Studiegebied Nederlands tweede taal secundair volwassenenonderwijs: uitgangspunten (2015)

Transcriptie

1 1 Studiegebied Nederlands tweede taal secundair vlwassenennderwijs: uitgangspunten (2015) INHOUD 1. SITUERING DE SAMENHANG MET HET REFERENTIEKADER DE DOELGROEP STRUCTURERING Het studiegebied De vier geactualiseerde pleidingsprfielen Geletterdheidsmdules en pen mdules Verkrte en verlengde trajecten DE LEESWIJZER Dmeinen en rllen Dmeinen Rllen Tekstkenmerken De vaardigheden Functinele taaltaken Tekstsrten en teksttypes Verwerkingsniveaus Ondersteunende elementen Kennis Strategieën Attitudes... 9

2 2 1. SITUERING De mdulair pgebuwde pleidingsprfielen (OP s) Nederlands Tweede Taal die in 2006 werden gedgekeurd, werden gebaseerd p de publicatie Vlwassenennderwijs, Opleidingsprfielen Mderne Talen van de Dienst vr Onderwijsntwikkeling (DVO) van De pleiding Nederlands Tweede Taal (NT2) behrde niet tt de Mderne Vreemde Talen (MVT) mwille van het specifieke karakter van NT2 als fficiële landstaal, als mgangstaal en nderwijstaal. NT2 werd een afznderlijk studiegebied. Op 1 juni 2011 gaf de minister van Onderwijs en Vrming, minister Smet, de pdracht tt flexibilisering van het pleidingsaanbd NT2, wat een aanpassing van de vigerende pleidingsprfielen NT2 betekende. Er was behefte aan een functineel pleidingsaanbd NT2 dat maximaal inspeelt p individuele leerbeheften van cursisten en de nden van de maatschappij. Deze bevindingen kwamen k al naar vren in de derde Rndetafelcnferentie NT2 en de rendementsstudie van het NT2-aanbd dr de nderwijsinspectie (2008). De pdracht van de minister zette reeds een lijn uit vr de actualisering van de OP s NT2 en hield de vlgende aanbevelingen in: - geen inhudelijke wijzigingen aan de basiscmpetenties; - uitsplitsing van de vaardigheden (mndeling/schriftelijk f prductief/receptief), k in de lagere richtgraden. In aansluiting bij die pdracht werden enkele geletterdheidsmdules ntwikkeld bij de OP s NT2 vr richtgraad 1 en DE SAMENHANG MET HET REFERENTIEKADER Vlgens het decreet vlwassenennderwijs is het ERK het enige referentiekader. Het ERK, het Gemeenschappelijk Eurpees Referentiekader vr Mderne Vreemde Talen: Leren, Onderwijzen, Berdelen is de fficiële Nederlandse vertaling van het Cmmn Eurpean Framewrk f Reference fr Languages: Learning, Teaching, Assessment dat in 2006 dr de Raad van Eurpa werd gepubliceerd. Deze publicatie beschrijft p almvattende wijze wat taalleerders meten leren m een taal te kunnen gebruiken vr cmmunicatie en welke kennis en vaardigheden zij meten ntwikkelen m daarbij deltreffend te kunnen handelen (ERK, p. 7). In de vigerende OP s NT2 was er reeds een link met het ERK. De ten ntwikkelde basiscmpetenties met taaltaken blijven behuden in pdracht van de minister. Het nieuwe OP sluit aan bij het ERK, maar hanteert een eigen rdeningskader, met een afznderlijke vermelding van dmeinen en rllen, tekstkenmerken en verwerkingsniveaus (zie verder). De frmulering van de kennis en de cmmunicatiestrategieën werd wel uit de can d s van het ERK vergenmen. Een vrdeel daarvan is dat in cmbinatie met de tekstkenmerken duidelijk afgebakend is wat gekend met zijn. 3. DE DOELGROEP De cursist die het NT2-aanbd vlgt dat gerganiseerd wrdt dr een centrum vr vlwassenennderwijs (CVO), is een vlwassen cursist die Nederlands ndig heeft in allerlei persnlijke en maatschappelijke situaties m binnen de samenleving te functineren. Hij det dat al dan niet gecmbineerd met diplma- f berepsgericht nderwijs f in cmbinatie met een al dan niet betaalde vrm van werkervaring f een berepssituatie.

