Onderzoekscompetentie 1e graad A-stroom, 2e en 3e graad aso

Transcriptie

1 Onderzekscmpetentie 1e graad A-strm, 2e en 3e graad as Infrmatiebrchure april 2013 pedagogische begeleidingsdienst Emile Jacqmainlaan Brussel

2 Inhud Inhud Inhud 2 1 Inleiding Waarm deze brchure? Begripsverheldering Leren nderzeken Leren nderzeken in de 1e graad Leren nderzeken in de 2e graad: nderzekscmpetentie en de cesuurdelen Leren nderzeken in de 3e graad: nderzekscmpetentie en de specifieke eindtermen Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? Inleiding Leren nderzeken en het curriculum De curriculumpster Generieke deelcmpetenties Pl- f vakspecifieke deelcmpetenties Schlbeleid en schlafspraken Schl- f plvisie Schlafspraken bij de ptie schlvisie Schlafspraken in de plvisie Afspraken betreffende het rapprteren van leerlingenresultaten Schlvisie Plvisie Bijlage 1: Minimumeisen nderwijsinspectie...19 Bijlage 2: Realisatie van SET OC in de pl mderne talen...20 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten...21 OC ecnmie OC humane wetenschappen OC klassieke studies OC mderne talen OC sprt OC wetenschappen OC wiskunde Pedaggische begeleidingsdienst GO! 2

3 Inleiding 1 Inleiding 1.1 Waarm deze brchure? Op 7 mei 2004 keurde het Vlaams Parlement het decreet tt bekrachtiging van de decretale specifieke eindtermen vr het as ged. Deze eindtermen kregen uitwerking vanaf het schljaar Vernieuwend in de specifieke eindtermen (en dus k nieuw in de leerplannen) was het nderdeel nderzekscmpetentie. Vandaag, een aantal jaren later, hebben de schlen al een hele weg afgelegd. Tch stellen we vast dat het werken aan de nderzekscmpetentie ng te zeer als een extra taakbelasting (vr leraren en leerlingen) wrdt beschuwd. Het werken aan de nderzekscmpetentie staat ng te vaak ls van de andere leerplandelstellingen. Vaak blijft het werken aan de nderzekscmpetentie k beperkt tt een eenmalig eindwerk (vaak dr leerlingen thuis te maken). Het werken aan de nderzekscmpetentie gebeurt vral binnen het eigen vakgebied, znder verleg met de andere vakken Met deze brchure willen we directeurs en leraren mgelijkheden aanbieden m anders m te gaan met de nderzekscmpetentie. De integratie van de leerplandelstellingen nderzekscmpetentie met andere leerplandelstellingen biedt enerzijds niet te missen kansen p een activerende en uitdagende didactiek. Anderzijds, dr meer in te zetten p de nderzekscmpetentie drheen de hele schllpbaan van de leerlingen en dit vanuit meerdere invalsheken, zullen de leerlingen zich beter bekwamen in het wetenschappelijk nderzek. Dat verhgt aanzienlijk hun slaagkansen in het vrtgezet nderwijs. Een win-winsituatie vr iedereen dus. 1.2 Begripsverheldering In teksten ver nderzekscmpetentie wrden vaak begrippen aangehaald die, afhankelijk van de auteur, een andere betekenis krijgen. Om elke verwarring te vermijden, wrden de vlgende begrippen vraf mschreven: Cmpetentie: hiernder verstaat men de bekwaamheid m kennis, vaardigheden en attitudes in het handelen geïntegreerd aan te wenden in een bepaalde cntext m met een bepaalde mate van autnmie en verantwrdelijkheid een taak met succes uit te veren. Onderzekscmpetentie: de cmpetentie m een wetenschappelijk nderzek uit te veren. De kennis, vaardigheden en attitudes die hierte ndig zijn vr de leerlingen van het secundair nderwijs, zijn gebundeld in de specifieke eindtermen nderzekscmpetentie. Onderzekspdracht: de pdracht die de leerling krijgt m de nderzekscmpetentie te verwerven. Opdrachten kunnen gericht zijn p het werken aan een f meerdere deelcmpetenties (enkele aspecten van een nderzek) f kunnen gericht zijn p een vlledig nderzek 1. Leerlijn nderzekscmpetentie: een pbuw van nderzekspdrachten met stijgende autnmie, verantwrdelijkheid en cmplexiteit drheen de verschillende leerjaren. In de leerlijn wrdt aangegeven waar en wanneer aan welke deelcmpetenties gewerkt wrdt. Curriculumpster: een verzicht van waar er in de basisvrming en in de plspecifieke vakken aan (deelcmpetenties van) de nderzekscmpetentie wrdt gewerkt. Dit dcument levert de basis aan m verbanden te leggen tussen de verschillende vakken, in het bijznder tussen de vakken van de basisvrming en de vakken van het specifiek 1 Zie 5: Leren nderzeken: he de je dat in de praktijk? Pedaggische begeleidingsdienst GO! 3

4 Inleiding gedeelte. De curriculumpster bewijst zijn waarde bij het pstellen van een leerlijn nderzekscmpetentie p schlniveau. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 4

5 Leren nderzeken 2 Leren nderzeken Hewel de verheid de nderzekscmpetentie enkel vr de plspecifieke vakken in de tweede graad, met de cesuurdelen, en in de derde graad, met de specifieke eindtermen, specificeert, kunnen alle vakken (dus k vakken van de basisvrming) van de eerste tt en met de derde graad meebuwen aan de ntwikkeling van de cmpetentie leren nderzeken van de leerlingen. Dr vreg en in het hele curriculum in te zetten p de cmpetentie leren nderzeken, bereidt men leerlingen maximaal vr p de meer specifieke cncretisering van die cmpetentie in de plen. Dr deze didactische aanpak is het bvendien mgelijk m de lessen cncreter, interessanter en uitdagender te maken. De curriculumpster is een visualisering van he vanuit de cnstructivistische visie p leren aan de nderzekscmpetentie kan wrden gewerkt. De curriculumpster 1 biedt een verzicht van welke vakken (uit de basisvrming f uit de specifieke plen - van de eerste tt en met de derde graad) via welke eindtermen meebuwen aan de cmpetentie leren nderzeken. Ok de vakverschrijdende eindtermen die ndersteunend werken vr de cmpetentie leren nderzeken zijn pgenmen. Bijvrbeeld: aardrijkskunde in de eerste graad: eindtermen 2, 3, 6, 14, 20: infrmatie pzeken en interpreteren; Nederlands in de tweede graad: eindterm 13: gericht infrmatie selecteren en duidelijk verwrden bij planning, uitveren en reflectie van/p spreektaken; wiskunde in de derde graad: eindterm 2: wiskundige infrmatie analyseren, schematiseren en structureren; vakverschrijdende eindtermen: gemeenschappelijke stam, leren leren en ICT. In deze curriculumpster wrdt k de link gelegd naar het generieke schema 2 nderzekscmpetentie, dat meer infrmatie bevat ver de vlgende deelcmpetenties, die p hun beurt verder gecncretiseerd wrden in plspecifieke schema s vr nderzekscmpetentie: nderzeksvragen stellen (A); valabel brnnenmateriaal verzamelen, naar waarde evalueren en crrect gebruiken (B); mgaan met nderzeksmethdes (C); synthetiseren en besluiten frmuleren (D); evalueren (E); rapprteren (F). De curriculumpster, het generieke schema nderzekscmpetentie en de plspecifieke schema s nderzekscmpetentie zijn ndersteuningsinstrumenten die schlen in staat stellen m een kwaliteitsvl en gelijkgericht schlbeleid 3 vr de nderzekscmpetentie uit te werken Zie 6.3: De curriculumpster. Generiek schema nderzekscmpetentie: zie en Zie 7: Schlbeleid en schlafspraken. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 5

