Fluxlezingen 1 Ismay Verbeek GAR1-D

Transcriptie

1 1 Fluxlezingen 1 Ismay Verbeek GAR1-D

2 Inhoud #1 De kracht van het verhaal blz. 3 #2 Gaming Netherlands blz. 5 #3 De succesvolle release van een indiegame blz. 8 #4 Start-up or Starve-up blz. 10 #5 The Magic of Unreal Engine 4 blz. 13 #6 Een kritische kijk op de app economie blz. 15 #7 Digital Design blz. 18 #8 Alles van waarde is weerloos blz. 21 #9 Intellectueel eigendom blz. 23 #10 Designing Escape Rooms blz. 25 2

3 #1 De kracht van het verhaal Datum: Door: Rogier Kahlmann, (Schrijft Filmscenario s en schrijft in het NRC Next) Maakt zich zorgen over de verhalen in games. Cutscenes zijn een prima manier om een verhaal te vertellen in games. Maar vaak staat narrative design in de weg van story design. De protagonist is de hoofdpersoon en moet wel menselijke eigenschappen hebben, deze moet een wil hebben, en over middelen beschikken om dat na te streven. Wanneer dit niet het geval is, is er geen verhaal. De Antagonist is de slechterik, of de tegenwerkende kracht van de hoofdpersoon. Deze antagonist zit de protagonist dus in de weg om zijn doel te bereiken. Je moet daarnaast ook goed nadenken over in welke wereld jouw personages leven. Plot, Robert McKee heeft een boek geschreven over plot types in het boek Story. Er is altijd een plot structure en vaak is er een lineair verhaal. Statusquo, dit is de wereld hoe die is. In een verhaal komt altijd een inciting incident voor. Deze haalt de wereld uit balans en zorgt dan voor een conflict. En dan bouwen verschillende stappen in het verhaal zich uiteindelijk op naar de final push. Seizing the Sword, oftewel het deepshit point. Hierbij wordt de hoofdpersoon of de protagonist voor de laatste keer in de diepte gegooid. 3 Voorbeeld: Mortal Kombat: Scorpion. Is het voorbeeld dat de nadruk in een game niet perse heel erg hoeft te liggen op het verhaal. Het probleem in games is vaak dat het verhaal wordt gebruikt om de gameplay op te rekken met bijvoorbeeld veel sidequests, dit doet alleen de spanningsboog teniet. White Knighting morele keuzes, altijd maar het goede doen kan saai zijn, in games krijg je juist de kans om dit niet altijd te doen. Een voorbeeld van een game is Infamous 2. Witcher 2: Als je informatie achterhoudt over de uitkomst is het niet goed, dan heb je minder het gevoel dat deze invloed heeft. Deus ex Machina Latijn Narrative design = hoe je iets vertelt, wat je wil vertellen met je narratie is storytelling. Belangrijk verschil. Een verhaal kan elke game beter maken. Vooral met verwijzingen naar de werkelijkheid is er meer behoefte naar een verhaal. When storytelling goes bad in society, the result is decadence quote van Aristoteles. Dingen om naar te kijken als je dat interessant vind: NetherRealm in Mortal Kombat. Nog iets om naar te kijken is de game Dear Esther voor de storytelling.

4 Reflectie: Heel leuk om hier wat meer te weten over te komen, ik hou zelf heel erg van verhalen en vindt dat die ook belangrijk zijn in games. Ik was dus eigenlijk best enthousiast over deze lezing. In het begin vond ik het wel een beetje basic en kwam er voor mij niet echt veel nieuwe informatie. Dat van de protagonist en antoganist bijvoorbeeld vond ik nou wat minder boeiend, ik had gehoopt dat hij dus nog wat dieper op die dingen zou ingaan. De plot structure was ook al redelijk bekend bij mij dus dat vond ik in het begin ook wel jammer, maar dat switchte later weer omdat hij later toch wel veel interessante termen ging gebruiken die ik nog niet eerder kende. Dat was toch wel interessant zoals seizing the sword/deepshit point, white knighting, het zijn wel termen die ik ken maar nog niet eerder had gehoord voor narrative design. Soms waren termen ook niet helemaal duidelijk of het verschil tussen bepaalde begrippen maar nadat zijn verhaal vorderde begreep je het toch steeds beter. Ook de voorbeelden die hij heeft gebruikt vond ik heel interessant omdat het niet echt voor de hand liggende voorbeelden waren die hij gebruikte. Zo heeft hij bijvoorbeeld Mortal Kombat gebruikt, was dus heel interessant dat hij dat spel uitlegde en analyseerde omdat het niet echt een game is waar je aan denkt als je het aan narrative design of storytelling hebt. Daarnaast heeft hij ook nog allemaal nuttige tips op het eindige gegeven waar je nou zou kunnen kijken als je nog meer geinteresseerd hierin bent, heel leuk. Het lijkt mij bijvoorbeeld heel interessant om me hier wat meer in te verdiepen, ik vindt het narratief en de manier daarvan namelijk heel belangrijk in een game. Wanneer je een slechte verhaallijn hebt is je game gewoon een stuk slechter. Het verhaal kan je game maken of breken. 4

5 #2 Gaming Netherlands Datum: Door: Yvette Westerbeek GFK is actief in 100 verschillende landen. Er zijn 3 divisies: - Shop informatie, wat? - Shopper informatie, wie vindt wat leuk? - Consumenten inzichten, perceptie Zij verzamelen en verwerken date rechtstreeks via de retailers. De fabrikant kan meerdere keuzes maken hij kan het product rechtstreeks aan de retailers leveren of hij kan het product leveren aan distribiteurs die het dan weer leveren aan de retailers. GFK meet ook de doorverkoop en willen vaak ook graaf de cijfers van de verkoop aan de consument weten. Er zijn in totaal meer dan 3500 deelnemende retailers in de Benelux. Retail panel 1. Definition Product Group 2. Definition of channels 3. Definition of corresponding universes 4. Sample definition 5. Data syndication from sample 6. Data check, identification 7. Communication of results 5 Boxed product is de fysieke game, GFK meet geen digital games, social games en casual games maar ze zijn hier wel mee bezig om dit in kaart te leggen. 92% van de PC verkopen is digitaal 28% van de verkopen van Ubisoft is digitaal 37% van de verkopen van EA is digitaal 67% van de verkopen van Blizzard is digitaal En al die verkopen meten ze dus niet. NVPI is de belangrijkste opdrachtgever. STRONGER BIGGER FASTER BETTER STRONGER In 2014 ging de transitiefase terug naar de grens van euro, de nieuwe generatie zorgt voor een flinke uplift in de markt.

