België - Belgique P.B Gent X P /6148. afgiftekantoor GENT X NIEUWS. Mijn baby is doof

Transcriptie

1 België - Belgique P.B Gent X P /6148 afgiftekantoor GENT X NIEUWS Mijn baby is doof jaargang 88 - nummer 5 tweemaandelijks september-oktober

2 DOVENNIEUWS - Tijdschrift van Fevlado vzw Federatie van Vlaamse Dovenorganisaties - Jaargang NATIONAAL SECRETARIAAT Fevlado vzw Stropkaai Gent Tel.: 09/ Fax: 09/ info@fevlado.be Fevlado-Diversus vzw Stropkaai Gent Tel. 09/ Fax: 09/ diversus@fevlado.be FEVLADO- LEDENBEWEGING: AFDELINGEN EN AANGESLOTEN ORGANISATIES: Vlaamse DovenVerenigingen vdv@fevlado.be Jong-Fevlado info@jongfevlado.com Fevlado-senioren boudewyn.de.roose@telenet.be Fevlado Helen Kellerclub (HKC) helenkellerclub@gmail.com leo.cleyman@telenet.be Fevlado-Ontspanning ledenbeweging@fevlado.be Stropkaai Gent Tel.: 09/ Fax: 09/ Vlaamse Doven Sportbond vzw (VDSB) annsmets68@gmail.com GSM Verantwoordelijke uitgever: Andre Lathouwers Eindredactie: Nick Mouton Redactie: Nick Mouton, Filip Verstraete, Ilse Wouters, Pascal Mollet, Ludwina Degryse, Fanny Deleu Lay-out: Ludwina Degryse Redactie Jongerenkrant: Marieke Kusters en Dennis Deschildre: info@jongfevlado.com Administratie abonnementen: Martine Gilen Abonnement: Leden Fevlado: abonnement inbegrepen bij lidgeld. Lidgeld Fevlado is 22 Euro en 15 Euro vanaf het 2de lid van hetzelfde gezin. Niet-leden Fevlado: abonnement 15 Euro Buitenlandse abonnees krijgen Dovennieuws in pdf via mail. Verzending naar het buitenland enkel mogelijk op kosten van abonnee. Reknr: KBC Contact: info@fevlado.be AANGESLOTEN DOVENVERENIGINGEN AALST HOOP IN DE TOEKOMST Contact : Roger Van Impe Calloystraat Teralfene, fax 053/ ANTWERPEN MADOSA Lokaal en secretariaat: Haantjeslei Antwerpen info@madosavzw.be Tel/Fax: Afdelingen: Sportafdeling Dosporta Jeugdclub De Vlinder Damesclub Dodocan Ontspanningsclub Dovca 50-plussers Dosena Toneelclub Andothe Motoclub Domocan MTC Holebiworld Pink BRUGGE NOWEDO Lokaal en secretariaat: Polderstraat 76a 8310 Brugge St-Kruis Fax: 050/ info@nowedo.be Afdelingen: Sportvereniging KSKD Brugge Mountainbike Club MV Nowedo Kinderafdeling De Dolfijntjes & Jeugdclub De witte doordrijvers Cultuuren ontspanning De zeester Damesclub Ladies Only!? Kompas 55 plussers Nowedo-senioren Kon. Brugse dovenverenigingen Brugse Gebarenkring BRUSSEL TRED Secretariaat: Steven Verbeeck - Goudenregenstraat Mechelen Contact: voorzitter: ingrid.desmaele1@telenet.be of secretaris: steven.verbeeck1@telenet.be - EEKLO DE MEETJESLANDSE DOVENVRIENDEN Lokaal: Balgerhoeke Eeklo Contact: Desmidt Christel: christeldesmidt@hotmail.com GENT GTG Lokaal: Stropkaai Gent Fax: 09/ chantal.roose@gtg-gent.be Secretariaat: Chantal Roose Begonialaan Zomergem Afdelingen: Sportclub KSKD Surdac Gent Kinderclub DoCoclub Jeugdclub De joker Damesclub Gentse damesclub ter doven - Cultuur en Vorming Manillenkaarters Gentse Gebarenkring GENT - Ledeberg DE VRIENDEN VAN PRIESTER DE L EPEE Lokaal: Van den Heckestraat 39, 9050 Gent-Ledeberg Contact: Thierry Bekaert- Stijn Streuvelslaan 63, 9800 Deinze of per mail: thierrybekaert@hotmail.com - HASSELT LIMBURGIA Lokaal en secretariaat: Rechterstraat Kuringen-Hasselt Tel/Fax: 011/ info@vzw-limburgia.be Afdelingen: Sportvereniging Lido-sport Ontspanningsclub De Stille Genieters 55 plussers Limburgia Senioren KORTRIJK DE HAERNE CLUB Lokaal en secretariaat: Kortrijksestraat Heule Tel/Fax: 056/ dehaerneclub@skynet.be Afdelingen: Sportclub Kaartersclub - Kinderclub Dobbelsteentjes Jongerenwerking Ontspanningsclub Toneelclub Niemand Perfect Kortrijkse Gebarenkring KGK Stil en Blij Ieper KORTRIJK DE GETROUWE VRIENDEN Contact : Freddy Haghebaert - Toekomststraat Avelgem - freddy.haghebaert@telenet.be afdelingen : De Vurige Manillers - De Levensgenieters - De Orde van den Vlaschaard NINOVE DE DENDERVRIENDEN Contact : Ann Baten - Affligemstraat Ternat - fax: 053/ anbaten@hotmail.com - SINT-NIKLAAS DE WAASVRIENDEN Contact : Rony Mets, Wijnstraat Sint-Pauwels fax: 03/ rony.mets@telenet.be TURNHOUT PIRAMIME Lokaal en secretariaat: H. Consciencestraat Turnhout Tel/Fax: 014/ info@piramime.be Afdelingen: Sportvereniging Kedosport Kaartersclub Kedoka - Biljartclub Kebildo Vissersclub Kedovis Kinderclub Kedokids Jeugdclub De Kempen Cultuur- en ontspanningsvereniging Kemados Bezigheidsclub ZOTTEGEM DE EGMONTSVRIENDEN Lokaal: Ontmoetingscentrum Leeuwergem Gentsesteenweg Leeuwergem anja.vanwesemael@telenet.be - Copyright : Overname van artikels is enkel toegestaan na toestemming van de uitgever, en met bronvermelding

