Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3: Politiek

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3: Politiek Samenvatting door M woorden 19 oktober keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 3.1 Wat is politiek? Politiek Manier waarop een land wordt bestuurd Wie wat krijgt, waar, wanneer, welke vorm, keuzes maken, geld, algemeen belang Politieke macht à de mogelijkheid om invloed en controle uit te oefenen op politieke besluiten Overheid ontwikkelt beleid = doelstellingen die bereikt moeten worden voor alle zaken die zich in de samenleving voordoen à proces van politieke besluitvorming Dictatuur Macht in handen van 1 persoon of klein groepje Volk heeft geen rechten, geen vrije meningsuiting Overheid past censuur[1] toe Geweld en onderdrukking Grondrechten van mensen worden niet beschermd Oppositie partijen zijn verboden Militaire spelen een belangrijke rol Soms schijnverkiezingen 4 soorten dictaturen Totalitaire dictatuur Klein groepje heersers Ideologie volgen (ideologische revolutie) Strenge onderlinge controle van alles Weinig wisseling van macht Indoctrinatie Autocratische dictatuur 1 leider gesteund door militairen Geen ideologie Meer ruimte voor godsdienstvrijheid en economische vrijheid Fascisme Gebaseerd eigen land en volk Beste en belangrijkste volgens fascisten Theocratie Godsdienst verheven tot staatsideologie Ruimte voor 1 geloof à basis voor alle beslissingen in een land Parlementaire democratie Vanaf 18 jaar passief en actief kiesrecht Iedereen mag partij oprichten Mening uiten en demonstreren Volksvertegenwoordigers parlement worden door geheime verkiezingen gekozen Wetten worden vastgesteld door parlement en regering Burgers hebben vrijheid Politieke grondrechten Politie & leger hebben beperkte bevoegdheden Machtenscheiding (trias politica) Directe democratie Pagina 1 van 8

2 Referendum[2] Indirecte democratie Volks kiest vertegenwoordigers Parlementair stelsel Burgers kiezen leden parlement à ministers hieraan verantwoording verschuldigd Niet-gekozen staatshoofd, macht beperkt grondwet Koning? à constitutionele monarchie Presidentieel stelsel Parlement en president gekozen door burgers Gekozen staatshoofd Veel politieke macht President Hoofd regering Ministers benoemen en ontslaan Ministers verantwoording schuldig Geen ontbindingsrecht à vetorecht Bevelhebber leger 3.2 Politieke stromingen/ideologieën 3 politieke stromingen/ideologieën Liberalisme (waarde = vrijheid) Rechts Reactionair[5] Norm à persoonlijke en economische vrijheden Overheidsrol à beperkt tot taken (bescherming grondrechten, burgers vrijheid à passieve rol) Ondernemers veel ruimte Ontstaan tijden Frans Revolutie VVD, PVV, D66 Socialisme (gelijkheid) Links Norm à Beschermen van zwakkeren Overheidsrol à Kennis, inkomen en macht verdelen à actieve rol Ontstaan 19e eeuw à slechte leef/werk omstandigheden Verzorgingsstaat Sociaaldemocraten Maatschappelijke verbeteringen parlementair Communisten Arbeiders macht overnemen d.m.v. revolutie PvdA, SP, GroenLinks Confessionalisme (geloofsovertuiging, gezamenlijke verantwoordelijkheid) Midden Norm à Mensen moeten voor elkaar zorgen, verantwoording op zichzelf nemen Voert alleen taken uit die niet door mensen kunnen verricht à aanvullende rol Organische staatsopvatting[6] Eind 19e eeuw kwamen de Christenen in de politiek Streven naar; Rentmeesterschap[7] Solidariteit (naastenliefde) Harmonie (samenwerken) Gespreide verantwoordelijkheid ChristenUnie, CDA, SGP Kleine andere stromingen Fascisme Ongelijkheid van mensen Extreem rechts Ecologische stroming Economische waarden maken onderschikking aan ecologische waarden 'groene' partijen Populisme Stem van het volk Rechts Pagina 2 van 8