6 BIGGER De grote worden steeds groter. Aandeel van de top 5 franchises: dit was in procent en in procent Aandeel van de top 10 retailers: dit was in procent en in procent Er is steeds meer een groeiend belang van de eerste week wanneer een game op de markt wordt gezet. Daarnaast wordt er ook steeds meer verdient aan de pre order sales. BETTER De digitale mens neemt toe, ook in Nederland. 45 procent van de Nederlanders bezit een smartphone en 69 procent een tablet. Hardware data: een derde van de hardwarer aankopen wordt op de online markt gekocht. En Playstation leid met 3/4 e van de marktomzet. Ondanks het aanbod van bundels is de kale hardware nog steeds heel populair. Nintendo domineert met portable console hardware met natuurlijk de DS en 3DS De software wordt ook nog steeds liever offline gekocht in winkels. 2/3 van de marktomzet is voor de home console De hybrid Toys zijn ook steeds meer in opkomst, hierbij moet je denken aan skylanders en infinity 6 Reflectie: Deze lezing vond ik in het begin wel interessant, ik houd wel van statistieken en cijfertjes dus dat vond ik opzich geen probleem. Wel was het allemaal een beetje teveel van het goede. Echt alleen maar grafieken en alles, op een gegeven moment wort je daar wel een beetje gek van vooral als je het niet helemaal bijhoudt, over wat welke grafiek nou ook al weer ging. Ik houdt van details en cijfertjes, ik vind het altijd leuk en interessant om zulke dingen te weten maar dit was gewoon allemaal wat te veel. Het ging echt alleen daar over en ik was het verhaal op een gegeven moment echt een beetje kwijt. Wel vond ik het hel interessant om het hele proces erachter te weten en dat dat eigenlijk zo uitgebreid bleek te zijn, dat had ik niet verwacht. Ik had eigenlijk ook wel verwacht dat ze dan wel de digital games zouden meten omdat ik zelf al dacht dat het grootste gedeelte van de verkoop tegenwoordig digitaal is, dus dat vond ik wel apart dat ze nog niet alles digitaal meten, maar waarschijnlijk is het heel lastig om echt alle cijfers te weten te komen digitaal en is het moeilijk om die overgang te maken. Maar ik denk dat het wel belangrijk voor ze is om helemaal digitaal te gaan omdat je anders toch niet echt een compleet beeld hebt van de gamesverkoop. Ik vond het ook heel interessant dat de grote dus steeds groter worden en dat het aantal van top franchises en retailers zo erg was gegroeid in maar 4 jaar. Ik had eigenlijk wel gedacht dat dat nu wel wat minder zou worden, maar dat blijkt dus het tegendeel te zijn. Ik vond het verder wel interessant dat dan wel weer 2/3 e van de aankopen van software nog steeds offline in de winkels wordt gedaan, waarschijnlijk zien de kopers toch het spel liever in levende level om het meer aan te voelen. Ook grappig

7 dat ze het over hybrid toys had, zelf neem ik die dingen niet echt serieus en geloof ik er niet echt in, het concept vindt ik wel goed gedaan, maar ik denk eerder dat die hun opkomst al hebben gehad dan dat die nog komt. 7

8 #3 De succesvolle release van een indiegame Datum: Door: Boris van de Ven & Emiel van Kampen Hoe werkt de gamepers/industrie? - Perstrips - Betaalde content - PR - Marketing DON t - Niet jezelf zijn - Beloftes niet nakomen - Inconsistent zijn Content is KING Een goede game is niet alles, dit is het begin. Het gaat soms ook niet zo zeer om de content maar over de context waar het in zit. Voorbeeld: Slavery the Game is publiciteit voor een programma. Soms worden die games pas interessant als ze worden gespeeld door beroemde youtubers zoals Pewdiepie. Zo heb je nog Flappy Bird, dit spel werd pas interessant toen het van de appstore werd gehaald door de maker die was overspannen. 8 Voorbeeld: DumpyTrut De Gebrek aan informatie die de maker van het spel heeft maar degene die over het spel vertelt niet heeft, het is een essentie om dit te overbruggen. Een verkeerde aanname is dat je denkt dat degene met wie je praat weet wat je bedoelt. Zorg dus dat de communicatie altijd goed verloopt en speel in op de kennis van je publiek, het is ook handig als je je presentatie hierop aanpast. Voorbeeld: VGX vs No man s sky Wees jezelf, zo krijg je de interesse van je publiek. Dat is een belangrijke manier om ook echt interesse te krijgen van je publiek. ik vind het moeilijk om te communiceren en mezelf te presenteren, maar ik sta hier wel. Marketing plan voor Indies: - Stel een haalbaar doel in - Bepaald het distributiekanaal, doelgroep etc. - Realiseer het produt - Promotie - Haal de drempels weg - Meet wie er speelt - Onderhoud je product - Redesign en interatie

9 Voorbeeld: Hatred, dit is een spel dat heel veelemotionele reacties heeft uitgelokt. Er komen steeds meer emotionele reacties van de mens door ontwikkeling van technologie, hier kan je gebruik van maken. Communicatie en inspelen op taboes kan voor heel veel aandacht zorgen. Zonde om je geld uit te geven aan marketing. Een kickstarter kan wel werken maar dit kost weer heel veel tijd. Er is af en toe sprake van veel emotionele waarde bij de spelers. Zij hebben dan bijna het gevoel dat het hun game is. Je kan dus niet altijd zomaar alles doen wat je wilt als uitgever, je moet dan ook rekening houden met je gebruiker of speler van je game. - Wat wil je als gamedeveloper van de pers? - Wat zijn jouw doelen? - Wat is jouw traject? - In welk stadium betrek je de pers bij je project? - (waarvoor) heb je de pers nodig? Reflectie: Leuk dat ze het meteen hebben over de do s en dont s van een game designer. Op zich vind ik het zelf wel dingen die logisch zijn voor als je het wil maken, maar toch leuk om een soort bevestiging daarvoor te krijgen dat dat dus gewoon waar is. Vooral dat van jezelf zijn ben ik het heel erg mee eens. Daarnaast vind ik het van nature al logisch dat je je beloftes na moet komen en consistent moet blijven, wie wil er anders met je samenwerken? Ook interessant dat ze zeggen dat een goede game niet alles is maar pas het begin, ik denk namelijk dat veel mensen denken dat ze er al zijn met een goed conept en een goede game, maar dat is natuurlijk niet alles. Vond dat ze hele gafe voorbeelden hadden genomen van marketing, zoals die van slavery the game, echt allemaal slim gedaan om in de aandacht komen te staan. Vond het eigenlijk heel interessant dat ze het vooral over marketing hadden, het uitbrengen van je game en de aandacht krijgen daarvoor. Aan de ene kant heb ik daar eigenlijk nog nooit zo over nagedacht omdat ik er nog niet echt aan denk en nog niet in die fase ben om een game uit te brengen, maar aan de andere kant vind ik het wel een heel belangrijk iets om rekening mee te houden en de mogelijkheden te weten. Ook heel tof dat ze meteen een marketing plan geven voor indies, heel handig. En vond het voorbeeld om Hatred te noemen ook heel goed. Omdat het eigenlijk een hele foute game is maar deze daardoor wel superveel aandacht heeft gekregen. En ook nuttig dat ze nog ingaan op de speler/klant dat je dus niet alles kan maken met je game omdat mensen zich er op een gegeven moment emotioneel mee verbonden voelen. Vond ik wel een eyeopener dat je game dus echt impact kan hebben op anderen hun levens en dat je dus niet zomaar alles kan doen met die game. Je hebt een bepaalde verantwoordelijkheid. 9