3 VOORWOORD Beste lezers, We mochten de zomer starten met het goede nieuws dat het recht op tolken in onderwijs voor dove leerlingen en studenten eindelijk in een decreet is gegoten, iets waarvoor we een jarenlange strijd hebben geleverd. Zelfs voor dove kleuters en lagere schoolkinderen kan er nu een tolk worden ingeschakeld. Betekent dit dat het onderwijs nu volledig toegankelijk is geworden? Het gewone onderwijssysteem grotendeels wel. Maar is dat systeem aan dove mensen aangepast? Neen. Horende baby s en peuters verwerven al wat Nederlands in hun thuisomgeving en leren op een auditieve manier in het leven staan. Als zij dan de stap zetten naar de kleuterschool, ontwikkelen ze daar verder hun taal, al spelend in de kleuterklas, later op een meer gestructureerde manier. Maar alles, de taal van de leerkracht, het lesmateriaal, de inrichting van de klaslokalen,, is afgestemd op het auditief functioneren. En dat past voor deze groep. Maar denken dat je door een tolk VGT in te schakelen, dit allemaal toegankelijk en begrijpelijk maakt voor leerlingen die visueel in het leven staan, die met hun ogen en hun handen leren en reproduceren, is niet juist. Ook dove kleuters en leerlingen hebben recht op lessen in hun eigen taal, op klasgenootjes en leerkrachten die gebarentaal gebruiken, op materiaal en een schoolomgeving die op hun visuele manier van denken en leren zijn afgestemd. En ze hebben vooral ook het recht om hun taal te leren, net zoals de horende kinderen dat doen op school. Dit geldt dan nog des te meer voor de meerderheid van de dove baby s en peuters wiens ouders de VGT niet machtig zijn, die over VGT en visueel in het leven staan zeer weinig informatie krijgen. Als die ouders niet op tijd de noodzaak van VGT beseffen, of de mogelijkheid niet krijgen om die taal te leren, dan krijgt hun kind die basis VGT niet mee, en kan het dus ook niet via een tolk communiceren in de kleuterschool. Fevlado richtte zich de voorbije maanden heel erg op die ouders, en wil hen zoveel mogelijk informatie bieden. Er werd een documentaire gemaakt, en op WDD is er een studiedag rond de noodzakelijke samenwerking met de Dovengemeenschap om de dove baby een goede basis te geven; een basis waarop kan worden verder gebouwd in het onderwijs, waar de taal verder kan worden aangeleerd, net zoals dat gebeurt met de horende kinderen en het Nederlands. En dat kan enkel via een aangepast schoolsysteem. We zijn zeer blij met het recht op tolken in het gewone onderwijs, en begrijpen zeker de nood aan tolken voor dove kleuters en lagere schoolkinderen, want er is voorlopig geen ander aanbod. En dat ander aanbod, daar gaan we de komende periode op focussen: vanaf de wieg moeten dove kinderen het recht krijgen om hun taal te leren, en de kennis van de wereld rondom hen op te doen in de gebarentaal. Met de kennis van de taal en de nodige contacten met de Dovengemeenschap, wordt het gewone onderwijssysteem ook voor hen toegankelijk en zijn ze gewapend voor verder onderwijs met tolken VGT. Pas zo kan er sprake zijn van gelijke rechten en gelijke kansen! Wij hopen zoveel mogelijk horende en dove ouders van dove kinderen te ontmoeten op Wereld- DovenDag. Want het is een goede band met de Dovengemeenschap die de dove kinderen de beste start biedt! Inhoud Tot dan, De cel belangenbehartiging Thema mijn baby is doof...2 Studienamiddag in juni...4 Gesprek met een kinderdagverblijf...5 Leren Visueel Communiceren met dove baby s en peuters...6 Belangenbehartiging: ONDERWIJS... 7 WereldDovenDag Nieuw: het Vlaamse DovenParlement...10 Jongerenkrant...11 Ledenbeweging: nieuwe verenigingen...15 Belangenbehartiging: oproep videofoon...16 Gebarentaal redt! interview met Hilde en Filip Verhelst...17 Reeks dove senioren: Michel François...18 Clin D Oeil...19 Opleiding: Media en Educatie...20 Verslag slipcursus TRED...21 WDD Open Discussie...21 Bezoek aan Teletolk...21 Fevlado-Reisdienst reis naar Moskou en Sint-Petersburg...22 Ledenbeweging: NIEUWE VERENIGINGEN Dovennieuws 2013 nr.5 1

4 Thema: Mijn baby is doof Er gebeurt stilaan, ook in eigen land, meer en meer onderzoek rond gebarentaal en communicatie in relatie tot de opvoeding van dove kinderen. Zo is de Vrije Universiteit Brussel (VUB) onderzoeksgroep Interpersoonlijke, Discursieve en Narratieve Studies in Psychologie en Educatiewetenschappen (IDNS-PE) erg actief op dit terrein. Enkele van hun onderzoeken tonen aan dat ouders van dove baby s vaak eenzijdige informatie krijgen vanuit de medische wereld, die zich voornamelijk op het gehoorverlies focust, maar dat ze weinig of geen informatie krijgen over de meerwaarde van Vlaamse Gebarentaal en de Dovengemeenschap in de opvoeding van hun dove kind. De horende ouders van deze dove baby s kunnen bijgevolg geen geïnformeerde beslissing nemen over de opvoeding van hun doof kind. Nieuwe prioriteit: Ouders van dove kinderen Voor Fevlado werd het dan ook hoog tijd om hier iets aan te doen. De cel Belangenbehartiging noteerde voor dit jaar een nieuwe prioriteit in haar actieplan: Ouders van dove kinderen. We willen dat: ouders van bij de geboorte van hun dove baby volledige informatie krijgen, dus ook over VGT en Dovencultuur; ouders en hun dove kinderen de kans krijgen om dove rolmodellen te ontmoeten; ouders en hun dove kinderen de mogelijkheid krijgen om VGT te leren en te leren hoe ze visueel kunnen communiceren met hun doof kind en dat ze daarvoor VGTalig materiaal ter beschikking hebben; dove/horende ouders van dove kinderen elkaar meer kunnen ontmoeten. Wist je dat er jaarlijks 1 tot 1,4 baby s op 1000 in Vlaanderen doof geboren worden en ongeveer 90% van deze dove baby s horende ouders heeft? 2 Dovennieuws 2013 nr.5

