds meer projecten op deze
Nadere informatiehttps://www.managementboek.nl/boek/9789012117951/informatiemanagement-enbeleid-toon-abcouwer#over
https://www.managementboek.nl/boek/9789012117951/informatiemanagement-enbeleid-toon-abcouwer#over Samenvatting 'Informatiemanagement en -beleid' zijn voorwaardelijk voor een gezonde en effectieve informatiehuishouding.
Nadere informatieVISIEDOCUMENT INFORMATIEMANAGEMENT Stichting Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio
VISIEDOCUMENT INFORMATIEMANAGEMENT Stichting Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio Mark Timmermans Versie 1.0 1. Inleiding De Stichting Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio (OOZ) is het bevoegd gezag van een
Nadere informatieCASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT
Exact Online CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY GROEI DOOR PROACTIEF ADVIES Het gaat goed bij Joanknecht & Van Zelst: dit Eindhovens
Nadere informatieProjectgestuurd. Noodzaak van organiseren
Projectgestuurd Noodzaak van organiseren Waar gaat het om? Projectgestuurd werken betekent vaak dynamiek en vraagt dus om organisatie. Inzicht is daarbij het sleutelwoord. Om te beginnen is het belangrijk
Nadere informatieKWIC INSTRUMENT. Knippen in Processen Eerst het DOEN ontwerpen, dan het BESLISSEN ontwerpen en dan de REST. u Doelstelling instrument u Stappenplan
KWIC INSTRUMENT 3 Knien in Processen Eerst het DOEN ontwerpen, dan het BESLISSEN ontwerpen en dan de REST u Doelstelling instrument u Staenplan 1 Doelstelling instrument In de KWIC toolbox gaan we er van
Nadere informatieIntegratie. 60 procent managers onderschat IT-integratie. Giezeman
Integratie 60 procent managers onderschat IT-integratie Giezeman Eerste 100 dagen cruciaal 60 procent managers onderschat it-integratie Vijftig tot tachtig procent van de fusies en overnames creëert geen
Nadere informatieDe Next Practice. Wilbert Teunissen Management Consultant Informatiemanagement
De Next Practice Wilbert Teunissen Management Consultant Informatiemanagement Sogeti & ontwikkeling van FB 2005 De Uitdaging 4 e industriële revolutie NU!! Digitale Economie 27% heeft op dit moment een
Nadere informatieErvaringen met de implementatie van Asset Management Control Thijs van Gijn
Ervaringen met de implementatie van Asset Management Control Thijs van Gijn Marinebedrijf 1 Inhoud Introductie Marinebedrijf Invoering AMC Ervaringen Verbeterpunten Conclusie en aanbeveling 2 Marinebedrijf
Nadere informatieBedrijfsvoering en informatievoorziening; een geïntegreerde aanpak
Bedrijfsvoering en informatievoorziening; een geïntegreerde aanpak door J.P. van Tongeren, van Tongeren & Trimp organisatie en informatiearchitecten te Den Haag Vóóraf Door de redactie is ons gevraagd
Nadere informatie18 REDENEN OM TE KIEZEN VOOR CENTRIC PROJECTPORTAAL BOUW
18 REDENEN OM TE KIEZEN VOOR CENTRIC PROJECTPORTAAL BOUW Versie: 1 Datum 21 april 2016 Auteur Peter Stolk Centric Projectportaal Bouw 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Actuele informatie cruciaal 3 SharePoint
Nadere informatieExact Synergy Enterprise. Krachtiger Financieel Management
Exact Synergy Enterprise Krachtiger Financieel Management 1 Inleiding Waar gaat het om? Makkelijke vragen zijn vaak het moeilijkst te beantwoorden. Als het hectische tijden zijn, moet u soms veel beslissingen
Nadere informatie8 Productiebeheer met Navision
7 Voorwoord Productiebedrijven worden geconfronteerd met steeds korter wordende levertijden en veel meer variatie in het aantal producten. Veel klanten willen dat er op klantspecificatie geleverd wordt.