10 #4 Start up or Starve up Datum: Door: Niels Monschouwer, weirdbeard games Eigen games: 99bricks, maar moeilijk geld te verdienen met flash games Carnage, flash GTA with upgrades, geen succes Promotionele games: Phineas en Ferb game, leuke projecten, based on popular Disney IP Heineken Pinball, worldwide campaign, in 1 maand, smoothest release of a campaign ever. Serious games: Duifkopter, Dr. Game Surgeon Trouble. More serious games voor artsen in opleiding. Belcompanu s Hot talent ook een serious game. 10 na je studie, een baan, Freelancer, of je eigen bedrijf beginnen. Veel mensen streven naar indie. Indie Game- the movie Indie goals: the vision and love for a product are your most important goals. Indie pitfalls: Finishing your game: no income, overly ambitious, too much focus on content Promotion: it s a secret project, press is scary, feedback is even scarier Als je indie wil worden moet je dat gewoon doen, An indie is not a start-up. Start-up goals: seeing an oppurtunity and finding the means to make money out of it. Start-up denken vaak meer in platforms, niet in games. Het is maar 1 game die het is of niet. Platform is veel groter. Start-up challenges: spotting an oppurtunity, finding the right investor, formats or tech over games, finding the right team, exit strategy. Start-up is vaak veel commercieler dan indie, bij indie denk je van hoe maak ik de meest vette game, bij start-up hoe verdien ik zo veel mogelijk geld. In het midden zitten de ambachtslieden: The Craftmen Craftmanship goals: making quality games wile earning a living.

11 Craftmanship hardships: Can t find any work, not doing what I like, You vs. The Costumer, High burn rate Het model zegt niet dat iets superieur is aan het ander en het definieert niet wat je maakt. Hoe wordt je een Indie: begin gewoon, neem een laatste avondmaal Hoe wordt je een start-up: schrijf een businessplan, verkoop het Hoe wordt je een craftswoman, bepaal je werk, waar je goed in bent, wat je gaat doen, vind je eerste klant. Je moet jezelf verkopen Hoe krijgt je een baan, job applications, wees de beste, verkoop jezelf. Budgets & Revenu Monument valley Hoe maak je een budget? Schrijf op wat je allemaal denkt te gaan doen, vergeet de verborgen kosten niet, uren wanneer je zoekt naar personeel, personeel dat op vakantie is. Software die het begeeft, mensen die ziek worden, naar buitenland om nieuwe klanten te ontmoeten. Vraag anderen ernaar, feedback. Kijk terug naar wat je al hebt gedaan. Add a safety net. Wees realistisch, ga zitten rekenen. How do you make a revenu estimation? 11 Research, let the cosumer do it, have a plan B. realistisch zijn over wat je terug gaat verdienen. Ook er over na denken over wat je denkt te gaan verdienen. Vaak komt het budget niet overeen met het revenu. Wat doe je als je over het budget heen gaat of als de klant geen budget heeft. Sommige klanten reageren heel begrijpend en schrappen dan iets. More numbers and how they can help your game design. ARM Acquisition: hoevweel spelers krijg ik? CPI(cost per install) Retention: nummer van terugkerende spelers , hoeveel procent van je spelers komen terug op dag 1 op dag 7 en op dag procent dag in, 20 procent na een week en 10 procewnt na een maand is heel goed. Monetization: inkomen van advertenties of IAP Average Revenu Per (Paying) User ARP(P)U Analytics Game Design Progression - Through the game

12 - Through a level - Through menu s Favorite - Items - Characters Heatmaps Je gaat te snel veel te veel analytics toevoegen aan een game. Te weinig data. Springen naar verkeerde conclusies. Analytics zijn duur. Reflectie: Heel interessante lezing omdat je hierbij je eigenlijk gaat realiseren dat je hier echt later wat mee gaat doen, ik vind het zelf nog heel moeilijk om mezelf al te zien in een van de soorten rollen van freelancer, een eigen bedrijfje beginnen of gewoon een baan bij een groot bedrijf. Dit vind ik ook moeilijk omdat ik nogal vindt dat ik aan het begin van mijn leven sta en ik wel zie waar het leven me naartoe brengt, of ik dan nou freelancer wordt of deel ga nemen aan een kleine studio. Verschillende aspecten van de verschillende rollen/banen spreken me eigenlijk wel aan. Ik vind mezelf wel heel flexibel en zou mezelf overal wel thuis kunnen zien. Dus dat is voor mij nog wel een goed punt om over na te denken. Ik zie mezelf het minst als een freelancer, omdat ik toch wel van zekerheid hou en een vaste werkgever me toch heel fijn lijkt, maar daarentegen lijkt het me ook supertof om echt zelf of met wat andere mensen iets op te bouwen en een naam te krijgen. Fijn dat er ook heel realistisch wordt gepraat over het beginnen/maken van een indie, en dat er niet mooio omheen wordt gepraat, maar er wordt gekomen met realistische beelden en uitspraken over hoe het gaat. En daarnaast super nuttig dat ze dus ook ingaan op de kosten van zoiets. Bij deze lezing kon je je dus echt een goed beeld vormen over hoe zoiets dus zal gaan in het echte leven. Toch is het goed voor me om na te denken over wat ik nou eigenlijk later wil gaan doen. Ik weet dat het nu al belangrijk is om daar een idee over te hebben maar toch weet ik het nog niet goed. Ik denk ook dat ik pas een goed beeld van alles kan krijgen als ik het allemaal heb meegemaakt, dan zal ik pas weten hoe het is. Maar toch zal ik er nog eens de plus en minpunten tegenover elkaar zetten om dan erachter te komen wat er het best bij me past. Het lijkt me aan de ene kant namelijk af en toe wel fijn om alleen te werken maar aan de andere kant ook helemaal niet omdat ik weet dat ik beter werk als ik met dit samen met een groep doe. Ik ben namelijk ook niet een heel erg leidinggevend persoon, maar zou dit bijvoorbeeld wel doen als er geen andere optie is en niemand anders het zou doen. Ik werk graag met veel duidelijkheid en zekerheid. 12