3 Standpunten Normen en waarden Sociaaleconomische verhoudingen Machtsverdeling 3.3 Politieke partijen Politieke partij Groep mensen met zelfde idee over ideale samenleving One-issuepartijen Verdedigen sterk 1 bepaald standpunt Voordeel; alle aandacht op 1 punt Nadeel; vaak geen opvattingen over andere onderwerpen Protestpartijen Richten zich op oplossingen i.p.v. signaleren van problemen Functies politieke partijen Integratie van ideeën Informatie Participatie Selectie kandidaten 1. Verkiezingen Evenredige vertegenwoordiging Alle stemmen / 150(aantal te verdelen zetels) = kiesdeler à moet je halen voor 1 zetel Voordelen; Politieke partijen kunnen in het parlement komen Iedere stem telt even zwaar mee bij verdeling zetels à eerlijk voor kleinere partijen Nadelen; Langzame besluitvorming Moeilijk om regering te vormen Onoverzichtelijk debat Lastig om coalities te vormen Districtenstelsel Land wordt verdeeld in districten Meerderheid stemmen à naar landelijk parlement Voordelen; Kiezers kennen kandidaten beter à eigen omgeving Nadelen; Weinig algemeen, meer in district Stemmen op verliezer in district gaan verloren à partij landelijk meeste stemmen, maar niet meeste zetels Partij oprichten (passief kiesrecht) Registeren KvK In elk van 19 kieskringen waar het wil meedoen kandidatenlijst ondertekent door min. 30 Nederlanders euro betalen, als ze 75% van de kiesdeler halen krijgen ze dit terug Op een partij stemmen; De standpunten à verkiezingsprogramma Eigen belangen Kans dat partij in regering komt Lijsttrekker Stemt op persoon, niet op partij Door voorkeursstemmen kunnen ook lage mensen een zetel krijgen Meteen na 2e Kamerverkiezingen wordt een nieuw kabinet gevormd. Vorming kabinet Koningin belangrijke rol Koningin ontvangt vice-president Raad van State[8], voorzitters 1e en 2e kamer, fractievoorzitters partijen 2e kamer Zij geven advies voor vorming regering Op basis hiervan benoemt koningin informateur à onderzoekt welke combinatie van partijen meeste kans heeft, maakt regeerakkoord Welke partijen willen met elkaar regeren? Over welke onderwerpen bestaat overeenstemming? Pagina 3 van 8

4 Afspraken komen in regeerakkoord Troonrede op Prinsjesdag Is het begin beleid kabinet Miljoenennota à samenvatting rijksbegroting Gebaseerd op veronderstellingen Voorjaarsnota 3e woensdag in mei = gehaktdag Hierna algemene beschouwingen Verzameling compromissen Iedereen moet zich hieraan houden Daarna wordt formateur benoemd à gaat echt het kabinet vormen Grootste partij levert minister-president Overige posten worden verdeeld à aantal zetels, zwaarte functies, voorkeuren partijen Val kabinet Motie van wantrouwen/afkeuring Hoeft niet af te treden, gebeurt meestal wel Kabinet biedt ontslag? Proces vorming kabinet opnieuw Vervroegde verkiezingen voor nieuwe 2e kamer Oude ministers blijven aan als demissionair kabinet à mogen geen nieuwe plannen bedenken, alleen dingen afhandelen 3.5 Regering en parlement Regering = staatshoofd + ministers Kabinet = ministers + staatssecretarissen Ministers hebben wetgevende en uitvoerende macht Wetgevende macht delen ze met het parlement Beleidsvoornemens à besproken in wekelijkse vergadering ministers = ministerraad Minister ziek? à niet vervangen door staatssecretaris[9] maar door andere minister. Ministers en staatssecretarissen hebben eigen ministerie waar veel ambtenaren voor werken. Deze bereiden wetsvoorstellen voor en geven adviezen. Ministers zonder eigen ministerie à ministers zonder portefeuille. Verantwoording 2e kamer Verschil ambtenaar & minister; ambtenaar kan heel zijn leven ambtenaar blijven, maar een minister kan na een paar jaar aftreden