6 Leren nderzeken in de 1e graad 3 Leren nderzeken in de 1e graad In het basisnderwijs wrdt een basis vr leren nderzeken gelegd via wereldriëntatie waar p hun niveau verschillende infrmatiebrnnen raadplegen een verkepelende delstelling is vr alle dmeinen die cnsecutief wrdt pgebuwd van jngste kleuters tt de derde graad lager nderwijs. Meer specifiek zijn er binnen WO-natuur de delstellingen waarbij kinderen een eenvudig nderzek leren pzetten. Naast wereldriëntatie wrdt k via de leergebiedverschrijdende eindtermen leren leren en de ndersteunende ICTvaardigheden een basis gelegd vr het leren nderzeken. Aansluitend hierbij is leren nderzeken een fundamenteel nderdeel van het curriculum van de eerste graad. Binnen talrijke vakken kmen welbepaalde deelcmpetenties inzake leren nderzeken aan bd, znder dat dit evenwel expliciet geduid wrdt als vrbereiding p de latere nderzekscmpetentie van de tweede en derde graad. Bijvrbeeld: natuurwetenschappen: - ET 20: nder begeleiding een natuurwetenschappelijk prbleem herleiden tt een nderzeksvraag, en een hypthese f verwachting ver die vraag frmuleren; - ET 21: nder begeleiding bij een nderzeksvraag gegevens verzamelen, een experiment, een meting f een terreinwaarneming uitveren; - ET 22: nder begeleiding, bij een eenvudig nderzek, de essentiële stappen van de natuurwetenschappelijke methde nderscheiden; - ET 23: nder begeleiding, verzamelde en beschikbare data hanteren, m te classificeren f m te determineren f m een besluit te frmuleren; geschiedenis: - ET 5: frmuleren van één fundamentele maatschappelijke prbleemstelling vr elke ntwikkelingsfase van het gekzen referentiekader; - ET 17: infrmatie pzeken p basis van cncrete pdrachten; Nederlands: - ET 5: verzamelde infrmatie met betrekking tt een bepaald nderwerp, thema f pdracht aanbieden aan de leraar en de klasgenten; - ET 12*: bereidheid tt reflecteren ver de inhud van een tekst; muzikale pveding: - ET 16*: diverse culturele infrmatiebrnnen uit hun mgeving raadplegen; wiskunde: - ET 25: kunnen functineel gebruikmaken van eenvudige schema's, figuren, tabellen en diagrammen; - ET 45*: ntwikkelen zelfregulatie: riëntatie, planning, bewaking, zelftetsing en reflectie; - ET 46*: ntwikkelen een kritische huding tegenver het gebruik van allerlei cijfermateriaal, tabellen, berekeningen en grafische vrstellingen. Daarnaast is er ng de klemtn p de vakverschrijdende eindtermen in verband met leren leren, typisch vr de eerste graad. Deze eindtermen leiden direct naar eindtermen van de tweede en derde graad uit de basisvrming en naar de cesuurdelen en specifieke eindtermen nderzekscmpetentie die met de plen zijn verbnden. Zij vrmen dus de basis vr de pbuw van leerlijnen leren nderzeken en maken de brug tussen het basisnderwijs en de tweede en derde graad as. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 6

7 Leren nderzeken in de 2e graad: nderzekscmpetentie en de cesuurdelen 4 Leren nderzeken in de 2e graad: nderzekscmpetentie en de cesuurdelen De specifieke eindtermen nderzekscmpetentie meten p het einde van de derde graad bereikt wrden. Omdat dit vr de leerlingen tch heel wat nieuwe deelcmpetenties inhudt die best al eerder ingeefend wrden, hebben de nderwijsverstrekkers met de verheid cesuurdelen afgesprken vr de tweede graad. Deze afspraak werd gemaakt vr die plen die zwel in de tweede als in de derde graad bestaan. Deze cesuurdelen fungeren net als de specifieke eindtermen als basis vr de leerplannen. In de tweede graad as hebben we de vlgende plen: ecnmie, Grieks, humane wetenschappen, Latijn, sprtwetenschappen 1, wetenschappen. De studierichtingen in de tweede graad as zijn éénplig, behalve de studierichting Grieks- Latijn. De cesuurdelen in verband met nderzekscmpetentie zijn vr elk van deze plen identiek gefrmuleerd: nder begeleiding vr een gegeven nderzeksprbleem nderzeksvragen frmuleren p basis van geselecteerde brnnen vr een gegeven nderzeksvraag, p een systematische wijze infrmatie verzamelen en rdenen nder begeleiding een gegeven prbleem met een aangereikte methde nderzeken nder begeleiding nderzeksresultaten verwerken, interpreteren en cnclusies frmuleren vlgens een gegeven stramien ver de resultaten van de eigen nderzeksactiviteit rapprteren nder begeleiding reflecteren ver de bekmen nderzeksresultaten en ver de aangewende methde Belangrijk in deze cesuurdelen is de vermelding nder begeleiding. In de tweede graad zullen de leerlingen de verschillende stappen in een nderzek leren kennen en de daarbij hrende deelcmpetenties nder begeleiding van de leraar efenen. 1 Vr de pl sprtwetenschappen bestaan er vrlpig ng geen specifieke eindtermen, wel vr de vregere pl sprt die we cmbineren met de specifieke eindtermen vr de pl wetenschappen. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 7