5 Project: Mijn baby is doof kele onderzoekers en professionelen aan bod om het thema ook vanuit wetenschappelijk of professioneel perspectief te bekijken. De inbreng van elke geïnterviewde persoon was waardevol en bracht een nieuw verhaal. De gebundelde interviews geven aan de kersverse ouders van dove baby s een volledig beeld rond de voordelen van het vroeg aanleren van de Vlaamse Gebarentaal en het tweetalig onderwijs en het belang van contacten met de Dovengemeenschap. Na 6 maanden hard werken, mag het resultaat er zijn: een mooie en soms ontroerende documentaire, die ouders van dove kinderen hun verhaal laat vertellen aan kersverse ouders van dove baby s. De volledige documentaire met of zonder Vlaamse Gebarentaal is te zien op de website van het project: Je kan de documentaire ook aankopen op dvd via Fevlado-Diversus aan de prijs van 7 : De eerste stap is om de ouders volledige informatie te bezorgen op het moment dat zij vernemen dat hun baby doof is. Daartoe diende Fevlado een projectaanvraag in bij het ministerie van Gelijke Kansen in Vlaanderen en die keurde de aanvraag goed: het project Mijn baby is doof was geboren! De bedoeling was om via een documentaire informatie te verspreiden over de waarde van het vroeg aanleren van de Vlaamse Gebarentaal en Dovencultuur en over het tweetalig opvoeden van dove kinderen. We wilden met deze documentaire zeker ook de beeldvorming over dove mensen positief beïnvloeden. Het product van het project, de documentaire, werd via een website en op dvd s verspreid met als doel zoveel mogelijk ouders te bereiken. Het verwachte resultaat van dit project is dat de organisaties die het meest in contact komen met ouders die net bevallen zijn van een dove baby hen de documentaire op dvd bezorgen. Momenteel werkt de cel Belangenbehartiging samen met een aantal andere organisaties om een structureel aanbod van deze informatie in Vlaanderen te verzekeren. Documentaire Nieuwe website Een tweede eindproduct van het project Mijn baby is doof is een nieuwe website. Deze richt zich op de ouders van dove baby s en peuters en bevat nog meer informatie over de voordelen van het vroeg aanleren van visuele communicatie en de Vlaamse Gebarentaal en van een tweetalige opvoeding van hun doof kind. De cel Belangenbehartiging startte met het project Mijn baby is doof in december 2012, in nauwe samenwerking met de VUB onderzoeksgroep Interpersoonlijke, Discursieve en Narratieve Studies in Psychologie en Educatiewetenschappen (IDNS-PE) die voor de wetenschappelijke omkadering zorgde. Er werden contacten gelegd en afspraken gemaakt met zowel horende als dove ouders van dove kinderen en met dove jongeren zelf, om hun verhalen, ervaringen en tips te verzamelen. Op basis van deze gegevens werd er een scenario voor de documentaire ontwikkeld, samen met het productiehuis VisualBox vzw en met een ad-hoc werkgroep van dove en horende afgevaardigden van organisaties en diensten (Dove Ouders Vlaanderen, Thuisbegeleidingsdienst Woluwe, KIDS, VGT Doe Mee!). Ook Vlok-CI werd uitgenodigd om deel te nemen en er werd met hun opmerkingen rekening gehouden bij de afwerking van de documentaire. Op basis van het scenario en het gewenste profiel van de getuigen, werden dan interviews afgenomen van enkele ouders van dove kinderen. In de documentaire komen ook en- Wat vind je op Individuele verhalen van horende en dove ouders van dove kinderen; wetenschappelijke bevindingen samengevat in Vlaamse Gebarentaal en Nederlands; goede praktijkvoorbeelden van het gebruik van de VGT bij organisaties en diensten; informatie over de cursus Leren Visueel Communiceren die in het najaar opnieuw van start gaat; nuttige links naar bestaande initiatieven in Vlaanderen: activiteiten, organisaties en audiovisueel/schriftelijk materiaal met en in Vlaamse Gebarentaal, De website wordt ter gelegenheid van de jaarlijkse Wereld- DovenDag op zaterdag 28 september 2013 gelanceerd en zal daarna verder up to date gehouden worden door Fevlado. Ouders en professionelen kunnen zich die dag ook inschrijven om op de hoogte gehouden te worden van eventuele aanvullingen op de website. Dovennieuws 2013 nr.5 3

