FORSA METHODE. Een evaluatie onderzoek naar de effectiviteit van Stichting Project; een ervaringsleer Centrum op Bonaire. Prof. Dr. I.A.

Transcriptie

1 FORSA METHODE Een evaluatie onderzoek naar de effectiviteit van Stichting Project; een ervaringsleer Centrum op Bonaire. Prof. Dr. I.A. van Berckelaer-Onnes MSc. M.F.H. Griffith Lendering November 2011

2 Inhoud Voorwoord p. 2 Hoofdstuk 1 Inleiding p Probleemjongeren in onderzoek p Bonairiaanse jeugd p Stichting Project p Doelstellingen p Theoretische uitgangspunten p Werkwijze Stichting Project p Implicaties p. Hoofdstuk 2 Onderzoek: methode p Onderzoeksvragen p. 2.2 Onderzoeksgroep p. 2.3 Procedure p. 2.4 Instrumenten p. Hoofdstuk 3 Onderzoeksresultaten p. Hoofdstuk 4 Conclusie en discussie p. 4.1 Inleiding p. 4.2 Effecten van het jaartraject p. 4.3 Evaluatie Stichting Project p. 4.4 Advies p. 4.5 Conclusie p. Referenties p. Tabellen 2, 3, 4, 5 en 6 p. 1

3 2

4 Voorwoord. Jongeren die voortijdig schoolverlaten lopen grote kans om werkloos te worden. Als deze jongeren toch werk krijgen, is dat vaak laagbetaald (van den Berg, 2008). Tevens zijn deze jongeren extra kwetsbaar om opgenomen te worden in een crimineel circuit (o.a. Blom et al., 2005; Jenissen et al., 2007). Uit onderzoek blijkt dat preventie van voortijdig schoolverlaters van essentieel belang is, daar onderzoek heeft aangetoond dat het heel erg moeilijk is om jongeren, als ze eenmaal de school hebben verlaten weer terug te laten keren naar het reguliere onderwijs (Van der Steeg & Webbink, 2006). Op Bonaire beheert Stichting Project een zogenaamd Reboundvoorziening speciaal opgericht voor gedragsmoeilijke jongeren die kwetsbaar zijn voor uitval op school. Stichting Project is een eenjarig intensief programma voor jongeren van 9-15 jaar die uit het reguliere onderwijs dreigen te vallen. Stichting Project is een Ervaringsleer Centrum voor jongeren met gedragsproblemen (soms gepaard gaande met een lichte verstandelijke beperking) op Bonaire (N.A.) en is in 2004 opgericht vanuit een particulier initiatief. Het doel van Stichting Project is jongeren met gedragsproblemen opvoeding, vorming en educatie aan te bieden die aansluiten op hun behoeften. Door middel van een preventieve aanpak en een professioneel trainingstraject wil Stichting Project voorkomen dat jongeren afglijden naar een ongewenste leefsituatie (drop-out, criminaliteit) en bewerkstelligen dat zij weer aansluiting vinden bij het reguliere onderwijs dat past bij hun behoeften en mogelijkheden. Na een vijftal succesvolle jaren heeft Stichting Project in mei 2009 uit handen van prinses Máxima, beschermvrouw van het Oranje Fonds, op Paleis Noordeinde in Den Haag een Appeltje van Oranje ontvangen. Een eervolle blijk van waardering, die echter onmiddellijk de vraag naar een wetenschappelijk onderbouwde evaluatie 3