8 Leren nderzeken in de 2e graad: nderzekscmpetentie en de cesuurdelen De verschillende deelcmpetenties kunnen afznderlijk geefend wrden, gespreid ver de hele tweede graad en gekppeld aan leerplandelstellingen. Indien gewenst, kunnen verschillende deelcmpetenties aan elkaar gekppeld wrden. 1 Bij het inefenen van een deelcmpetentie is het belangrijk dat de leraar de leerlingen bewust maakt van de plaats van een bepaalde deelcmpetentie in de ttaliteit van het wetenschappelijk nderzek. Het is haalbaar (maar niet verplicht) dat zij naar het einde van de tweede graad te, ng steeds nder begeleiding van de leraar, eens alle aspecten van het wetenschappelijk nderzek drlpen in een kleine en ged afgebakende pdracht. Omdat de leerlingen in de derde graad verschillende studierichtingen kiezen, is het belangrijk dat de leraren in de tweede graad nderling verleg plegen ver het aanleren van de deelcmpetenties (hrizntale samenhang). Ok verleg met de cllega s van de eerste en de derde graad is ndig m tt een leerlijn nderzekscmpetentie (verticale samenhang) te kmen. 1 Zie 6.2: Leren nderzeken en het curriculum. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 8

9 Leren nderzeken in de 3e graad: nderzekscmpetentie en de specifieke eindtermen 5 Leren nderzeken in de 3e graad: nderzekscmpetentie en de specifieke eindtermen In de derde graad as kmen de plen mderne talen en wiskunde erbij en wrden de studierichtingen tweeplig, behalve de studierichtingen Humane Wetenschappen en de studierichting Sprtwetenschappen 1 die éénplig blijven. De specifieke eindtermen in verband met nderzekscmpetentie zijn vr elk van deze plen bijna identiek gefrmuleerd. Enkel de tweede eindterm is plspecifiek: 1 zich riënteren p een nderzeksprbleem dr gericht infrmatie te verzamelen, te rdenen en te bewerken 2 een nderzekspdracht ( ) vrbereiden, uitveren en evalueren 3 de nderzeksresultaten en cnclusies rapprteren en ze cnfrnteren met andere standpunten De ( ) uit de tweede eindterm wrdt ingevuld dr de respectieve plen. Ecnmie: een nderzekspdracht ver een ecnmisch vraagstuk Grieks en Latijn: een nderzekspdracht p literair, esthetisch f histrisch gebied Humane wetenschappen: een nderzekspdracht ver een gedrags- f cultuurwetenschappelijk vraagstuk Mderne talen (Nederlands, Frans, Engels 2 ): een nderzekspdracht ver een literair en/f linguïstisch vraagstuk Sprt: een nderzekspdracht ver sprtthema s ter ndersteuning van de bewegingspraktijk Wetenschappen (aardrijkskunde, bilgie, chemie, fysica): een nderzekspdracht met een wetenschappelijke cmpnent Wiskunde: een nderzekspdracht met een wiskundige cmpnent Belangrijk is de implicatie dat deze eindtermen gefrmuleerd zijn per pl en niet per vak. Dit betekent bijvrbeeld dat vr de pl wetenschappen deze eindtermen niet vr alle vier de wetenschapsvakken (aardrijkskunde, bilgie, fysica en chemie) meten gerealiseerd wrden maar minstens vr één van de vier. Vanuit de Pedaggische begeleidingsdienst adviseren we een meer uitgebreide benadering waarbij de diverse wetenschappen via meerdere, kleine pdrachten, al dan niet geïntegreerd, aan bd kmen. Op die manier wrdt de nderzekscmpetentie in een breed curriculum gerealiseerd Vr de pl sprtwetenschappen bestaan er vrlpig ng geen specifieke eindtermen, wel vr de vregere pl sprt die we cmbineren met de specifieke eindtermen vr de pl wetenschappen. Duits/Spaans zijn niet aan de rde vr OC. Zie 6.2: Leren nderzeken en het curriculum Pedaggische begeleidingsdienst GO! 9

10 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? 6 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? 6.1 Inleiding Leren nderzeken vernderstelt een didactiek van cmpetentiegericht leren. Kenmerken van cmpetentiegericht leren zijn: vertrekkend vanuit authentieke vragen, beheftes en prblemen kennis cnstrueren; kennis, vaardigheden en attitudes zijn geïntegreerd in een leerarrangement; er wrdt aan eindprducten gewerkt vanuit een duidelijke taakmschrijving gelinkt aan de delen en de evaluatie; de leraar is cach en begeleider, de leerling is actief en cnstrueert zelf kennis; er wrdt in een rijke variatie aan leerbrnnen en hulpmiddelen vrzien; de leerling reflecteert p zijn eigen handelen en neemt zijn leren in handen. Leerling en leraar gaan hier regelmatig ver in gesprek. 1 Vr leren nderzeken betekent dit.m. dat: nderzekspdrachten authentiek meten zijn: ze meten de leerlingen aanspreken en mtiveren m aan de slag te gaan; via nderzekspdrachten kennis, vaardigheden en attitudes wrden geïntegreerd. Dit betekent dat men in de tweede en derde graad de cesuurdelen en specifieke eindtermen kan realiseren dr ze te kppelen aan andere vak- en/f plgebnden delen en inhuden. Leren nderzeken verwijst hierbij naar twee grepen van te verwerven deelcmpetenties, namelijk generieke en vak- f plspecifieke deelcmpetenties. Typische generieke deelcmpetenties zijn bijvrbeeld: het ptimaliseren en activeren van vrkennis in functie van de vrliggende nderzeksvraag; het p betruwbare wijze mgaan met brnnen; het berdelen van de nderzekbaarheid van een gegeven vraag binnen gegeven methdlgische en andere randvrwaarden; het permanent reflecteren ver de eigen nderzeksactiviteiten; het cnfrnteren van de eigen bevindingen met deze van anderen. Typische vak- f plspecifieke deelcmpetenties zijn deze die verwijzen naar de eigen inhudelijke en methdlgische riëntaties, bijvrbeeld: een experiment uitveren in chemie; een ne-way-mirrr-bservatie crrect uitveren in psychlgie; een stelling geldig bewijzen in wiskunde. Dit leren nderzeken kan p drie manieren gebeuren: leerlijn van meerdere kleine pdrachten: leerlingen efenen deelcmpetenties in via peenvlgende cmpetentiegerichte nderzekspdrachten, waarbij er zrg vr wrdt gedragen dat telkens de vlgende zeven stappen wrden drlpen: riënteren, vrbereiden, uitveren, reflecteren, evalueren, rapprteren en cnfrnteren; de grte nderzekspdracht : één grte nderzekspdracht waarmee de leerling aantnt dat de verschillende deelcmpetenties eigen aan de vakken en plen zijn verwrven; een cmbinatie van de beide. 1 Zie: Pedaggische begeleidingsdienst GO! 10

