Mr. C.H.W.M. Sterk. Verhoogd gevaar in het aansprakelijkheidsrecht

Transcriptie

1 Mr. C.H.W.M. Sterk Verhoogd gevaar in het aansprakelijkheidsrecht Een rechtsvergelijkend onderzoek naar aansprakelijkheid voor zaken, Stoffen en motorrijtuigen Kluwer - Dcvcnicr

2 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen. XIX Hoofdstuk 1 1 Probleemstelling 1 Hoofdstuk 2 5 Aansprakelijkheid voor zaken, Stoffen en motorrijtuigen in het Franse recht 5 1 Inleiding: het Franse stelsel van aansprakelijkheidsrecht en plan van behandeling 5 2 De vereisten voor aansprakelijkheid op grond van art al. 1 Cc (roerende en onroerende zaken en Stoffen) en art Cc (dieren) 6 Het Teffaine-arrest 6 Het Tweede Jand'heur-arrest 7 De werking van art al. 1 Cc: een voorbeeld 7 3 Art al. 1 Cc ziet zowel op roerende als onroerende zaken en Stoffen: "choses inanime'es"; art Cc op dieren 8 4 Körte schets van de ontwikkeling van het onderscheid onrechtmatige daad ("fait personnel") en risico-aansprakelijkheid voor zaken ("fait de la chose") 10 Inleiding 10 Cie. des tramways de Bordeaux: geen gebrek vereist 11 Vragen in de literatuur 11 Jand'heur I en II: geen verhoogd gevaar vereist 12 Beperking van art al. 1 Cc: "im röle purement passif 13 Conclusie onderscheid onrechtmatige daad en risico-aansprakelijkheid voor zaken 16 5 Het stelsel van risico-aansprakelijkheid voor zaken nä het Cade-arrest: drie categorieen 17 6 Art al. 1 Cc blijft buiten toepassing: aan slachtoffers wordt een slechtere bescherming geboden Inleiding Het bestaan van een overeenkomst met het karakter van bescherming van de veiligheid van personen en zaken: "Obligation contractuelle de securite'" 18 IX

3 Inperking van de werkingsomvang van de resultaatsverbintenis met betrekking tot de veiligheid van personen en zaken ("Obligation de securite de resultat") 21 Ontwikkelingen ten aanzien van de inspanningsverbintenis met betrekking tot de veiligheid van personen en zaken ("Obligation de securite" de moyens") 23 Conclusie "Obligation contractuelle de securite" Situaties van sport en spei: "garde commun" 26 Conclusie situaties van sport en spei: "garde commun" Risico-aanvaarding: "acceptation des risques" 30 Conclusie risico-aanvaarding: "acceptation des risques" Overheidshandelen: "services publiques" 32 Conclusie overheidshandelen : "services publiques" Brand Conclusie uitzonderingen op art al. 1 Cc 36 7 De categorie: beweging en contact 36 8 De categorie: geen beweging, wel contact 38 Bewijsvermoeden exit 39 Bewijsregel: objectieve feiten "constatation objective" 39 Gerechtvaardigde verwachtingen 40 9 De categorie: geen contact 43 Achtervolgingen door dieren 44 Ukwijkskuaties 44 Besmetting door dieren 44 Milieuvervuiling Bevrijdende omstandigheden 45 Inleiding 45 Een van buken körnende oorzaak 45 Onvoorzienbaarheid en onvermijdbaarheid 47 De van buken körnende oorzaak moet de schade veroorzaken 47 Conclusie bevrijdende omstandigheden Eigen schuld 48 Conclusie eigen schuld Bijzondere onderwerpen De aansprakelijkheid voor motorrijtuigen Inleiding De voorwaarde voor aansprakelijkheid: "implication" 51 De categorie: beweging en contact 51 De categorie: geen beweging, wel contact 54 De categorie: geen contact Overmacht Eigen schuld In hoeverre wijkt de Loi Badinter af van art al. 1 Cc? De aansprakelijkheid voor gebouwen De aansprakelijkheid voor wegen 63 De waarschuwingsplicht 64 X