13 #5 The Magic of Unreal Engine 4 Datum: Door: Sjoerd de Jong Sjoerd de Jong heeft een baan bij Epic Games en werkt daar sinds 2003, en werkt al met Unreal Engine sinds Sinds 2004 werkt hij ook samen met Guerilla games. Zijn boon is nu eigenlijk het in de hoogte prijzen van Unreal Engine 4 en het uitleggen van deze software zodat er meer mensen met deze software willen gaan werken en blijven werken. Hij is een Art Designer en heeft geen enkele kennis van programmeren. Mede om die reden is hij heel erg van van Unreal Engine omdat je daar bijna geen tot geen code voor nodig hebt. Volgens hem kan iedereen hiermee een game in elkaar zetten. Hij laat zien hoe je binnen een kwartiertje een auto-shooter kan programmeren zonder enkele moeite en zal hierbij gebruik maken van verschillende tools in de software. Hij zal ook telkens precies uitleggen wat hij doet. Hij gebruikt een standaard demo environment die gewoon gratis zijn en die je altijd kan downloaden van het internet. Hij gebruikt een visual language voor scripting, blueprints en verder vierkante blokken die staan voor de functies die in de game voorkomen die hij gaat maken. Het is dus niet echt programmeren want deze blokken hebben al een functie meegekregen van C++. Dus je maakt dit hele proces eigenlijk geen gebruik van droge code. Op deze manier kan je ook die connectie maken tussen de verschillende blokken. Die connectie kan nu de auto objecten afvuren, die daarna exploderen en dan gewoon weer verdwijnen. Dit zou in programmeertaal allemaal heel ingewikkeld moeten met arrays, maar in Unreal Engine kan dit allemaal dus gewoon zonder ook maar 1 regel code. Dit maakt deze software ook heel erg bruikbaar voor de Artists en Designers die niets van code afweten. Maar daarnaast is het ook heel geschikt voor de professionele developers omdat er dus een C++ functionaliteit is die je handmatig geavanceerder kan maken binnen de software. Zo zijn er dus ook bijna geen beperking voor de echte codewizards onder ons binnen de software. Daarnaast kan je ok altijd contact opnemen met de live Unreal Engine Community, daar kan je alles vragen wat je wilt is kan je ook de anderen helpen in hun leerproces. Daarnaast biedt Unreal Engine ook nog eens de gratis examples en templates aan, dus dit alles maakt de software heel toegankelijk voor publiek. 13 Reflectie: Ik was heel benieuwd naar Unreal Engine 4 en om daar meer oer te weten te komen, ik ben zelf namelijk iemand die niet echt op het programmeren is gericht en daar ook aardig wat moeite mee heeft. Dus daarom vond ik het wel interessant om deze lezing bij te wonen om te kijken naar de mogelijkheden die er zijn. Het sprak me daarom ook meteen aan dat hij zelf dus ook een art designer was die verder geen kennis had van programmeren, wat voor mij betekende dat er dus nog hoop voor me was. Het scheelde dus dat er ok veel professionele artists/designers zijn die niet echt verstand hebben van programmeren en Unreal Engine daarvoor gebruiken.

14 Het is daarnaast dus ook fijn om te weten dat er veel visual languages zijn om mee te programmeren, dat is toch heel handig als artist. Het lijkt me zeker ook iets om me meer in te gaan verdiepen, zodat ik via Unreal Engine en de visual languages wat meer verstand krijg van de basis van het programmeren, zodat ik dan later misschien kan verdergaan met het echte programmeerwerk. Dat lijkt me toch een pre om te kunnen, zeker als artist, want ik wil graag van meerdere kanten thuis zijn, dat lijkt met heel fijn, zeker voor later met bijvoorbeeld werk. Dat scheelt barrières in de communicatie tussen de artist en de programmeur, omdat je je dan beter kan verplaatsen in de ander. Daarnaast is het ook gewoon chill dat het niet uitmaakt van welk niveau coderen je thuis bent, in Unreal Engine kan je altijd werken, dan maakt het dus niet uit of je een beginner bent of niet, dat is ook fijn zeker als ik later wat beter wordt in coderen dat je gewoon in dezelfde software kan blijven werken. Ook fijn dat Unreal Engine ook veel gratis dingen aanbiedt zoals de gratis examples en de templates. Heel slim eigenlijk dat ze de software zo toegankelijk maken dat eigenlijk iedereen het gewoon kan gebruiken ongeacht hoe goed je bent met code. Dus ik wil het zeker overwegen om dit te gaan gebruiken in volgende projecten om er kennis mee te maken en uit te vinden of het iets is voor mij. 14