3 3 Deze NT2-cursist wrdt p basis van de intake en de COVAAR (een cgnitieve vaardigheden-test) naar het CVO geriënteerd. Dat betekent dat hij niet analfabeet, laaggeschld en traaglerend is; die cursisten wrden in een centrum vr basiseducatie (CBE) verder gehlpen. Indien de cursist zeer hg cgnitief vaardig is en gericht is p het behalen van een diplma hger nderwijs, kan hij terecht in een universitair talencentrum (UTC). Vr de NT2-cursist die behrt tt het delpubliek van het CVO kan ng meer p maat wrden gewerkt dr naast het standaardaanbd een verkrt f verlengd traject aan te bieden vr respectievelijk sneller en trager lerende cursisten. Ok kunnen extra geletterdheidsmdules wrden ingezet m specifieke geletterdheidstekrten te verhelpen. Z kan er dus meer beheftegericht en flexibel p maat van de cursist gewerkt wrden. 4. STRUCTURERING 4.1 Het studiegebied Het studiegebied NT2 bestaat uit heel wat pleidingen (zie website curriculum) 1. Van deze pleidingen werden de vier algemene pleidingen geactualiseerd. Elk van deze vier pleidingen beantwrdt aan een ERK-niveau, de eerste ervan beslaat 2 ERK-niveaus: het OP Richtgraad 1: ERK-niveau A1 en A2 het OP Richtgraad 2: ERK-niveau B1 het OP Richtgraad 3: ERK-niveau B2 het OP Richtgraad 4: ERK-niveau C1 4.2 De vier geactualiseerde pleidingsprfielen Elk pleidingsprfiel bestaat uit: - een algemene vrstelling met de relatie pleiding referentiekader de inhudspgave de certificering het niveau de studieduur de plaats van de pleiding in het studiegebied de mdules het leertraject - de basiscmpetenties van de pleiding de dmeinen en rllen de tekstkenmerken de vaardigheden de lees- en schrijfvrwaarden het technisch lezen en schrijven spreken/gesprekken veren luisteren schrijven lezen 1

4 4 de ndersteunende elementen kennis leerstrategieën cmmunicatiestrategieën attitudes - de mdules van de pleiding situering van de mdules in de pleiding instapvereisten Studieduur Basiscmpetenties - De geletterdheidsmdules 4.3 Geletterdheidsmdules en pen mdules Een geletterdheidsmdule speelt in p een pen vraag naar specifieke cmpetenties in functie van een berepssituatie f een pleiding. Daarte wrdt een vaste selectie van basiscmpetenties uit een pleidingsprfiel samengebracht in een mdule. Die wrdt altijd pgenmen in het OP waar ze inhudelijk bij aansluit, maar maakt geen deel uit van de pleiding. De ntwikkelde geletterdheidsmdules bij richtgraad 1 bevatten in hun naam een verwijzing naar een ERK-niveau. De geselecteerde basiscmpetenties behuden hun ERK-niveau uit het OP, maar ze wrden binnen de cntext van de mdule gerealiseerd. Bij richtgraad 2 verwijst het cijfer bij het ERKniveau naar het vereiste niveau van de tekstkenmerken in het OP waaruit de basiscmpetenties werden geselecteerd. Niveau 1 is in dat OP het laagste van 2 niveaus. Vr richtgraad 1 gaat het ver: Geletterdheidsmdule NT2 Breakthrugh/Waystage Spreken/gesprekken veren en luisteren in de pleiding Geletterdheidsmdule NT2 Breakthrugh/Waystage Spreken/gesprekken veren en luisteren p de werk- en stageplaats Vr richtgraad 2 gaat het ver: Geletterdheidsmdule NT2 Threshld 1 Luisteren in de pleiding Geletterdheidsmdule NT2 Threshld 1 Spreken/gesprekken veren in de pleiding Geletterdheidsmdule NT2 Threshld 1 Teksten schrijven in de pleiding Geletterdheidsmdule NT2 Threshld 1 Studieteksten verwerken in de pleiding Geletterdheidsmdule NT2 Threshld 1 Spreken/gesprekken veren en luisteren p de werk- en stageplaats 4.4 Verkrte en verlengde trajecten In functie van de nden en de mgelijkheden van de cursisten kunnen verkrte en verlengde trajecten wrden ingericht. Ze verschillen enkel p het vlak van de duur van de andere pleidingsprfielen. Dat betekent dat het aantal mdules van een verkrt f verlengd traject en de verdeling van de basiscmpetenties ver de mdules identiek zijn aan het vereenkmstige standaardtraject.

