1. Inhoudelijke kadering van casus Kaat. a. Van diagnose tot advies

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1. Inhoudelijke kadering van casus Kaat. a. Van diagnose tot advies"

Transcriptie

1 Dyslexie in het secundair onderwijs: Van diagnose tot begeleiding. Een case-study. Annelies Aerts, Charlotte Mostaert, Ellen Meersschaert, Vera Janssens, Maaike Loncke & Astrid Geudens De cel leerstoornissen van CODE, expertisecentrum van Lessius Antwerpen dat een brug slaat tussen wetenschappelijk onderzoek en hulpverlening-op-maat, staat o.a. in voor onderbouwde diagnostiek en begeleiding-op-maat van leerlingen met dyslexie. Op basis van het diagnostisch onderzoek dat werd uitgevoerd bij een leerling van het secundair onderwijs, belichten we in een case-study de meerwaarde van een individuele sterkte-zwakte analyse. Deze analyse kan belangrijke aanknopingspunten bieden voor advies m.b.t. begeleiding (binnen en/of buiten de school) en onderwijs- en examenfaciliteiten-opmaat. We staan uitgebreid stil bij het traject dat de leerling doorliep na de diagnose dyslexie. Daarbij hebben we oog voor de geboden begeleiding, de concrete aanpak binnen de school en de knelpunten die in de praktijk naar voren kwamen. 1. Inhoudelijke kadering van casus Kaat a. Van diagnose tot advies Kaat is een zeventienjarig meisje dat de studierichting Jeugd- en Gehandicaptenzorg volgt in het vijfde jaar secundair onderwijs. Zij werd op het einde van vorig schooljaar aangemeld bij CODE wegens aanhoudende moeilijkheden op vlak van lezen en spellen. Deze moeilijkheden veroorzaakten verschillende tekorten in het schoolse presteren, voornamelijk voor taalvakken, waardoor ze een C- attest kreeg. De school adviseerde een overstap van het TSO naar het BSO. Kaat voelde zich echter niet goed bij deze beslissing. Gezien de ouders een grote discrepantie opmerkten tussen taal- en richtingspecifieke vakken rees bij hen het vermoeden van een leerstoornis. Kaat werd daarom aangemeld met de vraag naar diagnostisch onderzoek en studieadvies. Het uitgangspunt in de diagnostiek binnen CODE is een totaalbenadering van de cliënt die gericht is op zowel sterktes als zwaktes met als doel advies op maat te kunnen formuleren. Op die manier kunnen ook onderwijs- en examenfaciliteiten individueel opgesteld worden. Op basis van een grondige analyse van haar voorgeschiedenis en het diagnostisch onderzoek kon het vermoeden van dyslexie bevestigd worden. Kaat behaalt zeer zwakke tot zwakke resultaten op vlak van technisch lezen. Zowel het lezen op woordniveau (woorden en pseudowoorden) als het lezen op tekstniveau verloopt aan een opvallend traag tempo. Dit wijst erop dat de koppeling tussen tekens en klanken onvoldoende geautomatiseerd is. Dit leidt ook tot een verhoogde foutenlast, met name bij het lezen van pseudowoorden, waarvoor geen woordcode beschikbaar is in het langetermijngeheugen. De problemen op vlak van technisch lezen oefenen ook een invloed uit op het begrijpend lezen. Hoewel Kaat in staat is om de hoofdgedachte van een tekst weer te geven, heeft ze het moeilijk om er vlot inhoudsvragen over te beantwoorden. Uit het intelligentieonderzoek blijkt een gemiddeld ontwikkeld auditief begrip, dat het leesbegrip positief kan beïnvloeden. Om haar technische leesproblemen te compenseren raadden we dan ook het gebruik van voorleessoftware aan. Doordat de computer een tekst voorleest, kan deze sneller verwerkt worden. Het gebruik van voorleessoftware (bv. bij examens) kan het werktempo dus aanzienlijk verhogen. Bovendien kan Kaat intussen de geschreven tekst volgen en zo haar technische leesvaardigheid trainen. De informatie wordt dan via twee kanalen aangeboden, zowel auditief als visueel, wat ook weer het begrijpend lezen ten goede kan komen. Op vlak van spellen scoort Kaat eveneens zwak. Uit het dictee blijken tekorten op elk niveau van de spelling (basis-, regel- en onthoudniveau). De spellingregels blijken gekend, maar niet geautomatiseerd. Om de tekorten op vlak van spellen te kunnen opvangen, is het belangrijk dat Kaat de spellingcorrector op de computer leert gebruiken als ondersteunend hulpmiddel. We raadden softwareprogramma s als Sprint Plus of Kurzweil 3000 eveneens aan als extra ondersteuning om spelfouten te leren vermijden. Het gebruik van een computer op schriftelijke examens kan eveneens hulp bieden. Uit de intake noteerden we enkele belangrijke beïnvloedende factoren. Kaat ervaart veel steun van haar omgeving. De goede band met haar ouders is een belangrijke protectieve factor. Ook tijdens moeilijke momenten in haar leven ondervond Kaat veel begrip. We onderkenden echter een aantal niet-verwerkte emotionele gebeurtenissen. Psychologische begeleiding werd aangeraden om deze moeilijkheden een

2 plaats te geven. Kaat toonde zich na afloop van het adviesgesprek heel dankbaar dat er rekening gehouden werd met alle moeilijkheden en dat niet-verwerkte trauma s bij naam genoemd werden. Uit het intelligentieonderzoek bleek een gemiddelde intelligentie. Kaat heeft dus voldoende mogelijkheden om het technisch secundair onderwijs, met de nodige ondersteuning, tot een goed einde te brengen. We benadrukten hierbij het belang van erkenning van de leerstoornis door de school en van ondersteuning, zoals het opstellen en opvolgen van onderwijs- en examenfaciliteiten. In het geval van Kaat raadden we volgende faciliteiten aan: Onderwijsfaciliteiten met als doel spellingfouten in de notities te vermijden: het ter beschikking stellen van kopies van notities van medestudenten of leerkrachten; het ter beschikking stellen van digitale bestanden van cursusmateriaal; het toelaten van het gebruik van een laptop. Examenfaciliteiten: het aanvaarden van spellingfouten wanneer spelling geen essentieel curriculumonderdeel is; het verlagen van de tijdsdruk bij toetsen en examens (verlenging van de duur van toetsen en examens met bv. 1/3 van de tijd); het afleggen van examens in een afzonderlijk lokaal (om omgevingslawaai te vermijden); het voorlezen van examenvragen en het mondeling toelichten van de vragen (in het bijzonder multiple choice vragen); het mondeling toelichten van schriftelijke examens; het toestaan van compenserende hulpmiddelen bij examens (bv. voorleessoftware). Daarnaast werd benadrukt dat het belangrijk is om Kaat voldoende te ondersteunen in het leren gebruiken van de (digitale) hulpmiddelen die beschikbaar zijn. b. Zelf compenseren van lees- en spellingmoeilijkheden Kaat koos ervoor om vlak na haar diagnose de workshops te volgen die CODE organiseert voor studenten met dyslexie. Deze workshops zijn ontworpen vanuit de filosofie van evidence based practice en zijn dus gebaseerd op de beschikbare wetenschappelijke evidentie alsook op onderzoek vanuit CODE naar de ervaring van hulpverleners en de voorkeuren van cliënten met dyslexie. In deze workshops leren studenten een eigen studiemethode ontwikkelen, aangepast aan hun specifieke lees- en/of spellingmoeilijkheden. Door inzicht te krijgen in wat dyslexie is en door actief aan de slag te gaan met allerlei (digitale) hulpmiddelen en tips, leren ze omgaan met hun beperkingen. Dyslectici leren met andere woorden zelf hun moeilijkheden zo goed mogelijk compenseren. Na afloop van de workshops wordt steeds via een kwaliteitsonderzoek gepeild naar de ervaringen van de studenten, die vervolgens worden meegenomen in toekomstige workshops. Kaat vertelde in dit verband dat ze reeds lang het gevoel had geen controle meer te hebben over haar eigen schoolresultaten, ondanks blijvende wilskracht en motivatie om haar opleiding tot een goed einde te brengen. De workshops leken voor haar een ideale manier om haar studies opnieuw in eigen handen te nemen. In een eerste workshop werd uitgebreid ingegaan op het begrip dyslexie. Uit de praktijk blijkt dat jongeren vaak niet weten wat dyslexie is en welke moeilijkheden hiermee kunnen samenhangen. Ook Kaat had geen kennis over dyslexie. Inzicht krijgen in de problematiek is echter een eerste belangrijke en onmisbare stap in de verwerking van een diagnose en het verder leren omgaan met deze stoornis. Kaat gaf aan dat ze de workshop erg confronterend maar leerrijk vond. In deze workshop werden ook socio-emotionele moeilijkheden aangeraakt die met dyslexie kunnen samenhangen. Aangezien Kaat op dit vlak uitgesproken moeilijkheden ervaarde, die naast haar lees- en spellingmoeilijkheden nog andere oorzaken hadden, werd haar opnieuw de raad gegeven hiervoor psychologische begeleiding te zoeken. Tijdens de andere workshops werd voornamelijk aandacht besteed aan het leren compenseren van haar specifieke lees- en spellingmoeilijkheden. In twee workshops rond lezen en studeren werd stilgestaan bij het lezen/studeren zonder en met hulpmiddelen. In deze workshops kon Kaat allerlei hulpmiddelen uitproberen. Kaat gaf nadien aan dat het uitproberen van verschillende mogelijke hulpmiddelen een meerwaarde betekende. Zo ontdekte ze zelf dat voorleessoftware en de bijhorende samenvattingfunctie voor haar wel werkte, terwijl bijvoorbeeld mindmapping haar helemaal niet lag. Ook de