5 oproept om met name de duurzaamheid van dit project te waarborgen. Stichting Project heeft dit evaluatieonderzoek toegewezen aan dr. Ina van Berckelaer-Onnes, emeritus hoogleraar Universiteit Leiden die al eerder onderzoek op de Antillen had verricht. Als senior onderzoeker werd drs. Merel Griffith-Lendering aangesteld; zij is eveneens werkzaam aan de Leidse Universiteit en heeft als groot voordeel dat zij vloeiend Papiamentu spreekt, een vereiste om de verschillende onderzoeksinstrumenten af te kunnen nemen. Het onderzoeksproject heeft plaats gevonden in de periode juli 2010 tot en met september Het onderzoeksrapport bevat een viertal hoofdstukken: het eerste inleidende hoofdstuk beschrijft de doelgroep, de doelstellingen en de theoretische uitgangspunten en daarop gebaseerde werkwijze van Stichting Project; het tweede hoofdstuk geeft het onderzoek en de methode weer, gevolgd door hoofdstuk drie, waarin de resultaten van het onderzoek aan bod komen. Het rapport eindigt met een vierde hoofdstuk waarin de conclusies worden samengevat en bediscussieerd, voorzien van aanbevelingen voor de toekomst. De onderzoekers danken niet alleen de jongeren en hun ouders voor hun actieve deelname aan het onderzoek, maar ook de medewerkers van Stichting Project, die verschillende vragenlijsten hebben ingevuld en de onderzoekers van de nodige informatie hebben voorzien. De betrokkenheid van alle participanten hebben het onderzoek tot een gezamenlijk project gemaakt! Leiden. November 2011 Ina van Berckelaer-Onnes en Merel Griffith- Lendering 4

6 1. Inleiding. In dit inleidende hoofdstuk zal eerst aandacht worden besteed aan de doelgroep: jongeren met probleemgedrag wonend op Bonaire, die uit het reguliere onderwijs dreigen te vallen. Om welke jongeren gaat het, wat is daar over bekend, wat zijn hun achtergronden, welke problemen vertonen ze en wat zijn mogelijke oorzaken. In de daarop volgende paragraaf wordt Stichting Project nader beschreven Probleemjongeren in onderzoek. Bij studies naar probleemgedrag van kinderen en jongere wordt tegenwoordig veelvuldig uitgegaan van een meervoudige risicobenadering (Scholte & Van der Ploeg, 2002). Bij deze invalshoek wordt de ontwikkeling van het kind opgevat als de uitkomst van een wisselwerking tussen kind en zijn omgeving. De in biologische aanleg aanwezige kwetsbaarheden en stoornissen in gedrag, cognitie en emotie kunnen door ongunstige omgevingsfactoren worden versterkt en door gunstige omgevingscondities juist worden verminderd of ondervangen (Scholte, 2008). Deze opvatting is een nadere uitwerking van het bio-ecologische model van Bronfenbrenner (1986). Niet alleen de opvoedingsmogelijkheden in een gezin zijn essentieel, ook de risico en beschermde factoren op school, in de vriendenkring of op het sportveld zijn van belang. In de kern van het concentrisch opgebouwd model van Bronfenbrenner staat het kind, het individu. Daarom heen liggen vier verschillende systemen. Dit zijn: (1) microsysteem: de onmiddellijke omgeving van het kind (familie, school vrienden en woonomgeving); (2) mesosysteem: een systeem dat bestaat uit relaties tussen de onmiddellijke leefsituaties (bijvoorbeeld tussen de thuissituatie en school); (3) exosysteem; externe omgevingsfactoren die alleen een indirecte invloed op het kind hebben zoals de werksituatie van de ouders; (4) 5

7 macrosysteem: de ruimere culturele context, bijvoorbeeld Caribische tegenover de Westerse cultuur, nationale economie, politieke cultuur of subcultuur. Dit meervoudig risicomodel geeft inzicht in de vele risico-en beschermende factoren die aan de ontwikkeling van kinderen bijdragen, en is ook toepasbaar op de doelgroep probleemjongeren in onderhavig onderzoek. We zullen dit nader toelichten. Microsysteem: Aan de term gezin kan in de Antilliaanse cultuur geen eenduidige inhoud worden gegeven. Er is een scala van variaties zowel qua structuur als qua inhoud. Deze variaties zijn gebonden aan tijd en plaats en bevinden zich in het spanningsveld tussen continuïteit en verandering, die men in elke samenleving aantreft (Römer, 2000). De hedendaagse maatschappelijke veranderingen hebben tot andere gezinssamenstellingen geleid. In het Caribische gebied heeft de slavenmaatschappij van de 17 de en 18 de eeuw duidelijk zijn sporen op het gezinsleven nagelaten, waarin termen als onbestendigheid en ontrouw bepalend waren. De relatie tussen man en vrouw bij slaven beantwoordde niet aan het westerse ideaalbeeld. Onderzoek naar gezinnen in het Caribische gebied laat zien dat het gezin aldaar wordt gekenmerkt door: a) een frequente afwezigheid van de natuurlijke vader; b) de centrale dominerende positie van de moeder en c) onwettigheid van geboorte (Römer, 2000). Dit beeld wordt weerspiegeld in het Curaçaose kinderspel, waarin geen vadertje en- moedertje wordt gespeeld, maar Mama ku Yu (moeder en kind; (Zephrin, 1968). De Antilliaanse jeugd wordt primair door hun moeder opgevoed. De vader figuur ontbreekt veelal in het dagelijkse leven. Soms is hij in beeld maar vaak ook niet. De familieband met vooral de familie van moeders kant is groot, vaak wonen grootmoeders van moederszijde bij het gezin in of omgekeerd. Ondanks de belangrijke rol die de moeders in de opvoeding spelen is er sprake van een 6