5 5 Vr deze pleidingsprfielen zijn de vlgende trajecten dr de Vlaamse verheid gedgekeurd: Standaardtraject Verlengd Verkrt R 1: 4 mdules van 60 lestijden 4 x 90 lestijden 4 x 40 lestijden R 2: 8 mdules van 60 lestijden 8 x 90 lestijden 8 x 40 lestijden RG 3: 2 mdules van 120 lestijden - 2 x 80 lestijden RG 4: 2 mdules van 120 lestijden - 2 x 80 lestijden 5. DE LEESWIJZER 5.1 Dmeinen en rllen Het pleidingsaanbd NT2 met maximaal inspelen p individuele leerbeheften van kandidaatcursisten NT2. Cursisten vlgen een pleiding Nederlands met verschillende delen en vanuit verschillende interesses. Ze functineren in en participeren aan de maatschappij in de cntext waarin ze leven. Daarm meten de functinele taaltaken uit de pleidingsprfielen wrden ingebed in de dmeinen waarin de cursisten Nederlands ndig hebben en in de rllen die zij zullen pnemen. Het pleidingsprfiel stelt het vlgende: Om te kmen tt efficiënt taalleren, is het belangrijk dat het taalleren z snel mgelijk aansluit bij de beheften en bij het einddel van de cursisten en bij de vragen van de maatschappij. Het centrum en de cursisten brengen regelmatig samen de leertrajecten van de cursisten in kaart en bepalen hierbij in welke dmeinen de cursisten Nederlands ndig zullen hebben en welke rl(len) zij in het Nederlands zullen pnemen. Ok in het Decreet betreffende het nderwijs XXIV (Art. V. 3) wrdt de nadruk gelegd p het belang van trajectbegeleiding van cursisten: 1ter. De centra vr vlwassenennderwijs die nderwijsbevegdheid hebben vr pleidingen van het studiegebied Nederlands tweede taal zijn erte gehuden m aantnbaar vr elke cursist een individuele leertrajectbegeleiding te rganiseren. Het centrum vr vlwassenennderwijs legt hierte in samenspraak met de cursist het leertraject vast en hudt daarbij rekening met de startcmpetenties en het eindperspectief van de cursist en in vrkmend geval k met de vragen van de drverwijzende instantie. Bij het bepalen van het eindperspectief van de cursisten met de fcus per pleiding p minimaal 2 dmeinen wrden gelegd. Vr mdules waarvan de benaming een dmein bevat, is geen keuze meer mgelijk. In elk dmein wrden minimaal twee rllen aangebracht die verschillend zijn van de rllen uit het andere dmein. De dmeinen en rllen meten als deel van de basiscmpetenties wrden gelezen Dmeinen De indeling in dmeinen in de pleidingsprfielen is gebaseerd p het ERK. De fficiële Nederlandse vertaling van het ERK zegt p pagina 44 het vlgende: Elk geval van taalgebruik vindt plaats in de cntext van een bepaalde situatie binnen één van de dmeinen (werkingssferen f aandachtsgebieden) waarin het sciale leven is gerdend. De keuze van de dmeinen waarp leerders wrden vrbereid heeft verstrekkende gevlgen vr de keuze van situaties, delstellingen, taken, thema s en teksten vr nderwijs- en tetsmaterialen en -activiteiten. (...) Het aantal mgelijke dmeinen is niet te bepalen mdat elk definieerbaar activiteiten- f interessegebied het belangrijkste dmein kan zijn vr een bepaalde gebruiker f pleiding. Over het algemeen is het bij het leren en nderwijzen van talen nuttig m ten minste de vlgende dmeinen te nderscheiden:

6 6 het persnlijke dmein, waarin de betrkkene als privépersn leeft, met aandacht vr het huiselijke leven met familie en vrienden, en zich vergeeft aan individuele activiteiten zals lezen vr zijn f haar plezier, een dagbek bijhuden, zich wijden aan een speciale belangstelling f hbby, enzvrt; het publieke dmein, waarin de betrkkene ptreedt als lid van de samenleving in het algemeen, f van een bepaalde rganisatie, en zich bezighudt met uiteenlpende transacties vr uiteenlpende deleinden; het prfessinele dmein, waarin de betrkkene zijn werk det f berep uitefent; het educatieve dmein, waarin de betrkkene zich bezighudt met een gerganiseerde vrm van leren, in het bijznder (maar niet ndzakelijkerwijs) binnen een nderwijsinstelling. Opgemerkt met wrden dat bij veel situaties meer dan één dmein betrkken kan zijn." Binnen deze OP s werd het aantal dmeinen beperkt tt de bvenstaande Rllen Binnen de verschillende dmeinen nemen cursisten rllen p zich die aan algemene taaltaken een cncrete invulling geven f die specifieke talige cmpetenties met zich meebrengen. Alle basiscmpetenties kunnen gecncretiseerd wrden dr invulling in een rl. Z kan de basiscmpetentie NT 001 BC 020 De cursist kan p beschrijvend niveau relevante gegevens selecteren uit persuasieve teksten. cncreet ingevuld wrden vanuit de rl cnsument. De basiscmpetentie kan dan bijvrbeeld wrden: Een cursist kan p beschrijvend niveau, als cnsument, relevante gegevens selecteren uit een persuasieve tekst, zals een advertentie.. De in de pleidingsprfielen gehanteerde rllen zijn gebaseerd p de rllen van Delgericht uit de startblkken, een maatwerkprject van de Nederlandse Taalunie vr beginnersdelen NT2. De rllen zijn: beheerder huisvesting en gezinsadministratie cnsument cursist/student vrijetijdsbesteder pveder werkende werkzekende ndernemer In het pleidingsprfiel is deze lijst niet limitatief en vlgt er na de achtste rl een beletselteken. Naast de acht rllen van de Taalunie kunnen vr bepaalde taalleerders andere rllen relevant zijn, zals de rl van verkeersgebruiker. 5.2 Tekstkenmerken De tekstkenmerken meten als deel van de basiscmpetenties gelezen wrden. Het zijn de intrinsieke kenmerken van een tekst en ze bepalen mee de meilijkheidsgraad van een taaltaak. De tekstkenmerken zijn nderverdeeld in de vlgende categrieën: nderwerp (bv. vrspelbare, cncrete, eenvudige nderwerpen) taalgebruikssituatie (bv. expliciet aangebden infrmatie, authentieke f semi-authentieke teksten, standaardregister) structuur/samenhang/lengte (bv. eerder krt en eenvudig gestructureerd) wrdenschat/taalvariëteit (bv. eerder frequente wrden en frmuleringen) uitspraak/articulatie/intnatie (bv. geïntneerd en gearticuleerd in de standaardtaal) temp/vltheid (bv. redelijk gelijkmatig, vleiend, spntaan) spelling en interpunctie (bv. crrecte en cnsistente spelling en interpunctie die de leesbaarheid bevrderen).

