Handel is oorlog! maar mijn werk was in dienst van het vaderland. De Republiek der Nederlanden is mijn drijfveer en daarbij laat ik de intriges

Transcriptie

1 Interview Bestevaer voor zijn bemanning en de jonge Nederlandse republiek, schrik van de oceaan voor zijn vijanden. In dit jubileumjaar voor Michiel de Ruyter staat ook Supply Chain Magazine stil bij Neerlands bekendste zeeheld, of was hij een piraat? Uit de literatuur, waarbij als leidraad de dit jaar verschenen biografie van J.G. Kikkert is gebruikt, blijkt dat De Ruyter meer heeft gedaan dan het winnen van zeeslagen. Wat was er van Nederland als handelsnatie geworden als De Ruyter er niet was geweest? Hield hij zich op zijn manier bezig met supply chain? We vroegen het hem zelf Door Edith Kok Handel is oorlog! Michiel de Ruyter, promotor van de 17 e -eeuwse supply chain In onze tijd staat u ook wel bekend als piraat. Hoezo? Mijn reputatie is vlekkeloos, ik ben een bescheiden en Godvrezend man! Ja natuurlijk, handel is oorlog, ik ken niet anders. Je eigent het je krachtig toe, maar ik poog het aantal slachtoffers te beperken. Slaven? Van mij is vooral bekend dat ik juist veel christenen bevrijd uit handen van De Zeven Proviciën op de Bataviawerf Moorse kapers. Vaak gewoon door losgeld te betalen, een lucratieve bezigheid want de beloningen zijn meestal uitstekend. En ja, ik heb diverse slavenforten heroverd op de Engelsen en daarmee kon de profijtelijke slavenhandel weer worden hervat, maar mijn werk was in dienst van het vaderland. De Republiek der Nederlanden is mijn drijfveer en daarbij laat ik de intriges binnen de Staten-Generaal, de Oranjes of de Compagnieën over me heenkomen. Er is vrijwel altijd oorlog. Oké, als kind maakte ik het Twaalfjarig Bestand mee en eind jaren zestig, begin jaren zeventig (van de 17 e eeuw, red.) genoten we van vijf ongekende jaren van vrede. Ook in dergelijke periodes trekken we echter ten strijde, want handelsoorlogen blijven bestaan en 36 Michiel de Ruyter is op de foto s te zien op het nagebouwde VOC-schip de Batavia, dat op de Bataviawerf in Lelystad ligt. In het echt heeft De Ruyter nooit op de Batavia gevaren; het verging al op zijn eerste reis in1628. Wel voer De Ruyter op De Zeven Provinciën. Dit schip wordt momenteel op ambachtelijke wijze nagebouwd in Lelystad. Omdat de werf afhankelijk is van mensen die een reïntegratie- of werkervaringstraject volgen en het werk vanwege gebrek aan medewerkers soms maanden stilligt, gaat de bouw waarschijnlijk nog jaren duren.

2 Foto s: Thomas Fashing er zijn letterlijk altijd veel kapers op de kust. Geloof me, als de konvooien niet veilig thuis kunnen komen, zou de Gouden Eeuw er héél anders uitzien! Michiel Adriaenszoon de Ruyters carrière valt grofweg te verdelen in twee periodes: die van de handel en die waarin hij rechtstreeks in dienst is voor het vaderland. Hij wordt in 1607 geboren in Vlissingen en gaat al op elfjarige leeftijd naar zee als een soort ketelbinkie. Het is niet uitzonderlijk, want alles in Vlissingen draait om handel, haringvisserij en scheepvaart. Hij is in dienst van rederij Lampsens, een uiterst succesvolle Zeeuwse handelsonderneming die vooral goede zaken doet in tropische producten, graan en slaven. Tevens rust ze oorlogsschepen uit, vaak omgebouwde koopvaarders, want de vloot is in die periode slecht georganiseerd. In enkele jaren ervaart De Ruyter wat er in West-Indië te koop is, hij vaart nooit richting Oost-Indië. Terwijl het zeemansleven in allerlei opzichten ruw is, ontwikkelt hij zich tot een oppassende en leergierige schepeling. Al op zijn vijftiende wordt hij schipper en in de daaropvolgende jaren vertegenwoordigt hij het huis Lampsens enige tijd in Dublin. Later houdt hij voor dezelfde rederij in Middellandse zeehavens toezicht op stuwage en ventilatie van de lading. Het is een belangrijke reden dat groente en fruit langer goed blijven. Hij werkt eveneens als walvisjager en vaart in 1637 voor het eerst als kapitein. Zes jaar later begint hij voor zichzelf. De West Indische Compagnie is zijn grootste klant, maar hij vervoert ook lading voor eigen rekening. Zijn