4 Andere maatregelen ter voorkoming van het ongeval 66 Conclusie aansprakelijkheid voor wegen Aansprakelijkheid voor zaken in de natuur Gevaren van de natuur 68 Conclusie gevaren van de natuur Verontreiniging van grond en water 70 Afvalstoffen De aansprakelijke persoon Inleiding De aansprakelijke persoon bij risico-aansprakelijkheid voor zaken en Stoffen: de "gardien" 75 Het onderscheid "garde du comportement" en "garde de la structure" 77 Bewijsvermoeden dat de oorzaak van het ongeval in de zaak zelf ligt Specifieke problemen 78 Verlies van controle over de zaak door de daad van een derde: diefstal en onbevoegd gebruik 78 Verlies van controle over de zaak zonder interventie van een derde: ontsnapte en vertaten dieren; weggegooid afval 78 Lege vennootschappen Causaal verband met betrekking tot schade Schade 83 Het aangetaste milieu heeft geen economische waarde 84 Res nullii 84 Preventieve kosten 85 Conclusie schade Conclusies Frans recht 86 Hoofdstuk 3 Aansprakelijkheid voor zaken, Stoffen en motorrijtuigen in het Zwitserse recht 95 1 Inleiding: het Zwitserse stelsel van aansprakelijkheidsrecht en plan van behandeling 95 2 De aansprakelijkheid voor "Werken" Inleiding Het werkbegrip: Gebäude oder eines andern Werkes 97 De door mensenhanden geschapen zaak 98 Verankerd in de grond 101 Gebruik overeenkomstig haar functie Het begrip "gebrek": "Mangel" 103 Uitgangspunt 104 Normaal gebruik 104 Oplettendheid van het slachtoffer 105 Onevenredige kosten 106 Overige factoren 108 "Werken" die vrij toegankelijk zijn voor het publiek 108 XI

5 Overheidsvoorschriften 111 Nooit eerder heeft zieh een ongeval voorgedaan 111 State of the industry 112 Overeenkomst tussen eigenaar van een "Werk" en het slachtoffer 113 Speciaal onderwerp: gebrekkige bomen 114 Speciaal onderwerp: wegen en trottoirs De aansprakelijkheid voor dieren 119 Inleiding 119 Dieren 120 De door het dier aangerichte schade 121 De bijzondere bevrijdende omstandigheden van art. 56 OR De aansprakelijkheid voor motorrijtuigen Inleiding De voorwaarden voor aansprakelijkheid 125 Aansprakelijkheid vöör 1933: onrechtmatige daad 126 Aansprakelijkheid van 1933 tot en met 1959: het ongeval moet veroorzaakt zijn door een motorrijtuig in "Betrieb" 126 Causaal verband tussen "Betrieb" en het ongeval 129 Kritiek op het begrip "Betrieb" van het MFG: te eng 130 Aansprakelijkheid vanaf 1960: Betrieb en art. 58 lid 2 SVG Inzittenden Schade De aansprakelijkheid voor roerende zaken en Stoffen 135 Probleem: geen algemene risico-aansprakelijkheid 135 Oplossing van analoge interpretatie niet mogelijk 136 Oplossing oprekken gevaarzetting niet wenselijk geacht 137 Voorstel Staatscommissie Herziening Aansprakelijkheidsrecht De aansprakelijkheid van de eigenaar van een pereeel voor aantasting van naburige percelen 139 Inleiding 139 Aard van de aansprakelijkheid 140 Overschrijding van een pereeel (of dreiging daarvan) 141 Naburig pereeel De aansprakelijkheid voor verontreiniging van water en milieu 143 Inleiding 143 Het begrip waterverontreiniging in het GSG 144 Art. 36 GSG (oud): aanknopingspunt "louter schade" 145 Art. 69 GSG: aanknopingspunt "bijzonder gevaar" 146 Politiedwang op grond van art. 54 GSG 14? Toekomstperspectief: algemene milieu-aansprakelijkheid Bewijslast Bevrijdende omstandigheden 149 Inleiding 149 Een van buken körnende oorzaak 150 Onvoorzienbaarheid en onvermijdbaarheid 150 De van buken körnende oorzaak moet de schade veroorzaken 151 XII