7 7 5.3 De vaardigheden Functinele taaltaken Het pleidingsaanbd NT2 met cursisten in staat stellen het Nederlands te gebruiken waar ze het ndig hebben m z hun delen te bereiken. Daarm zijn de basiscmpetenties in de pleidingsprfielen gefrmuleerd als functinele taaltaken. Ze beschrijven wat cursisten met het Nederlands meten kunnen den in bepaalde cmmunicatieve situaties. De basiscmpetenties zijn een geïntegreerd geheel van en een cmplex samenspel tussen vaardigheden, kennis, strategieën en attitudes. Om functinele taaltaken uit te veren meten cursisten vaardigheden (spreken, gesprekken veren, luisteren, schrijven, lezen) aan de dag leggen met verschillende gesprken en geschreven teksten (tekstsrten en teksttypes) die vlden aan bepaalde intrinsieke kenmerken (tekstkenmerken). De infrmatie in die teksten met p verschillende manieren wrden verwerkt (verwerkingsniveaus). Bij de vrbereiding, de uitvering en de cntrle van de functinele taaltaken meten cursisten kunnen terugvallen p een aantal ndersteunende elementen: kennis, leer- en cmmunicatiestrategieën en attitudes Tekstsrten en teksttypes In de basiscmpetenties wrdt aangegeven met welke tekstsrt de cursisten een taaltaak meten kunnen uitveren: infrmatieve, prescriptieve, persuasieve, narratieve f artistiek-literaire teksten. Een basiscmpetentie bevat slechts één tekstsrt. Teksttypes wrden in de basiscmpetenties enkel pgenmen als ze niet exemplarisch zijn en dus bereikt en geëvalueerd meten wrden. Ter verduidelijking van de basiscmpetenties waarin geen teksttypes wrden vermeld, vlgen hier enkele vrbeelden: Tekstsrt Omschrijving Vrbeelden van teksttypes Infrmatieve teksten het verbrengen van infrmatie artikel, brief, dcumentaire, , flder, frmulier, (telefn)gesprek, interview, mededeling, nieuwsitem, schema, tabel, uiteenzetting, verslag Prescriptieve teksten Persuasieve teksten Narratieve teksten Artistiek-literaire teksten het rechtstreeks sturen van het handelen van de ntvanger het aanzetten tt handelen f tt de vrming van een mening het verhalend weergeven van feiten en gebeurtenissen expliciete aanwezigheid van een esthetische cmpnent gebruiksaanwijzing, handleiding, instructie, pschrift, publieke aankndiging, waarschuwing betg, cmmentaar, debat, discussie, prep, pamflet, reclamebdschap, (verkiezings-)prpaganda dagbek, film, luisterbek, reisverhaal, relaas, reprtage, stripverhaal, verhaal gedicht, krtverhaal, rman, tneel, chansn/sng Eenzelfde tekst kan nder verschillende tekstsrten geklasseerd wrden. Dat hangt nder andere samen met het gehanteerde perspectief: dat van de maker f dat van de gebruiker. Een reclametekst kan heel creatief met taal mgaan en z artistiek-literair wrden. De lezer/kijker/luisteraar kan ervan

8 8 genieten, k als de aangeprezen prducten vlledig buiten zijn gezichtsveld vallen. Een editriaal in een krant kan tegelijk narratief, infrmatief en persuasief zijn Verwerkingsniveaus Het verwerkingsniveau van een taaltaak is naast de tekstsrt en de tekstkenmerken één van de bepalende factren van de meilijkheidsgraad. Het verwerkingsniveau is het niveau waarp cursisten de infrmatie in een taaltaak meten verwerken. Sms meten ze de infrmatie in een tekst gewn begrijpen f weergeven. Sms gaat de infrmatieverwerking verder dan luter begrip f weergave en met de cursist iets met de infrmatie den (vb. vlgrde