Nadere informatieknkpublishing Microsoft Dynamics De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware Nieuwe kansen in een veranderende media wereld
De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware INTEGRATIE CONTINUE INNOVATIE WORKFLOW ONDERSTEUNING ABECON-CONSULTANCY OVER ABECON Microsoft Dynamics Nieuwe kansen in een veranderende media wereld Standaard
Nadere informatieDuurzaamrendementvan software
Duurzaamrendementvan software Week van Kwaliteitsmanagement 3 oktober 2011 Joost Kouwenberg Agenda Wie zijn wij? Problematiekbij klanten Aanpak Reliant Consultancy Praktijkvoorbeeld Samenwerkingmet Mavim
Nadere informatieCONSTANT ONDERHANDEN WERK ZORGT VOOR STABIELE DOORLOOPTIJDEN
CONSTANT ONDERHANDEN WERK ZORGT VOOR STABIELE DOORLOOPTIJDEN Klanten verwachten tegenwoordig een grotere leverbetrouwbaarheid, tegen lagere kosten, met betere kwaliteit en dat allemaal tegelijk. Diegenen
Nadere informatieERP Testing. HP Nijhof. Testmanager. Testnet November 2005
ERP Testing HP Nijhof Testmanager Testnet November 2005 Solution Sales Meeting7 November 2005 1 Agenda Waarom pakketten testen? Schaarse middelen? Ideale ERP test situatie Vragen 2 De centrale vraag ERP
Nadere informatieExact Synergy Enterprise. Krachtiger Klantbeheer CRM
Exact Synergy Enterprise Krachtiger Klantbeheer CRM 1 Inleiding Waar gaat het om? De klant komt op de eerste plaats. Maar geldt dat voor al uw klanten? En om hoeveel (potentiële) klanten gaat het; tientallen,
Nadere informatieWie is leidend of lijdend?
Organisatie Medische Technologie en ICT Wie is leidend of lijdend? Martijn Schasfoort Manager Zorg en Informatie Technologie Deze presentatie. Het betreft ervaringen uit Máxima Medisch Centrum Cultuur
Nadere informatie5 GOUDEN TIPS VOOR HELDER ONLINE PROJECTMANAGEMENT IN HET MKB
5 GOUDEN TIPS VOOR HELDER ONLINE PROJECTMANAGEMENT IN HET MKB VIJF GOUDEN TIPS VOOR HELDER ONLINE PROJECTMANAGEMENT IN HET MKB Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Veranderingen in de markt 3 De vijf
Nadere informatiewww.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur
www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur Efficiëntie Meegaan met de tijd Mobiliteit De markt verandert evenals onze manier van werken. Het leven wordt mobieler en we
Nadere informatieHERGEBRUIK VAN REQUIREMENTS
HERGEBRUIK VAN REQUIREMENTS EEN PRAKTISCHE AANPAK BUSINESS ANALYSE CENTER OF EXCELLENCE - SYNERGIO Inhoudsopgave 1 HERGEBRUIK VAN REQUIREMENTS... 3 1.1 GEBRUIKEN VERSUS HERGEBRUIKEN... 4 2 STRATEGIE...
Nadere informatieBlockchain in Business
2-daagse masterclass Blockchain in Business Zinvol aan de slag met blockchain in uw organisatie Initiatief en organisatie In samenwerking met Wat leert u in deze masterclass? U krijgt inzicht in deze opkomende
Nadere informatieFinanciële Planning & Forecasting Rutger den Ouden Controller Pon Automotive Products & Services
1 24 mei 2011 IBM Finance Forum 2011 Financiële Planning & Forecasting Rutger den Ouden Controller Automotive Products & Services 2 Agenda Welkom in de wereld van Logistiek & Services Organisatie & TM1
Nadere informatieInhoudsopgave. Bewust willen en kunnen 4. Performance Support 5. Informele organisatie 5. Waarom is het zo moeilijk? 6
Inleiding De afgelopen vijftien jaar hebben we veel ervaring opgedaan met het doorvoeren van operationele efficiencyverbeteringen in combinatie met ITtrajecten. Vaak waren organisaties hiertoe gedwongen
Nadere informatieDE CRM CHECKLIST. de kracht van inzicht
DE CRM CHECKLIST de kracht van inzicht Inleiding Om een CRM traject een succes te maken is het de crux om te weten waar je naartoe wilt (beoogde situatie) en wat de huidige situatie is. Pas dan kun je
Nadere informatieAVEBE haalt online én offline informatie uit Microsoft Dynamics CRM
AVEBE haalt online én offline informatie uit Microsoft Dynamics CRM AVEBE ontwikkelt en verkoopt zetmeelproducten op wereldwijde schaal. Het verkoopteam werkte met een gefragmenteerde CRM (Customer Relationship
Nadere informatieDe 17 principes van lean working
De 17 principes van lean working Lean working kan samengevat worden in 17 basis principes. De totale aanpak is hieruit opgebouwd. Het kennen en beheersen van de principes is belangrijk voor de continu
Nadere informatieGETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE
GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE 2 OMNEXT IN HET KORT Broncode als bron van informatie Gevestigd in NL, UK en USA Kennis van meer dan 40 diverse technologieën Verschillende
Nadere informatieExecutive Briefing Managing Data Center Performance 2013 en verder
Managing Data Center Performance 2013 en verder Voor bedrijven in het economische gebied EMEA is de grootste uitdaging bij de exploitatie van hun rekencentra het zorgen voor de beschikbaarheid van services
Nadere informatie1-12-2012. Miniconferentie Informatisering - Ulbo de Sitter kennisinstituut. Nu nog sociotechnisch beheren! Sociotechnisch ICT-beheer!?