Regering dient wetsvoorstellen in bij Parlement, deze controleert of wetten goed worden uitgevoerd door regering. Opstellen rijksbegroting Koningin Sinds 1814 koningshuis in Nederland Ondertekenen wetten Voorlezen troonrede Voorgaande regeringsperiode Hoofdlijnen voor beleid Tekst door ministers Benoemen ministers (in)formateurs Regelmatig overleg met premier over kabinetsbeleid Ze valt onder ministeriële verantwoordelijkheid, iedereen van Koninklijk Huis Van wetsvoorstel tot wet Er is een maatschappelijk probleem Een minister of 2e Kamerlid maakt voorstel Beleidslijnen worden uitgewerkt door ambtenaren in een voorstel Wetsvoorstel naar Raad van State voor advies 2e debatteert over het voorstel Amendementen worden ingediend Toevoeging/aanpassing aan de wet Worden ingediend door 2e Kamerleden Er wordt gestemd over amendementen en het voorstel 1e kamer stemt Mogen niks indienen/veranderen Novelle[10] indienen Koningin en minister ondertekenen het voorstel Wet wordt gepubliceerd in Staatsblad = van kracht Parlement = 1e en 2e kamer = Staten-Generaal Pagina 4 van 8

5 2e kamer 150 leden Medewetgever Stemrecht Recht van amendement Recht initiatief à zelf wetsvoorstellen indienen Budgetrecht Controleert de regering Recht van motie Motie van treurnis Motie van afkeuring Motie van wantrouwen Vragenrecht Schriftelijk à binnen 3 weken Recht van interpellatie Spoeddebat à minimaal door 30 Kamerleden gesteund Recht van enquête Niet genoeg informatie Eerste kamer = senaat 75 leden Worden indirect gekozen door Provinciale Staten Vergadert 1 x per week Geen recht van initiatief en amendement Laatste controle wetsvoorstel Wel vragenrecht, recht van interpellatie en recht van enquête à wetgevende taken Weinig gebruik ervan; primaat[11] bij 2e kamer Dualisme: bestuurders zoals ministers kunnen geen lid zijn van iets dat het controleert. Poldermodel: bereidheid in de politiek tot overleg en het sluiten van compromissen. 3.6 Besturen in de praktijk Systeemmodel = politieke besluitvorming Invoer/input Politieke actoren[12]: burgers, pressiegroepen, massamedia, politieke partijen à brengen eisen[13] en wensen naar voren Inhoud: wensen, eisen, behoeften Poortwachters Politieke partijen, massamedia en pressiegroepen à poortwachters van de democratie (politieke actoren); zijn in staat wensen te vertalen in politieke eisen Omzetting/conversie Politieke eisen en wensen worden omgezet in een beslissing Wethouder of ministers vraagt zijn ambtenaren dit te onderzoeken en advies uit te brengen à beleidsvoorbereiding Beleidsbepaling: minister kan met wetsvoorstel komen à proces wetsvoorstel wet Politieke actoren: ambtenaren, adviesorganen, regering en parlement Inhoud: agendavorming, beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling Uitvoer/output Ambtenaren zorgen ervoor dat de wet wordt uitgevoerd Actoren: ministers en ambtenaren Inhoud: besluiten, wetten, maatregelen Terugkoppeling/feedback Kijken of maatregelen effect hebben gehad Zo niet, dan wordt de wet bijgesteld Omgevingsfactoren[14] Demografische factoren Bv. Samenstelling van bevolkingsopbouw, vergrijzing Ecologische factoren Mensen en milieu Culturele factoren Gevormd door geschiedenis land Pagina 5 van 8