8 machocultuur, die zich vooral in de vriendenkring van jongens openbaart. Het microsysteem is zeer bepalend voor deze jongeren. Mesosysteem: Voor onderhavig onderzoek is dit een zeer belangrijk systeem daar de contacten tussen school en gezin hierin van wezenlijk belang zijn voor de dreigende schooluitval. De jeugd van Bonaire spijbelt veelvuldig. Vaak weet de ouder niet eens dat de jongere spijbelt. De omgeving stimuleert een schoolcarrière te weinig. Exosysteem: Veel gezinnen op Bonaire leven aan de ondergrens. Het is voor een moeder vaak moeilijk om werk te vinden of te combineren met de opvoeding van haar kinderen. Er zijn dikwijls financiële problemen, die niet bevorderlijk zijn voor het welzijn van het gezin. Macrosysteem. Er zijn verschillende publicaties over de Antilliaanse, met name de Curaçaose, jeugd. Onderzoek op dit terrein (Antonius, 1996; Marcha, Verweel & Werkman, 2010) stelt dat de Curaçaose jeugd globaal gezien niet afwijkt van de jeugd van andere landen. Ze hebben mogelijk een ander temperament, zijn meer fysiek ingesteld, (vechten bijvoorbeeld sneller), minder talig dan de Nederlandse jeugd, komen vaker uit een één oudergezin, maar ook zij hebben hun toekomstdromen. In de volgende paragraaf gaan we dieper op de Bonairiaanse jeugd in, zowel wat de kindfactoren als omgevingsfactoren betreft De Bonairiaanse jeugd. Kind factoren: het aantal dreigende schoolverlaters is bij de Antilliaanse jeugd aanzienlijk groter dan bij de Nederlandse jeugd (Centraal Bureau Statistiek, 2009). De motivatie van de leerlingen speelt een belangrijke rol; een lage prestatiemotivatie zorgt voor een verhoogd risico (Luyten et al., 2003; Traag en Van Der Velden, 2007). De motivatie van de jongeren om naar school te gaan is erg laag; dit blijkt vooral uit 7

9 een zeer slechte concentratie, niet stilzitten en spijbelen. Spijbelen is een risicofactor voor voortijdig schoolverlaten (Hartkamp, 2005). Ook jongeren die op een zwakbegaafd niveau functioneren zijn kwetsbaar voor voortijdig schoolverlaten, omdat een dergelijke beperking de deelname aan het onderwijs in de weg staat (Kooiker en van Kampen, 2006). Ook jongeren met gedragsproblemen vormen een risico om de school vroegtijdig te verlaten (Van Batenburg et al., 2004). Gezinsfactoren: Op Bonaire zijn veel één oudergezinnen, en veel gezinnen met een lage Sociaal Economische Status, terwijl het opleidings- en beroepsniveau van ouders over het algemeen ook laag is. Er is veel werkloosheid (Kalmijn en Kraaykamp, 2003, Luyten et al., 2003, Traag en Van Der Velden, 2007). Er is dikwijls sprake van verslavingsproblematiek binnen de familie. Ook scheidingen hebben een negatieve invloed op de leerresultaten van jongeren, vooral op die van jongens (Smeets, 2007). Financiële problemen vormen een groot risico voor schooluitval; niet alleen omdat arme gezinnen meer stress ervaren door bijvoorbeeld ruimtegebrek, maar ook doordat arme ouders zich als opvoeder vaak minder competent voelen, hetgeen de relatie met hun kind niet bevordert. (Vrooman et al., 2007; Woldringh & Peeters, 1995). Ook kinderen van tienermoeders lopen een verhoogd risico voor dreigend schooluitval (Kalmijn en Kraaykamp, 2003). Door deze factoren voelen jongeren zich onveilig in hun eigen omgeving en ontwikkelen ze vaak een negatief zelfbeeld. Naast deze risicofactoren is het van belang om rekening te houden met de specifieke cultuur van de Antillen en de BES eilanden (Bonaire, St Eustatius, Saba). Er is sprake van een zogenaamde angstcultuur (Marcha & Verweel, 2009), dat wil zeggen dat de jongeren niet zeggen wat zij denken, voelen of willen, omdat zij bang zijn voor de negatieve gevolgen daarvan. Dit kan invloed hebben op het gedrag van de jongeren, 8