15 #6 - Een kritische kijk op de app economie Datum: Door: Dr. David B. Nieborg David is een wetenschapper, maar ook een politiek econoom en heeft aan de Universiteit van Amsterdam zich verdiept in het verschijnsel geld verdienen door middel van apps. Hij kijkt als politiek econoom vooral naar wie het geld verdient, waarom deze persoon dat heeft verdient en daarnaast ook waardoor hij dat heeft verdient. Hij heeft in totaal 6 jaar onderzoek gedaan naar het Blockbuster economie, een voorbeeld hierbij te noemen is Call of Duty. Een Blockbuster Economie is: - High risk, but also a high reward - High entry barier - Capital-intensive mode of production - IP-driven - Ownership is concentrated - Circulation is as important as production - Portfolio-driven (reputation) Een blockbuster is eigenlijk een bedrijf dat dus veel geld verdient met grote games als Call of Duty. Hij vond dit allemaal heel interessant en ging onderzoeken naar hoe veel geld deze Blockbusters nodig hadden om deze grootse en bekende games te maken en hoeveel ze dan nog uitgaven aan andere elementen als marketing. Zijn conclusie: de productie van een Blockbuster kost vaak evenveel als het op de markt ervan brengen. Soms zelfs meer. 15 Methodology: - Het inzamelen van veel data - Het afnemen van heel veel interviews De eerste IPhone had geen AppStore. Veel app-games als Doodle-jump en Angry Birds leverden meer geld op door de licenciering dan dat de games zelfs op brachten. Candy Crush is een free-to-play spel maar levert toch heel veel geld op. Dit kom door de slimme manier van marketing die ze gebruiken omde spelers te stimuleren om steeds in app aankopen te doen zoals power-ups. Dit zie je tegenwoordig bij heel veel games. Verandering: Maar geldt de Blockbuster logica nog steeds? - Low barrier to market entry (Unreal Engine = gratis!) - Capital-extensive mode of production - Ownership is increasingly concentrated - Circulation is more important than production

16 De free to play games zorgen wel voor een enorme groei in de markt. Het gaat bij deze games om een prijskaartje waar de speler zelf invloed op heeft. Bij Blockbuster games in tegendeel staat de prijs en vraag vast. Maar Waarom is King zo succesvol? - CPI = Cos per Install - LTV = Life Time Value - F2P = Free to Play Toch geef tmaar 2.3 % van de spelers echt geld uit, toch weet King veel winst te maken, dingen die ze goed doen: - Aquisition: Marketing - Engage: Development. De game moet interessant en leuk blijven om te spelen - Retain: Development. De mensen aan het spelen houden: mensen herinneren aan de game door middel van rewards, mails, notifications. - Monetize: Convert. Zorg dat er high-quality spelers zijn, ga in op de persoonlijke gegevens van de spelers. Waarom winnen de finnen? - Ze hebben een rijke geschiedenis gevuld met ervaring - Ze hebben goede opleidingen - Ze doen aan enorme investeringen - Ze werken goed samen en delen veel kennis met elkaar 16 Reflectie: Leuk dat er nu eigenlijk een heel ander type persoon een lezing geeft, een professor/wetenschapper/politiek econoom. Dat vindt ik ook wel eens interessant. Het begin van de lezing ook interessant, allemaal termen waar ik eigenlijk nog nooit echt van had gehoord zoals Blockbuster economie, fijn dat hij dan ook even die opsomming geeft over wat het nou precies inhoudt. Misschien is dat ook wel omdat ik mezelf ook nooit echt hebt verdiept in de economie van specifiek apps, omdat ik daar wat minder op gericht ben. Dus daarom ook heel nuttig om die andere kant daarvan te zien. Ik had op zich ook wel verwacht dat de free-to-play games wel geld zouden verdienen, ik heb er zelf eerst ook wat gespeeld maar verwijderde ze altijd wanneer je aankopen moest doen. Maar eigenlijk doen ze dat dus gewoon hel slim. Ik vind het ook een slimme manier om echt geld in te ruilen voor virtueel geld, zo heeft de speler waarschijnlijk minder snel door dat hij met echt geld de power ups betaald en is hij eerder geneigd om weer virtueel geld te kopen en het is dan ook wel logisch dat deze manier heel veel wordt gebruikt om geld te verdienen in freeto-play apps. Maar het is ook gewoon fijn voor de spelers omdat ze dus zoals hij zegt ook zelf invloed hebben op het prijskaartje wat er aan de app of game hangt. Vond het daarnaast ook verassend dat hij noemde dat maar daadwerkelijk 2.3 procent van de mensen er daadwerkelijk geld aan uitgeeft, ik had het eigenlijk wel hoger verwacht omdat die mensen dan denk ik wel echt veel geld eraan moeten uitgeven willen de makers winst maken. En vond het dan ook goed at hij er even op door ging hoe een bedrijf als King er dan wel winst op maakt wanneer er maar zo

17 weinig mensen er eigenlijk echt geld aan willen uitgeven. Geeft je toch wat meer inzicht in welke dingen daar belangrijk voor zijn om zo n app nog populair te maken en er wat aan te verdienen. En natuurlijk leuk: de Finnen. Wist eigenlijk niet dat zij zo succesvol in dat wereldje waren. 17

18 #7 Digital Design Datum: Door: Alain Dujardin Wie is hij? Alain is de creative director van digital agency Greenberry, dit zit specifiek gelegen in Utrecht, want ze willen niet naar Amsterdam een hond op kantoor is goed voor de werksfeer. Maak werk dat de aandacht verdient, niet wat aandacht vraagt: The joy of not being sold anything Banksy Het meten van succes: is een idee nou zo goed dat je ervoor zou willen betalen? GreenBerry doet als bureau 2 dingen: - Digitale producten - Het activeren van campagnes Greenberry is onder andere bekend van: - Vakantiedokter (een opdracht van het Zilveren Kruis - Kassa-app (een opdracht van de Vara) Werkmethode 18 - Strategie - Concept - User experience - Design - Execution - Analytics Interaction design is heel belangrijk, dit geeft de connectie weer tussen creativiteit en techniek. Greenberry werkt veel in opdracht voor bekende publieke omroepen en andere instanties. Soms is een game niet de oplossing voor wat je wilt bereiken Alain Wat bepaalt het succes van digital work? - Een goed idee is alles Product Nothing: een stuk hout You have everything, you need nothing nothing reminds you to enjoy everything you already have Thunderclap: soort Kickstarter, helpt mer het verspreiden van informatie. - Een idee alleen is niets een idee is slechts een vertrekpunt, verder niets Picasso Ideas are useless unless used. The proof of their value is in their implemention. Until then, they are in limbo T. Levitt - Bepaal waar je in gelooft en hou daar aan vast