6 Economische factoren Economische groei, werkgelegenheid Technologische factoren Technologische ontwikkelingen op gebied van communicatie Sociale factoren Verdeling in maatschappelijke klassen Internationale factoren Invloed internationale wetgeving, regels en verdragen 3.7 Politieke factoren Ambtenaren = Vierde Macht Houden zich bezig met beleidsvoorbereiding & beleidsbepaling Beleid: het geheel van maatregelen die de overheid neemt om problemen op te lossen etc. Veel invloed à politici maar 4 jaar op een post, ambtenaren zolang ze willen Adviesorganen Raad van State Hoogste raadgevende regeringscollege Wordt voorgezeten door staatshoofd Leden worden benoemd door de regering Geeft advies over wetsvoorstellen, voorstellen AMvB[15], voorstellen goedkeuring verdragen Belangrijke functie administratieve rechtspraak Sociaal-Economische Raad Adviseert regering hoofdlijnen sociaaleconomisch beleid Advies specifieke onderwerpen sociaal en economisch gebied 33 leden à ⅓ = vertegenwoordigers werknemersorganisaties, ⅓ = vertegenwoordigt werknemersorganisaties, ⅓ = Kroonleden (deskundigen) Meeste invloed wanneer unaniem Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Leden worden benoemd door de regering Adviseert regering verschillende beleidsterreinen à werkgelegenheid, minderhedenbeleid, ruimtelijke ontwikkelingspolitiek WRR-rapporten: de verzorgingsstaat herwogen; de Europese unie, Turkije en de islam; vertrouwen in de buurt. Pressiegroepen = Vijfde Macht Lobbyen[16] à veel politici kennen Belangengroepen à komen op voor belangen van bepaalde groep uit de samenleving Actiegroepen à korte tijd inzetten voor 1 duidelijk punt (A6-A9) Actieorganisaties à langere tijd inzetten voor 1 duidelijk punt (Greenpeace) Massamedia Informatieve functie à krant bericht hierover Spreekbuisfunctie à krant laat verschillende mensen aan het woord Onderzoekende of agendafunctie à journalist heeft zelf iets ontdekt en schrijft erover in de krant (soms komt het op de politieke agenda) Commentaarfunctie à redactioneel commentaar geven Controlerende functie à beleid minister wordt bekeken, hij is verantwoordelijk voor de fouten van zijn ambtenaren De media kijkt hele tijd of ministers correct handelen en worden daarbij geholpen door de Wet openbaarheid bestuur (WOB). Delegeren van bevoegdheden: gedetailleerde invulling overlaten aan lagere overheden. Subsidiariteitsbeginsel: besluitvorming moet op een zo laag mogelijk niveau plaatsvinden; - lagere overheden kunnen beter beoordelen wat er nodig is - lagere overheden kunnen dichter bij de burgers staan Provincie Ruimtelijke ordening en milieu Pagina 6 van 8

7 Streekplannen à staat aangegeven welke activiteiten in een gebied passen à rekening houden met rijksbeleid 1x per 4 jaar verkiezingen voor de gekozen vertegenwoordigers van de Provinciale Staten Deze kiezen het dagelijks bestuur: de Gedeputeerde Staten Voorzitter Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten: Commissaris van de Koningin à deze wordt benoemd door de koningin in de praktijk door de minister van Binnenlandse Zaken Gemeente Ordelijk verloop van openbare leven in een gemeente à bijhouden bevolkingsregister, sluiten van huwelijken, politie, ophalen huisvuil, groenvoorziening, openbare verlichting etc. Vult gedetailleerd de streekplannen van de provincie in à bestemmingsplannen Bestuur: gemeenteraad à neemt belangrijkste besluiten, stelt de beleidskaders en budgetten vast Raadsleden worden gekozen elke 4 jaar Aantal = afhankelijk van aantal inwoners gemeente Ook niet-nederlanders mogen meedoen aan verkiezingen, als ze 5 jaar in Nederland wonen Dagelijks bestuur = College van Burgemeesters en Wethouders (B&W) Uitvoerende taak Wethouders worden voorgedragen door partijen van B&W Gekozen door gemeenteraad Dualisme: gemeenteraad controleert B&W à wethouders kunnen geen lid zijn van gemeenteraad een raadscommissies Burgemeester = 6 jaar Zelfde proces als die van de Commissaris van de Koningin Europese Unie Zorgt voor vrije handelsmarkt Wereldmacht tegenover grote landen Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) = voorloper EU na 2e wereldoorlog à was een succes en