3 overhoorsoftware maakte het nadien mogelijk om woordenschat van vreemde talen grotendeels zelfstandig in te studeren. Tijdens een laatste workshop rond schrijfvaardigheid leerde Kaat op welke manieren ze spellingfouten kon compenseren. Kaat had na deze workshop het gevoel dat ze met deze hulpmiddelen effectief aan de slag kon om verslagen vlotter te kunnen schrijven. Doorheen de workshops worden de studenten ook bewust gemaakt van hun eigen verantwoordelijkheid. Door na de workshops ook effectief met aangepaste hulpmiddelen aan de slag te gaan, kunnen ze beter omgaan met bepaalde moeilijkheden. Indien de school bijkomend onderwijs- en examenfaciliteiten toekent, hebben de studenten zelf de verantwoordelijkheid hier gepast mee om te gaan en de maatregelen zeker niet te misbruiken. Kaat aarzelt nu niet om haar leerkrachten te vragen om haar schriften van vreemde talen na te kijken op spellingfouten zodat ze geen foute zaken instudeert. 2. Krachtlijnen in de schoolse begeleiding van Kaat De klassenraad beantwoordde de vraag van Kaat en haar ouders om haar over te laten gaan naar het zesde jaar negatief. Enkel via juridische weg zouden Kaat en haar ouders deze vraag opnieuw kunnen stellen. Kaat gaf echter aan dat ze dit niet wou en besliste om het vijfde jaar Jeugd- en Gehandicaptenzorg opnieuw te doen. De beslissing van de klassenraad betekende echter wel een zware klap voor haar. Na het diagnostisch onderzoek op CODE kwam de klassenraad weer bijeen om het verslag van het onderzoek door te nemen en een dyslexiecontract op te stellen. De erkenning van de problematiek en de bereidheid van de leerkrachten om rekening te houden met haar moeilijkheden gaven Kaat motivatie om zich zo goed mogelijk in te zetten. Dit zorgde er mee voor dat ze een uitstekend eerste rapport zonder tekorten haalde. Het dyslexiecontract dat door de zorgcoördinator en de klassenraad werd opgesteld, bevat een aantal onderwijs- en examenfaciliteiten. Op vlak van onderwijsfaciliteiten werd beslist dat Kaat steeds haar notities door de vakleerkrachten kan laten nalezen en spelfouten kan laten verbeteren. Kaat neemt hiertoe vaak initiatief en dit waarderen de leerkrachten sterk. Het gebruik van elektronische hulpmiddelen in de klas is evenwel nog niet mogelijk. De zorgcoördinator van de school geeft aan dat dit één van de actiepunten van hun toekomstige dyslexiebeleid is. Ook het ter beschikking stellen van digitale bestanden verloopt moeizaam. Vaak hanteren de leerkrachten handboeken of artikels uit tijdschriften; deze zouden moeten worden ingescand zodat bijvoorbeeld Sprint de teksten kan voorlezen. Op vlak van examenfaciliteiten werd beslist dat Kaat steeds langer mag werken aan examens. Kaat geeft aan dat het niet altijd mogelijk is om ook bij toetsen beroep te doen op extra tijd. Leerkrachten willen na de toets meteen verder gaan met de lessen. Kaat zou dus te veel leerstof missen indien ze haar toets zou afwerken. Een andere examenfaciliteit is dat Kaat steeds om verduidelijking kan vragen wanneer ze bepaalde examenvragen niet begrijpt. Er worden ook geen punten afgetrokken voor spellingfouten als spelling geen essentieel curriculumonderdeel is. Dit dyslexiecontract is voor alle leerlingen met dyslexie hetzelfde en werd door alle partijen (Kaat, ouders, school) ondertekend. Tijdens de daaropvolgende maanden werd echter nog geen gesprek tussen Kaat en de zorgcoördinator gevoerd om de maatregelen te evalueren. De zorgcoördinator geeft aan dat ze hiervoor te weinig tijd kan vrijmaken gezien het grote aantal van leerlingen met een functiebeperking op haar school. Kaat, van haar kant, geeft zelf aan dat ze graag een gesprek zou voeren met alle betrokken partijen (leerkrachten, zorgcoördinatoren, hulpverleners) omdat ze feedback wil over de manier waarop ze haar moeilijkheden aanpakt en hoe ze eventueel kan bijsturen. De zorgcoördinator van de school vertelt dat het dyslexiebeleid van de school momenteel verder wordt uitgewerkt. Het voorleesprogramma Sprint wordt op dit moment ter beschikking gesteld aan een aantal leerlingen, waaronder Kaat. Zij kunnen dan thuis aan de slag met dit programma. Kaat hanteert het programma voornamelijk om teksten en verslagen foutloos te kunnen schrijven. Ze vraagt echter ook nog steeds aan haar moeder om die teksten na te lezen. De school wil het gebruik van voorleessoftware ook implementeren tijdens de lessen en eventueel bij toetsen en examens. Deze mogelijkheden worden op dit moment geëxploreerd en worden in de loop van dit schooljaar in een finaal dyslexiebeleid uitgewerkt.