6 Op 4 juni vond de studienamiddag Mijn baby is doof plaats in Brussel. Het doel was de documentaire Mijn baby is doof voor de eerste keer te tonen. Een 50-tal ouders, afgevaardigden van organisaties en diensten die in nauw contact staan met ouders van dove kinderen en leden van de Dovengemeenschap waren aanwezig. Na een inleiding door Nick Mouton, directeur van Fevlado, gaf Han De Bruijn, beleidsadviseur van Gelijke Kansen in Vlaanderen, toelichting rond het belang van dit project. Nadien werd de documentaire Mijn baby is doof voor de eerste keer getoond. De wetenschappelijke omkadering van deze documentaire gebeurde door een onderzoeksteam van de VUB. Die toonde via onderzoeksresultaten aan dat ouders vooral medische informatie krijgen en dat er een grote variatie is in de manier waarop de referentiecentra en professionelen informatie geven over VGT, visuele communicatie en Dovencultuur en dat dit op zich ook een invloed heeft, bijvoorbeeld op de moederdochterrelatie. Ook de Adviescommissie VGT bracht haar standpunt rond dit thema naar voor. Ze ging vooral in op de acties die ze zal ondernemen. Als laatste legde de cel Belangenbehartiging haar toekomstige acties voor met betrekking tot de ouders van dove kinderen. Die acties richten zich op vier belangrijke domeinen: ouders en hun nood aan volledige informatie referentiecentra en relevante instanties en de mogelijkheden van vorming van hun personeel dove kinderen en hun kinderrechten de maatschappij met betrekking tot de beeldvorming van dove personen. Thema WereldDovenDag 2013 : Het dove kind en VGT: ouders en Dovengemeenschap samen in zee De keuze van dit thema was logisch na het intensieve project van de cel Belangenbehartiging en de vele positieve reacties op de documentaire. Ouders krijgen nu wel meer informatie, maar hoe geraken ze tot bij de Dovengemeenschap? Want dat contact tussen beiden nodig is, blijkt duidelijk uit de verschillende verhalen. Jammer genoeg gebeurt dat soms pas heel laat, waardoor er waardevolle tijd verloren gaat, en ouders vaak heel wat informatie missen die een positieve invloed kan hebben op de opvoeding van hun dove kind. Hetzelfde geldt ook omgekeerd: de Dovengemeenschap is er zich samen in zee wijst op de noodzakelijke samenwerking tussen ouders en niet altijd van bewust dat ze veel expertise de Dovengemeenschap, zodat het kan doorgeven aan de dove kind de mogelijkheid krijgt om ouders, en haar leden Vlaamse Gebarentaal te verwerven, als rolmodel kunnen en ouders bijgestaan worden door fungeren, allemaal in het belang van het dove dove volwassenen in de opvoeding kind. Vandaar dit thema: van hun dove kind. samen in zee wijst op de noodzakelijke samenwerking tussen ouders en de Dovengemeenschap, zodat het dove kind de mogelijkheid krijgt om Vlaamse Gebarentaal te verwerven, en ouders ondersteund worden door dove volwassenen in de opvoeding 4 Studienamiddag in juni Dovennieuws 2013 nr.5 Ter afsluiting drong de voorzitter van Fevlado er op aan dat alle diensten en organisaties die nauw betrokken zijn bij de ouders van dove kinderen moeten samenwerken om die ouders zo goed mogelijk te informeren. De studiedag werd afgesloten met een receptie waar afgevaardigden van de organisaties en diensten verder contacten konden leggen. Een uitgebreider verslag van deze studiedag is op de website te bekijken in VGT en Nederlands: Die toonde via onderzoeksresultaten aan dat ouders vooral medische informatie krijgen en dat er een grote variatie is in de manier waarop de referentiecentra en professionelen informatie geven over VGT, visuele communicatie en Dovencultuur en dat dit op zich ook een invloed heeft, bijvoorbeeld op de moeder-dochterrelatie van hun dove kind. De studievoormiddag rond dit thema richt zich tot iedereen die gelooft in de kracht van die samenwerking. Horende ouders willen we aanmoedigen om de drempel naar de Dovengemeenschap over te stappen, en dove personen willen we aanmoedigen om ook voor de horende ouders open te staan. Deze studiedag wil hier aan bijdragen door middel van volgend programma: in de voormiddag richten we ons vooral op de rol die de Dovengemeenschap kan opnemen en wat het belang is van dove rolmodellen voor ouders en hun kinderen. Katherine Rogers, een dove doctoraatsonderzoeker, komt vertellen over een onderzoek rond dove rolmodellen, dat gevoerd werd tijdens een driejarig project in Engeland. Haar lezing zal ons, samen met de ouders en de Dovengemeenschap, inspireren voor de mogelijke aanpak in Vlaanderen. Na haar lezing komen een horende en een dove ouder vertellen over hun eigen ervaringen in verband met dit thema. In de namiddag is er een workshop voorzien voor de ouders van dove kinderen, professionelen of geïnteresseerde dove mensen. Daar willen we vooral informatie geven aan de ouders rond verschillende bestaande initiatieven in Vlaanderen: welke activiteiten worden er allemaal georganiseerd voor dove kinderen en voor de ouders, goede praktijkvoorbeelden zoals een kinderopvang waar men VGT gebruikt, een voorstelling van de documentaire Mijn baby is doof, beschikbaar pedagogisch en audiovisueel materiaal met VGT, Ouders kunnen elkaar daar ook ontmoeten en ervaringen uitwisselen. Het kader van de WereldDovenDag zal hen uitnodigen om een nieuwe wereld te ontdekken! Tijdens deze WereldDovenDag zijn er ook tal van activiteiten voorzien voor dove en horende kinderen maar ook voor hun ouders, zo is er onder andere kinderopvang voorzien door de kinderclub De Dolfijntjes van Nowedo, een voorstelling van Dove KinderTheater, een initiatie VGT door één van de lesgevers van Fevlado-Diversus, enz. Voor meer informatie over de studiedag op WDD: fevlado.be/fevlado-vzw/nieuws-prikbord/actualiteit/?d=246

7 Een gesprek met een kinderdagverblijf dat de waarde van VGT erkent Het kinderdagverblijf Blydhove is een gewone kinderopvang in Assebroek, bij Brugge. Sinds een paar jaar is er in deze opvang iets nieuws: ze gebruiken er de Vlaamse Gebarentaal. De cel Belangenbehartiging bezocht begin juli deze grote kinderopvang met 85 plaatsen voor kinderen van 0 tot 3 jaar oud en had een gesprek met Lieveke Leutem, coördinator, en Bram De Bree, medewerker. Fevlado: Kunnen jullie vertellen waarom jullie de Vlaamse Gebarentaal beginnen gebruiken zijn in dit kinderdagverblijf? Blydhove: Een paar jaar geleden kwam er een dove baby van 10 maanden bij ons. We hebben toen samengewerkt met de thuisbegeleidingsdienst van Spermalie om de omgang met deze baby te vergemakkelijken. De moeder van het kind vroeg ons om een cursus SMOG te volgen zodat de personeelsleden een aantal basisgebaren zouden kunnen gebruiken met het kindje. 4 personeelsleden hebben die cursus toen gevolgd. Daarna kwam er een andere dove baby, Manu, de zoon van Stefaan Breemersch en Dana Theys. De thuisbegeleidingsdienst had hen aangeraden om onze kinderopvang te contacteren, omdat wij al ervaring hadden met een doof kindje. Daarna kwam ook Basil Wheatley hier, de zoon van Kathleen Vercruysse en Mark Wheatley. Kathleen Vercruysse heeft onmiddellijk onze ogen geopend: onze aanpak was niet helemaal correct en 2 jaar geleden zijn we dan met 2 medewerkers een opleiding Vlaamse Gebarentaal gaan volgen, dit gedurende 4 uren per week. Fevlado: Hoe gebruiken jullie de Vlaamse Gebarentaal in jullie kinderopvang? Blydhove: Er zijn verschillende afdelingen in onze kinderopvang. Intern hebben we enkele lessen gegeven aan onze collega s van de peuterafdeling. Nu gebruikt het personeel van deze afdeling de Vlaamse Gebarentaal bij de dove peuters maar ook bij de horende peuters. In het begin wisten we niet hoe we de Vlaamse Bram De Bree en Lieveke Leutem Gebarentaal in onze activiteiten konden gebruiken en we durfden ook niet altijd de gebaren die we kenden te gebruiken. Door de jaren heen hebben we ervaring opgebouwd. De steun van de dove ouders is hierbij héél belangrijk geweest voor ons. Ze gaven adviezen, tips en tijd om onze kennis van VGT uit te breiden en correct te gebruiken bij de activiteiten. We zijn begonnen met liedjes te zingen in de Vlaamse Gebarentaal, daarna ook verhaaltjes te vertellen met ondersteuning van gebaren, en nu leren we aan de dove en horende peuters ook enkele nieuwe gebaren rond thema s zoals karnaval, kerst enz. Fevlado: Waarom gebruiken jullie de Vlaamse Gebarentaal ook bij de horende kinderen? Blydhove: Wanneer er geen dove kindjes aanwezig zijn, blijft ons personeel de Vlaamse Gebarentaal toch gebruiken tijdens Wanneer er geen dove kindjes aanwezig zijn, blijft ons personeel de Vlaamse Gebarentaal toch gebruiken tijdens de activiteiten. De reden daarvoor is simpel: sommige horende kindjes zijn ook visueel ingesteld en kunnen zich gemakkelijker uitdrukken door middel van gebaren. Dovennieuws 2013 nr.5 5