6 Aansprakelijkheid voor motorrijtuigen, springstoffen, leidingen en waterverontreiniging Eigen schuld 153 Risico-aansprakelijkheden 153 Eigen schuld van kinderen 153 Grove schuld in het verkeer De aansprakelijke persoon Inleiding Aansprakelijkheid voor gebrekkige "Werken": de eigenaar 155 Huur en pacht 155 Qpenbare wegen Aansprakelijkheid voor dieren: de houder Aansprakelijkheid voor motorrijtuigen: de houder Aansprakelijkheid voor niet-prive schepen, springstoffen, leidingen en waterverontreiniging door een bijzonder gevaar voor wateren: "Inhaber" van een "Betrieb" en "Anlage" Aansprakelijkheid bij een perceeloverschrijding ex art. 679 ZGB Op wie kan de overheid de kosten van sanering verhalen? 158 Vereiste: onmiddellijke veroorzaking 159 Bundesgericht rekt het begrip "veroorzaking" op bij reeds bestaande bodemverontreinigingen 160 Matiging mogelijk bij reeds bestaande bodemverontreinigingen 160 Kritiek in de literatuur Causaal verband en schade 162 Invloed van de aard van de aansprakelijkheid op schadevergoeding 162 Zuivere vermogensschade 163 Het Bundesgericht wijst op een alternatief voor zuivere vermogensschade: extensieve interpretatie van het begrip zaakschade Schade 165 Res nullii 165 Het aangetaste milieu heeft geen economische waarde 166 Preventieve kosten Conclusies Zwitsers recht 167 Hoofdstuk 4 Aansprakelijkheid voor zaken, Stoffen en motorrijtuigen in het Nederlandse recht Inleiding De voorwaarden voor aansprakelijkheid voor roerende zaken De aansprakelijkheid onder het oude recht De voorwaarden voor aansprakelijkheid onder het huidig recht 182 Roerende zaak 182 Gebrek en bijzonder gevaar 183 Bekendheid met het bijzonder gevaar 189 Verwezenlijking van het gevaar 190 XIII

7 Conclusie roerende zaken 190 De voorwaarden voor aansprakelijkheid voor opstallen 191 De aansprakelijkheid onder het oude recht 191 De voorwaarden voor aansprakelijkheid onder het huidig recht 192 Opstal 193 Gebrek waardoor een gevaar ontstaat 194 Verwezenlijking van het gevaar 197 De voorwaarden voor aansprakelijkheid bij wegen 197 De voorwaarden voor aansprakelijkheid voor bomen 200 Conclusie aansprakelijkheid voor opstallen 200 De voorwaarden voor aansprakelijkheid voor gevaarlijke Stoffen en bodemverontreiniging 202 De aansprakelijkheid onder het huidige recht 202 Het Natronloog-arrest 203 Vranken: het Natronloog-arrest is beperkt tot vuilnismannen 204 Bauw: het Natronloog-arrest is waarschijnlijk beperkt tot letselschade 206 Verdam: het Natronloog-arrest geeft een bijzondere gevaarzettingsregel 207 Stoorzender: relativiteit 208 De Ontwerpwet bodembescherming en het onrechtmatigheidscriterium voor bodemverontreiniging 209 Conclusie aansprakelijkheid gevaarlijke Stoffen onder het huidige recht 211 Frankrijk en Zwitserland: geen bekendheid vereist voor aansprakelijkheid bij bodemverontreiniging 211 Een nieuwe regeling voor aansprakelijkheid voor gevaarlijke Stoffen 212 Stof 213 Bijzonder gevaar van ernstige aard 214 Bekendheid met het bijzonder gevaar van ernstige aard 215 Verwezenlijking van het gevaar 216 De betekenis van de lijsten 216 De voorgestelde risico-aansprakelijkheid voor gevaarlijke Stoffen is zwaarder dan de zorgvuldigheidsnorm van art. 6:162 BW 217 Het saneringsbevel van art. 27d lid 3 Ontwerpwet bodembescherming 218 Inleiding 218 Het criterium voor interventie: geval van ernstige verontreiniging 219 Het saneringsdoel: herstel multifunctionalkeit van de bodem 219 Reacties in de literatuur 221 Frankrijk: multifunctionaliteitseis te ambitieus 221 Het Zwitserse recht: geen multifunctionaliteitseis 221 Kritische kanttekeningen bij de multifunctionaliteitseis 221 De ukzonderingen op het saneringsbevel 222 De bewijslast met betrekking tot de ukzonderingen 225 Kritische kanttekeningen bij de ukzonderingen 226 Het Zwitserse saneringsbevel gaat minder ver 226 Rechtvaardiging van deze verstrekkende aansprakelijkheid 227 Eigendomsrisico 227