4 3. Algemene praktijktips In wat vooraf ging stonden we ter illustratie uitgebreid stil bij de situatie van Kaat. Uiteraard is Kaat slechts een voorbeeld, één van de vele jongeren met dyslexie waarmee scholen en leerkrachten steeds vaker in contact komen. Elke leerling heeft zijn eigen sterktes en zwaktes, zijn eigen mogelijkheden en noden. Dit geldt echter ook voor scholen en leerkrachten. In wat volgt staan we dan ook stil bij enkele algemene aandachtspunten en tips voor de dagelijkse praktijk. Het toekennen van onderwijs- en examenfaciliteiten is niet zomaar een gunst die wordt verleend aan studenten met leerstoornissen. Het is verankerd in het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet van 10 juli 2008 en het verdrag van de Verenigde Naties voor personen met een handicap (2006). Het is belangrijk dat alle betrokken partijen (zowel ouders, de leerling, leerkrachten, directie, zorgcoördinator) dit wettelijke kader kennen. Het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet voorziet voor personen met een handicap het recht op redelijke aanpassingen, tenzij deze maatregelen voor de persoon die ze moet treffen een onevenredige belasting vormen. Redelijke aanpassingen zijn maatregelen die de negatieve gevolgen van een omgeving die niet aangepast is (bv. een klassituatie) compenseert, zodat de leerling met een handicap in staat is om aan een bepaalde activiteit deel te nemen net als iemand anders. Dyslexie wordt beschouwd als een handicap en dus hebben leerlingen met dyslexie recht op maatregelen. Enkel wanneer deze maatregelen een onredelijke belasting vormen voor diegene die de aanpassing moet doen (de school), kunnen ze worden geweigerd. Dit moet steeds voor elk individu en voor elke situatie afzonderlijk worden bekeken. Het decreet beschouwt het weigeren van redelijke aanpassingen die geen onredelijke belasting betekenen als een vorm van discriminatie. Ook het VN-verdrag van 13 december 2006 stelt dat personen met een handicap recht hebben op redelijke aanpassingen die niet disproportioneel zijn. België ratificeerde dit verdrag in 2009 (Mardulier, 2010). Wanneer onderwijs- en examenfaciliteiten worden toegekend, is het belangrijk om de maatregelen voor elke leerling apart vast te leggen. De ene leerling heeft baat bij meer tijd bij het afleggen van zijn examens, de andere heeft nood aan een mondelinge toelichting van zijn antwoorden. We pleiten er ook voor dat een selectie van maatregelen wordt gemaakt (bv. een vijftal), zodat het voor alle partijen te allen tijde duidelijk blijft en de leerling het overzicht bewaart. Een grote hoeveelheid aan maatregelen waarvan de leerling meer dan de helft niet gebruikt, heeft weinig zin. Aan de hand van evaluatiegesprekken tussen de leerling en bv. de zorgcoördinator kan bekeken worden of deze selectie van maatregelen effectief is. Zo niet, is bijsturing noodzakelijk. Een volgende vraag die we ons kunnen stellen, is: welke leerlingen hebben recht op deze redelijke aanpassingen? Met andere woorden: welke criteria moeten worden gehanteerd om een attest van dyslexie te aanvaarden? Er zijn een aantal algemene principes die gelden (Stichting Dyslexie Nederland, 2008): - Een attest moet worden uitgeschreven door professionals die gekwalificeerd zijn voor het uitvoeren van psychodiagnostisch onderzoek en beschikken over specialistische kennis op het gebied van leerstoornissen en onderwijsbelemmeringen die daarmee samenhangen; - Het attest moet worden vergezeld van een bijhorend onderzoeksverslag, waarin zowel een kwantitatieve analyse (ernstcriterium) en kwalitatieve analyse van lees- en spellingtests is opgenomen; - De diagnose moet duidelijk worden gemotiveerd op basis van een onderkennende diagnostiek. Daarnaast is er ook het criterium van didactische resistentie, waarmee verwezen wordt naar de hardnekkigheid van het probleem ondanks aangepaste remediëring. Ons advies hierbij is om het criterium niet strikt te hanteren en te koppelen aan de diagnose, maar om het eerder als een aanduiding van de ernst van de stoornis te beschouwen (Van den Broeck, in druk). De leeftijd waarop de diagnose werd gesteld is niet van belang. Om onderwijs- en examenfaciliteiten in te delen in verschillende categorieën, wordt vaak gebruik gemaakt van de term STICORDI. STICORDI staat voor stimuleren, compenseren, remediëren en dispenseren. Wanneer over onderwijs- en examenfaciliteiten wordt gesproken, heeft men het echter

5 meestal over compenserende en dispenserende maatregelen. Bij het selecteren van de maatregelen is het essentieel dat een onderscheid gemaakt wordt tussen enerzijds compenserende maatregelen en anderzijds dispenserende maatregelen. Compenseren is een aanpak die zich richt op het minimaliseren van de gevolgen die de leerlingen ondervinden door gebruik te maken van hun sterke punten. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van voorleessoftware. Dispenseren betekent vrijstellen van, zodat bepaalde competenties niet moeten worden behaald, bijvoorbeeld het laten gebruik maken van hulpkaarten met de inhoud van de leerstof of het schrappen van leerstof (Henneman, Kleijnen & Smits, 2004). Het is zeer belangrijk om behoedzaam om te springen met deze dispenserende maatregelen. Bij bepaalde vormen van dispensatie ontneemt men de leerling immers leerkansen en verkleint de kans op succes in de daaropvolgende jaren. Het kan immers zo zijn dat een leerling binnen dezelfde of een andere school geen beroep meer kan doen op deze dispenserende maatregelen. Ook is het mogelijk dat de student later een studierichting wil volgen waarbij hij de gedispenseerde competenties zal nodig hebben en dus niet zal kunnen aanwenden. Alle mogelijkheden m.b.t. remediëren en compenseren dienen m.a.w. eerst ten volle worden ingezet vooraleer men tot dispenseren overgaat. Wanneer ouders, leerling en school samenwerken om maatregelen op te stellen en na te leven, is de kans op succes groot. Het ervaren van begrip en het gevoel van acceptatie van de leerstoornis is immers de allerbelangrijkste factor. Het draagt bij tot verhoogde motivatie, meer inzet en dus een grotere kans op slagen. Bovendien verminderen deze factoren de kans op de ontwikkeling van socioemotionele moeilijkheden (zie o.a. Hellendoorn & Ruijssenaars, 2000; Henneman et al., 2004). Belangrijk hierbij is dat de leerling zelf verantwoordelijkheid draagt. Indien de maatregelen niet volstaan of overbodig zijn, dient hij/zij dit te melden aan de verantwoordelijke binnen de school (m.n. de zorgcoördinator). Anderzijds mag de leerling geen misbruik maken van de verkregen faciliteiten. Hij/zij dient verantwoordelijk om te gaan met de verkregen maatregelen. Indien de leerling hier herhaaldelijk misbruik van maakt, kunnen maatregelen worden geschrapt. Het doorvoeren van redelijke aanpassingen voor leerlingen met dyslexie, blijkt echter te stuiten op een aantal praktische knelpunten. Het individueel afstemmen van de maatregelen voor de leerling met dyslexie, is hier een illustratie van. Soms heeft de zorgcoördinator te weinig tijd om met alle leerlingen afzonderlijk een gesprek te voeren en de maatregelen vast te leggen. Toch verhoogt het individueel afstemmen net de duidelijkheid en de kans op het effectief toepassen van deze maatregelen. Eens de leerling succes ervaart door het hanteren van een aantal maatregelen, dient hier niet veel tijd meer aan te worden besteed. Een ander knelpunt lijkt het implementeren van dyslexiesoftware bij het volgen van lessen en het afleggen van examens. Hierbij zijn vaak organisatorische bezwaren. Deze software blijkt echter ook vaak onvoldoende gekend door leerkrachten of zorgcoördinatoren. Nochtans zijn de firma s van deze software bereid om hun materiaal voor te stellen. Ook het kostenplaatje is niet buitensporig. Het Ministerie van Onderwijs stelt scholen jaarlijks een budget ter beschikking om dyslexiesoftware aan te kopen, na een eenvoudige aanvraag door de school (Mardulier, 2010). Een andere moeilijkheid lijkt de beschikbaarheid van digitale bestanden. Leerlingen kunnen hiervoor echter een beroep doen op ADIBIB (Aangepaste Digitale Boeken), een project van de Vlaamse Overheid. Hier kunnen leerlingen met een beperking in de schriftelijke communicatie hun leer- of werkboek digitaal aanvragen. Ouders of de school kunnen de aanvraag indienen; enkel de verzendkosten dienen te worden betaald. De leerling dient wel in het bezit te zijn van een gedrukte versie van het boek. Uit de praktijk, die we illustreerden aan de hand van de casus van Kaat, blijkt dat er op veel scholen reeds heel wat initiatieven worden genomen voor leerlingen met dyslexie. Vaak blijft het omwille van praktische bezwaren echter bij een algemeen beleid, waarbij onderwijs- en examenfaciliteiten algemeen gelden en niet individueel worden aangepast. Individuele aanpassingen en de aanwezigheid van begrip hebben echter een positieve invloed op het schools functioneren van leerlingen met dyslexie. De meerwaarde van initiatieven als ADIBIB wordt dan ook duidelijk: Het maakt het mogelijk om voor elke leerling een individueel beleid uit te stippelen, zodat hij evenveel kansen krijgt als elke andere leerling om te tonen wat hij waard is! Referenties