10 waarbij zij o.a. confronterende situaties vermijden en zichzelf niet uiten zoals zij dat misschien zouden willen. Ook is er een zogenaamde cultuur van schaamte (Marcha & Verweel, (2009), dat wil zeggen dat ze een afkeer van hun eigen zijnswijze; kleur, haardracht, afkomst, familie-achtergrond en schoolloopbaan hebben. De angst en de schaamtecultuur zorgen ervoor dat de jongeren hun eigen gedachten niet kunnen of willen verwoorden. Jongeren sluiten zich af en melden alleen het noodzakelijke. Er heerst een soort zwijgcultuur ( Marcha & Verweel, 2009) Stichting Project Doelstellingen. Stichting Project is een reboundvoorziening, dat wil zeggen een onderwijsopvang/voorziening waarin gedragsmoeilijke jongeren met risicofactoren voor schooluitval een programma krijgen aangeboden. Het doel van reboundvoorzieningen is om binnen een afgebakende periode een nieuwe start te maken en terug te keren naar het reguliere onderwijs (Messing, Kuijenhoven & van Veen, 2006). Dergelijke voorzieningen zijn vooral bedoeld voor leerlingen die vanwege hun gedrag niet meer te handhaven zijn binnen het reguliere onderwijs. De opvang is tijdelijk, waarbij de leerling ingeschreven blijft staan bij de school waar hij vandaan komt. Ook biedt de opvang een gezinscomponent, waarbij het gaat om voortgangsgesprekken en opvoedingsondersteuning (Messing, Kuijenhoven & van Veen, 2006). Stichting Project biedt gedragsmoeilijke jongeren in de leeftijd van 9-15 jaar een jaarprogramma. Jongeren worden aangemeld via hun school, maar blijven daar gedurende het gehele jaar ingeschreven. Dit wordt gerealiseerd in een veilige omgeving, waar groepsgewijs trainingen worden aangeboden. 9

11 Het doel van Stichting Project is om jongeren die kwetsbaar zijn om af te glijden naar een ongewenste leefsituatie (drop-out, criminaliteit), een positief zelfbeeld te laten ontwikkelen en hen weer terug te laten keren naar het reguliere onderwijs. Dit wordt gerealiseerd door de jongeren structuur, veiligheid, geborgenheid en vertrouwen te bieden middels dagelijkse routines met een aantal steeds terugkerende gebeurtenissen. Een dergelijke structuur is van belang om de jongeren voorspelbaarheid te bieden; het geeft houvast, veiligheid en duidelijkheid. Voorbeelden zijn ontbijt, pauze, corvee en afsluiting van de dag. Deze activiteiten vinden dagelijks plaats op een vast tijdstip. Het programma van Stichting Project is gebaseerd op de orthopedagogische strategieën van de Lange (1991, 2005) en het ervaringsgericht leren van Kurt Hahn ( ), een Duitse pedagoog die als grondlegger van ervaringsleren wordt gezien. Op beide theorieën wordt hieronder kort ingegaan Theoretische uitgangspunten. A) De Lange: Het belang van Sociale behoefte). Stichting Project baseert zich op de theorie van de Lange (1991, 2005) die sterk is gericht op de gehechtheid tussen ouder en kind. Een goede gehechtheid biedt het kind een veilige basis, van waaruit hij/zij zich durft te ontwikkelen. Als het kind een situatie niet aankan, vormt de relatie met zijn/haar ouders een veilige, geborgen haven om naar terug te keren om vervolgens met hun hulp weer verder te gaan. Wanneer die veilige basis ontbreekt, heeft dat ernstige gevolgen. Een kind voelt zich angstig en onzeker. Het laat op allerlei manieren merken dat het zich niet gelukkig voelt, bijvoorbeeld door onrustig, druk chaotisch gedrag, of door agressie of teruggetrokkenheid. De relatie tussen ouder en kind is dan zo verstoord dat er veel nodig is om het contact tussen ouder en kind te herstellen (De Lange, 1991, 2005). 10