8 Bornen- en takkenrechtspraak 228 Het Veenbroei-arrest Afrondende opmerking De voorwaarden voor de aansprakelijkheid voor dieren Het begrip "dier" Door het dier aangerichte schade en "eigen energie" 231 "Eigen energie" en paniekreacties 232 "Eigen energie" en besmetting: het arrest Zeug De uitleg van de Hoge Raad van "eigen energie" lijkt niet te stroken met de bedoeling van de wetgever 233 Risico-aansprakelijkheid voor besmetting in het Franse recht Bewijslastverdeling met betrekking tot "eigen energie": het arrest Zengerle-Blezer Conclusie aansprakelijkheid voor dieren De bewijslastverdeling met betrekking tot het risico Inleiding Het criterium voor bewijslastverdeling: art. 177 Rv Bevrijdende omstandigheden Inleiding Bevrijdende omstandigheden bij de aansprakelijkheid voor roerende zaken en opstallen Bevrijdende omstandigheden bij de aansprakelijkheid voor dieren Bevrijdende omstandigheden bij de aansprakelijkheid voor gevaarlijke Stoffen Eigen schuld Aansprakelijkheid voor motorrijtuigen Inleiding De aansprakelijkheid op grond van art. 31 WVW 248 De voorwaarden voor aansprakelijkheid 248 Overmacht 249 Eigen schuld De aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW 253 Botsingen tussen motorrijtuigen 253 Inzittenden De risico-aansprakelijkheden voor motorrijtuigen naar Frans en Zwitsers recht 254 De Franse risico-aansprakelijkheid voor motorrijtuigen 255 De Zwitserse risico-aansprakelijkheid voor motorrijtuigen De aansprakelijke persoon Inleiding De aansprakelijke persoon bij roerende zaken, opstallen en dieren: uitgangspunt de bezitter 258 Achtergelaten roerende zaken en ontsnapte dieren Uitzondering op het uitgangspunt bij roerende zaken, opstallen, dieren en Stoffen: degene die een bedrijf uitoefent 262 Bedrijf 262 XV

9 Gebruik in de ukoefening van een bedrijf 264 Degene die het bedrijf uitoefent en lege vennootschappen De aansprakelijke persoon bij Stoffen De aansprakelijk persoon bij motorrijtuigen (in het kader van art. 31 WVW) Causaal verband en schade Invloed van de aard van de aansprakelijkheid op schadevergoeding: komt zuivere vermogensschade bij risico-aansprakelijkheid voor vergoeding in aanmerking? 269 Het Amercentrale-arrest 270 Schrijvers over het Amercentrale-arrest 272 Het Franse en Zwitserse recht Conclusie aard van de aansprakelijkheid en zuivere vermogensschade Schade 276 Res nullii 276 De waardering van milieu-schade op geld 277 Preventieve kosten 278 Preventieve kosten in het Zwitserse en Franse recht 279 Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Ontwikkelingen in Frankrijk, Zwitserland en Nederland in hoofdlijnen 282 Inleiding 282 Frankrijk 282 Zwitserland 283 Nederland Internationale ontwikkelingen 286 De Ontwerprichtlijn Afvalstoffen 286 Het Verdrag inzake gevaarlijke activiteiten 287 Het Groenboek van de Europese Unie Overeenkomsten tussen de drie landen Duidelijke verschillen tussen de drie landen en de internationale ontwikkelingen Het verkeer 290 Nederland loopt achter 290 Voorstel voor een aanknopingspunt voor aansprakelijkheid 290 Voorstel voor overmacht en eigen schuld 291 Voorstel tot beperking van het schadebegrip Het milieu 292 Het huidige recht: Nederland loopt achter 292 Het körnende recht: Nederland haalt zijn achterstandspositie ten opzichte van Frankrijk en Zwitserland in en zet deze om in een duidelijke voorsprong op zowel deze landen als de internationale ontwikkelingen 292 XVI

10 6 Lacunes in de Nederlandse rechtsbescherming Dreigt het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht te ontsporen? 295 Inleiding 295 Aansprakelijkheid voor roerende en onroerende zaken en Stoffen 295 Aansprakelijkheid voor motorrijtuigen 296 Administratiefrechtelijke aansprakelijkheid voor bodemverontreiniging 297 Samenvatting 299 Summary 305 Geraadpleegde literatuur 311 Rechtspraakregister 321 Trefwoordenregister 331 XVII