19 No adds! No games! No gimmicks! (bedenkers Whatsapp) why we don t sell adds: advertising has us chasing cars and clothes, working jobs we hate so we can buy shit we don t need - Prototype alles, test alles Eat-sleep-test-repeat Je doet dit altijd voor degene voor wie je het maakt! - Laat je leiden (en inspireren) door data De Giel-app was origineel bedacht voor een ochtendshow, maar werd uiteindelijk het meest gebruikt om 8 uur s avonds. Hier moet je dan natuurlijk op inspelen. What Digital Design can do - Het gedrag van mensen veranderen - Verhalen vertellen - Markten ontregelen - Criminaliteit bestrijden Digital Design Principles Hoe kom je nou uiteindelijk tot een goed digitaal werk? - Persuasive Design: de kunst van het uitlokken van gewenst gedrag - Leer te ontwerpen zonder scherm of met een extreem klein scherm - Elegant, minimalistisch en eenvoudig ontwerp - Adaptive design op basis van inhoud, actualiteit en behoefte - Weet voor wie je ontwerpt, spreek de taal - Pas game principes slim toe 19 Reflectie: Ik vond veel quotes die hij heeft genoemd in zijn presentatie eigenlijk heel goed en het waard om over na te denken zo de quote: werk dat aandacht verdient, in plaats van aandacht vraagt. Dat vond ik een hele mooie en ben het daar ook honderd procent mee eens. Je kan wel veel aandacht vragen voor je werk maar als je werk slecht is of het gewoon niet waard is dan heb je niks aan die aandacht. Het is veel bijzonderder wanneer je werk veel aandacht krijgt zonder daar eigenlijk om te hoeven vragen, dat betekent gewoon dat het goed is, en niks extra s nodig heeft om erkend te worden. Deze lezing ging wel wat meer over interaction design, iets waar mijn prioriteiten niet helemaal liggen, maar daarom juist ook heel interessant om wat meer over te weten te komen. Ook nice dat hij er goed op in gaat wat het succes van digital work nou eigenlijk bepaalt. Ben het met veel van wat hij zegt het eigenlijk heel erg mee eens. Ook dat een idee alles is, maar alleen een idee niet. Je kan wel een idee hebben en het shitty uitvoeren maar, dan is het idee misschien nog wel goed maar doet de uitvoering daar heel erg afbreuk aan en wordt het gewoon alsnog niet goed. Maar anderzijds kan je een slecht idee wel enorm goed uitvoeren, maar het blijft een slecht idee, dus zal het eigenlijk ook nooit goed worden. Het gaat daar dus eigenlijk om dat je zowel een goed idee moet hebben als een goede uitvoering van dat idee, beide is essentieel. Toch denk ik dat er in de echte wereld ook wel succesvolle dingen zijn waarbij het idee slecht is maar de uitvoering enorm goed. Het idee is dan niet persé slecht maar gewoon uitgemolken.

20 Maar soms hebben mensen denk ik juist geen behoefte aan iets nieuws maar aan vertrouwde dingen. In dat geval gaat de essentie van een goed idee misschien niet op. Ook interessant at hij al die punten opnoemt die digital design goed maken. Ben het er zelf ook een groot voorstander van adaptive design en dat het heel belangrijk is voor wie je het design/product/game ontwerpt. 20

21 #8 Alles van waarde is weerloos Datum: Door: Janus Keller, TU Delft Hoe tere dingen mooi kunnen zijn. De theorie van evolutie kan je ook naar producten brengen. Zo bij telefoons kan je zeggen dat die is begonnen bij de nokia, later met steeds meer knopjes zoals de blackberry, en later zijn al die knopjes meer weggegaan en zijn we op de smartphones overgegaan. John s Phone gaat helemaal terug naar de basics. Bij het ontwerpen van producten moet je vooral aan de gebruiker denken en denken aan welke technologische middelen we hier voor hebben en in welke context we dit zetten. Je moet niet te veel functies proberen te stoppen in een product, wanneer dit wel gebeurd wordt dit een feature creep genoemd. Het verkopen van producten is ook geëvolueerd door de tijd heen, het is allemaal begonnen met dat het bedrijf zichzelf beter vond dan de klant, en het eindigt er mee dat het echt om de klant gaat. Later zijn ze dus pas echt aan de costumer gaan denken. Weer een tijdje later ging het echt om de klant als een gebruiker. Later is de gebruiker nog eens een participant geworden: wat ga je er mee doen, je gaat het steeds meer zelf doen het gaat niet om ons en gaat erom wat jij doe. 21 Daarna gaat dit proces nog verder en wordt de gebruiker een adapter, het gaat hierbij om het aanpassen, iets eigenlijk op een verkeerde manier gebruiken zodat het van jou wordt. En als laatste wordt de klant een co-creator. Het gaat er dus niet zozeer om over wat ze ontwerpen, als je ze dat laat doen gaat het vaak helemaal mis, zie de Simpsons. Wat de klant over het product kan vertellen is dan voor jou als ontwerper, bedenker en maker veel waardevoller. Al deze 6 dingen ben jij op verschillende momenten het is niet zo dat de ene functie vervalt wanneer de andere functie begint. Je bent vaak tegelijkertijd alles op alle niveaus. Als ontwerper vinden wij co-creators meestal eng, omdat ze bang zijn dat hun plek wordt ingenomen door deze co-creator. Wij als consument willen steeds weer nieuwe dingen, alles moet shiny zijn dat vinden we mooi en dat trekt ons aan. Maar dat heeft ook een nadeel wij willen namelijk wel steeds weer nieuwe spullen maar die oude spullen zijn er ook nog, dit veroorzaakt veel vervuiling. De producten waar je de meest 3 e waarde aan het zijn ook de meest fragiele producten waar je de meeste waarde aan hecht, die snel smerig worden etc. Je moet dus de gebruiker centraal stellen. Jakob Nielson usability. Veel mensen waren het hier niet mee eens en vonden dat de expressie meer centraal moest staan. Donald Norman heeft het idee van affordances gemoderniseerd.