6 Hellendoorn, J., & Ruijssenaars, W. (2000). Personal experiences and adjustment of Dutch adults with dyslexia. Remedial and Special Education, 21, Henneman, K., Kleijnen, R., & Smits, A. (2004). Protocol dyslexie Voortgezet Onderwijs: Deel 2- Signalering, diagnose en begeleiding. 's Hertogenbosch, KPC-groep. Mardulier, T. (2010). Gelijke onderwijskansen in een breder juridisch kader. Lezing op het congres Van Mankement tot Talent (Eurekaonderwijs), 8 oktober 2010, Leuven. Stichting Dyslexie Nederland (2008). Diagnose en behandeling van dyslexie. Brochure van de Stichting Dyslexie Nederland, vierder, geheel herziene versie. Bilthoven: Stichting Dyslexie Nederland. Van den Broeck, W. (in druk). Rijmt dyslexie op empirie of op theorie? Nieuwe inzichten over diagnose en achtergronden. In: Geudens, A., Baeyens, D., Schraeyen, K., Maetens, K., De Brauwer, J., & Loncke, M. (Eds), Jongvolwassenen met dyslexie. Diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk. Leuven: Acco.

Je leergestoord kind krijgt de redelijke aanpassingen niet waar het recht op heeft? Wat kan je doen?

Je leergestoord kind krijgt de redelijke aanpassingen niet waar het recht op heeft? Wat kan je doen? Je leergestoord kind krijgt de redelijke aanpassingen niet waar het recht op heeft? Wat kan je doen? Eureka Die-'s-lekti-kus heeft bezorgd vastgesteld dat meer en meer ouders melden dat hun kind de STICORDI

Nadere informatie

OSB PROTOCOL DYSLEXIE

OSB PROTOCOL DYSLEXIE OSB PROTOCOL DYSLEXIE Amsterdam, 25 februari 2016 Vastgesteld door de schoolleiding Open Schoolgemeenschap Bijlmer 1 INHOUDSOPGAVE Wat is dyslexie? De OSB & de begeleiding van leerlingen met dyslexie Wederzijdse

Nadere informatie

VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding TOELICHTING ONDERZOEKSVERSLAG DYSLEXIE BIJ DE OVERSTAP NAAR HET SECUNDAIR ONDERWIJS

VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding TOELICHTING ONDERZOEKSVERSLAG DYSLEXIE BIJ DE OVERSTAP NAAR HET SECUNDAIR ONDERWIJS VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be TOELICHTING ONDERZOEKSVERSLAG DYSLEXIE BIJ DE OVERSTAP NAAR HET SECUNDAIR ONDERWIJS 1. Visie Het doel van een

Nadere informatie

DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE

DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE TOL-congres Brugge, 30 september 2011 www.codelessius.eu UITGANGSPUNT Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt

Nadere informatie

PROTOCOL. DYSLEXIE en DYSCALCULIE

PROTOCOL. DYSLEXIE en DYSCALCULIE PROTOCOL DYSLEXIE en DYSCALCULIE Vastgesteld 10 februari 2014 Inleiding In dit protocol zet het Montessori College Eindhoven in grote lijnen uiteen: - hoe leerlingen met leerstoornissen als dyslexie en

Nadere informatie

Kader dyslexie Clusius College vmbo en mbo

Kader dyslexie Clusius College vmbo en mbo Kader dyslexie Clusius College vmbo en mbo Vastgesteld door de Directieraad Datum: 16 januari 2017 Inleiding In dit kader dyslexie is beschreven op basis van welke uitgangspunten er binnen het Clusius

Nadere informatie

Wat is dyslexie en wat zijn de gevolgen hiervan voor het volgen van onderwijs?

Wat is dyslexie en wat zijn de gevolgen hiervan voor het volgen van onderwijs? Augustus 2014 Wat is dyslexie en wat zijn de gevolgen hiervan voor het volgen van onderwijs? Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van het accuraat

Nadere informatie

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, juni 2016 Wat is dyslexie? De Nederlands definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen

Nadere informatie

Dyslexiebeleid. Scholengemeenschap Sint Ursula. Locatie Heythuysen Tienderweg 101 6093 EN Heythuysen. Schooljaar 2015-2016

Dyslexiebeleid. Scholengemeenschap Sint Ursula. Locatie Heythuysen Tienderweg 101 6093 EN Heythuysen. Schooljaar 2015-2016 Dyslexiebeleid Scholengemeenschap Sint Ursula Locatie Heythuysen Tienderweg 101 6093 EN Heythuysen Schooljaar 2015-2016 In het kader van passend onderwijs streeft Scholengemeenschap Sint Ursula voor elke

Nadere informatie

Hoofdstuk 16 - Vreemde talen ondersteunen

Hoofdstuk 16 - Vreemde talen ondersteunen Hoofdstuk 16 - Vreemde talen ondersteunen 16.1. Inleiding 215 16.2. Woorden, zinnen, in een vreemde taal laten voorlezen 217 16.3. Uitspraak van woorden leren en controleren 219 16.4. Woorden vertalen

Nadere informatie

Bijlage - Checklist Met mijn computer naar de klas

Bijlage - Checklist Met mijn computer naar de klas Bijlage - Checklist Met mijn computer naar de klas Waarvoor heeft de leerling compenserende hulp nodig? De leerling heeft de computer als compenserend hulpmiddel nodig als de beperking de ontwikkeling

Nadere informatie

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, mei 2014 Wat is dyslexie? De definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen of spellen

Nadere informatie

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, juni 2018 Wat is dyslexie? De Nederlands definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen

Nadere informatie

Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent

Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent DE DE DE DE MEENT MEENT MEENT MEENT MAARN MAARN MAARN MAARN Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs De Meent Inhoud 1. Inleiding... 1 2. Wat is dyslexie... 1 3. Van signaleren tot

Nadere informatie

In de brugklas ziet het signaleringstraject er als volgt uit:

In de brugklas ziet het signaleringstraject er als volgt uit: Dyslexieprotocol 2018-2019 Inleiding Dit protocol geeft informatie over het dyslexiebeleid op Graaf Engelbrecht. Wij schetsen geven hierin de afspraken, procedures, begeleiding en officiële regelingen

Nadere informatie

Hoofdstuk 18 - Tips om voorleessoftware in te zetten in de klas

Hoofdstuk 18 - Tips om voorleessoftware in te zetten in de klas Hoofdstuk 18 - Tips om voorleessoftware in te zetten in de klas 18.1. Voorleessoftware compenserend inzetten voor leerlingen met een ernstige beperking 235 18.2. Voorleessoftware leerondersteunend inzetten

Nadere informatie

Ook een rivier begint met de eerste druppel

Ook een rivier begint met de eerste druppel Ook een rivier begint met de eerste druppel Update Afstemmingsdocument Ernstige lees- en/of spellingproblemen en/of dyslexie Onderwijs aan leerlingen van 4 tot 18 jaar op Walcheren juni 2011 Inleiding

Nadere informatie

Dyslexiebeleid op Wolfert Lyceum

Dyslexiebeleid op Wolfert Lyceum Dyslexiebeleid op Wolfert Lyceum Inleiding Volgens de meest gangbare definitie is dyslexie een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen)

Nadere informatie

Dyslexiebeleid van het Ludger College

Dyslexiebeleid van het Ludger College Dyslexiebeleid van het Ludger College Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Wat is dyslexie? 1.2 Kenmerken van dyslexie 2 2 De procedure 4 2.1 Ouderavond 2.2 Een vermoeden van dyslexie 2.3 De screening 2.4 De

Nadere informatie

3. Gevolgen van dyslexie Veel voorkomende belemmeringen die als gevolg van dyslexie kunnen voorkomen zijn:

3. Gevolgen van dyslexie Veel voorkomende belemmeringen die als gevolg van dyslexie kunnen voorkomen zijn: Dyslexiebeleid Berlage Lyceum 1. Inleiding Het Berlage Lyceum is een school waar volop kansen worden geboden. Wij streven ernaar het maximale uit de leerlingen te halen zodat zij hun talenten ten volle

