Tijd in religie en levensvisies:

Transcriptie

1 Tijd in religie en levensvisies: Belangrijke begrippen: Cyclisch tijdsbegrip Lineair tijdsbegrip: tijdslijn met begin en einde Nieuwtestamentisch begrippen van tijd: Kairos (beslissend moment dat betekenis krijgt voor andere tijden) Chronos (tijdsverloop) Aioon (lange tijdsperiode; tijdsgewricht) I. Tijd als ordening van het goede leven Charles Taylor A secular age (2007): kairotische tijd : Momenten van ontregeling Momenten van nieuwe toewijding Tijdstippen die het leven dichterbij Christus brengen (Goede Vrijdag, Pasen) Feesten van ontregeling (bv. Carnaval, vruchtbaarheidsfeesten) Ruimte geven aan het ongeordende om juist de orde in het leven te bevestigen I.1 De Grote hervorming in de late middeleeuwen: 13 e tot 16 e eeuw Het ontstaan van een ander tijdsbesef door een nieuwere, radicaler opvattingen van christelijk geloof Roeping door God geldt niet alleen voor bijzondere tijden maar gedurende alle dagen van het leven Nieuwe kloosterordes (Dominicanen, Franciscanen) Opkomende stedelijke elites Andere hervormingsbewegingen (bv. in Nederland de Moderne Devotie) Sluitstuk van deze beweging: Reformatie en Contrareformatie (16 e eeuw) 1

2 De Grote hervorming (2) Consequentie: kairotische momenten verliezen meer en meer hun tijdsbepalende betekenis Volgens Taylor: dit nieuwe tijdsbesef is één voor de voorwaarden voor het ontstaan van het moderne tijdsbesef: de homogene, lege kloktijd II De feesten van oud Israël De begintijd van het Christendom: alleen Pasen en Pinksteren Deze vinden hun oorsprong in Israëlitische feesten: Pasen Pèsach; Pinksteren Wekenfeest (het Joodse Pinksterfeest) (Pinksteren: Pentakosta = vijftigste dag na Pasen, vijftigste dag na Pèsach) De feesten van oud Israël (2) Oorspronkelijk landbouwfeesten die de cyclus van de seizoenen markeren (veelal overgenomen uit de cultus van de omliggende sedentaire volken) Deze cultische momenten worden ook verbonden met historische gebeurtenissen die Israël als godsdienstige gemeenschap constitueren Pasen (oorspronkelijk feest van de vroege oogst) uittocht uit Egypte Wekenfeest (oogstfeest van later rijpend koren) Wetgeving op de Sinaï 2

3 II.1 Wat gebeurt er op die feesten? Gedenken van het historisch gebeuren: Het gebeuren van toen wordt via de ritus opnieuw tot leven gebracht en in het heden herbeleefd Present stellen van het heilzame verleden en reaktualisering daarvan Door latere centralisatie van de cultus worden losstaande gedachtenisfeesten in een rij samengevoegd en als heilsgeschiedenis beleefd II.2 Ontstaan van geschiedenisbesef Besef van heilsgeschiedenis die Israël ten deel is gevallen (lokaal, alleen Israël) Later door de ballingschap contact met inzichten van andere culturen: scheppingsbegrip andere volken einden der aarden Ontstaan van geschiedenisbesef (2) Ook de wereld als geheel krijgt een plaats in de heilsgeschiedenis van de God van Israël: schepping, verlossing, voortgang met terugslagen, nieuwe verlossing. Uitlopend op eindtijd: universeel heil voor alle volkeren die zich verzamelen rond de berg Sion (=Jeruzalem) Eschatologie (leer over de laatste dingen ) Apokalyptiek (herkenning van de voortekenen van het Einde, waarin het goede het kwaad overwint oorsponkelijk Perzisch gedachtegoed) 3