8 de activiteiten. De reden daarvoor is simpel: sommige horende kindjes zijn ook visueel ingesteld en kunnen zich gemakkelijker uitdrukken door middel van gebaren. In het begin merkten we onmiddellijk de voordelen als we ook bij de horende kindjes gebaren combineerden met gesproken taal; hun taalontwikkeling gaat sneller vooruit. Ook kunnen ze makkelijker met de dove kindjes communiceren. De ouders van de horende kindjes zijn meestal positief over onze aanpak en steunen ons in het gebruik van gebaren met hun kindjes. Soms zien ze dat hun horend kind zich thuis in gebarentaal uitdrukt en wekt dat hun nieuwsgierigheid, want ze begrijpen hun kindje niet. Daarom krijgen we ook vaker de vraag om cursussen Vlaamse Gebarentaal voor ouders hier in onze kinderopvang te voorzien. We zijn nu bezig met de dove ouders om te bekijken hoe we dat best kunnen doen. Fevlado: Hoeveel dove kinderen zijn er nu bij jullie en wat is jullie ambitie? Blydhove: Momenteel hebben we 4 à 5 dove kindjes bij ons en 2 daarvan komen enkel naar de vakantieopvang. Daar werken vaste personeelsleden maar ook jobstudenten. Net voor de zomervakantie hebben de jobstudenten tijdens een voorbereidingsweekend de mogelijkheid gekregen om een basis Vlaamse Gebarentaal te leren. In de praktijk blijven ze ook nieuwe gebaren bijleren, van de 2 dove kindjes die ze begeleiden. Onze ambitie is om de Vlaamse Gebarentaal ook in andere afdelingen te gebruiken, en daarom zullen enkele andere personeelsleden een cursus Vlaamse Gebarentaal volgen vanaf september We willen de Vlaamse Gebarentaal ook verder blijven gebruiken, zelfs als er geen dove kindjes in de afdelingen zijn. Fevlado: Hebben jullie ook contacten met de Dovengemeenschap? Blydhove: Dat is inderdaad een grote stap voor ons. We hebben regelmatig contacten met de vier dove ouderparen en onze dove docent Vlaamse Gebarentaal. We hebben ook een dove kok, Ann Somers, die hier al een paar jaar werkt en die in Vlaamse Gebarentaal met de dove en horende kindjes communiceert. Dat is een groot voordeel want ze is een doof rolmodel voor alle kindjes maar ook voor het personeel. We zouden graag meer contacten hebben met de Dovengemeenschap en daarom nodigen we de dove mensen die we ontmoet hebben uit op onze jaarlijkse barbecue in augustus. We komen ook zeker naar WereldDovenDag en we zijn nu aan het denken om een dove jobstudente aan te werven voor de vakantieopvang. Fevlado: Bedankt voor dit interview! Fevlado vindt jullie aanpak zeer positief en hoopt dat jullie andere organisaties voor kinderopvang in Vlaanderen zullen inspireren! Het interview met het kinderdagverblijf en sfeerbeelden van de activiteiten in Vlaamse Gebarentaal zijn beschikbaar op de website die op de WereldDovenDag gelanceerd wordt. Op WDD zal het kinderdagverblijf een posterpresentatie geven tijdens de workshop van 13u tot 15u, en aan de geïnteresseerde ouders en professionelen verder uitleg geven indien gewenst. BLYDHOVE kinderdagverblijf Generaal Lemanlaan Assebroek 050 / postbus@blydhove.be Nieuwe Cursus: Leren Visueel Communiceren met dove baby s en peuters De eerste cursusreeksen voor ouders en familie van dove baby s in het voorjaar van 2010 waren een succes en de vraag naar het inrichten van meer cursussen bleef bestaan. Daarom zijn we blij te kunnen meedelen dat in het najaar nog een aantal nieuwe cursusreeksen zullen worden ingericht. Daarvoor slaan t Signaal vzw en Fevlado-Diversus vzw de handen in elkaar met steun van verschillende Rotary Clubs en de NVSG. Tijdens zo n cursusreeks leert de horende omgeving van een doof kind (ouders, familieleden, kinderopvang ) sensitief en respectvol in te spelen op de visuele ingesteldheid van het dove kind. Er wordt ook een basis VGT aangereikt, met een gebarenschat die volledig afgestemd is op baby s en peuters. Meer informatie over de cursussen zal binnenkort te lezen zijn op en en vanaf 28 september ook op de website die dan gelanceerd wordt. Tijdens de workshops op WereldDovenDag zal dit initiatief ook gepresenteerd worden en is er ruimte voor vragen. Heeft u interesse? Laat ons dan nu al iets weten op volgend mailadres, en wij houden u op de hoogte: info@mijnbabyisdoof.be 6 Dovennieuws 2013 nr.5