Nadere informatie

PLD de Spindel, bijlage 4

PLD de Spindel, bijlage 4 Checklist Onderkenning Dyslexie Edux Beoordeling van de ernst en hardnekkigheid van de lees- en/of spellingproblemen t.b.v. de continuïteit van de zorg in het primair en voortgezet onderwijs Naam leerling

Nadere informatie

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, mei 2014 Wat is dyslexie? De Nederlands definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen

Nadere informatie

LEZE L1 L2 L3 L4 L5 L6

LEZE L1 L2 L3 L4 L5 L6 Schoolloopbaanrooster Overzicht sticordi-maatregelen voor leerlingen met (een vermoeden van) dyslexie Vrije Basisschool Zandvoorde Handelingsplan: Ondersteunende maatregelen voor.. (naam leerling) 0 vermoeden

Nadere informatie

Astrid Geudens, MDCL Lessius Leuven, 17/09/09

Astrid Geudens, MDCL Lessius Leuven, 17/09/09 Betrouwbare diagnostiek van dyslexie bij 16+: knelpunten en illustratie nieuwe perspectieven Astrid Geudens MDCL Lessius Leuven, 17/09/09 Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b.

Nadere informatie

Dyslexie. "een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau"

Dyslexie. een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau Dyslexie Dyslexie betekent letterlijk niet kunnen lezen. Bij dyslexie kunnen zowel lees- als spellingsproblemen voorkomen, maar deze komen ook los van elkaar voor. "een hardnekkig probleem met het aanleren

Nadere informatie

Het ABC van de leerstoornissen

Het ABC van de leerstoornissen Het ABC van de leerstoornissen 23 oktober 2012 K.A. Redingenhof Leuven Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP Inhoud Leerstoornissen, dyslexie, dyscalculie een beknopt overzicht

Nadere informatie

ACHTERGROND EN RESULTATEN WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE. Een wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma voor studenten met dyslexie

ACHTERGROND EN RESULTATEN WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE. Een wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma voor studenten met dyslexie ACHTERGROND EN RESULTATEN WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE. Een wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma voor studenten met dyslexie PROJECTTEAM Jolien De Brauwer Ellen Meersschaert Annelies

Nadere informatie

1. Inleiding Definitie dyslexie volgens de Stichting Dyslexie Nederland (SDN) herziene versie 2003:

1. Inleiding Definitie dyslexie volgens de Stichting Dyslexie Nederland (SDN) herziene versie 2003: Dyslexiebeleid op de SSGN (versie januari 2015) 1. Inleiding Definitie dyslexie volgens de Stichting Dyslexie Nederland (SDN) herziene versie 2003: "Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een

Nadere informatie

WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE. Begeleidingssessies voor studenten van het secundair en hoger onderwijs

WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE. Begeleidingssessies voor studenten van het secundair en hoger onderwijs WIJZER OP WEG. STUDEREN & DYSLEXIE Begeleidingssessies voor studenten van het secundair en hoger onderwijs Beter studeren en schrijven In het academiejaar 2013-2014 organiseert Code workshops voor studenten

Nadere informatie

Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven)

Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven) Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven) Naam leerling: Klas:.. Wat is het? DYSORTHOGRAFIE Moeizame automatisatie aan de klank-tekenkoppeling.

Nadere informatie

DEUREN OPENEN VOOR JONGVOLWASSENEN MET DYSLEXIE EEN WETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWD COACHINGPROGRAMMA

DEUREN OPENEN VOOR JONGVOLWASSENEN MET DYSLEXIE EEN WETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWD COACHINGPROGRAMMA DEUREN OPENEN VOOR JONGVOLWASSENEN MET DYSLEXIE EEN WETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWD COACHINGPROGRAMMA Eline Van Kerckhove PROJECTTEAM Jolien De Brauwer Ellen Meersschaert Annelies Aerts Eline Van Kerckhove

Nadere informatie

Visie op zorg voor leerlingen in het secundair onderwijs

Visie op zorg voor leerlingen in het secundair onderwijs Visie op zorg voor leerlingen in het secundair onderwijs Joost Laeremans Stafmedewerker Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Edegem 15 november 2011 1. Inleiding Het is mei 2011. Robbe

Nadere informatie

Hoofdstuk 15 - Spellingfouten voorkomen

Hoofdstuk 15 - Spellingfouten voorkomen Hoofdstuk 15 - Spellingfouten voorkomen 15.1. Inleiding 205 15.2. Hoorfouten opsporen met voorleessoftware 207 15.3. Gelijkende woorden controleren met de homofonenfunctie 209 Deel 4 - ICT als brug tussen

Nadere informatie

Protocol dyslexie Vechtstede College 1-5-2013. A. Verhulst Remedial Teacher

Protocol dyslexie Vechtstede College 1-5-2013. A. Verhulst Remedial Teacher Protocol dyslexie Vechtstede College 1-5-2013 A. Verhulst Remedial Teacher INHOUDSOPGAVE Wat is dyslexie 3 Begeleiding van leerlingen met dyslexie 3 Faciliteiten voor leerlingen met dyslexie 4 Afspraken

Nadere informatie

Dyslexie. Beatrijs Brand

Dyslexie. Beatrijs Brand Dyslexie Beatrijs Brand Hoe lezen wij? T s errassend oeveel ekst r emist an orden Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het neit uit in wlkee vloogdre de lttres in een wrood saatn (c)

Nadere informatie

Dyslexie valt als voldaan wordt aan de criteria onder de zorgverzekeringswet, waardoor kinderen gebruik kunnen maken van de vergoedingsregeling voor

Dyslexie valt als voldaan wordt aan de criteria onder de zorgverzekeringswet, waardoor kinderen gebruik kunnen maken van de vergoedingsregeling voor Inhoudsopgave 1 Introductie 4 2 Het belang van psycho-educatie 6 3 Het herkennen van dyslexie 8 4 Diagnose dyslexie 10 5 Vergoedingsregeling 12 6 De dyslexieverklaring 13 7 Dyslexie: herkomst en hersenwerking

Nadere informatie

Dyslexieprotocol. Stafbeleidsdocument. Scholengemeenschap, voor onderwijs dat zin geeft, voor vmbo havo atheneum gymnasium

Dyslexieprotocol. Stafbeleidsdocument. Scholengemeenschap, voor onderwijs dat zin geeft, voor vmbo havo atheneum gymnasium Scholengemeenschap, voor onderwijs dat zin geeft, voor vmbo havo atheneum gymnasium Bezoekadres: Stationslaan 17 9503 CA Stadskanaal Postadres: Postbus 137 9500 AC Stadskanaal 0599-631122 staf@ubboemmius.nl

Nadere informatie

Dyslexieprotocol 0 Hooghuis Heesch

Dyslexieprotocol 0 Hooghuis Heesch Dyslexieprotocol 0 Hooghuis Heesch Inhoudsopgave 1.1 Uitgangspunten pag. 2 2.1 Definitie dyslexie pag. 3 2.2 Kenmerken van dyslexie pag. 3 2.2.1 Problemen bij lezen pag. 3 2.2.2 Problemen bij spellen pag.