11 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? Het inefenen van deelcmpetenties heeft pedaggisch alleen zin wanneer dit gebeurt binnen een weldrdachte didactische leerlijn van stijgende integratie, cmplexiteit, zelfstandigheid en autnmie, en dit vanaf de eerste graad. Op het einde van de derde graad met de leerling dan uiteindelijk in staat zijn aan te tnen dat hij/zij samenhangende reeksen van aangeleerde generieke en specifieke deelcmpetenties p geïntegreerde wijze beheerst. Dat kan via een grte nderzekspdracht, maar dat kan k p andere manieren die minder belastend kunnen zijn vr de leerlingen. Bijvrbeeld dr gebruik te maken van een prtfli waarin de verwrven deelcmpetenties wrden aangetnd. Het uitwerken van een leerlijn met generieke en specifieke (deel-)cmpetenties, impliceert dat elke leerling p elk mment van zijn/haar leertraject binnen het secundair nderwijs reeds welbepaalde (deel-)cmpetenties zal hebben ingeefend. Dit pent heel wat mgelijkheden vr de ntwikkeling van een schlvisie p leren nderzeken. Z kunnen de leerlingen een ntwikkelingsprtfli meekrijgen waarin de verwrven deelcmpetenties wrden aangetnd. Eens deelcmpetenties zijn verwrven, blijven ze verwrven, ngeacht de pl en het individuele leertraject. Uiteraard blijft men deze deelcmpetenties wel verder efenen. Leraren en leerlingen huden met die vrgeschiedenis rekening vr het bepalen van het vervlgtraject. Bij de drstrming van de ene pl naar de andere pl kan bijgestuurd en gedifferentieerd wrden zdat ntbrekende pl- f vakspecifieke deelcmpetenties extra wrden bijgespijkerd terwijl de reeds verwrven generieke (en met de andere pl verbnden specifieke) cmpetenties niet weer pnieuw meten wrden ingeefend (f uit beeld verdwijnen). Ok het aantnen p het einde van de derde graad dat integratie van generieke en specifieke deelcmpetenties is verwrven, kan p het ntwikkelingsprtfli gebaseerd wrden, al dan niet via eerder klassieke dan wel alternatieve vrmen van eindassessment. 6.2 Leren nderzeken en het curriculum De specifieke eindtermen nderzekscmpetentie vrmen slechts het sluitstuk van het curriculum leren nderzeken. Ok in vakken van de basisvrming vanaf de eerste graad kmen eindtermen (en leerplandelstellingen) vr die gericht zijn p het inefenen van generieke en specifieke nderzekscmpetenties, bijvrbeeld: de leerlingen van de eerste graad leren bijvrbeeld nder begeleiding de essentiële stappen van de wetenschappelijke methde nderscheiden in het vak natuurwetenschappen; generieke cmpetenties in verband met het betruwbaar mgaan met brnnen drademen de lessen geschiedenis vanaf dag 1 van het secundair nderwijs; in alle taalvakken wrden rapprtagevaardigheden intensief ingeefend vanaf de eerste graad; er is geen enkel vak in het secundair nderwijs waarin leerlingen niet permanent aangesprd wrden m te reflecteren p hun eigen leren en dat te kaderen binnen evaluatiemethdieken. Hier liggen pnieuw talrijke buwstenen vr het frmuleren van een vak-, pl- en graadverstijgend schlbeleid inzake leren nderzeken en nderzekscmpetentie: afspraken kunnen wrden gemaakt tussen vakken uit de basisvrming en uit de specifieke gedeeltes; z kunnen de leerlingen in geschiedenis generieke cmpetenties inefenen inzake betruwbaar mgaan met geschreven en gesprken brnnen, terwijl ze in cultuurwetenschappen via cncrete veldwerkpdrachten de kppeling kunnen maken met typisch cultureel-antrplgische nderzekssituaties. k in de natuurwetenschappen meten leerlingen met brnnen kunnen mgaan. Cpypaste uit Wikipedia kan immers nergens aanvaard wrden als betruwbare wijze van mgaan met brnnen; Pedaggische begeleidingsdienst GO! 11

12 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? k vak- en plverschrijdende nderzeksprjecten kunnen wrden pgezet, bijvrbeeld vanuit een vergelijkend nderzeksperspectief. De mgelijkheden zijn legi. De kppeling van deze manier van werken aan een prtfli maakt het plaatje vlledig. 6.3 De curriculumpster In de curriculumpster geven we aan in welke vakken en plen deelcmpetenties inzake leren nderzeken aan bd kmen. We visualiseren het curriculum waarbinnen leren nderzeken kan gerealiseerd wrden. Vier elementen zijn hierbij van belang: leren nderzeken ligt vervat in talrijke eindtermen, zwel in de vakken van de basisvrming als in de specifieke gedeeltes van het curriculum. Leren nderzeken en daaraan gekppeld nderzekscmpetent wrden verwijzen dus naar meer dan de drie specifieke eindtermen nderzekscmpetentie van de derde graad; het is daarm van grt belang dat er p schlniveau graad-, vak- en plverschrijdend verleg tt stand kmt rnd de vragen wie, wanneer, en he aan welke deelcmpetentie werkt. Dit als basis m te kmen tt verzichtelijke leerlijnen van leren nderzeken p schlniveau; verwrven deelcmpetenties meten niet telkens pnieuw ingeefend wrden. Daarm meten ze kunnen wrden aangetnd en gedcumenteerd. Een aangepaste vrm van een prtfli-gestuurde berdeling is hierte een handig leermiddel; mdat leren nderzeken en nderzekscmpetentie niet alleen een zaak zijn van specifieke vakken uit de plen, is de ntwikkeling van een schlmvattend evaluatiebeleid leren nderzeken aangewezen. Vanaf de tweede graad verschijnen naast de eindtermen uit de basisvrming k de cesuurdelen en de specifieke eindtermen nderzekscmpetentie in de curriculumpster. Deze bevatten de twee srten deelcmpetenties: generieke en pl- f vakspecifieke Generieke deelcmpetenties Generieke deelcmpetenties wrden aangeleerd in alle graden, studierichtingen en vakken. Ze meten beantwrden aan identieke validiteitsvrwaarden, ngeacht het vak, de richting f de graad: 1 Onderzeksvragen stellen: 1.1 Criteria van nderzekbaarheid hanteren 1.2 Onderzekbaarheid bepalen in verband met de keuze van methden 2 Valabel brnnenmateriaal verzamelen, naar waarde evalueren en crrect gebruiken: 2.1 Betruwbaarheidscriteria vr brnnen hanteren 2.2 Niet-digitale brnnen verzamelen, evalueren en crrect gebruiken 2.3 Digitale brnnen verzamelen, evalueren en crrect gebruiken 3 Synthetiseren en besluiten frmuleren 4 Evalueren: 4.1 Evalueren van de eigen nderzeksactiviteiten 4.2 Evalueren van andermans nderzeksactiviteiten 4.3 Eigen bevindingen cnfrnteren met bevindingen van anderen Pedaggische begeleidingsdienst GO! 12