reputatie neemt toe; hij blijkt een goede zeeman, degelijk koopman, tactvolle onderhandelaar en vindingrijk bevelhebber te zijn. Befaamd is zijn krijgslist om ranzige boter te smeren op het dek zodat enteraars uitglijden. In 1651 besluit hij om te gaan rentenieren. Hij is net voor de derde keer getrouwd, zijn eerdere vrouwen stierven jong maar hij krijgt wel zeven kinderen. U heeft zich na een paar maanden rust toch weer laten overhalen om als commandeur de Staatse vloot te dienen. Waarom? Het ontbreekt de vloot aan kwaliteit, discipline, vuurkracht en tact. Terwijl de Engelsen één Admiraliteit voeren met een behoorlijk budget, telt de Republiek vijf Admiraliteiten die voortdurend eigen belangen najagen. Bij mij gaat het lot van de schepelingen voor. Ik maak me altijd 37

3 De Ruyter introduceerde bevoorradingsschepen waardoor de kwaliteit van leven aan boord verbeterde hard om ze correct te betalen. Dat is een grote verandering, want traditiegetrouw moeten ze er bij de vloot soms twintig of dertig maanden op wachten, áls het al komt. Ook de voeding heb ik aangepakt. Tegen de gewoonte in mogen mijn kapiteins zich niet verrijken door geld dat ze overhouden van hun etensbudget in eigen zak te steken. Bij anderen zijn de bemanningen dus voor hun eten overgeleverd aan de schraapzucht van hun gezagvoerder. Vooral de VOC maakt het bont, die calculeert gewoon in dat slechts de helft van een bemanning van een reis terugkeert. Überhaupt sterven meer schepelingen door gebrek aan verzorging dan door strijd. Scheurbuik! Wat doet u eraan? Hoewel we niet exact weten waardoor het komt, beseffen we allemaal dat groente en fruit deze ziekte tegengaat, alleen doen velen er niets mee. Ik wel. Ik heb zelfs bevoorradingsschepen geïntroduceerd; daarnaast maken we gebruik van de vaste bevoorradingspunten. De belangrijkste is El Mina, onze kolonie in het huidige Ghana. Het is eveneens een slavenfort en maakt deel uit van onze gouden handelsdriehoek: Nederland - Afrika - Amerika. We vervoeren vanuit Nederland bakstenen die we in Afrika gebruiken voor de forten; aldaar nemen we slaven mee naar Amerika en komen terug met hout, vis en huiden. De grote oversteek duurt meestal drie tot zes weken. Voor de bevoorrading zijn ook Madeira en de Azoren van belang en zeker als we in oorlog zijn met Portugal de Canarische Eilanden. Als vloot begeleiden we de handelskonvooien. Onze schepen verkeren echter in slechte toestand. Ik heb het al regelmatig gerapporteerd, maar Den Haag houdt die brieven liever geheim om de onrust in het land niet te vergroten. Niettemin ben ik Media Boeken en dvd s over Michiel de Ruyter 38 Biografie Kikkert J.G. Kikkert schreef een flink aantal biografieën en andere boeken over de geschiedenis van Nederland. In Michiel Adriaenszoon De Ruyter belicht hij met een toon van respect vooral de toenemende loyaliteit van bestevaer voor de Nederlandse Republiek in een tijd waarin trouw juist vaak ver te zoeken is. Het taalgebruik is eenvoudig maar soms valt de verhaallijn moeilijk te volgen. Niettemin een paperback die je in enkele uren uitleest. Michiel Adriaenszoon De Ruyter, J.G. Kikkert. Uitgeverij Aspekt, 2007, 128 blz., 16,95 Biografie Prud homme In deze gezaghebbende biografie schetst historicus Ronald Prud homme van Reine de persoonlijkheid van de man die schuilgaat achter de reusachtige mythe die vrijwel onmiddellijk na zijn dood ontstond. Deze nieuwe editie is aangevuld met enkele onlangs door de auteur ontdekte brieven aan familieleden die De Ruyter op belangrijke momenten in zijn laatste levensjaren schreef. Ook is er een extra katern met kleurenfoto s ter begeleiding van de grote tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Prud homme van Reine schreef ook boeken over zeehelden Maerten en Cornelis Tromp en Piet Hein. Rechterhand van Nederland - Biografie van Michiel Adri-

