Het Deense model. De bestuurlijke hervormingen in Denemarken

Transcriptie

1 Het Deense model. De bestuurlijke hervormingen in Denemarken Friesland,19/20 november 2008 door Klaartje Peters

2 Bronnen Presentaties: J. Due (oktober 2006) The Danish Structural Reform - Expert meeting 'Strategies of Democratic Reform in International Perspective in Den Haag. J. Larssen (Ministry of the Interior and Health) (juni( 2006) - Local Government Reform in Denmark - Nordic and Baltic States Conference in Laulasmaa, Estland. Wetenschappelijke publicaties: Christiansen, Peter Munk & Michael Baggesen Klitgaard (2008), Den utaenkelige reform. Strukturreformens tilblivelse , Odense: Syddansk Universitetsforlag. Dam, Annemieke van (2007), Could the little mermaid survive in Dutch waters? A study of the pros and cons of copying the Danish Administrative Reform in the Netherlands,, Den Haag: NSOB. Mouritzen,, P.E. (2007), Reforming Local Government in Denmark: How and Why?,, in: Món n Local Studies,, Centre for Local Innovation, Barcelona. Mouritzen,, P.E. (2006), Stort er godt. Otte fortaellinger om tilblivelsen af de nye kommuner, Odense: Syddansk Universitetsforlag. Overheidspublicaties Strukturkommission (Januari 2004) Betaenkning 1434 ( (Recommendation 1434) (Summary) Regering (April 2004) Det nye Danmark (The New Denmark) Regering en Deense Volkspartij (Juni 2004) (Agreement on a Structural Reform) Regering (December 2005) The Local Government Reform - in brief Diverse telefonische en face-to to-face interviews (door K. Peters en A. van Dam)

3 Programma 1. Vóór r de hervormingen 2. Besluitvorming ( ) 2005) 3. Gemeentelijke herindeling ( ) 2005) 4. Na de hervormingen (vanaf ) 1

4 1. Vóór r de hervormingen: bestuurlijk stelsel Centrale overheid 14 Amter Op alle 3 niveaus: - directe verkiezingen - eigen belastingheffing 275 Kommuner

5 1. Vóór r de hervormingen: belangenbehartiging KL = Kommunernes Landsforening [VNG] ARF = Amtsrådsforening [IPO] - machtigste belangenorganisaties (samen met werkgevers+werknemers) - betrokken bij beleidsvorming op alle terreinen - centrale instemming betekent uitvoering in het hele land

6 1. VóóV óór r de hervormingen: belangenbehartiging Unieke samenwerking tussen 3 bestuurslagen: budget-samenwerking - jaarlijkse onderhandelingen - %-groei uitgaven lagere overheden - werkt redelijk - maar: sinds 2001 bevriezing belastingtarieven van gemeenten en amter

7 1. Vóór r de hervormingen: 1970 De laatste grote bestuurlijke hervorming was in 1970: 1. van ruim 1300 gemeenten naar Van 25 amter naar gekozen burgemeesters 4. begin van forse decentralisatieslag (jaren 70) 5. professionalisering gemeenten en amter 5. Daarna niets meer tot 2002!

8 1. Vóór r de hervormingen: taakverdeling Centrale overheid Amter Kommuner Gezondheidszorg (structuur), hoger onderwijs, arbeidsmarkt, industriebeleid, OV, Financiën n en Belastingen (+ Def, BuiZa, ) Ziekenhuiszorg en zorgverzekering, voortgezet onderwijs, gehand. zorg, natuur, reg. milieuzorg, RO en reg. ec.. ontwikkeling, reg. OV-bedrijven bedrijven, regionale wegen Sociaal beleid, cultuur, ouderenzorg, kinderopvang, basisonderwijs, lokale milieuzorg en RO,, arbeidsmarkt, lokale wegen

9 1. VóóV óór r de hervormingen: lokaal bestuur gemiddelde grootte: inwoners relatief groot takenpakket sociaal en zorg: 50% onderwijs en cultuur: 20% 4 hoofdtaken: onderwijs, kinderopvang, ouderenzorg en aanvullende bijstand

10 Intermezzo: lokaal bestuur in Europa (bron: The Local Government Reform in brief,, 2005)

11 1. VóóV óór r de hervormingen: lokaal bestuur elke 4 jaar lokale verkiezingen burgemeester = politieke en ambtelijke baas krachtige Raadscommissies (Financi( Financiën) n) slechts 10% niet-landelijke partijen in de Raad 2 grote landelijke partijen dominant: sociaal-democraten en Liberalen (Venstre( Venstre)

12 1. Vóór r de hervormingen: problemen Wat waren de (vermeende) problemen? 1. Deel gemeenten te klein om goede kwaliteit dienstverlening te garanderen 2. Vrijwillige herindeling kwam niet van de grond 3. Amter onder vuur vanwege kosten en kwaliteit van de (ziekenhuis)zorg Grijze zones ofwel bestuurlijke drukte 4. Grijze zones

13 2. Besluitvorming zomer 2002 voorjaar 2005 Het is een uitzonderlijk proces geweest: - zeer onverwacht - zeer snel - zeer soepel - nog nooit vertoond

14 2. Besluitvorming: informele start Zomer bijzondere samenloop van omstandigheden: - nieuwe rechtse regering sinds iedereen, incl. premier, op zomervakantie - interview invloedrijke industrieel - ambitieuze jonge Venstre-politicus Conclusie in september: dit is niet meer te negeren!