13 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? 5 Rapprteren: 5.1 Rapprteren van nderzeksactiviteiten 5.2 Omgaan met feedback van derden Pl- f vakspecifieke deelcmpetenties De pl- f vakspecifieke deelcmpetenties zijn deze die eigen zijn aan elk studie- f vakgebied. Zij zijn in de eerste plaats verbnden met de nderzeksmethden die er eigen aan zijn: vrbeelden van nderzeksmethden in de pl ecnmie: kwalitatieve nderzeksmethden kunnen selecteren, tepassen en evalueren: interview: pstellen van een interview, het interview uitveren, het interview verwerken en evalueren; literatuurnderzek: gepaste (wetenschappelijke) literatuur pzeken, de literatuur lezen, de inhud linken aan de nderzekspdracht en de literatuur evalueren in functie van de nderzekspdracht; kwalitatieve bservatie: het del van de bservatie bepalen, de methdiek van bserveren bepalen, de bservatie uitveren en verwerken en de bservatiepdracht evalueren. Het resultaat van de bservaties zijn beschrijvingen; kwalitatieve simulatie: dit is sterk gelijkend p de vrige methde maar men gaat 1 variabele wijzigen m na te gaan wat er gebeurt. Het resultaat van de bservaties zijn beschrijvingen; kwantitatieve nderzeksmethdes: geslten enquête: pstellen van een enquête met geslten vragen, de enquête uitveren, de enquête verwerken en evalueren; pen enquête: pstellen van een enquête met pen vragen, de enquête uitveren, de enquête verwerken en evalueren; secundaire data-analyse: relevante (bestaande) data pzeken, de data verwerken met het g p (nieuwe, ng niet nderzchte) verbanden en de data-analyse evalueren; regressie-analyse: relevante (bestaande) data pzeken, de data verwerken met het g p het maken van vrspellingen en de regressie-analyse evalueren; kwantitatieve bservatie: het del van de bservatie bepalen, de methdiek van bserveren bepalen, de bservatie uitveren en verwerken en de bservatiepdracht evalueren. Het resultaat van de bservaties zijn cijfergegevens; kwantitatieve simulatie: dit is sterk gelijkend p de vrige methde, maar men gaat 1 variabele wijzigen m na te gaan wat er gebeurt. Het resultaat van de bservaties zijn cijfergegevens; vrbeelden van nderzeksmethden in de pl humane wetenschappen: een digitale enquête afnemen en verwerken; een niet-digitale enquête afnemen en verwerken; interviewvrmen kiezen, aanwenden en evalueren; archiefnderzek uitveren; Pedaggische begeleidingsdienst GO! 13

14 Leren nderzeken : he de je dat in de praktijk? nderzek p basis van rale brnnen uitveren; diverse vrmen van bserveren kiezen, tepassen en evalueren: participerend bserveren, niet-participerend bserveren, ne-way-mirrr - technieken...; testinstrumenten selecteren, gebruiken en evalueren; intrspectieve methden selecteren, gebruiken en evalueren; vrbeelden van nderzeksmethden in de plen Latijn en Grieks: beschrijvend en interpretatief nderzek; brnnennderzek vanuit linguïstische, literaire en culturele invalshek; histrische kritiek; esthetische kritiek; literaire kritiek; analyse en synthese van teksten; vertaalnderzek; vrbeelden van nderzeksmethden in de pl mderne talen: beschrijvend, vergelijkend en verklarend nderzek p basis van gegevens uit literatuurnderzek f crpusnderzek waarbij de gegevens kwantitatief f kwalitatief wrden nderzcht vrbeelden van nderzeksmethden in de pl sprt: testinstrumenten selecteren, gebruiken en evalueren; interview: pstellen van een interview, het interview uitveren, het interview verwerken en evalueren; een digitale enquête afnemen en verwerken; een niet-digitale enquête afnemen en verwerken; literatuurnderzek: gepaste (wetenschappelijke en/f sprt-) literatuur pzeken, de literatuur lezen, de inhud linken aan de nderzekspdracht en de literatuur evalueren in functie van de nderzekspdracht; vrbeelden van nderzeksmethden in de pl wetenschappen: bservatie; veldnderzek; experiment; classificatie en identificatie; analyse:.a. chemische analyse, GIS-analyse, kwantitatieve analyse, statistische analyse ; literatuurnderzek; vrbeelden van methde-verbnden deelcmpetenties in de pl wiskunde: deductief, inductief en statistisch nderzek kunnen uitveren en evalueren; binnen de subgebieden: structuren, algebra, gnimetrie, analyse, meetkunde, discrete wiskunde, statistiek-kansrekenen. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 14