9 Belangenbehartiging: ONDERWIJS Het recht op tolken in onderwijs is eindelijk vastgelegd in een decreet! Na jarenlang lobbywerk is het recht op tolken in onderwijs voor dove personen een feit! Het werd in juli 2013 opgenomen in een onderwijsdecreet, ODXXIII. ONDERWIJSDECREET 23 ODXXIII Het gaat zowel over tolken VGT als over schrijftolken. De doelgroep wordt uitgebreid tot mensen met een gehoorverlies van minstens 70 db of nog lager als er een vocaal audio-metrische test als bewijs wordt afgeleverd. Het betreft alle onderwijsniveaus, zowel kleuter-, lager, secundair, hoger, universitair als volwassenenonderwijs. In de toelichting wordt duidelijk vermeld dat er 70% van de schooluren tolkondersteuning behaald moet worden met het urenpakket dat vastgelegd wordt door de Vlaamse Regering. Vroeger gingen de meeste dove kinderen en jongeren naar een dovenschool. Maar niet iedereen was daar blij mee: er waren weinig studierichtingen, je kreeg geen diploma, het onderwijs was van een laag niveau, Alleen wie goed kon spreken en liplezen, kon integreren in een gewone school, want daar werd enkel Nederlands gesproken. Waarom konden er geen tolken VGT ingeschakeld worden? Zo begon de strijd voor tolken in onderwijs. We schetsen hier enkele hoogtepunten uit de geschiedenis ervan. Mei 1998: het geld is op en een 300-tal mensen komt op straat voor een eerste betoging. Schooljaar : start van het experiment doventolken in het onderwijs : 1 hogeschoolstudent krijgt 250 tolkuren voor dat schooljaar. Er komt nadien nog een 2e dove student bij. De overheid wil eerst evalueren vooraleer verder te financieren. De Dovengemeenschap eist een forse verhoging van het tolkenbudget tegen september Dat gebeurt niet. Dovennieuws 2013 nr.5 7

10 1999: het Vlaams Parlement keurt een resolutie goed waarin onder andere wordt aangedrongen op een regelgeving die de verderzetting van de tolkenvoorziening in het onderwijs waarborgt. Mei 2001: de onderhandelingen met het kabinet Onderwijs verlopen moeizaam en er volgt een tweede betoging voor meer tolkuren en het uitvoeren van de resolutie van Wist je dat het experiment doventolken in onderwijs in 1996 startte met 250 tolkuren voor één student? Voor het schooljaar voorzag de Vlaamse overheid tolkuren, voor 88 leerlingen, studenten en cursisten. Augustus 2009: de Vlaamse Gemeenschap tekent hoger beroep aan tegen de veroordeling voor discriminatie. 4 september 2009: het kabinet onderwijs verspreidt een persbericht waarin ze meldt dat het aantal tolkuren zal worden opgetrokken en dat er een instanttolk wordt ingeschakeld. 13 april 2011: de pleidooien voor het Hof van Beroep in Gent worden gevolgd door Fevlado en een groep dove mensen. De rechter vraagt zelfs de mening van de betrokken dove leerlingen. 7 september 2011: het arrest van het Hof van Beroep van Gent bevestigt de discriminatie van dove leerlingen door de Vlaamse Overheid en veroordeelt deze tot de voorziening van tolken voor de 3 leerlingen tijdens minimum 70% van de lesuren en tot een aanpassing van de aanvraagprocedure. Schooljaar : er volgen vele onderhandelingen, Fevlado eist een decretale verankering van het recht op 70% voor alle dove leerlingen. Er volgt een verhoging van het tolkurenpakket en er worden ook al wat vereenvoudigingen aangebracht in de aanvraagprocedure. Schooljaar : er verschijnt een omzendbrief rond tolken in het voltijds gewoon secundair en hoger onderwijs. Leerlingen/studenten met een gehoorverlies van meer dan 90dB kunnen een aanvraag indienen. Schooljaar : er worden ook tolkuren toegekend in het volwassenenonderwijs. Leerlingen in het secundair onderwijs hebben recht op max. 12 tolkuren per week, in realiteit zijn dat er meestal slechts 4 tot maart 2009: Fevlado en advocatenkantoor Stibbe nodigen de pers uit en kondigen aan dat 4 ouderparen van dove leerlingen een juridisch proces opstarten voor meer tolkuren en een betere aanvraagprocedure. Juni-Juli 2012: het wettelijk vastleggen van het recht op tolken in onderwijs moet nu echt gebeuren; Fevlado verstuurt een persbericht, neemt contact op met parlementsleden en doet een voorstel van resolutie. De Dovengemeenschap lanceert een online petitie in VGT Toegankelijk Onderwijs Wanneer?, en stuurt brieven naar verschillende Vlaamse ministers. Overhandiging van De Hand van Vlaanderen aan de 4 ouderparen die betrokken waren in het juridisch proces 2009: het kabinet onderwijs kondigt aan het doventolkenexperiment te zullen evalueren. Juli 2009: de Rechtbank van Eerste Aanleg in Gent bevestigt dat het huidige tolkenpakket onvoldoende is en veroordeelt de Vlaamse overheid voor discriminatie van dove leerlingen. Schooljaar : leerlingen en studenten mogen zoveel tolkuren aanvragen als ze nodig denken te hebben, de Vlaamse overheid voorziet een groot pakket tolkuren. Er komt een wedloop om het recht op tolken in onderwijs in een decreet te krijgen. Op 10 juli 2013 is het dan eindelijk zover: Onderwijsdecreet XXIII bevat de bepalingen rond tolken in secundair, hoger, universitair, volwassenen en voor de eerste keer ook basisonderwijs! Dit laatste komt er na een klacht van ouders van een dove peuter tegen de minister van Onderwijs. Een interview met de ouders kan je hier zien: actualiteit/?d=238 Fevlado wil graag iedereen bedanken die aan deze verwezenlijking heeft meegeholpen, zonder jullie steun was dit nooit gelukt! 8 Dovennieuws 2013 nr.5