Nadere informatie

Begeleidingswijzer Dyslexie

Begeleidingswijzer Dyslexie Begeleidingswijzer Dyslexie Dyslexie Ongeveer 5% van de studenten in het mbo heeft dyslexie. Dit is één op de twintig studenten. Iedereen die bij Rijn IJssel werkt, kan dus te maken krijgen met studenten

Nadere informatie

M decreet. Redelijke aanpassingen: nieuwe maatregelen Bron: onderwijsvlaanderen.be

M decreet. Redelijke aanpassingen: nieuwe maatregelen Bron: onderwijsvlaanderen.be M decreet Redelijke aanpassingen: nieuwe maatregelen Bron: onderwijsvlaanderen.be Schooljaar 2015 2016 Els Stroobant zorgcoördinator gbs De Windwijzer Laarne - Kalken Redelijke aanpassingen: nieuwe maatregelen

Nadere informatie

Dyslexieprotocol ZUIDWESTHOEK COLLEGE OSSENDRECHT KARIN VAN OEVELEN IMANDT

Dyslexieprotocol ZUIDWESTHOEK COLLEGE OSSENDRECHT KARIN VAN OEVELEN IMANDT 2016 Dyslexieprotocol ZUIDWESTHOEK COLLEGE OSSENDRECHT KARIN VAN OEVELEN IMANDT INHOUDSOPGAVE Inleiding 2 Wat is dyslexie? 3 Waar kan de dyslectische leerling last van hebben? 4 Signalering dyslexie 5

Nadere informatie

JONGEREN EN VOLWASSENEN MET DYSLEXIE

JONGEREN EN VOLWASSENEN MET DYSLEXIE JONGEREN EN VOLWASSENEN MET DYSLEXIE Moeilijkheden en tips voor aanpak Voorwoord In deze folder willen we jongeren en volwassenen met dyslexie informatie geven over dyslexie. We bieden ook een antwoord

Nadere informatie

Dyslexieprotocol. Taken van de dyslexiecoach

Dyslexieprotocol. Taken van de dyslexiecoach Dyslexieprotocol Dit protocol heeft als doel meer duidelijkheid scheppen wat (dyslectische) leerlingen kunnen verwachten van het dyslexiebeleid op het Wolfert Lyceum. Het Wolfert Lyceum wil een school

Nadere informatie

Leerkrachten met dyslexie in de onderwijspraktijk? VELOV-congres 26 maart 2014

Leerkrachten met dyslexie in de onderwijspraktijk? VELOV-congres 26 maart 2014 Leerkrachten met dyslexie in de onderwijspraktijk? VELOV-congres 26 maart 2014 Doelstelling & Onderzoeksvragen Praktische handvatten bieden om om te gaan met dyslexie binnen de lerarenopleiding en het

Nadere informatie

DYSLEXIEPROTOCOL (wordt op dit moment geupdate!)

DYSLEXIEPROTOCOL (wordt op dit moment geupdate!) DYSLEXIEPROTOCOL (wordt op dit moment geupdate!) Dyslexie wordt gedefinieerd als "een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of

Nadere informatie

Dyslexieprotocol. Het dyslexiebeleid van het Wolfert Lyceum is vastgesteld door het MT in overleg met de dyslexiecoach.

Dyslexieprotocol. Het dyslexiebeleid van het Wolfert Lyceum is vastgesteld door het MT in overleg met de dyslexiecoach. Dyslexieprotocol Dit protocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat (dyslectische) leerlingen kunnen verwachten van het dyslexiebeleid op het Wolfert Lyceum. Het Wolfert Lyceum wil een

Nadere informatie

Wat zijn dyslexie hulpmiddelen? Waar moet ik op letten? door onze psychologe Marrith

Wat zijn dyslexie hulpmiddelen? Waar moet ik op letten? door onze psychologe Marrith Wat zijn dyslexie hulpmiddelen? Waar moet ik op letten? door onze psychologe Marrith Hulpmiddelen bij dyslexie zijn niet meer weg te denken uit het onderwijs, duizenden leerlingen hebben er al profijt

Nadere informatie

Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider

Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider Gegevens leerling Naam leerling :.. 0 jongen 0 meisje Geboortedatum Groep

Nadere informatie

Kader dyslexie Clusius College

Kader dyslexie Clusius College Kader dyslexie Clusius College Vastgesteld door de Directieraad Datum: 16-06-2014 Inleiding Het Clusius College heeft te maken met een grote groep leerlingen die op het gebied van taal problemen heeft,

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 - Algemene wegwijzer Inhoud van de map

Hoofdstuk 1 - Algemene wegwijzer Inhoud van de map Hoofdstuk 1 - Algemene wegwijzer van de map Deel 1 overloopt een aantal voorwaarden om ICT in te zetten bij de aanpak van leerproblemen op school. Je vindt er tips en beschrijvingen van leerlingen en van

Nadere informatie

Zorgbeleid RML 2014 1

Zorgbeleid RML 2014 1 Dyslexie Voor dyslectische leerlingen worden de uitgangspunten uit het Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs (KPC groep 2013) zoveel mogelijk nagestreefd. De reguliere exameneisen op het gebied van spelling,

Nadere informatie

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste

Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, juni 2016 Wat is dyslexie? De Nederlands definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen

Nadere informatie

EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: 1+1 IS MEER

EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: 1+1 IS MEER EFFECTIEF BEHANDELEN EN BEGELEIDEN VAN KINDEREN EN JONGEREN MET DYSLEXIE: 1+1 IS MEER Astrid Geudens i.s.m. Ellen Meersschaert, Eline Van Kerckhove, & Jolien De Brauwer Lezing naar aanleiding van het Jubileumcongres

Nadere informatie

Dyslexieprotocol. Beekdal Lyceum 2012-2013

Dyslexieprotocol. Beekdal Lyceum 2012-2013 Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 versie november 2012 Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 Het Beekdal Lyceum zet in op het zo optimaal mogelijk maken van de leeromgeving leerlingen. Vandaar

Nadere informatie

Dyslexiegids

Dyslexiegids Dyslexiegids 2017-2018 Woord vooraf Beste ouders, Onze school zet hoog in op passend onderwijs. Want niet ieder kind leert op dezelfde manier en heeft behoefte aan dezelfde dingen. Dat vinden wij heel

Nadere informatie

betrokkenen? klasleerkracht logopediste ZOCO ouders leerling door diagnose: diagnose dyslexie aanvullen en, indien nodig, aanvullen maatregelen.

betrokkenen? klasleerkracht logopediste ZOCO ouders leerling door diagnose: diagnose dyslexie aanvullen en, indien nodig, aanvullen maatregelen. Naam:. Geboortedatum: GEEN diagnose dyslexie STI-(CO) diagnose dyslexie STI-CO-R-DI Diagnose dyslexie: door wie (naam + functie)? wanneer (datum + klas)? Invoer STICORDI-maatregelen: wanneer? betrokkenen?

Nadere informatie

Handleiding bij het K.U.Leuven-attest aangepaste examenvorm

Handleiding bij het K.U.Leuven-attest aangepaste examenvorm Studentenvoorzieningen Cel studeren met een functiebeperking Naamsestraat 80 bus 5415 BE-3000 LEUVEN KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Handleiding bij het K.U.Leuven-attest aangepaste examenvorm Vanuit het

Nadere informatie

DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID

DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID 18-01-2012 DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID Marlou Janssen GZ-psycholoog, kinder- en jeugdpsycholoog, orthopedagoog DYSLEXIE IN COMBINATIE MET (HOOG)BEGAAFDHEID EEN ZOEKTOCHT NAAR SIGNALEN EN PROTECTIEVE

Nadere informatie

Dyslexieprotocol Cambium College

Dyslexieprotocol Cambium College Dyslexieprotocol Cambium College Inhoud: Wat is dyslexie? Diagnosetraject op het Cambium. De dyslexieverklaring. Overzicht dispenserende en compenserende maatregelen: o Dispenserende maatregelen. (Vrijstellingen)

Nadere informatie

Hoofdstuk 14 - Sneller en beter een tekst schrijven

Hoofdstuk 14 - Sneller en beter een tekst schrijven Hoofdstuk 14 - Sneller en beter een tekst schrijven 14.1. Inleiding 199 14.2. Sneller typen met woordvoorspelling 201 14.3. Beter spellen en schrijven zonder typen 203 Deel 4 - ICT als brug tussen capaciteit

Nadere informatie

Om te komen tot een diagnose dyslexie moet aan een drietal diagnoses worden voldaan.

Om te komen tot een diagnose dyslexie moet aan een drietal diagnoses worden voldaan. Omgaan met kinderen met lees- en spellingproblemen, dyslexie. April 2013 Aanleiding tot het aanpassen van de notitie van november 2005 SPOVenray draagt zorg voor een goede begeleiding van alle kinderen.