Sociotechnisch ICT-beheer!? Hoe valt dat met elkaar te rijmen? Marko van den Boom sociotechnisch opgeleverd (ontworpen en ingericht) Organisaties staan niet stil, ook niet de informatiebehoefte Nu nog
Nadere informatieRichtlijnen voor het ontwerpen een Intranetportal Door Bas Fockens
Richtlijnen voor het ontwerpen een Intranetportal Door Bas Fockens Copyright Datacon www.datacon.nl Wat is een intranetportal? Een intranet is een online gepersonaliseerde en geïntegreerde toegang tot
Nadere informatieProcess & IT: eerst KIEZEN maakt het DOEN daarna zoveel makkelijker
Process & IT: eerst KIEZEN maakt het DOEN daarna zoveel makkelijker Wim Tindemans Manager Business Applications Business and Automation Solutions Egemin NV Agenda Probleemstelling Tegenstelling tussen
Nadere informatieFactsheet((NL)( Intranet,(Extranet,(Social(&(more
Multi Enterprise Social Network Platform 10 redenen om mee te doen Factsheet((NL)( Intranet,(Extranet,(Social(&(more Intranet, Extranet, Social Organiseer mensen en informatie op natuurlijke wijze TransportLAB
Nadere informatieFood Solution & Heemskerk OBUG 2014
Food Solution & Heemskerk OBUG 2014 Agenda - Introductie - W. Heemskerk BV - Wat is de Ordina Food Solution? - Waarom de Ordina Food Solution? - Aanpak - Resultaten 2 3 Historie W. Heemskerk BV 1960: Opgericht
Nadere informatieImplementatie eboard. Nederlandse Board gebruikersdag. Fred Elgers, Hoofd Controlling
Implementatie eboard Nederlandse Board gebruikersdag Fred Elgers, Hoofd Controlling Agenda Introductie Aanleiding CPM Selectieproces Projectaanpak Resultaten Toekomst 2 Introductie Persoonlijk Fred Elgers
Nadere informatieCustomer Case CED. Feiten in het kort:
Feiten in het kort: Bedrijf: European Claim Experts Branche: Verzekeringen Werknemers: 1.150 Activiteiten: Internationale Claims management en Expertise Oplossing: Opbouw Mendix-platform voor het flexibel
Nadere informatieInformatiemanagement Examennummer: 62017 Datum: 8 december 2012 Tijd: 13:00 uur - 14:30 uur
Informatiemanagement Examennummer: 62017 Datum: 8 december 2012 Tijd: 13:00 uur - 14:30 uur Dit examen bestaat uit 6 pagina s. De opbouw van het examen is als volgt: - 20 meerkeuzevragen (maximaal 40 punten)
Nadere informatieTurn Knowledge into Workplace Performance
Turn Knowledge into Workplace Performance Agenda Agenda 1. Introductie 2. Business issues bij software implementaties of upgrades 3. tts oplossing Veranderingen Problemen vanuit bedrijfsperspectief Veranderingsprocessen
Nadere informatie