11 Dovennieuws 2013 nr.5 9

12 Meedenken over de toekomst van de Dovengemeenschap in het Vlaamse DovenParlement Beste mensen (gebarentalig en doof of niet-doof, lid of niet-lid, oud of jong,...) Met een Vlaams DovenParlement komen we tussen december 2013 en mei 2014 op bezoek bij de diverse DOC s in Vlaanderen (Hasselt, Antwerpen, Turnhout, Brugge, Kortrijk en Gent). Waarover praten we in het DovenParlement? We denken samen na over de toekomst van de Vlaamse Gebarentaalgemeenschap: Wat zijn grote uitdagingen en belangrijke thema s? Hoe pakken we die best aan? Wat zijn mogelijke oplossingen? Dat doen we in gespreksgroepen in Vlaamse Gebarentaal. Een 5-tal dove mensen worden opgeleid om de gespreksgroepen te begeleiden. Wat is het DovenParlement en wie kan meedoen? Wat is het DovenParlement en wie kan meedoen? Het is een nieuw project rond participatief burgerschap dat open staat voor alle gebarentaligen. Door met een open geest samen na te denken over de toekomst en over het beleid komen mensen vaak tot nieuwe ideeën. Deze nieuwe ideeën kunnen een meerwaarde betekenen voor de Vlaamse Gebarentaalgemeenschap. De inhoudelijke voorbereiding, de begeleiding van de gespreksgroepen en de verwerking van de resultaten gebeurt op wetenschappelijke manier door de Universiteit Gent (Dr. Goedele De Clerck). Fevlado zorgt voor de praktische organisatie (lokaties en faciliteiten) en promotie en zal nadien in het kader van de jaarplanning voor 2015 binnen het bestuur bespreken welke resultaten zij zal en kan meenemen binnen haar eigen werking. Wil je ook een belangrijk thema op de agenda plaatsen voor het DovenParlement? Kom dan zeker naar de volgende WereldDovenDag in Oostende! Op de WereldDovenDag van 28 september 2013 geven we meer informatie over het Vlaamse DovenParlement, verzamelen we gespreksthema s en tonen we een schema wanneer we naar de diverse provincies op bezoek komen. Nadien volgt er ook meer informatie op Hoe meer mensen er komen, hoe beter het beeld zal zijn van welke thema s Vlaamse Doven belangrijk vinden en op welke manier jullie die thema s willen aanpakken. Van jong en oud willen we graag weten op welke manier jullie de toekomst zien. Doe je mee? We kijken er naar uit om jullie daar te zien! Andre Lathouwers Voorzitter Fevlado vzw 10 Dovennieuws 2013 nr.5 Dr. Goedele De Clerck Onderzoeker Universiteit Gent in VGT op

13 Jong-Fevlado website: contactadres: Stropkaai Gent Tunhout - JC De Kempen dekempen@piramime.be website: Lokaal: Sociaal - Cultureel Centrum Piramime Hendrik Consciencestraat Turnhout Kortrijk - JW De Haerne jongerenwerkingdhc@gmail.com website: lokaal: Clubhuis De Haerne Kortrijksestraat Kortrijk - Heule Gent - JC De Joker contact@jcdejoker.be website: Lokaal: GTG Gent Stropkaai Gent Brugge - JW Dewitte s Doordrijvers jwdwd@nowedo.be website: Lokaal: DOC Effeta Polderstraat 76a 8310 St Kruis Brugge Antwerpen - JC De Vlinder devlinder@madosavzw.be Lokaal: Madosa Haantjeslei Antwerpen. Hasselt - Kajong info@kajong.be website: VOORWOORD Voorwoord van onze voorzitter Beste jongeren, De vakantie is zopas geëindigd en de kinderen en jongeren trekken weer naar school. Een eerste spannende schooldag, vol bekende en nieuwe gezichten en uiteraard lastige karweien. Ook voor de dove, geïntegreerde kinderen is dit geen evidentie: zich aanpassen aan een nieuwe omgeving, een nieuwe klas, nieuwe leerkrachten en ga zo maar door... We wensen jullie alvast heel veel succes en plezier! Voor de werkende mensen die wellicht ondertussen alweer aan t werk zijn, wordt het weer aftellen naar de volgende vakantie. Jong-Fevlado staat voor spannende maanden. Werelddovendag komt eraan met een boeiend thema Het dove kind en VGT. We organiseren ter plaatse een infostand met alle dove jeugdclubs samen en s avonds wordt de WDD in Oostende afgesloten met een quiz door Jong-Fevlado. Iedereen, zowel jong als oud, is welkom! Inschrijven kan vooraf maar kan evengoed op de dag zelf, bij de infostand van Jong-Fevlado. Doe mee! Daarnaast wagen we een poging om de kinderclubs bijeen te brengen in de maand september. Hopelijk met succes! Eind november staan we voor een heuse uitdaging: het vieren van ons 25-jarig bestaan! De affiche vind je alvast in een van de volgende pagina s. Het wordt een spetterend evenement met, in de namiddag, een aantal intrigerende en vernieuwende workshops voor jongeren in samenwerking met een Gentse organisatie vol creatieve inspiraties. s Avonds sluiten we af met een héérlijk diner en een grootse party in het centrum van Gent. Met dank aan Fevlado en JINT voor de broodnodige subsidies! Meer informatie volgt snel, hou onze website en facebook in de gaten! Tot snel! Hannes CHECKLIST Jong-Fevlado 2013 è Teambuilding Jong-Fevlado en besturen van de jeugdclubs è Teambuilding bestuur Jong-Fevlado è Jeugdraad 1 è EUDY GA è EUDY Children Camp è WFDYS Junior Camp è Jong-Fevlado kamp è Jeugdraad 2 è 25 jaar bestaan JF (30/11/2013!) è AV SEPTEMBER 2013 vr 6 JWDWD De Pappenheimers za 14 JCDJ: Cupcake/Fietstocht. Social meeting II za 21 JWDHC: Op de speelplaats JCDK: Safari OKTOBER 2013 za 5 JWDWD: 35 jaar bestaan zo 6 JCDK: Spaghettifestijn i.s.m. Kedokids vr 18 JCDK: Keuze van t lid: privé zwemmen za 19 JWDHC: Jaarlijks bal Oktoberfest do 31 JCDJ: Halloweenparty Publicatie data en activiteiten onder voorbehoud van wijzingen door de JC s zelf. JONGEREN KRANT WIE ZIJN WE? Voorzitter Hannes De Durpel - verantwoordelijk voor leiden van vergaderingen, contacten met binnen- en buitenland - Ondervoorzitter Sammy Van Landuyt - overname bij afwezigheid voorzitter - Secretaris Dennis Deschildre - verantwoordelijk voor back-up administratie, opvolgen en contacten met binnen- en buitenland - Schatbewaarder Yves Van Acker - verantwoordelijk voor financiën en sensibilisatie (website) - Verslaggever Dora Moens - verantwoordelijk voor verslaggeving van vergaderingen - Bestuursleden Marieke Kusters - Sara Van Leuven - Davy Van Landuyt - verantwoordelijk voor activiteiten e.a.. De Jongerenkrant wordt geschreven en samengesteld door Marieke en Dennis. Opmerkingen, vragen,... mogen altijd g d worden naar info@jongfevlado.com Dovennieuws 2013 nr.5 Jongerenkrant 11