4 er al wel in geslaagd om bij de bouw van nieuwe oorlogsschepen standaardisatie in te voeren, ook voor de bewapening. We werken met standaardonderdelen en hebben de magazijnen gecentraliseerd in Medemblik. Een getouwtrek met de vijf Admiraliteiten eer het voor elkaar was Hoewel de Engelsen veel beter geoutilleerd zijn, slaat Michiel de Ruyter een aanval van ze op Hollandse en Zeeuwse schepen af. Zijn bescheiden opstelling vergroot alleen maar de roem, bovendien weet hij bijna iedereen te vriend te houden. Met Engeland volgen drie zeeoorlogen ( , en ), waarbij hij niet altijd maar wel vaak successen behaalt. Daarnaast zijn er aanvaringen met vooral Frankrijk, Zweden, Portugal en de Barbarijse zeerovers. Hij voert gedurende zijn hele carrière ontelbare gevechten en veertig zeeslagen waarvan vijftien zeer grote. Bij zeven daarvan voert hij het commando, hij wordt in 1665 benoemd tot opperbevelhebber. Dit heeft veel te maken met zijn vriendschap met Johan de Witt, als raadspensionaris de belangrijkste man van het land tot zijn tragische dood in Zijn belangstelling voor de vloot is groot en met De Ruyter introduceert hij een nieuw vak: zeesoldaat. Tot dan toe zijn het reguliere matrozen die vechten. Het nieuwe regiment is de voorloper van het huidige Korps Mariniers. De Witt is medeverantwoordelijk voor het succes van De Ruyter, omdat hij ervoor zorgt dat de vloot en het materiaal in goede staat verkeren. Hoe verklaart u het succes van de vloot? De vloot is tegenwoordig veel beter georganiseerd. Er is meer budget en er heerst discipline en tucht. Om de recrutering van scheepsvolk veilig te stellen, vaardigt de Staten-Generaal in oorlogstijd een vaarverbod uit voor alle koopvaardij- en vissersschepen en alle walvisjagers. Bovendien heb ik bevolen dat er een soort reserve van officieren en manschappen in stand wordt gehouden, zodat er niet meer zo n nijpend tekort komt als vroeger. Wat we buiten de officiële oorlogen zoal doen? Als een gek heen en weer zeilen! Er geldt bijvoorbeeld al eeuwenlang dat er honger dreigt als er geen graanhandel vanuit de Oostzeegebieden mogelijk is. Er zijn echter voortdurend belegeringen of zware tolheffingen in de Sont. Daarom behoor ik er met de vloot te dreigen, dat helpt. Hetzelfde geldt voor Noord-Afrika. Ik heb aldus de potentaten van Algiers, Tunis en Tripoli kunnen bewegen om een vredesverdrag te ondertekenen. Ze werden toeschietelijker naarmate ik meer schepen op hen had buitgemaakt. Daarnaast moet ik er voortdurend de zeerovers bestrijden en zo veel mogelijk christenslaven loskopen. Ook dien ik Spanje bondgenoot sinds de Vrede van Munster in 1648 te helpen om te voorkomen dat de zilvervlootschepen niet in Britse, Portugese of andere handen vallen. Het probleem is echter dat zodra ik mijn hielen licht, de ellende weer kan beginnen. Daarom blijven die taken bestaan. Je fysieke machtsoverwicht is gewoon je sterkste troef. Ik denk ook aan de Engelse Act of Navigation van Deze wet legde onze scheepvaart voor een belangrijk deel aan banden. Goederen bestemd aenszoon De Ruyter, Ronald Prud homme van Reine. Arbeiderspers, vijfde uitgebreide druk, 2007, 424 blz., 12,50. Levensverhaal op dvd Beknopt overzicht van het leven van Michiel de Ruyter, verteld aan de hand van interviews met de conservatoren van het Zeeuws Museum en het Nederlands Scheepvaartmuseum en een historicus van de Bataviawerf. De dvd leert ons dat De Ruyter eigenlijk een vroegtijdige schoolverlater was die niet kon meekomen in de klas. Toch ontwikkelde hij zich in hoog tempo tot een rasechte handelman, formidabele zeestrateeg en geliefd manager. Bovendien had hij een taaltalent; niet alleen sprak hij vijf talen, uit zijn scheepsjournalen blijkt ook dat hij een begenadigd schrijver was. De interviewbeelden doen wat amateuristisch aan. Niettemin de moeite van het bekijken waard. Michiel de Ruyter - Het leven van een nationale held. Nieuw Amsterdam, 2007, dvd, 45 minuten, 14,95. Ongewone roman De hoofdpersoon van dit boek is op straat aangevallen en beroofd. De aanslag heeft hem diep gekwetst. De woede op zijn land, zijn landgenoten en de Nederlandse identiteit zet hem aan tot een onderzoek naar de geschiedenis van het Nederlandse volk. Hij wil zijn gevoel van eigenwaarde terug. Al snel stuit hij op Michiel de Ruyter. De hoofdpersoon zal niet rusten voordat hij oog in oog staat met de nationale held. De lieveling van de zee (heruitgave, in 1995 verschenen onder de titel Korte historie van het Nederlandse volk), Jan Tetteroo. Nieuw Amsterdam, 2007, 173 blz., e 14,95. Kijk voor meer boeken, dvd s en evenementen over De Ruyter en voor informatie over het Michiel de Ruyterjaar op SUPPLY CHAIN MAGAZINE 6 /