12 Als er sprake is van een goede gehechtheid, is het kind in staat tot het aangaan van interacties. Het gaat troost zoeken als het zich pijn heeft gedaan en het laat gevoelens van boosheid en verdriet zien. Kinderen die problemen hebben met het aangaan van sociale contacten kunnen, aldus De Lange, een fundamentele relatiestoornis hebben, welke is terug te voeren op een onvoldoende tot ontwikkeling gekomen lichamelijke aansluiting, de eerste behoefte van een kind. In die fase (eerste 4 à 5 maanden) komt het gevoel van veiligheid, geborgenheid tot stand. Vanaf 5 maanden tot ongeveer het 4 e à 5 e jaar is het primair de affectieve behoefte die om antwoord vraagt. Het kind voelt zich bij moeder tijdloos emotioneel geborgen. Is er in de affectieve periode onvoldoende aansluiting dan zal het kind zich ongeborgen voelen. Onvoldoende affectieve aansluiting kan bij het kind leiden tot een geringe regulatie van zijn/haar emoties. In de periode van 5 tot 9 jaar vraagt het verbale, verstandelijke in het bijzonder om aansluiting. Het kind komt los van de symbiose met de moeder. Het bekijkt, neemt afstand en wil weten. Het kind leert om te gaan met speelgoed, dingen te maken, verbanden en gevolgen te ontdekken. Zo kan er aansluiting ontstaan met de verstandelijke wereld, waardoor het kind houvast in het weten gaat ervaren. Vervolgens komt het kind in de sociale fase; deze speelt zich af vanaf ongeveer het 9 e tot het 12 e jaar. Kenmerken voor deze fase is de behoefte om actief met leeftijdsgenoten bezig te willen zijn. In dat actief bezig zijn kan een kind erkenning ervaren voor wie het is en wat het in de groep kan betekenen. Stichting Project ziet een duidelijke vergelijking met de Bonairiaanse jeugd die niet altijd de juiste aansluiting heeft gevonden, vooral niet op het gebied van veiligheid en geborgenheid. In de orthopedagogische strategie van De Lange staat het zoeken naar die aansluiting zeer centraal. Ook in de doelstellingen van Stichting Project zien we 11

13 deze zoektocht terug, met name als het de sociale behoefte betreft. Deze kan ook uitmonden in negatieve groepsvorming hetgeen tot gezamenlijk spijbelen en zelfs tot criminaliteit kan leiden. Stichting Project legt veel nadruk op samenwerking en positieve groepsvorming, welke ook gewaarborgd worden in het ervaringsgericht leren van Kurt Hahn. B) Hahn: Ervaringsgericht leren. Naast de theorie van De Lange (1991, 2005), maakt Stichting Project gebruikt van door Kurt Hahn beschreven ervaringsgericht leren (Freeberg & Taylor, 1963). Deze methode sluit zeer goed aan bij de jeugd van Bonaire. De jongeren in het project zijn jongeren, die liever doen dan denken; het zijn doeners, geen theoretici. Zij leren door praktische ervaringen en raken daardoor gemotiveerd. Het resultaat moet direct zichtbaar zijn, het bezig zijn moet effectief en functioneel zijn. Ervaringsleren is te omschrijven als: het creëren van een specifieke situatie die de jongeren in staat stelt concrete ervaringen op te doen op grond waarvan hij/ zij gemotiveerd wordt en in staat gesteld wordt om tot reflectie op de eigen situatie te komen. Een goede combinatie tussen concrete ervaringen en reflectie hierop leidt tot nieuwe leerprocessen die uiteindelijk de jongere autonomie doet verwerven, waardoor hij/zij een nieuw toekomstperspectief krijgt (Ruikes, p 17, 1994). Kurt Hahn ervoer bij de jeugd een tekort aan maatschappelijke participatie, een tekort aan zorgzaamheid en een gebrek aan initiatief. Hij zag tevens een afname van fysiek activiteiten. Stichting Project herkende in de Bonairiaanse jeugd dezelfde tekorten en wilde een aantal van Hahn s doelstellingen ook in hun project ten uitvoer brengen, waaronder: 1. Primaat van zelfontdekking; leren uit ervaringen staat centraal, waarbij het belangrijk is dat leerlingen worden uitgedaagd en ondersteund. Op deze manier 12