14 INTERVIEW MET DIRK DE WITTE (DIRECTEUR CAB) Vraag van Jong-Fevlado: na het gewonnen proces van ouders van dove kinderen tegen de Vlaamse overheid krijgt iedere dove leerling 70% van de lestijden tolkuren. Dit is ondertussen een jaar geleden, is er bij CAB een merkbare stijging in het aantal tolkuren? Vraag van een lid, Debbie Van Bruyssel: veel jongeren weten niet hoe het CAB werkt en de website is momenteel niet echt toegankelijk omdat er weinig video s met uitleg op staan. Hoe staat het CAB hier tegenover en hoe willen jullie de jongeren beter bereiken? Dirk De Witte: Het CAB wil zeker meer jongeren bereiken en zal hiervoor een extra inspanning leveren. Acties in ) Dankzij het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen kon het CAB in de lente van 2013 een professionele opnamestudio aankopen voor info over het afstandstolken. Die studio wordt vanaf nu ook gebruikt voor info over live tolken. Vroeger moest het CAB een studio huren en waren er 2 personen nodig voor opnames. Nu kunnen onze Dove bestuursleden of personeelsleden zelfstandig VGT filmpjes maken. Jullie zullen dus regelmatig nieuwe VGT clips zien. De clips worden gepubliceerd op www. cabvlaanderen.be en op onze nieuwe Facebookpagina CAB Vlaanderen. De belangrijkste clips zullen ook direct naar alle gebruikers apart gestuurd worden, want niet iedereen kijkt dagelijks naar de sociale media en websites. 2) Het CAB praat deze zomer met de 3 overheden: Werk, Welzijn en Onderwijs. Waarom? Er is nog een reden waarom onze website niet vlot toegankelijk is: sommige tolkregels van de overheden zijn te ingewikkeld, en andere tolkregels verschillen van ministerie tot ministerie. Dat is verwarrend en vervelend voor onze Dove gebruikers! Dit moet veranderen. Acties in ) Samen met FEVLADO voert het CAB campagne om het afstandstolken te promoten in de Dovengemeenschap. Er worden veel lezingen georganiseerd. Maar het is ook belangrijk dat het CAB enkele aparte lezingen organiseert om de Dove jongeren te bereiken. De inhoud van die lezingen moet gaan over het afstandstolken EN het live tolken. 2) Onze Raad van Bestuur heeft beslist om de lay-out van www. cabvlaanderen.be helemaal te vernieuwen. Het CAB zal hiervoor ook het advies vragen van de 2 belangenverenigingen FEVLADO (gebruikers) en de BVGT (tolken). Dirk De Witte: In het schooljaar heeft het ministerie van Onderwijs uren toegekend (secundair, hoger en volwassenenonderwijs samen). In werkelijkheid vroegen de leerlingen/studenten/cursisten aan het CAB daarvan uren. Het CAB en de tolken konden ,5 uren oplossen. Ter vergelijking: in kon het CAB uren oplossen en 2014 zien er niet goed uit. Positief is dat Dove jongeren meer tolkuren ontvangen, maar negatief is dat het tekort aan tolken groeit. Het CAB waarschuwde de overheden al 2 keer in 2011 en In mei 2013 heeft het CAB een 3e keer gewaarschuwd in een brief naar de minister van Onderwijs. Daarin staat dat het CAB in de komende 3 of 4 jaren bijkomend 20 tot 25 voltijdse freelance tolken nodig heeft in Onderwijs en Werk. Het CAB kan helaas niet toveren. Minstens 4 acties zijn nodig: de Vlaamse Gemeenschap moet het loon van de tolken zo vlug mogelijk verhogen (de 2 extra per uur in 2013 is niet genoeg). De tijdsperiode van loonwaarborg van tolken moet vergroten bij late afgelastingen van opdrachten. Als een Vlaamse dove gebruiker nu een tolk afgelast 2 dagen voor de opdracht en de tolk vindt geen vervangende opdracht, dan ontvangt die tolk 0 loon. In het onderwijs in Denemarken en Noorwegen is die tijd veel langer. Het ministerie van Welzijn betaalt nog altijd geen reiskosten van tolken. Onderwijs en Werk betalen wel reiskosten. Dat moet veranderen: in Nederland, Denemarken en Noorwegen krijgen tolken wel een reisvergoeding voor opdrachten in Welzijn. Die vergoedingen per km zijn ook hoger dan bij ons. Het CAB wil dringend enkele vlindertolken aanwerven met een contract. Zij moeten tolken voor bijv. dove leerlingen/studenten of dove volwassenen die moeilijk een tolk kunnen krijgen omdat de school veraf ligt, omdat de inhoud van de vakken in het hoger onderwijs te moeilijk is of omdat freelance tolken korte tolkopdrachten niet willen aanvaarden. Spijtig genoeg studeren in 2013 bijna geen nieuwe tolken af. Daarom moeten het CAB en de Dovengemeenschap geduld uitoefenen. Gelukkig studeren er in 2014 meer tolken af. Er komen dan ook tolken bij met een master diploma. Het CAB verwacht en hoopt dat die tolken goed voorbereid zijn om op een hoger niveau te tolken (bijv. in hogescholen of op conferenties). Bedankt, Dirk, voor het interview! WIST JE AL... dat er een groep Vlaamse dove jongeren mee ging supporteren in Bulgarije op Deaflympics? dat Bert Van De Sompele mee ging op het internationaal Deafblind camp in Californië en hij een dove begeleider uit Nederland heeft meegenomen? Het was een zeer geslaagd kamp!... dat er op 4 juli nog maar 3 inschrijvingen waren voor het JF-kamp?... dat we een prachtige locatie hebben gevonden voor het feest van het 25-jarig bestaan van Jong-Fevlado? dat Sophie Verhasselt (JCDK), Salaween Van Gijsel (Kajong/JCDK), Wouter David (Kajong), Vincent Deldime (Kajong), Tim Van Landuyt (JCDJ) en Jeffrey Garitte (JWDHC) van het middelbaar af zijn? Proficiat!! Aan alle anderen die we zijn vergeten: ook een dikke proficiat! dat het bestuur van JF een geslaagd bestuursetentje heeft gehad in Sluis (Nederland). onze voorzitter pas merkte dat we in het buitenland zaten toen we plaatsnamen in het restaurant. 12 Dovennieuws 2013 nr.5 Jongerenkrant