15 2. Besluitvorming: formele start 1 oktober 2002 opening parlementair jaar: - Premier houdt zijn State of the Union - 1 e onderwerp = aankondiging Commissie Bestuurlijke Structuur (drie A4 tjes) - Opdracht = onderzoek, ter voorbereiding van politieke besluitvorming

16 2. Besluitvorming: de Commissie Oktober 2002 december 2003: Commissie aan het werk 12 leden: - onafhankelijk voorzitter - directeuren KL en ARF (VNG en IPO) - 2 grote gemeentesecretarissen - 4 hoge Rijksambtenaren - 3 wetenschappers

17 2. Besluitvorming: Commissierapport 9 januari 2004: presentatie rapport Kern rapport: - totale hervorming (vernieuwing) is nodig - 6 bestuurlijke modellen

18 Commissiemodellen (bron: presentatie commissievoorzitter Johannes Due in Den Haag oktober 2006) Huidige situatie On- gewijzigd Meer Amt Direct gekozen Amter Minder Amt Indirect 1 Indirect 2 Geen Amter RIJK Regio s Lokaal > inw. > inw. > inw. > inw. > inw. > inw.

19 2. Besluitvorming: bestuurskracht vs democratie Belangrijke barrière re in debat: democratie! Medio 2003: onderzoek Universiteit zuid- Denemarken naar relatie schaalgrootte en democratie bij gemeenten. Uitkomst: : grote gemeenten zijn niet minder democratisch dan kleine gemeenten!

20 2. Besluitvorming: Commissierapport besproken Januari april 2004: 2 parallelle processen 1. Hoorzittingen door hele land Regering bereidt standpunt voor 2. Regering bereidt standpunt voor

21 2. Besluitvorming: Regeringsstandpunt 27 april 2004: Det nye Danmark Het nieuwe Denemarken. Een eenvoudige publieke sector dichtbij de burger - grote verrassing - gekozen model: minder Amt,, eigenlijk geen Amt! - 5 regio s s zonder eigen belastingheffing - 5 regio s s doen alleen nog ziekenhuiszorg - gemeenten > inwoners

22 2. Besluitvorming: politieke onderhandelingen April-juni 2004: regering in politieke onderhandelingen Doel: : brede politieke overeenstemming Uitdaging: : steun Sociaal-Democraten (niet gelukt) Resultaat: Akkoord Structurele Hervorming, met Deense Volkspartij (Dansk( Folkeparti)

23 2. Besluitvorming: het eindresultaat Akkoord over Structurele Hervorming: - Amter opgeheven - 5 regio s s (zonder eigen belastingheffing) - Regio s s hebben, behalve ziekenhuiszorg nog enkele taken: sociaal, reg. ontwikkeling, OV - Overige taken Amter verdeeld tussen centrale overheid en gemeenten - Gemeenten > inwoners, liefst < = verplichte samenwerking

24 2. Besluitvorming: taakverdeling Centrale overheid Regio s Gemeenten Gezondheidszorg (planning), voortgezet en hoger onderwijs, arbeidsmarkt, OV (trein), wegennet, RO,, milieu, natuur Ziekenhuiszorg en zorgverzek., gespec.. onderwijs, regionale OV- bedrijven,, RO en regionale ec. ontwikkeling (licht), milieu (licht) Soc. beleid, cultuur, preventieve zorg, verslaafdenzorg, ouderenzorg, kinderopvang, basisonderwijs, arbeidsmarkt, lokale wegen, RO, milieu, natuur

25 3. Gemeentelijke herindeling: een uniek proces 1. Grote gevolgen voor burgers, politici en ambtenaren 2. Breuk met traditie van lokale autonomie en herindeling van onder op 3. Volledig ongeprogrammeerd 4. Buren hebben rechtstreekse invloed 5. Tijdsdruk (verkiezingen november 2005) 6. Geen weg terug 6.

26 3. Gemeentelijke herindeling: belangrijke data 1 juli 2004 Verzoek regering aan gemeenten om aan nieuwe eisen te voldoen(herindelen) 1 januari 2005 Deadline beslissing November 2005 Verkiezingen nieuwe gemeenten en regio s

27 3. Gemeentelijke herindeling: uitgangspositie Uitgangspositie = no escape Gemeenten hebben 3 keuzen: 1. Zelfstandig blijven (alleen als >20.000) 2. Vrijwillig fuseren 3. Verplicht samenwerken Meerderheid staat voor keuze 2!