14 ontdekken de leerlingen hun eigen mogelijkheden, waarden en verantwoordelijkheden in situaties die avontuurlijk en onverwachts zijn. Stichting Project maakt gebruik van uitdagende situaties, waarbij de jongeren fysieke activiteiten moeten verrichten. 2. Verantwoordelijkheid; iedereen is verantwoordelijk voor zijn of haar leren. Leren gebeurt individueel, maar ook in groepen. Stichting Project wijst de jongeren op hun eigen verantwoordelijkheid om te leren. De begeleiders motiveren de jongen om te leren en verantwoordelijk te zijn voor hun eigen leren. Alleen op deze manier kunnen ze aan hun eigen toekomst werken. 3. Empathie en zorg; voor een optimaal leereffect is het van belang dat de ideeën van docenten en leerlingen gerespecteerd worden en dat er sprake is van vertrouwen naar elkaar toe. Dit kan alleen worden gerealiseerd als er gewerkt wordt in kleine groepen, waardoor intensieve begeleiding kan plaatsvinden. Ook moet er sprake zijn van een duidelijke structuur, zodat de jongeren weten waar hij/zij aan toe zijn. Stichting Project werkt in kleine groepjes met een vaste dagelijkse structuur. Er is intensief contact tussen de jongeren en hun begeleider en ook tussen de jongeren en de gezinsbegeleider. Stichting Project biedt de jongeren een veilige en geborgen omgeving. 4. Gebruik maken van de natuurlijke omgeving, waarin jongeren leren op een directe en respectvolle manier om te gaan met de natuur. Bij Stichting Project zijn er meerdere natuur projecten, zoals duiken en groenprojecten. 5. Reflecteren; de jongeren moeten kunnen nadenken over hun ervaringen met andere jongeren en hun begeleiders; ze moeten dat kunnen bespreken. Bij Stichting Project gaan de jongeren in gestructureerde gesprekken reflecteren over hun ervaringen en hun gedrag. 13

15 6. Samenwerken en competitie; de jongeren worden gestimuleerd om bij verschillende activiteiten met elkaar samen te werken. Op deze manier wordt de waarde van vriendschap en vertrouwen zichtbaar. Competitie is van ondergeschikt belang. 7. Succes en falen; jongeren worden gestimuleerd om te leren vertrouwen op hun eigen kunnen, hun eigen succes, waardoor ze steeds grotere uitdagingen aandurven. Dit wordt gerealiseerd door de jongeren uit te dagen in levensechte situaties. Het is hierbij ook belangrijk dat de jongeren van hun fouten leren en inzien dat ze soms moeten doorzetten om dingen in hun leven te bereiken. 8. Creativiteit; Stichting Project stimuleert de nieuwsgierigheid om te leren, door leersituaties te creëren waarbij de jongeren zelf oplossingen moeten bedenken. 9. Diversiteit; Stichting Project benadrukt dagelijks respect en tolerantie voor anderen, hetgeen in deze heterogene groepen goed te verwezenlijken is. 10. Dienstbaarheid; de jongeren worden voorbereid om met de juiste houding en vaardigheden voor anderen klaar te staan. Dit wordt gerealiseerd in het lesrestaurant, waar de jongeren leren koken en bedienen. Door middel van avontuurlijke activiteiten, sport, spel en groepsdynamische activiteiten worden de jongeren bij Stichting Project geconfronteerd met hun eigen mogelijkheden en beperkingen. Deze activiteiten zijn levensechte situaties, waarbij de jongeren moeten leren om samen te werken, verantwoordelijkheid te nemen, initiatief te nemen en hun eigen talenten te ontwikkelen. Na elke activiteit zijn er reflectiemomenten, waarbij de hier en nu ervaringen van de jongeren centraal staan. Tevens wordt er een koppeling gemaakt naar de maatschappij; de daadwerkelijke leefomgeving van de jongeren. 14