15 Schlbeleid en schlafspraken 7 Schlbeleid en schlafspraken Zals uit de vrige hfdstukken bleek, berust de realisatie van de specifieke eindtermen nderzekscmpetentie, indien men dit via een cmpetentiegerichte leerlijn wil aanpakken, niet bij een paar plvakken en leraren in de tweede en derde graad, maar is het een verhaal dat start in de eerste graad en waar zwat het vltallige schlteam bij betrkken is. Om dat verhaal tt een ged einde te brengen en de gelijkgerichtheid van het team te bewaren, is het belangrijk dat de schl een visie en beleid ntwikkelt rnd cmpetentiegericht leren in het algemeen en rnd nderzekscmpetentie in het bijznder. 7.1 Schl- f plvisie De wijze waarp men de specifieke eindtermen nderzekscmpetentie realiseert, behrt tt de autnmie van de schl. Er wrdt wel verwacht dat een schl de dr haar gemaakte keuzes kan verantwrden p basis haar visie p cmpetentiegericht leren in het algemeen en p nderzekscmpetentie in het bijznder. Er zijn verschillende pties: een integrale schlvisie met een schlleerlijn waarbij men dr middel van verschillende en herhaalde cmpetentiegerichte leerarrangementen vanaf de eerste graad in verschillende vakken aan de generieke delen werkt en vanaf de tweede graad in de pleigen vakken aan de specifieke delen werkt van het wetenschapsdmein van een bepaalde pl; een meer afgebakende plvisie waarbij elke pl vanaf de tweede graad een plleerlijn ntwikkelt (en smmige pas vanaf de derde graad) waarin vastgelegd wrdt p welke manier de verschillende deelcmpetenties (zwel generieke als specifieke delen) geefend wrden en p het einde van de rit uiteindelijk geëvalueerd wrden (meestal dr middel van een grtere pdracht waarin alle deelcmpetenties geïntegreerd meten ingezet wrden). Via beide pties realiseert men de specifieke eindtermen nderzekscmpetentie en vldet men aan de decretale verplichtingen. In de meeste schlen bewandelt men mmenteel de tweede weg. Indien men echter de nderzekscmpetentie bij de leerlingen wil verankeren en er vr wil zrgen dat ze deze in het vervlgnderwijs k in andere cntexten kunnen inzetten, biedt de eerste weg dr de integrale aanpak meer mgelijkheden. Uiteraard staat het de schl k vrij m in mindere f meerdere mate tt een synthese van beide pties te kmen. Bijvrbeeld: men werkt vanaf de eerste graad in verschillende vakken dr middel van cmpetentiegerichte leerarrangementen aan de generieke en specifieke cmpetenties, maar pteert in de derde graad tch vr een grtere pdracht waarin alle deelcmpetenties geïntegreerd meten ingezet wrden. Deze f andere tussenplssingen tussen beide visies kunnen eventueel van tijdelijke aard zijn p een stapsgewijs traject naar een integrale en cmpetentiegerichte schlvisie. Z n integrale schlvisie vergt een evlutie, een geleidelijk prces waarbij het vlledige schlteam met wrden gevrmd in het ntwikkelen van cmpetentiegerichte leerarrangementen en waarbij deze nderzekspdrachten in een schlleerlijn meten wrden uitgezet. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 15

16 Schlbeleid en schlafspraken 7.2 Schlafspraken bij de ptie schlvisie Sms gebeurt het dat een leerkracht amper weet waarmee zijn vakcllega s die in een andere graad lesgeven bezig zijn (vakleerlijn), laat staan dat hij/zij zicht heeft p de delstellingen van andere vakken, hewel er daarbij vele generieke delstellingen zijn 1. Indien men tt een schlvisie en leerlijn nderzekscmpetentie wil kmen, is zwel verticaal als hrizntaal verleg ndzakelijk. Waarver men afspraken kan maken: schlvisie p nderzekscmpetentie en de verhuding tt cmpetentiegericht leren, leerlijn, databank leerarrangementen, prtfli, rganisatie verticaal en hrizntaal verleg, vrming cmpetentiegericht leren. 7.3 Schlafspraken in de plvisie Ok als men vr de plvisie kiest, meten er afspraken wrden gemaakt. Ok hier is dus een leerlijn aangewezen. Vral in de derde graad, waar de meeste studierichtingen tweeplig zijn en het risic p een verdreven taakbelasting van de leerlingen grt is, is structureel verleg een ndzaak. Om de taakbelasting te verminderen, kan een lerarenteam een aantal gemeenschappelijke dcumenten ntwikkelen en gebruiken. We denken hierbij bijvrbeeld aan een nderzeksplanning, een dcument m geraadpleegde brnnen te nteren, een lgbek De meeste plen stemmen vereen met één vak: ecnmie, Grieks, Latijn, sprt, wiskunde. Daar tegenver zijn er de plen die uit meerdere vakken bestaan: humane wetenschappen (cultuur- en gedragswetenschappen), mderne talen (Nederlands, Frans, Engels 2 ) en wetenschappen (aardrijkskunde, bilgie, chemie en fysica). Het vlstaat bij deze plen de nderzekscmpetentie te realiseren vr minstens één vak 3. Dit kan, znder de ndige afspraken, vr prblemen zrgen. Denk bijvrbeeld aan een schlsituatie waar 15 leerlingen in de pl wetenschappen zitten, waarvan er 4 gekzen hebben vr nderzekscmpetentie fysica. Wat gebeurt er met de 11 andere leerlingen p de tijdstippen dat deze 4 leerlingen aan hun nderzekspdracht werken? Een gelijkaardig prbleem stelt zich bij de pl mderne talen. Mgelijke plssingen vr deze prblematiek zijn: p regelmatige basis een aantal lestijden in blk vrij rsteren m aan de nderzekscmpetentie te werken. Om een spreiding van de 'weggevallen lessen' te bekmen, kan men deze mmenten afwisselend kiezen (bijv. niet altijd maandagnamiddag, maar afwisselend een maandag-, dinsdag-, dnderdag- en vrijdagnamiddag); de plvakken in blkken rsteren (bijv. chemie en fysica na elkaar, Engels en Frans na elkaar ), zdat leerlingen tijdens deze blkken p regelmatige basis aan hun nderzekspdracht kunnen werken, nafhankelijk van het 'echte vak' p dat genblik Bijv. lijn leren nderzeken cf. curriculumpster. Duits/Spaans zijn niet aan de rde vr OC. Zie k bladzijde 9. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 16