veranderen, structureren, enz.) f met hij zich er een mening ver vrmen. In de pleidingsprfielen NT2 nderscheiden we drie verwerkingsniveaus 2 : beschrijven, structureren en berdelen, waarbij de meilijkheidsgraad meestal in stijgende lijn gaat. De verwerkingsniveaus zijn echter geen exact te nderscheiden kenmerken van tekstverwerking. Meestal wrdt beschrijven als het meest eenvudige gezien en berdelen als het meest cmplexe, maar sms kan beschrijven meilijker zijn dan berdelen, afhankelijk van de tekst(srt) die wrdt aangebden. De niveaus meten eerder gebruikt wrden als een glijdende schaal; het is dus van belang m de verschillende verwerkingsniveaus vldende aan bd te laten kmen. Verwerkings-niveau Omschrijving Vrbeelden Beschrijven kennis nemen van aangeleverde infrmatie f de verkregen infrmatie in min f meer dezelfde vrm weergeven; in de infrmatie als zdanig wrdt geen transfrmatie aangebracht invullen, glbaal weergeven, beschrijven, navertellen, een kkbek raadplegen m een gerecht klaar te maken, genietend lezen Structureren Berdelen de infrmatie een andere structuur geven dan die waarin ze werd gepresenteerd: nderdelen van de infrmatie selecteren, verbanden tussen stukjes infrmatie ntdekken infrmatie uit verschillende brnnen f met zijn eigen vrkennis van het nderwerp vergelijken rdenen, rangschikken, een artikel lezen m samen te vatten berdelen, (be)argumenteren, recepten vergelijken in verschillende kkbeken vr een bespreking van de kwaliteit van de kkbeken, een filmrecensie schrijven p basis van reacties uit het publiek 2 Traditineel wrden er vier verwerkingsniveaus nderscheiden: kpiëren, beschrijven, structureren en berdelen. Kpiëren is vr deze pleidingsprfielen niet van tepassing.

9 9 5.4 Ondersteunende elementen In functie van de vrbereiding, de uitvering, de cntrle van de taaltaken meten cursisten een berep kunnen den p een aantal ndersteunende elementen: kennis, cmmunicatie- en leerstrategieën, en attitudes Kennis De kennis ndersteunt via inzicht in allerlei taalverschijnselen en reflectie p eigen en andermans taalgebruik, de ntwikkeling van de basiscmpetenties. Kennis alleen heeft geen functie p zich, er is altijd een relatie met de taaltaken. Naargelang van de taaltaak zal het ene f het andere aspect meer nadruk krijgen. De kennis is nderverdeeld in de vlgende categrieën: wrdenschat grammatica fnlgie (spreken, luisteren) rthgrafie (schrijven, lezen) scilinguïstische trefzekerheid thematische ntwikkeling cherentie en chesie Strategieën Strategieën helpen een cursist een taaltaak gerichter en efficiënter uit te veren. Het zijn planmatige technieken, prcedures, handelwijzen die elke taalgebruiker min f meer bewust hanteert en die dr nderwijs ntwikkeld en versterkt wrden. Strategieën meten bereikt wrden: cursisten meten ze kunnen tepassen in een niveau, met alle teksten van dat niveau. Binnen de strategieën wrdt een nderscheid gemaakt tussen cmmunicatiestrategieën en leerstrategieën. Cmmunicatiestrategieën ndersteunen het talig functineren. Leerstrategieën ndersteunen het leerprces. Binnen de leerstrategieën wrdt er een verschil gemaakt tussen talige leerstrategieën en niet-talige (reflectieve) strategieën Attitudes Een attitude drukt een bereidheid uit actie te ndernemen. Elke attitude geldt als een na te streven basiscmpetentie. Daarm staat er een asterisk * bij.