breidde zich uit waarbij het vooral ging om economische zaken Economische voordelen van samenwerking werden zichtbaar 1992 werd bij Verdrag van Maastricht de EU opgericht Supranationale organisatie[17] Intergouvernementeel[18] à vredesmissies, terrorisme, drugs- en wapensmokkel EU heeft scheiding machten; Wetgevende macht: Raad van Europese Unie/Raad van Ministers Regeringen van lidstaten vertegenwoordigd 9 verschillende posten Zwaarte iedere stem wordt bepaald door bevolkingsomvang NL raad = 4% Europees Parlement Elke 5 jaar vertegenwoordigers gekozen 785 vertegenwoordigers = afhankelijk bevolkingsomvang à vertegenwoordigd 490 miljoen Europese burgers Min. aantal zetels = 5, max. aantal zetels = 99. NL heeft 27 zetels in EP Geen recht van initiatief Beperkte bevoegdheden à democratisch tekort[19] Uitvoerende macht: Europese Commissie Dagelijks bestuur EU Geeft leiding aan ambtelijk apparaat en ontwerpt conceptbegroting Doet voorstellen voor Europese wet en regelgeving à worden besproken en evt. gewijzigd in Europees Parlement Bepaalt of voorstellen worden overgenomen Rechtsprekende macht: Europese Hof van Justitie 25 rechters, 1 uit elk lidstaat Uitspraken van Het Hof gaan boven uitspraken Nederlandse rechter Verenigde Naties Om resolutie uit te voeren is toestemming nodig van Veiligheidsraad 15 landen, 5 permanente leden: China, Rusland, VS, Frankrijk, Engeland à hebben vetorecht De NAVO zorgt voor vredesmissies 3.9 Toekomst van de politiek Randvoorwaarden Voldoende politieke participatie van burgers Opkomstpercentage[20] 80% Buitenparlementaire acties moeten ook gehoord worden Eerbieding van de grondrechten Pluriformiteit van de media: door persvrijheid kunnen burgers beschikken over informatiebronnen Pagina 7 van 8

8 Vrijheid van meningsuiting Minimum aan sociale cohesie Er moet geen sociale tweedeling komen Legitimiteit van de macht/politiek Dualistisch stelsel à waarin taken regering en parlement gescheiden zijn Geen monisme: parlement en regering spelen onder 1 hoedje Representatie: sprake van gekozen volksvertegenwoordigers Representativiteit: deze vertegenwoordigen niet langer de opvattingen van burgers Referendum Raadplegend: geven alleen raad Bindend: wetgevend Corrigerend: wetgeving terugdraaiend Soevereiniteit: het recht zelf te bepalen welke regels er gelden [1] Overheid controleert alles, ook wat in me media komt. [2] Volksstemming over een bepaald wetsvoorstel [3] Vooruitstrevend, vernieuwend, gericht op de toekomst [4] Behoudend [5] Terug verlangen naar vroeger [6] Samenleving vergelijkbaar met menselijk lichaam [7] Goed zorgen voor de aarde [8] Belangrijkste advies van regering [9] Gedeeltekijk beleidsterrein van minister [10] Apart, aanvullend wetsvoorstel waarmee een wetstechnische fout kan worden rechtgetrokken in het wetsvoorstel [11] Politieke afwegingen wegen zwaarder want de leden worden rechtstreeks gekozen [12] Alles en iedereen die helpt om een politiek besluit te nemen [13] Moet gebeuren anders kan je niet goed functioneren [14] Factoren die niet direct onderdeel van probleem vormen, maar wel belangrijke rol in besluitvorming [15] een besluit van de regering, waarin wettelijke regels nader worden uitgewerkt. [16] Proberen via persoonlijk contact steun te krijgen voor je standpunten [17] De landen van de EU hebben grotendeels hun bevoegdheden overgedragen aan de EU [18] Besluiten kunnen alleen genomen worden met instemming van alle landen [19] Beslissingen worden niet genomen door enige gekozen orgaan in EU, maar door benoemde Europese Commissie en Raad van Ministers [20] Het aantal bij een verkiezing uitgebrachte stemmen als percentage van het aantal kiesgerechtigden. Pagina 8 van 8