16 Op deze manier wordt er gerealiseerd dat de jongeren leren vanuit verschillende activiteiten, in kleine stapjes en door veelvuldige herhalingen. Van belang hierbij is dat de activiteiten levensechte situaties nabootsen, zoals duiken of werken in een restaurant of in groenprojecten Werkwijze Stichting Project. Het jaartraject van Stichting Project is opgedeeld in drie fases, waarbij het van belang is dat de jongeren zich in een veilige, voorspelbare omgeving begeven. De eerste fase van het traject richt zich op vertrouwen en samenwerken. Door middel van spannende en avontuurlijke activiteiten leren de jongeren spelenderwijs om elkaar te vertrouwen, om met elkaar samen te werken en elkaar aan te spreken. Op deze manier wordt ook gewerkt naar een positiever zelfbeeld. De tweede fase van Stichting Project beoogt het aanleren van eigen verantwoordelijkheid, waarbij jongeren ook de mogelijkheid krijgen om hun individuele interesses te volgen. De jongeren moeten een keuze maken uit een aantal vormingstrajecten; Horeca, Maritiem, Techniek en Groenprojecten. Deze vormingstrajecten kunnen gezien worden als een soort stage, waarin ze praktijkgericht kunnen werken. De derde en tevens laatste fase richt zich op de toekomst van de jongeren. Door de jongeren meer opdrachten en verantwoordelijkheid te geven binnen hun vormingstrajecten, kan geëvalueerd worden of de jongeren de geleerde vaardigheden voldoende beheersen. Na een jaar wordt er per individuele jongere bekeken naar welk vorm van vervolgonderwijs hij/zij kan doorstromen. Stichting Project gaat gedurende het gehele jaar uit van de zogenoemde Forsa gedachte. Forsa, dat letterlijk kracht betekent, is ontleed aan het feit dat de 15

17 werkwijze die wordt gehanteerd kracht geeft zodat de jongeren op eigen kracht weer door kunnen gaan en weer terugkeren in het reguliere onderwijs. Als je weet wat je kwaliteiten zijn, daarop vertrouwt en deze inzet, sta je in je kracht. Het gaat om wie jij bent en dat je doet wat bij je past. Hierdoor sta je zelfverzekerd in het leven en vertrouw je op je innerlijk weten. Obstakels en moeilijkheden zijn hierdoor te overwinnen. Binnen een pedagogische sfeer worden confrontaties niet ontweken maar juist aangegaan. De eindverantwoordelijkheid van het traject berust bij de directeur van stichting Project, Mick Schmit, Sociaal Pedagogisch Hulpverlener. Hij is zeer nauw bij de uitvoering betrokken, stuurt het project direct aan en is een dagelijks aanspreekpunt voor de jongeren en begeleiders. De begeleiding van de groepen is in handen van één of twee groepsleerkrachten, afhankelijk van het aantal jongeren. Deze groepsleerkrachten hebben kennis van de Bonairiaanse cultuur en beheersen de taal. Groepsleerkrachten hebben naast het overbrengen van vakkennis (vooral didactische vaardigheden), de taak om persoonlijke competenties bij de jongeren te ontwikkelen, zoals het ontwikkelen van sociale vaardigheden, het verminderen van gedragsproblemen en het ontwikkelen van een positieve zelfwaardering. Dit wordt bewerkstelligd door jongeren te motiveren, door hen grenzen aan te geven, door groepsontwikkeling te stimuleren, een positieve houding te bevorderen en agressie regulatie en gedragsalternatieven aan te bieden. Voor elke jongere is een vertrouwenspersoon aangesteld, een gezinsbegeleider. Deze houdt zich bezig met het bieden van ambulante begeleiding en ondersteuning van gezinnen van de jongeren van Stichting Project. Deze gezinnen ondervinden vooral problemen bij de opvoeding van de jongeren. Aan de hand van ondersteuning van de opvoedingssituatie wordt getracht het gezinsfunctioneren te optimaliseren en/of 16