17 Schlbeleid en schlafspraken Een deel van de nderzekspdracht(en) kan k gerealiseerd wrden via begeleid zelfstandig leren. Vergeet evenwel niet dat er binnen de reguliere lestijden vldende aandacht aan de nderzekspdracht met wrden besteed. Bij begeleid zelfstandig leren zijn er een aantal, tussen de leraren nderling af te spreken, cntacturen vr begeleiding van de leerlingen. Een grt deel van het traject werken de leerlingen zelfstandig af. In het kader van begeleid zelfstandig leren kan men vr bepaalde fasen van het nderzekstraject k gebruikmaken van lestijden uit het cmplementair gedeelte. 7.4 Afspraken betreffende het rapprteren van leerlingenresultaten Schlvisie In de ptie schlvisie is rapprtering vrij eenvudig. Omdat men werkt met verschillende cmpetentiegerichte leerarrangementen die telkens gekppeld zijn aan leerdelen en leerinhuden van een bepaald vak, wrdt de evaluatie van een bepaald leerarrangement telkens verrekend in het vakcijfer van het vak waarvr het leerarrangement gemaakt werd. Omdat men tegelijk k andere leerdelen evalueert dan die van nderzekscmpetentie, met men hier niet met bepaalde percentages werken. Dr de feedback p de verschillende leerarrangementen in het prtfli, kunnen zwel leerling als leerkrachten de vrderingen mnitren Plvisie In de ptie plvisie is rapprtering vral in de derde graad iets ingewikkelder Tweede graad In de tweede graad gaat het bij nderzekscmpetentie slechts ver kleine, begeleide pdrachten binnen één pl(vak) en liefst gekppeld aan specifieke vakinhuden. Het is dan k lgisch dat de evaluatie van deze beperkte pdrachten mee verrekend wrdt in het glbale vakcijfer, vlgens de afspraken die in de schlvisie p evaluatie vastgelegd zijn. Rapprtering gebeurt dus enkel vr het plvak en in de meeste gevallen enkel vr dagelijks werk. In het examen van een plvak kan eventueel wel een tepassingsvraag ver een bepaalde nderzekscmpetentie pgenmen wrden (bijv. een nderzeksvraag frmuleren) Derde graad In de derde graad wrdt de rapprtering ingewikkelder mdat nderzekscmpetentie niet langer aan één vak gekppeld is. In tweeplige studierichtingen (alle studierichtingen, inclusief Sprtwetenschappen want die bestaat vrlpig ng uit specifieke eindtermen vr sprt en wetenschappen, behalve Humane Wetenschappen) met de nderzekscmpetentie in elk geval evenwaardig gerealiseerd wrden vr de twee plen en zal er dus k vr de twee plen geëvalueerd en gerapprteerd meten wrden. Men kan wel, met het g p de studiebelasting van de leerlingen, en zeker wanneer men vr grtere pdrachten pteert, de realisatie van nderzekscmpetentie in de ene pl vral tespitsen p het eerste leerjaar van de derde graad en in de andere pl vral p het tweede leerjaar. Men waakt er echter steeds ver dat in beide plen alle specifieke eindtermen/leerplandelstellingen nderzekscmpetentie p een gelijkwaardige manier gerealiseerd wrden. Een zgenaamd minr/majr-systeem is dus uit den bze. Zelfs indien men ervr kiest m een grtere nderzekscmpetentie-taak vr één pl te laten uitveren in één welbepaald leerjaar, met men er zich van bewust zijn dat werken aan nderzekscmpetentie een graadsaangelegenheid is en dat men in die pl k in het andere leerjaar ng aandacht met besteden aan nderzekscmpetentie. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 17

18 Schlbeleid en schlafspraken Binnen één pl zijn er verschillende realisatiemgelijkheden van nderzekscmpetentie: de leerling realiseert nderzekscmpetentie in één vak: de pl bestaat slechts uit één vak (bijv. Latijn, wiskunde, ecnmie ); de leerling kiest vr één vak uit de pl met meerdere vakken (bijv. Frans in de pl mderne talen, cultuurwetenschappen in de pl humane wetenschappen ); de leerling realiseert nderzekscmpetentie dr middel van pdracht(en) waarbij meerdere vakken betrkken zijn: binnen dezelfde pl (bijv. bilgie + aardrijkskunde, Nederlands + Engels ). Het betreft hier een geïntegreerde pdracht waarbij meerdere plvakken betrkken zijn maar waarbij meestal één vak het verwicht heeft; plverstijgend waarbij de twee plen rnd eenzelfde thema werken (bijv. fysica + wiskunde, Latijn + Engels ). Opgelet: indien het m een geïntegreerde pdracht gaat meten wel de twee plen duidelijk aanwezig zijn (bijvrbeeld zwel nderzeksvragen vr Latijn als vr Engels); met vak(ken) uit de basisvrming (bijv. Latijn + geschiedenis, gedragswetenschappen + Nederlands ). Ok hier met het nderzeksaspect van het plvak duidelijk aanwezig zijn en kan het niet als ndergeschikte hulpwetenschap beschuwd wrden. Er is fwel sprake van gelijkwaardigheid, fwel is het het vak uit de basisvrming dat eerder een ndersteunende functie pneemt. Dr het bestaan van al deze mgelijkheden is het belangrijk dat er binnen de schl duidelijke afspraken gemaakt wrden ver evaluatie (Wie? Wat? He? Wanneer?) en rapprtering (He?). Gelijkgerichtheid en een duidelijke cmmunicatie zijn hierbij primrdiaal. Aandachtspunten hierbij zijn: Welk gewicht wrdt aan nderzekscmpetentie tegekend binnen de evaluatie van vak(ken)? He wrdt evaluatie/rapprtering van nderzekscmpetentie gespreid ver jaar/graad? Dit met in alle plen p dezelfde manier gebeuren. Wat rapprtering betreft bestaan er verschillende mgelijkheden, die elk zwel vr- als nadelen hebben. In het verleden hebben heel wat schlen geëxperimenteerd met nderzekscmpetentie als een afznderlijke rubriek p het rapprt. Dit is zeker een mgelijkheid maar men dient te weten dat de meeste van deze schlen daarvan teruggekmen zijn met als vrnaamste bezwaren dat de nderzekscmpetentie in dit systeem te veel aandacht krijgt p het rapprt en dat het in de hfden van uders en leerlingen tch gezien wrdt als een afznderlijk vak, waardr een nvldende beschuwd wrdt als een bijkmend tekrt. Wij pleiten er vr m de nderzekscmpetentie mee te verrekenen in de vakcijfers, wat truwens een geleidelijke vergang naar een schlvisie p nderzekscmpetentie, indien men daarvr zu kiezen, vergemakkelijkt. Telkens er cijfers vr de nderzekscmpetentie beschikbaar zijn, zullen ze in het vakcijfer verrekend wrden, met dien verstande dat dit in het eindresultaat een bepaald gewicht niet verschrijdt. Men maakt dus in ieder geval p schlniveau (gelijkgerichtheid tussen de plen) afspraken ver het gewicht dat de nderzekscmpetentie zal hebben in het eindttaal van het vak. Bedeling is m tt een glbaal percentage te kmen (wij stellen tussen 10 en 20 % vr). Opdat de leerlingen hun vrderingen zuden kunnen bijhuden, kan men een cmmentaarblad tevegen in het rapprt f in het nderzekscmpetentiedssier/lgbek van elke leerling. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 18