22 Aan de ene kant verzamelden ontwerpers de hele tijd beeldmateriaal wat in de fysieke wereld gebeurde, en moodboards werden dan digitaal gemaakt. Maar wat is nou het idee van het verzamelen, dit zorgt ervoor dat er frictie ontstaat, waardoor weer nieuwe ideeën ontstaan. Reflectie: Vond het heel interessant dat hij de evolutietheorie heeft gepakt en die heeft toegepast op producten. Ook nuttig dat hij de dingen noemt waar je eigenlijk voor moet op passen zoals te veel dingen willen stoppen in een product, ik denk dat dit vaak voorkomt en te vaak snel wordt gedaan. Geen idee waarom misschien dat ze dan denken hoe meer hoe beter, zelf denk ik dan dat je snel de essentie kwijt raakt van het bepaalde product en het niet echt meer een hoofdfunctie heeft. Zelf vind ik het heel belangrijk om aan de gebruiker te denken grappig dat hij dus noemt dat de gebruiker eerst dus helemaal niet belangrijk was en daar niet echt naar werd gekeken. Leuk dan hoe je ziet hoe dat zich door de jaren heen heeft ontwikkelt en dat die gebruiker die eerst niet veel had toe te voegen en waar wij bang voor waren, nu zo een grote rol heeft gekregen in het designen van producten en van alles en nog wat. Grappig dus dat we nooit hadden gedacht dat de gebruiker er echt toe deed, en die eigenlijk alleen zorgde voor bepaalde beheoftes en het nu zelfs soms de normaalste zaak van de wereld is dat de gebruiker een co/creator is. Dan ook goed dat hij noemt dat die 6 functies van de gebruiker niet zomaar 6 functies zijn en een van die functies vervalt als er een andere aan de pas komt maar die functies dus altijd tegelijk belangrijk zijn en je er eigenlijk geeneen moet verwaarlozen. 22 Vond het wel een aparte presentatie ik heb uiteindelijk de rode lijn niet echt kunnen vinden en vond het ook raar dat hij zoveel praatte over zijn kind en daar allemaal foto s van liet zien. Ik snap dat je trots bent op je kinderen maar vond dat eigenlijk een beetje ongepast. De presentatie kon me er niet echt bij houden en vond het een van de mindere omdat je echt moest zoeken naar de informatie tussendoor. Vond het dan iets te persoonlijk eigenlijk. Maar overal was de informatie die hij noemde wel heel nuttig en bruikbaar.

23 #9 Intellectueel Eigendom Datum: Door: Sam van den Berg + Mr. Alphons Waarom Mickey Mouse (Of Donald Duck) een belangrijke rol speelt in dit college? De Originele bedenker van het karakter Mickey Mouse had geen specifiek recht opgesteld zeggende dat Mickey Mouse daadwerkelijk van hem is. Hier is enorm misbruik van gemaakt door andere grote buitenstaande partijen, waardoor de maker erg veel geld is misgelopen en verloren. Vergelijking Merkplaats en CC Proof Wanneer je de Merkplaats met de CC Proof vergelijkt, dan zou CC Proof meer een FEBO zijn waarbij je snacks uit de muur trekt terwijl Merkplaats meer een gigantisch horeca restaurant zou zijn. Zo legt Merkplaats de nadruk op bescherming, zekerheid en vooral op communicatie. CC Proof wordt dan vooral gebruikt voor snelle ideeën en heeft een meer commerciele en juridische houding. Bekende klanten van de Merkplaats zijn onder andere: - Lava - Harald de Winter - Giel Beelen - Humberto Tan - Trijntje Oosterhuis - MoJo - Kijkwijzer - Moooi - Amsterdam Dance Event - De Merkplaats heeft een specialisatie in intellectueel eigendom. Dit houdt in dan zij zich bezig houden met Handelsnaamrechten, Modelrechten, Octrooirechten, Domeinnamen, Merkrechten en Auteursrechten. 23 Auteursrechten: - Deze rechten zijn ontstaan door de creatie van auteursrechtelijk werk - Auteursrechten hebben verder geen formaliteiten - Producten met deze rechten zijn origineel en oorspronkelijk - Producten met auteursrechten hebben een voldoende uitgewerkt idee - Auteursrechten gelden tot wel 70 jaar na de dood van de maker van het product. Hieronder vallen onder andere: - Websites - Foto s - Tekeningen - Brieven - Schilderijen

24 - Plattegronden - Literatuur - Voorstellingen - Recepten - Slogans Hoe wordt een idee vastgelegd? - Door middel van een kate bij een notaris - Door middel van de Insectie der Successie en Registratie (dit gebeurd eerder) - Door een aangetekende post - Door een bewijsregistratie Door Sam wordt aangeraden als een 3D modeller bent en je een model gemaakt hebt hier modelrecht op te zetten door middel van CC Proof. Dit wordt namelijk eerder gebruikt om snelle uitgewerkte ideeën voor jezelf te beschermen, vast te leggen, het te delen met anderen zonder het risico van enige schade op te lopen en om jouw idee over het algemeen mooi tentoon te kunnen stellen. Registreren met CC Proof kost 75 euro per jaar en het is voor iedereen toegankelijk. Het geeft de maker ook een professioneler, serieuzer imago. Iedereen zou als het ware ongelimiteerd kunnen registreren, ondanks het feit dat het natuurlijk veel geld kost. Reflectie: Heel ander onderwerp weer, ondanks dat ik al diep in de art zit heb ik eigenlijk nog niet heel veel nagedacht over copyright en al die andere rechten. Als ik dit allemaal zo heb gehoord moet ik daar toch maar misschien eens over na gaan denken. vond het ook een goede opening die hij had gebruikt met Mickey Mouse, eigenlijk best wel treurig dat de originele bedenker er zo weinig baat bij heeft gehad. Is eigenlijk ook wel een goede waarschuwing voor de artists en gamemakers onder ons. Als je dat zo hoort wil je natuurlijk niet dat jou hetzelfde overkomt das dan denk je er wel even over na om je er in te verdiepen. Ik heb namelijk gewoon best wel weinig kennis over dit onderwerp ik wist niet dat er verschillende soorten waren als CC Proof en Merkplaats en wat het verschil dan is. Dus ik vind het eigenlijk wel heel goed dat er hier een lezing over wordt gegeven omdat het toch belangrijk is voor ons. Ook nice dat hij veel bekende artiesten noemt die ook staan onder merkplaats zoals Giel Beelen. En ook toch goed dat hij nog eens op de specifieke definitie ingaat van auteursrechten, ik denk toch dat er veel mensen rondlopen die wel weten wat het is maar niet precies weten wat het nou eigenlijk inhoudt. Iets wat heel logisch lijkt hoeft natuurlijk niet altijd logisch te zijn. Ik dacht eerst bijvoorbeeld dat auteursrechten veel langer geldig waren en niet maar 70 jaar tot na de dood van die persoon, wel jammer dat hij er niet verder op in gang, want ik ben wel benieuwd wat er dan na die 70 jaar na de dood van de bedenker mee gebeurd. Daarna ook slim en handig voor ons om even in te gaan hoe dat idee dan wordt vastgelegd, ik had namelijk geen idee, ik dacht dat je gewoon een papiertje moest inleveren en dat daar dan naar gekeken werd. Blijkt dus ook heel anders te gaan dan dat ik had gedacht. Vond het eigenlijk alleen wel een zware tegenvaller dat het zo duur was. Studentenleven enzo. Maar het is wel iets om later echt over na te gaan zitten denken, ik denk dat ik het dan nu even laat voor hoe het is en er naar ga kijken als het allemaal wat serieuzer wordt. 24