Nadere informatie

Het dyslexiebeleid van het Wolfert Lyceum is vastgesteld door het MT in overleg met de dyslexiecoach.

Het dyslexiebeleid van het Wolfert Lyceum is vastgesteld door het MT in overleg met de dyslexiecoach. Dyslexiebeleid Inleiding Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen). Dit betekent

Nadere informatie

Protocol dyslexie Chr. College Groevenbeek. 1a. Doel en uitgangspunten van het dyslexiebeleid op Groevenbeek

Protocol dyslexie Chr. College Groevenbeek. 1a. Doel en uitgangspunten van het dyslexiebeleid op Groevenbeek Protocol dyslexie Chr. College Groevenbeek In dit protocol dyslexie schetsen we voor ouders, docenten en leerlingen een duidelijk beeld wat van Groevenbeek verwacht mag worden wanneer een leerling met

Nadere informatie

elk kind een plaats... 1

elk kind een plaats... 1 Elk kind een plaats in een brede inclusieve school Deelnemen aan het dagelijks maatschappelijk leven Herent, 17 maart 2014 1 Niet voor iedereen vanzelfsprekend 2 Maatschappelijke tendens tot inclusie Inclusie

Nadere informatie

Informatie en advies voor docenten SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD VOOR STUDENTEN MET DYSLEXIE IN HET MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS

Informatie en advies voor docenten SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD VOOR STUDENTEN MET DYSLEXIE IN HET MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS Informatie en advies voor docenten SPECIALE I AANDACHT GEVRAAGD VOOR STUDENTEN MET DYSLEXIE IN HET MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS II Inzicht, herkennen, handelen Zo n vier tot vijf procent van de studenten

Nadere informatie

vormingsaanbod

vormingsaanbod vormingsaanbod 2012-2013 ADHD Dyslexie en dyscalculie Taal- en leerstoornissen in een meertalige context Taalvaardigheid Code maakt deel uit van de Groep Gezondheid & Welzijn van Lessius Expertisecentrum

Nadere informatie

Stichting Haagsche Schoolvereeniging

Stichting Haagsche Schoolvereeniging Stichting Haagsche Schoolvereeniging Toelatingsrichtlijnen Preambule: 1. De Stichting Haagsche Schoolvereeniging kent diverse scholen en afdelingen. De leerling wordt ingeschreven als leerling van één

Nadere informatie

toetsen van Veilig Leren lezen en Estafette. groepen 1 2 LOVS Cito Taal voor Goed lees en spellingsonderwijs in de groepen 3 tot en met 8

toetsen van Veilig Leren lezen en Estafette. groepen 1 2 LOVS Cito Taal voor Goed lees en spellingsonderwijs in de groepen 3 tot en met 8 onderwijs en zorgarrrangement op De Wilgen uitgevoerd door meetinstrumenten Zorgniveau 1 = basisarrangenment Zorgniveau 1 Leerkracht Methodegebonden Gestructureerde stimulering van beginnende geletterdheid

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Studeren met een functiebeperking Campus Brugge Campus Oostende Gids voor studenten 2013-2014 Een functiebeperking kan studeren aan het hoger onderwijs bemoeilijken. De hogeschool heeft hier oog voor.

Nadere informatie

Dyslexieprotocol Stanislascollege Pijnacker

Dyslexieprotocol Stanislascollege Pijnacker Dyslexieprotocol Stanislascollege Pijnacker Pijnacker, januari 2019 Hanneke van den Berg Andrea van Wakeren Inhoudsopgave 1. Doel en uitgangspunten van het dyslexiebeleid 3 1.1. Dyslexie 1.2. De doelstellingen

Nadere informatie

Dyslexieprotocol. Mollerlyceum. (Laatste bijstelling: 11 december 2014)

Dyslexieprotocol. Mollerlyceum. (Laatste bijstelling: 11 december 2014) ! Dyslexieprotocol Mollerlyceum (Laatste bijstelling: 11 december 2014)! Inleiding Albert Einstein, Leonardo da Vinci, Walt Disney en zo kun je nog wel even doorgaan: de dyslect is in goed gezelschap!

Nadere informatie

Veelgestelde vragen (FAQ) EED Ernstige Enkelvoudige Dyslexie-ondersteuning SWV Brabantse Wal

Veelgestelde vragen (FAQ) EED Ernstige Enkelvoudige Dyslexie-ondersteuning SWV Brabantse Wal Veelgestelde vragen (FAQ) EED Ernstige Enkelvoudige Dyslexie-ondersteuning SWV Brabantse Wal Inhoud Basisondersteuning: waarvoor zijn scholen verantwoordelijk, op het gebied van lees- en/of spellingsproblemen?...

Nadere informatie

Dyslexiebeleid. Greijdanus Enschede

Dyslexiebeleid. Greijdanus Enschede Dyslexiebeleid Greijdanus Enschede 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding dyslexie Pag. 3 1.1. Wat is dyslexie? 1.2. Hoe uit dyslexie zich? 2. Dyslexiescreening en onderzoek Pag. 5 2.1. Screening in klas 1 2.2.

Nadere informatie

Aan de slag met ADIBoeken & voorleessoftware

Aan de slag met ADIBoeken & voorleessoftware Workshop Aan de slag met ADIBoeken & voorleessoftware 8 mei 2019 13u30 Inhoud workshop 1. Leerstoornissen 2. Eureka Die- s-lekti-kus 3. ADIBoeken 4. Voorleessoftware 5. Handige tools 6. Vraag & Antwoord

Nadere informatie

Gedurende de gehele schoolperiode wordt door de docenten zoveel mogelijk aandacht gegeven aan de volgende punten:

Gedurende de gehele schoolperiode wordt door de docenten zoveel mogelijk aandacht gegeven aan de volgende punten: Pakket van maatregelen bij Dyslexie en Dyscalculie Dyslexie Algemeen: Gedurende de gehele schoolperiode wordt door de docenten zoveel mogelijk aandacht gegeven aan de volgende punten: Stimuleren Schriftelijk

Nadere informatie

Protocol dyslexie. op het Zwin College

Protocol dyslexie. op het Zwin College Protocol dyslexie op het Zwin College Akkoord Directie: juni 2016 Protocol dyslexie op het Zwin College Inhoud 1. Wat is dyslexie? 2 2. De overgang van de basisschool naar het Voortgezet Onderwijs 3. Signaleren

Nadere informatie

Begeleiding van dyslexie

Begeleiding van dyslexie Begeleiding van dyslexie Inhoud Wat is dyslexie?... 3 Wat biedt het HVC?... 4 Onderzoek naar dyslexie in de brugklas... 4 Dyslexiepas... 4 De dyslexiecoach... 5 Dyslexie ondersteuningssoftware... 5 Meer

Nadere informatie

DYSLEXIEBELEID OP BEUKENRODE ONDERWIJS

DYSLEXIEBELEID OP BEUKENRODE ONDERWIJS DYSLEXIEBELEID OP BEUKENRODE ONDERWIJS Inhoudsopgave 1 Visie en doelstelling p. 3 2 Doelgroep p. 4 3 Procedure screening dyslexie p. 4 4 Praktische ondersteuning p. 5 5 Arrangementen p. 7 Bijlage 1: Dyslexiekaart

Nadere informatie

2014 Protocol dyslexie

2014 Protocol dyslexie Protocol dyslexie 2014 Protocol dyslexie Inleiding Dyslexie betekent letterlijk: niet kunnen lezen 1. De term komt uit het latijn, want dys = niet goed functioneren, lexis = taal of woorden. Bij dyslexie

Nadere informatie

Betreft: Hulpmiddelen voor studenten met behoefte aan extra ondersteuning in het hoger onderwijs.

Betreft: Hulpmiddelen voor studenten met behoefte aan extra ondersteuning in het hoger onderwijs. Steunpunt Inclusief hoger Onderwijs Sint-Jorisstraat 71 8000 Brugge Betreft: Hulpmiddelen voor studenten met behoefte aan extra ondersteuning in het hoger onderwijs. Het Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs

Nadere informatie

Dit protocol beschrijft hoe we op het Vellesan College en de Duin en Kruidbergmavo omgaan met dyslexie.

