Slaap en de ziekte van Parkinson vijanden èn bondgenoten

Transcriptie

1 Slaap en de ziekte van Parkinson vijanden èn bondgenoten Dr. Sebastiaan Overeem, arts-somnoloog Afd. Neurologie, Donders Instituut, UMC St Radboud, Nijmegen Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, Heeze ondersteund door een NWO Vidi grant

2 Slaap

3 Slaap is een aktief en complex proces

4 Slaap is een aktief en complex proces

5 Daardoor kan er van alles mis gaan.. We slapen 1/3 van ons leven Slaap op allerlei gebieden in de hersenen geregeld Slaapstoornissen komen erg veel voor Meer dan 10% van de bevolking Zeer uitgebreid scala aan aandoeningen van de slaap

6 De ziekte van Parkinson

7 Parkinson is méér dan een bewegingsstoornis Naast de bewegingsproblemen trillen stijfheid houdings- en balansproblemen Allerlei niet-motore symptomen depressie plasproblemen, sexuele problemen geheugen speekselvloed slaapstoornissen!

8 Slaap in relatie tot andere non-motor symptomen nocturia 59.5% urinary urgency 53.6% constipation 50.2% mood disorders 48.2% insomnia 44.3% concentration 44.0% anxiety 43.4% memory 43.1% restlessness 40.3% dribbling 40.1% REM Sleep Behavior Disorder 34.0% Excessive Daytime Sleepiness 30.0% Clayton et al Park & Rel Dis 2006

9 Slaapstoornissen bij Parkinson Hoe vaak komen slaapstoornissen voor? Hangt af van de definitie Hangt af van de methode van diagnose 60 - >90% heeft een vorm van slaapstoornis (!)

10 Verminderde kwaliteit van leven, ook bij partners!

11 Slaapstoornissen bij Parkinson Allerlei slaapproblemen inslapen doorslapen bewegingen in de slaap etc Complexe oorzaken ten gevolge van medicatie secundair aan bewegingsproblemen door schade aan het brein

12 Secundair aan Parkinson symptomen Tremor Rigiditeit Akinesie / bradykinesie Kramp Pijn Nachtelijk plassen

13 Door schade aan hersengebieden REM slaap gedragstoornis Slapeloosheid Rusteloze benen Hallucinaties Ademhalingsproblemen in de slaap Stridor Slaperigheid overdag

14 Door medicijnen Te kort werkend (nachtelijk off ) Overmatige bewegingen s nachts Slapeloosheid Hallucinaties Overmatige slaperigheid overdag (bij dopamine agonisten)

15 Voorbeelden

16 Overmatige slaperigheid Bij 15-50% van de mensen met Parkinson In allerlei situaties Slaap-aanvallen bij dopamine-agonisten Vaak ook door verstoorde nacht Soms door depressie

17 Slaapstoornissen ten gevolge van bewegingsproblemen Trillen, pijn in spieren en gewrichten Moeite met omdraaien in bed! Als het niet meer lukt, wordt pas duidelijk hoe belangrijk het is om een makkelijke slaaphouding te vinden

18 Mate van slaapverstoring Slaapstoornissen ten gevolge van bewegingsproblemen Nooit Af en toe Regelmatig Meestal Altijd Moeite met omdraaien in bed Maartje Louter et al JAGS (2012)

19 Spieraktiviteit tijdens droomslaap Tijdens droomslaap (REM slaap) zijn onze spieren volledig verlamd Aktief proces, door een gebied in de hersenstam Dit gebied is al heel vroeg betrokken bij de ziekte van Parkinson!

20 REM slaap gedragsstoornis Wat gebeurt er als onze spieren níet verslappen tijdens dromen? Dan gaan we dromen uitoefenen! Deze droomslaap stoornis komt bij meer dan 60% van de Parkinsonpatienten voor

21 Behandeling

22 Behandeling van slaapstoornissen Soms is een probleem eenvoudig op te lossen Soms is het echter erg complex In ieder geval is nodig: Aandacht voor slaap door de Parkinson behandelaars Slaap interview bij elke Parkinson patient Hulp van de slaapspecialist (somnoloog) kan nuttig zijn! Speciaal Parkinson-slaap spreekuur op Kempenhaeghe

23 Algemeen: goede slaap hygiëne Vaste bedtijden Comfortabele kamer en bed Niet te lang in bed doorbrengen Let op koffie, cola, etc Niet teveel slapen overdag Etc..

24 Behandeling: medicatie evaluatie Altijd kritisch kijken naar de pillen! Meer dopamine medicatie s nachts Soms juist verminderen van medicijnen Stoppen bepaalde medicatie (bijv. amantadine, selegiline)

25 Voorbeelden van specifieke behandeling Nycturie: gedragsmatig, katheter, medicatie Slapeloosheid: herzien PD, medicatie, gedragsmatig, sederende AD RBD: medicatie Rusteloze benen: ijzertherapie, specifieke medicatie Slaperigheid overdag: herzien medicatie, stimulantia Vaak is het wel lastig, en is trial&error nodig Interactie tussen neuroloog en slaapspecialist!

26 Slaap als bondgenoot

27 Slaapwinst bij Parkinson Sleep benefit: fenomeen dat Parkinsonpatiënten tijdelijk beter kunnen bewegen na een nacht slapen Niet te verwachten na een nacht zonder medicatie Soms ook na dutjes overdag Merel van Gilst et al JAGS (2012)

28 Slaapwinst bij Parkinson Merel van Gilst et al PRD (2013)

29 Slaapwinst bij Parkinson Betreft grotendeels subjectieve rapportage Lopend onderzoek: objectieve metingen Bewegingsfunktie na nachtslaap Bewegingsfunktie na dutje overdag Cognitieve taken na slaap Merel van Gilst et al PRD (2013)

30 Conclusies

31 Conclusies Slaapstoornissen komen erg veel voor bij Parkinson Complexe oorzaken Behandelbaar, als er een goede diagnose is Interaktie met somnoloog kan heel nuttig zijn! Sleep benefit interessant fenomeen