25 #10 Designing Escape Rooms Datum: Door: Victor van Doorn Sherlocked, myusterious experiences Dit principe van Clash Games is voor het eerst in een kamer geintregeerd in Er wordt daarnaast ook al 10 jaar lang geexperimenteerd met live-games en subformats. In 2012 werd de eerste Escape Room in het huidige hype-format uitgevonden. 30 bedrijven hebben dit concept gekopieerd. Victor is begonnen als filmmaker en houdt van verhalen vertellen en verhalen meemaken. Hij is toen veel bezig geweest met het uitsnijden van Macbooks. Wanneer hij iets helemaal te gek vind, krijgt hij automatisch ideeën over hoe hij het zelf anders zou doen en het bijvoorbeeld beter kan maken. Het is heel lastig om met een Escape game in de top te komen van TripAdviser omdat deze de regels moest aanpassen omdat er op een gegeven moment 6 Escape games tegelijk op een plaats in de top kwamen te staan. IN 2013 kwam er in Amsterdam een Uncover Lab: een winkel waarin met een lasercutter custom ontwerpen kunnen worden gemaakt voor welke producten dan ook. De eerste franchise van hint-hunt is al buiten londen gespot, daar waren de leden van Sherlocked heel hyped over. Maar intussen zijn ze op dit concept alweer uitgekeken en proberen ze zich op andere interessante dingen te focussen. 25 Een van de co-founders onderschat soms het belang van stapsgewijs groeien en met de trend mee groeien. Sherlocked is in de media naar buiten gebracht als een bedrijf speciaal voor Escape Rooms. Het idee kwam tijdsgebonden alleen niet goed uit, toch hadden ze al snel een locatie en plan geregeld. Ze zijn nu ook al bezig met een volgende editie. Wanneer je in een beginstadium van een project zit, is het blanco canvas heel lekker om in te werken. Koester dat. Sherlock is uiteindelijk na veel twijfel akkoord gegaan met het doen van een kickstarter. Ze zijn toch nog veel geld misgelopen omdat toch veel informatie niet goed was uitgewerkt. Ze wilden met de kickstarter 4000 euro ophalen en hebben 6000 opgehaald, het was dus nog best geslaagd maar de Escape Room heeft ze euro gekost waarbij ze flink over het budget heen zijn gegaan. Ze zijn nu weer bezig met een 2 e escape room maar twijfelen nu of ze weer gaan werken met een kickstarter. Dit keer denken ze er meer aan om campagnes te voeren. De reden waarom ze niet van kickstarters houden: een goede kickstarter vergt heel veel voorbereiding. Daarnaast is kickstarter heel koppig en accepteert alleen betaling via creditcard. Ze willen bijvoorbeeld niet met IDEAL werken omdat er geen reserveeroptie mogelijk is.

26 Je moet ook keuzes maken in campagnes, ze wilden bijvoorbeeld veel meer vertellen dan dat ze hadden gedaan, maar dit hebben ze gedaan omdat de lengte van de video s de keuze van het kijken beïnvloedt. Wat nog niet bestaat, is zo gaaf als dat je het kunt verbeelden. What- if principe TED talk van JJ Abrahams. Een kickstarter kan worden vergeleken met een filmtrailer. Hoe veel houd je voor jezelf. Het vorige bedrijf maakte gepersonaliseerde laptops door middel van een lasersnijder. Victor gaat graag aan het werk, maar dit kan zowel een goed punt als een slecht punt zijn: geen dronken mensen, geen aangeschoten mensen, geen whiskey flessen, geen mensen van de media in de beta-fase. Tips & tricks voor het bouwen van een Escape Room: - Collectie van puzzels - Geen nummer-pad sloten, is passé - Sequentie van slot en resultaat is af te raden - Is het leuk moeilijk? Of vervelend moeilijk? En voor wie? - Het vaststellen van je publiek is cruciaal - Een goede narratieve aanleiding voor de ervaring - Geen blacklights, dit is cliché Hun volgende project is The Vault. Reflectie: Hij had een hele fijne manier van presenteren, fijn om naar te luisteren en je kon er zo je aandacht goed bij houden dus dat was fijn. Ook even interessant dat hij veel over zichzelf heeft verteld en wat hij nou allemaal heeft gedaan om ook te komen waar hij nu is. Ik was verder ook niet zo bekend met het begrip escape rooms, nooit echt heel veel naar gekeken dus dat was wel leuk om wat meer over te weten te komen en dan zeker van iemand die er veel ervaring mee heeft. Ook leuk om te weten te komen hoe hun ervaring met kickstarters was en dat dus niet altijd van een leien dakje loopt en dat kickstarter niet zo chill is als je denkt om mee te werken dus ook dat ze bijvoorbeeld heel erg koppig zijn om mee samen te werken en een kickstarter te doen. Vind het altijd leuk om zulke ervaringen van anderen mensen aan te horen omdat je het zo toch beter kan inschatten hoe zoiets nou echt gaat. En ook goed dat hij nog even heeft benadrukt dat je dus echt keuzes moet maken, zo dus ook in je campagnes. Deze keuzes kunnen namelijk heel veel beïnvloeden en zo ook de keuzes van je bijvoorbeeld de koper. Zo kan bijvoorbeeld de keuze om wat je wilt vertellen over je game ook heel veel invloed hebben, en dat is ook heel belangrijk, soms is het beter om niet al te veel te vertellen over je spel zodat er wat te raden valt bij het publiek en dat die spanning en nieuwsgierigheid er voor blijft bestaan. Je wilt gauw al snel te veel vertellen maar meer is dus niet altijd beter. Zij hadden bijvoorbeeld per ongeluk al een puzzel er ingedaan die iedereen toen had gezien en wilden dat liever niet, maar hebben niet besloten hem er uit te laten. Ook heeft hij nog wat tips gegeven over wat bijvoorbeeld echt niet meer kan zoals de nummer/pad sloten en de blacklights die volgens hem cliché zijn. Zelf vind ik het 26

27 allebei nog wel kunnen, ik vind het wel iets dat er typisch bij past, maar als je wilt vernieuwen met je escape rooms moet je daar natuurlijk niet bij blijven. 27