Dit protocol beschrijft hoe we op het Vellesan College en de Duin en Kruidbergmavo omgaan met dyslexie. 1. Inleiding Dit protocol beschrijft hoe we op het Vellesan College en de Duin en Kruidbergmavo omgaan met dyslexie. De volgende punten komen aan de orde: Wat is dyslexie? Signaleringsprocedure dyslexie

Nadere informatie

Dyslexie beleid. versie 2015-2016. Bettina Giovannangelo. Sascha van der Zon

Dyslexie beleid. versie 2015-2016. Bettina Giovannangelo. Sascha van der Zon L Dyslexie beleid Bettina Giovannangelo Sascha van der Zon Inhoud 1.WAT IS DYSLEXIE? ------------------------------------------------------------------------------------------ 2 1.1 Inleiding -----------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Studiesucces met dyslexie en dyscalculie mbo. Juni 2012

Studiesucces met dyslexie en dyscalculie mbo. Juni 2012 Studiesucces met dyslexie en dyscalculie mbo Bert de Vos Marga Kemper - b.devos@aps.nl - mkemper@cinop.nl Juni 2012 Vraag bij binnenkomst Wat zie je in de klas, waarbij je denkt: dit zou door dyslexie

Nadere informatie

Adviesburo Comenius bestaat al ruim 20 jaar en is in Midden Nederland bij ouders, scholen en huisartsen inmiddels een begrip.

Adviesburo Comenius bestaat al ruim 20 jaar en is in Midden Nederland bij ouders, scholen en huisartsen inmiddels een begrip. 1 2 INFORMATIE OVER COMENIUS Adviesburo Comenius bestaat al ruim 20 jaar en is in Midden Nederland bij ouders, scholen en huisartsen inmiddels een begrip. Wij mogen daarom met recht zeggen een ruime ervaring

Nadere informatie

Themanieuwsbrief VN-verdrag en hoger onderwijs

Themanieuwsbrief VN-verdrag en hoger onderwijs Themanieuwsbrief VN-verdrag en hoger onderwijs Op 5 mei 2011 organiseerde het SIHO een ontmoetingsdag rond het VN-verdrag voor gelijke rechten voor personen met een beperking. Het VN-verdrag inspireert.

Nadere informatie

Dyslexieprotocol Adriaan Roland Holstschool

Dyslexieprotocol Adriaan Roland Holstschool Dyslexieprotocol Adriaan Roland Holstschool April 2009 Pagina 1 1. Inleiding Dit protocol heeft als doel om leerlingen met dyslexie zo snel mogelijk te diagnosticeren en te begeleiden. Het is goed om alle

Nadere informatie

Ontwerp van decreet. betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Amendementen. voorgesteld na indiening van het verslag

Ontwerp van decreet. betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Amendementen. voorgesteld na indiening van het verslag stuk ingediend op 2290 (2013-2014) Nr. 6 12 maart 2014 (2013-2014) Ontwerp van decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Amendementen voorgesteld Stukken in het

Nadere informatie

Info@dyslexiecentrumrotterdam.nl

Info@dyslexiecentrumrotterdam.nl Info@dyslexiecentrumrotterdam.nl INHOUD 1. Vergoede behandeling 2. Problemen dyslectici 3. Sterke kanten 4. Doelstellingen begeleiding 5. Mogelijkheden: faciliteiten 6. Mogelijkheden: spelling 7. Mogelijkheden:

Nadere informatie

Dyslexiebeleid Zaanlands Lyceum augustus 2014

Dyslexiebeleid Zaanlands Lyceum augustus 2014 Dyslexiebeleid Zaanlands Lyceum augustus 2014 1. Inleiding De meest geaccepteerde definitie van dyslexie is: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren

Nadere informatie

7. DYSLEXIE. Hoe voelt dyslexie aan?

7. DYSLEXIE. Hoe voelt dyslexie aan? 7. DYSLEXIE Hoe voelt dyslexie aan? Testje voorlezen (klassikaal lezen is geen goed idee, tenzij het koorlezen is). Voor de persoon met dyslexie: genant, frustratie, gokken of raden, opgeven, niet begrijpen

Nadere informatie

Module 4 Thema 3 Inclusief onderwijs

Module 4 Thema 3 Inclusief onderwijs Module 4 Thema 3 Inclusief onderwijs Inclusief onderwijs Peter zat tot zijn 13 jaar in het buitengewoon onderwijs. Hij is zeer faalangstig, voelt zich snel onder druk gezet, maar kon toch in een kleine

Nadere informatie

Dyslexiebeleid van het Ludger College

Dyslexiebeleid van het Ludger College Dyslexiebeleid van het Ludger College Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Wat is dyslexie? 1.2 Kenmerken van dyslexie 2 2 De procedure 4 2.1 Ouderavond 2.2 Een vermoeden van dyslexie 2.3 De screening 2.4 De

Nadere informatie

VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be

VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180

Nadere informatie

toelichting voor leerlingen en ouders / verzorgers dyslexie dyscalculie andere beperkingen

toelichting voor leerlingen en ouders / verzorgers dyslexie dyscalculie andere beperkingen toelichting voor leerlingen en ouders / verzorgers dyslexie dyscalculie andere beperkingen September 2012 Inleiding In deze toelichting, die wordt uitgereikt tegelijk met de groene kaart, wordt uitgelegd

Nadere informatie

DYSLEXIEPROTOCOL Sneek, januari 2018

DYSLEXIEPROTOCOL Sneek, januari 2018 DYSLEXIEPROTOCOL Sneek, januari 2018 1- Wat is dyslexie 2- Signalen 3- Planmatig handelen 4- Handelingsplan 5- Remediëring. compensatie en dispensatie 6- Didactische principes/ aandachtspunten 1.Wat is

Nadere informatie

samenvatting november 2012 Strabrecht College, Geldrop

samenvatting november 2012 Strabrecht College, Geldrop DYSLEXIEBELEID op het STRABRECHT COLLEGE samenvatting november 2012 Strabrecht College, Geldrop 2012 De visie van het Strabrecht College Goede dyslexiebegeleiding is vooral een attitudekwestie Het Strabrecht

Nadere informatie

Dyslexieprotocol van CBS de Slotschool

Dyslexieprotocol van CBS de Slotschool B. Hesselinkstraat 2 9076EC Sint Annaparochie. Tel.: 0518-402144 Email: info@cbs-slotschool.nl Dyslexieprotocol van CBS de Slotschool INHOUD: 1 definitie dyslexie 2 signalering 3 analyse 4 schoolprocedure

Nadere informatie

Onderwijs op Lariks - Dyslexie. M. Hurenkamp, RT-er L.A. Smit, orthopedagoog

Onderwijs op Lariks - Dyslexie. M. Hurenkamp, RT-er L.A. Smit, orthopedagoog Onderwijs op Lariks - Dyslexie M. Hurenkamp, RT-er L.A. Smit, orthopedagoog Definitie dyslexie Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat

Nadere informatie

Studiesucces met dyslexie mbo

Studiesucces met dyslexie mbo Studiesucces met dyslexie mbo Karin Lukassen, APS Marga Kemper, Cinop Oktober 2012 Wat is dyslexie? Wat is dyslexie? Definitie en kenmerken Vaardigheidsniveau Criterium van de didactische resistentie Criterium

Nadere informatie

Zandakkerlaan 17 9070 Heusden Tel.: 09 230 03 48 E-mail: zorgco@sportbasisschool.be. Sticordi-maatregelen

Zandakkerlaan 17 9070 Heusden Tel.: 09 230 03 48 E-mail: zorgco@sportbasisschool.be. Sticordi-maatregelen Zandakkerlaan 17 9070 Heusden Tel.: 09 230 03 48 Email: zorgco@sportbasisschool.be Sticordimaatregelen Doel van de invoering van sticordimaatregelen Het team een leidraad bezorgen met verschillende toepasbare

Nadere informatie