18 herstellen. De gezinsbegeleider dient dit proces aan te sturen in overleg met de groeps- of individuele begeleider en reageert op vragen, problemen en noden van het gezin en/of de jongere. De gezinsbegeleider kent de jongeren in de verschillende leefgebieden en heeft een intensieve vertrouwensrelatie opgebouwd met de ouders waardoor sprake kan zijn van een open en eerlijke relatie. De gezinsbegeleider van Stichting Project ziet en spreekt alle jongeren op dagelijkse basis en kan daarom, in samenwerking met de groepsleiding, direct en preventief optreden. Stichting Project wordt indien nodig ondersteund door Educon, een orthopedagogisch adviesbureau op Curaçao. De gezinsbegeleider en alle groepsleerkrachten worden getraind, alvorens ze met de jongeren in de praktijk aan de slag te gaan. Dit gebeurt door middel van een intensieve training met voortdurend follow-up momenten gedurende het gehele jaartraject. Vooral de theoretische uitgangspunten moeten bekend en invoelbaar zijn voor het opzetten en uitvoeren van de dagprogramma s. In de training wordt daaraan veel aandacht besteed. Stichting Project werkt in kleine groepen van maximaal 12 jongeren. Alleen op deze manier kan er intensief met de jongeren gewerkt worden. Het is overzichtelijk en leerkrachten zijn betrokken bij zowel de jongeren als bij de ouders. Er is strikte controle op spijbelgedrag. De jongeren worden dagelijks met een bus van huis opgehaald. - Samenvattend kan worden gesteld dat de jongeren op de hierboven beschreven wijze zodanig in hun ontwikkeling worden gestimuleerd en begeleid, dat ze uiteindelijk weer terug kunnen keren naar het reguliere onderwijs. Stichting Project stelt het kind, de jongere centraal. Het richt zich op het microsysteem (onmiddellijke omgeving van het kind, zoals familie en school) en op het 17

19 mesosysteem, waarbij vooral de relatie tussen school, (beroeps)opleiding en thuis wordt benadrukt, zoals door Bronfenbrenner(1986) beschreven. Stichting Project heeft de volgende doelen voor ogen: - Positieve leer en werkervaringen bieden, middels ervaringsgericht leren - Ontwikkelen van een positieve zelfwaardering - Gedragsproblemen verminderen; met name agressief en delinquent gedrag. - Ontwikkelen van sociale vaardigheden - Afnemen van ouderlijke stress - Met als uiteindelijk doel:terugplaatsing naar het reguliere onderwijs 1.3. Implicatie. Zoals eerder is vermeld gaat voortijdig schoolverlaten samen met verschillende kinden gezinsfactoren die vaak al op jonge leeftijd tot problemen leiden. Preventie van schooluitval is noodzakelijk, omdat schooluitval tot grotere problemen kan leiden, zowel op persoonlijk niveau als maatschappelijk niveau. Deze jongeren zijn extra kwetsbaar om opgenomen te worden in een crimineel circuit (o.a. Blom et al., 2005; Jenissen et al., 2007), vooral omdat er ook dikwijls andere risicofactoren in het spel zijn, zoals interpersoonlijke problematiek (laag IQ), problemen thuis (opvoedingsproblematiek; gescheiden gezinnen, afwezige vader, financiële problemen) en een ontbrekende motivatie om naar school te gaan. Mede daarom is het van groot belang dat er voor deze jongeren een mogelijkheid is om weer terug te treden in de maatschappij ofwel op school ofwel in het werkende leven.. Stichting Project biedt dreigende drop-out jongeren deze mogelijkheid.; 18

20 Tot nu toe is Stichting Project zeer succesvol geweest. De meeste jongeren hebben het traject met goed gevolg afgelegd. Ze keerden terug naar het onderwijs of vonden werk in een bij hen passende setting. Het feit dat het Project geëerd is met het Appeltje van Oranje is echter geen garantie voor de duurzaamheid van de Stichting Project. Er heeft geen wetenschappelijk onderzoek plaats gevonden. Het is nog onduidelijk waardoor het Project succesvol is. Wat zijn de sterke en kanten en wat is voor verbetering vatbaar, is het overdraagbaar naar andere settingen, zijn vragen die beantwoord dienen te worden om over duurzaamheid te kunnen spreken en hebben tot onderhavig onderzoek geleid. 19