19 Bijlage 1: Minimumeisen nderwijsinspectie Bijlage 1: Minimumeisen nderwijsinspectie Minimumeisen vr het realiseren van de SET OC, die de schl met kunnen aantnen bij drlichting zijn de vlgende: 1. het nderwerp is plgebnden; 2. het nderwerp kan perfect binnen het kader van de leerplaninhuden blijven; 3. daar waar cesuurdelen zijn bepaald vanaf de tweede graad, wrdt daar rekening mee gehuden; 4. het nderzek met vldende diepgang hebben, maar p het niveau secundair nderwijs blijven en rekening huden met de eraan verbnden mgelijkheden en beperkingen; 5. de mvang van het nderzek is ndergeschikt aan het bereiken van de SET OC; 6. in het nderzekswerk van de leerling met een nderzeksvraag/-pdracht aanwezig zijn (al dan niet expliciet gekppeld aan een hypthese); 7. de leerling verzamelt, rdent en bewerkt infrmatie ver de nderzeksvraag; 8. er is infrmatieverwerving en- verwerking gebeurd; 9. er is een rapprtering dr de leerlingen; 10. er heeft een cnfrntatie plaatsgevnden met andere standpunten. Dit is vr de pl wiskunde, gezien de aard van de discipline niet (steeds) haalbaar; 11. de evaluatie gebeurt binnen de richtlijnen vr evaluatie van de leerplannen, die zwel prces- als prductevaluatie vrpstellen; 12. de evaluatie met aantnen dat de leerlingen de SET OC realiseren; er is dus minstens een srt assessmentfrmulier aanwezig; 13. alle in de SET OC vermelde elementen zijn aanwezig in de evaluatie: zich riënteren, vrbereiden, uitveren, evalueren, rapprteren, cnfrnteren. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 19

20 Bijlage 2: Realisatie van SET OC in de pl mderne talen Bijlage 2: Realisatie van SET OC in de pl mderne talen Er blijken ng altijd misverstanden te zijn in verband met de realisatie van de specifieke eindtermen OC binnen de pl mderne talen. De betrkken vakken zijn Nederlands, Engels en Frans, dit staat k heel duidelijk in de leerplannen. Die leerplannen zijn p dat vlak bindend. Regelgeving ter zake: 1. Er zijn specifieke eindtermen geschreven vr de pl mderne talen. 2. Welke vakken tt de pl mderne talen behren, is niet bepaald. Dat is een keuze van de nderwijsverstrekkers. Het GO! heeft ervr gepteerd m k Nederlands vr een aantal specifieke eindtermen p te nemen in de pl mderne talen. Zie ns leerplan Nederlands: het vak Nederlands is vr de studierichtingen met mderne talen in de benaming zwel gedgekeurd vr de basisvrming als vr het specifiek gedeelte. De specifieke eindtermen in dat leerplan - zals bijv. OC - gelden uiteraard niet vr leerlingen die niet in een richting met pl mderne talen zitten. Welke rl het vak Nederlands speelt, bepalen de schlen zelf. In het leerplan vr Nederlands 3e graad as (basisvrming + specifiek gedeelte mderne talen) wrdt vermeld: De leerlingen kunnen k binnen de vakken Frans en/f Engels aan nderzekscmpetentie werken. Er kan bijgevlg een nderzekspdracht vr Nederlands, Engels en Frans samen wrden uitgeverd f vr één van deze talen. In het leerplan vr /Engels/Frans/ 3e graad as (specifiek gedeelte mderne talen) wrdt vermeld: De leerlingen kunnen k binnen het vak Nederlands aan nderzekscmpetentie werken. Er kan bijgevlg een nderzekspdracht vr Nederlands, Engels en Frans samen wrden uitgeverd f vr één van deze talen. Pedaggische begeleidingsdienst GO! 20

21 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC ecnmie Algemene ecnmie micr-ecnmie macr-ecnmie Beschrijvend nderzek Kwalitatieve nderzeksmethdes interview literatuurnderzek kwalitatieve bservatie kwalitatieve simulatie OC ecnmie Bedrijfsecnmie accuntancy bedrijfsbeheer fiscaliteit Vergelijkend nderzek Kwantitatieve nderzeksmethdes geslten enquête pen enquête secundaire dataanalyse HRM regressie-analyse management marketing Verklarend nderzek kwantitatieve bservatie kwantitatieve simulatie Pedaggische begeleidingsdienst GO! 21

22 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC humane wetenschappen Gedragswetenschappen psychlgie pedaggie scilgie Beschrijvend nderzek ne-way-mirrrbservatie participerende bservatie mndelinge enquête digitale enquête cmmunicatiewetenschappen andere veldnderzek lab-nderzek OC humane wetenschappen Cultuurwetenschappen plitieke wetenschappen Vergelijkend nderzek archiefnderzek ral histrynderzek interview (pen en geslten) culturele antrplgie intrspectief nderzek rechten kunstwetenschappen Verklarend nderzek statistisch nderzek andere andere Pedaggische begeleidingsdienst GO! 22

23 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC klassieke studies OC klassieke studies Vertaalnderzek structuralistisch histrischlinguïstisch Cultuurwetenschappelijk nderzek structuralistisch Beschrijvend nderzek Vergelijkend nderzek beschrijvend en interpretatief nderzek brnnennderzek vanuit linguïstische, literaire en culturele invalshek histrische kritiek esthetische kritiek literaire kritiek analyse en synthese van teksten vertaalnderzek cultuurhistrisch kunsthistrisch Verklarend nderzek Pedaggische begeleidingsdienst GO! 23

24 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC mderne talen Algemene en tegepaste taalkunde literatuurwetenschap Beschrijvend nderzek Op basis van gegevens uit OC mderne talen semantiek stilistiek syntaxis fnlgie mrflgie pragmatiek Vergelijkend nderzek literatuurnderzek (vakliteratuur) crpusnderzek (taalgegevens) waarbij de gegevens kwantitatief dialectlgie scilinguïstiek psychlinguïstiek neurlinguïstiek en/f kwalitatief wrden nderzcht. taaldidactiek Verklarend nderzek Pedaggische begeleidingsdienst GO! 24

25 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC sprt Sprt atletiek gymnastiek Beschrijvend nderzek vetbal OC sprt/tpsprt vlleybal Tpsprt Vergelijkend nderzek brnnennderzek bservatie veldnderzek bewegingsanalyse enquête interview andere gymnastiek vetbal basketbal wielrennen Verklarend nderzek Pedaggische begeleidingsdienst GO! 25

26 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC wetenschappen Fysica Beschrijvend nderzek OC wetenschappen Chemie Bilgie Vergelijkend nderzek bservatie veldnderzek experiment identificatie en classificatie analyse:.a. chemische analyse, GIS-analyse, statistische analyse, literatuurnderzek Aardrijkskunde Verklarend nderzek Pedaggische begeleidingsdienst GO! 26

27 Bijlage 3: Leerlijnen OC vanaf de 2e graad: kader vr plspecifieke nderzekspdrachten OC wiskunde Structuren Algebra Beschrijvend nderzek Deductief nderzek Gnimetrie OC wiskunde Analyse Vergelijkend nderzek Inductief nderzek Meetkunde Discrete wiskunde Verklarend nderzek Statistisch nderzek Statistiekkansrekenen Pedaggische begeleidingsdienst GO! 27