4 II.3 Intermezzo: Een ander tijdsbesef (Afrikaanse religies) Kenyaan J.S. Mbiti African religions and philosophy: Tijd heeft twee dimensies die als concentrische cirkels om de levenden heen ligt (1) actuele tijd (binnencirkel): heden, levend verleden, nabije toekomst (2) kerkhof van de tijd (buitencirkel): alle gebeuren beweegt zich achterwaarts naar deze opslagplaats (o.a. mythen van de oertijd) Geen toekomstverwachting die ons handelen in het heden bepaalt III. Vroegchristelijke tijds en geschiedenisopvatting Tijdsopvatting in het na bijbelse Jodendom (200 v. Chr. 70 n. Chr.) Toenemende verwachting van een ingrijpen van God om een einde te maken aan de onderwerping van het volk De idee van een onomkeerbare tijdslijn naar het einde van deze Wereldtijd (aioon) Het kairos van Christus verschijning in de tijd gaat alle tijden bepalen Door de verschijning van Christus zal het einde der tijden spoedig aanbreken, of ook wel: door de verschijning van Christus wordt alle tijd die nog komt eindtijd III.2 De plaats van de kerk in de tijd Gemeente van navolgers van Jezus Levend in de spanning van het reeds en het nog niet Een gelijktijdigheid van een wereld die haar tijd heeft gehad en van een nieuwe tijd (koninkrijk Gods) die in Christus als geldig is Christus als het beslissende, heilvolle moment van de geschiedenis Ontstaan van de jaartelling voor en na Christus 4

5 IV Doorwerking en modificatie van dit denkpatroon Een temporeel dualisme, dus. Maar ook: een probleem door het uitblijven van de beloofde wederkomst van Christus In de hellenistische context verbindt het temporeel dualisme zich met een dualisme van hoger versus lager, van geest versus materie De hemel verdringt het koninkrijk Gods Maar ook: van tijd tot tijd vlammen de oorspronkelijke eindtijdverwachtingen steeds opnieuw op IV.2 Theologische modificaties De twee rijken leer (o.a. Augustinus (4 e eeuw); Luther (15/16 e eeuw): een traditie van theologisch denken Ontmythologisering van het eindtijddenken (20 e eeuw): Existentiële herinterpretatie van het geloof (Bultmann) Ethische herinterpretatie van het geloof (Albert Schweitzer) Maar daarnaast ook: de geschiedenis als onmisbaar veld van God handelen (o.a. Barth): Kerstening en humanisering van cultuur, samenleving, wetgeving, sociale en politiek moraal V Een seculiere tijd De christelijke jaartelling (Christus in het midden) verliest aan betekenis Vervangen door de term gewone jaartelling : Common Era of Current Era (afk: CE) Liturgische kalender is in de liturgie van de grote kerkformaties nog volop aanwezig De gedachte van een lineair voortschrijdende tijd (mede geïnspireerd op de bijbelse geloofstraditie) kleurt ons beeld van de werkelijkheid Dit lineaire tijdsconcept is een belangrijke factor in de secularisatie: een voortgaande beweging van humanisering, vooruitgangsdenken, oplossingsdenken 5

6 V.2 Een seculiere tijd Welke kairoi (markerende momenten die de betekenis van de voortgaande tijd bepalen) zijn er in de huidige tijd? Charles Taylor noemt er een aantal: De autobiografie: narratief die onze persoonlijke of collectieve (bij belangrijke personen) levenstijd betekenis geeft De geschiedenis als collectief verhaal van ons verleden (lokaal, nationaal, etc.) Tijdsmarkeringen in onze tijd (voor en na de oorlog, voor en na de ramp van 1953, voor en na de wending van 1989, voor en na 9/11) V.3 Een seculiere tijd Hoe vergaat het de momenten, de feesten van ontregeling? Volgens Taylor liggen die ordeloos verspreid in de stroom van de seculiere tijd Daarom de slotvraag: kan tijd, i.c. de seculiere tijd nog een ordenende werking hebben op het goede leven? 6