28 3. Gemeentelijke herindeling: voorbeeld Uniek proces zonder veel voorbeelden. Alleen: eiland Bornholm! 2001: referendum in alle 5 gemeenten 2003: samenvoeging 5 gemeenten met Amt Bornholm wordt veel gebruikt in publiek debat als voorbeeld, bijvoorbeeld: - kosten hervormingen (IT( IT) - raadpleging burgers

29 3. Gemeentelijke herindeling: diverse situaties Alle mogelijke situaties komen voor: - grote stad die kleintjes opslokt - 2 of 3 gelijkwaardige gemeenten fuseren - kleine gemeenten die gaan samenwerken - sterk (politiek) verdeelde gemeenten - gemeenten met veel keuzen - gemeenten met wie niemand samen wil

30 3. Gemeentelijke herindeling: rol burgers Burgerraadplegingen: : 73 in 63 gemeenten - de 1e roep al in januari de 1e raadpleging al in maart soms neemt Raad initiatief tot burgerraadpleging - maar meestal is Raad niet enthousiast - daarom: veel handtekeningenacties! - en soms: zelf georganiseerde raadpleging!

31 3. Gemeentelijke herindeling: wat willen burgers? Wat is de rode draad in mening burgers? 1. willen geraadpleegd worden 2. zelfstandig blijven? Weten we niet, want is vaak geen keuze 3. liever samen met grotere buur, of juist liever met meerdere kleine buren 4. soms zo verdeeld splitsing gemeente 5. soms over de naam nieuwe gemeente 5.

32 3. Gemeentelijke herindeling: kosten Het belangrijkste en meest gebruikte argument: GELD - kosten en opbrengsten voor gemeenten - kosten ICT enorm maar onduidelijk - niemand wil met arme gemeenten - veel dure bouwprojecten vóóv óór r herindeling - banken vechten om gemeenten als klant - angst voor chaos salarisbetalingen (herfst 04)

33 3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst van de 271 gemeenten zijn er 267 klaar voor de deadline (1 januari 2005)! slechts 4 probleemgevallen: - 2 gemeenten die geen partner hebben - 2 gemeenten die perse zelfstandig willen maart 05: brede overeenkomst parlement uiteindelijk: 98 nieuwe gemeenten

34 3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst (bron: The Local Government Reform in brief,, 2005)

35 3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst (bron: The Local Government Reform in brief,, 2005)

36 3. Gemeentelijke herindeling: regio s (bron: The Local Government Reform in brief,, 2005)

37 3. Gemeentelijke herindeling: proces Waarom ging het zo snel en soepel? 1. zwaard van Damocles: : Rijk beslist! je kunt beter de eerste zijn die kiest 2. je kunt beter de eerste zijn die kiest bandwagon effect of rijdende trein 3. bandwagon effect of rijdende trein 4. concurrentie met centrale overheid en steden regeringsbemiddelaar in enkel geval 5. regeringsbemiddelaar in enkel geval

38 4. Na de hervormingen: voorbereiding - verkiezingen in november 2005, helft minder politici! - veel, heel veel reorganisatie, zowel binnen gemeenten als tussen bestuurslagen - werken aan sterkere lokale democratie: Think tank in 2005 adviseerde functionaris burgerparticipatie in elke gemeente

39 4. Na de hervormingen: het 1 e jaar - onduidelijkheid op alle niveaus - technische problemen (haperende telefooncentrales, IT-problemen problemen) - personeels-verhuizingen - dienstverlening (aanvragen zorg en bouwvergunningen) lag tijd stil - maar in het algemeen: geen chaos!

40 4. Na de hervormingen: het 2 e jaar Feiten - centrale overheid heeft forse bezuinigingen voor 2008 opgelegd (10% in veel gemeenten) - kosten algemene gezondheidszorg (bij regio s) blijven stijgen

41 4. Na de hervormingen: het 2 e jaar en vooral beelden - nieuwe gemeentelijke taken (bijv. preventieve gezondheidszorg en gehandicaptenzorg) lastig - niet/nauwelijks efficiencywinst in gefuseerde gemeenten - kritiek gemeenten op bemoeizucht centrale overheid - milieuzorg en RO (voorheen Amter) ) zijn de dupe

42 4. Na de hervormingen: oordeel burgers en media - cultuurverschillen (burgers én politiek) nog goed voelbaar - meeste mensen betalen (iets) meer - gebrek aan openheid over hogere kosten ergert burgers - dienstverlening is niet significant beter geworden

43 4. Na de hervormingen: lange termijn? Geen eenduidig beeld: - oordeel uitstellen (2009 of later) - is sterk afhankelijk van met wie je praat - bezorgdheid over sociale taken voor kwetsbare groepen (nu bij gemeenten) - gaan de regio s s er als middenbestuurslaag alsnog uit? - volgende lokale verkiezingen: november 2009