5 Ik ben erin geslaagd bij de bouw van nieuwe oorlogsschepen standaardisatie in te voeren geniet niet mijn voorkeur, maar soms mogen ze van mij vrij plunderen. Dat gaat er heftig aan toe maar het bereikt wel z n doel. Verder geef ik aan dat de dapperen zullen worden beloond, maar de lafhartigen met de dood gestraft. Ik wijs echter vooral op het belang van een goede onderlinge communicatie. Volgens mij verschillen we daarin niet veel, of wel? Aan het einde van zijn loopbaan is Michiel de Ruyter in hedendaagse termen bevelhebber van de zeestrijdkrachten, commandant van de Nederlandse zeemacht, chef marinestaf en directeur materieel van de nationale marine. Hij werkt in deze jaren hard en regelt veel vanaf het land. Hij zet zich voortdurend in voor zijn bemanningen: meer en beter voedsel, meer veiligheid en ruimere traktementen. Hij wordt zelfs generaal, omdat de situatie op het land verslechtert. SUPPLY CHAIN MAGAZINE 6 / voor Engeland mochten alleen worden vervoerd door het land van herkomst. Bovendien mochten alleen Britse schepen het verkeer tussen Engeland en haar koloniën onderhouden en ze hadden eveneens een monopolie op de kustvaart rond de Britse eilanden en de visserij in deze wateren. Na de Tweede Engelse Zeeoorlog is de wet versoepeld, nadat we de Engelsen verpletterend hadden verslagen. Ik vernam overigens op de Antillen dat die oorlog was uitgebroken. Het kan een tijd duren eer je zo n bericht hoort, zo wisten sommige kapiteins van Engelse schepen die we op de terugreis buitmaakten, niet eens dat we in oorlog waren! Op een gegeven moment hadden we wel driehonderd gevangenen, zodat we ze bij Newfoundland drie schepen met wat voorraad gaven waarna ze de kust mochten bereiken. Anders waren we niet uitgekomen met ons eigen proviand. Voor mij is het erg belangrijk om te beschikken over voldoende vers drinkwater, groenten, fruit en andere victualiën. Ook houd ik reparaties goed bij. Uw supply chain is dus eigenlijk perfect in orde? Dat wil ik niet meteen beweren, maar er wordt vaak flink doorgewerkt. Zo is de Zeven Provinciën binnen enkele maanden gebouwd. Ik hoorde dat in jullie tijd de Bataviawerf te Lelystad bezig is met een replica en dat de bouw zeker achttien jaar zal duren. Mag ik op mijn beurt even lachen? De Zeven Provinciën is overigens een prachtig schip, bewapend met tachtig kannonnen en bestemd voor 475 bemanningsleden. We hebben ook een nieuwe tactiek geïntroduceerd: varen in kiellinie. Daarbij kan een groep schepen manoeuvreren zonder dat er gaten ontstaan in de linie. De achterstand op de Engelsen is daardoor ingehaald. Hoe ik mijn bemanning motiveer? Het Vreest u voor uw leven? De gebroeders De Witt zijn tot mijn groot verdriet gelyncht. Omdat ik geen Oranjeaanhanger ben, loop ik eveneens gevaar maar ze zeggen dat ik té belangrijk ben voor het land. Als ik bijvoorbeeld de gezamenlijke Engelse en Franse vloot bij de Slag bij Kijkduin niet had verslagen Er is echter weer geen geld voor een goede vloot en ze hebben me gevraagd om Spanje te assisteren om in de Middellandse Zee de Franse vloot te verdrijven. Dat terwijl De Zeven Provinciën in onderhoud is. Terwijl Michiel de Ruyter de strijd nooit mijdt, loopt hij slechts één keer een hoofdwond op. Niettemin sterft hij zoals vrijwel alle gezagvoerders van die tijd: tijdens de strijd. In 1676 raakt voor de oostkust van Sicilië een kogel zijn rechteronderbeen en linkervoet. Na heftige wondkoortsen blaast hij een week later, op 29 april, zijn laatste adem uit. Acht maanden later pas, op 30 januari komt zijn gebalsemde lichaam aan in Nederland. Ziektes aan boord decimeerden de bemanning en de haventoegangen bleken een tijd onbevaarbaar door zware ijsgang. Op 18 maart 1677 wordt Michiel de Ruyter in Amsterdamse Nieuwe Kerk in een praalgraf bijgezet.