Bijlage 1 Beschrijving Monumenten

Transcriptie

1 Bijlage 1 Beschrijving Monumenten Rijksmonumenten Nr. Adres Beschrijving 1. Dorpsstraat 44 - Café `de Hoop Fraai vroeg 19 e eeuws geveltje met duidelijke classicistische vormgeving. De natuurstenen pui bevat onder andere een viertal zuilen met daartussen fraai vormgegeven vensters. In het café bevond zich nog grotendeels het originele café interieur uit de 19 e eeuw. Dit is echter verloren gegaan bij een brand in de zomer van Dorpsstraat 53 Nederlands-Hervormde kerk aan de Molenstraat uit 1682, gebouwd in de vorm van een Grieks kruis. In de kerk bevindt zich een 15 e eeuwse klok, die oorspronkelijk hoorde in de Utrechtse Buurkerk. 3. Dorpsstraat 54 Woonhuis uit Is in 2002 ingrijpend gerestaureerd. 4. Dorpsstraat 58 Voormalig Parochiehuis St. Jan, nu in gebruik als zalencentrum. 5. Fort Vreeswijk 1, 1A, 1B, 1 C, 2, 3, 4 Fort Vreeswijk is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het complex omvat het aardwerk, een fortwachterswoning, een munitieopslagplaats en een artillerieloods. De schans werd voor het eerst aangelegd in 1672, daarna aangepast en verbeterd in , 1820 en De huidige vorm van het aardwerk dateert uit 1853 en bestaat uit een V-vormige aanleg met een lange keel aan westzijde. De eenvoudige fortwachterswoning is tussen 1880 en 1900 gebouwd aan de keelzijde van het fort. De munitiebergplaats is aan de noordzijde van het fort gebouwd in De houten artillerieloods is ook in 1885 gebouwd aan de zuidzijde 6. Frederiksoord ongenummerd Rijkshulpschut/Spuisluis van het fort. Schutsluis, gebouwd in De sluis diende als tijdelijke vervanging van de Oude Sluis, die toen bouwvallig was. 7. Koninginnenlaan 1 Pastorie uit 1908, behorend bij de Rooms-Katholieke St. Barabarakerk. Gelegen aan de Dorpsstraat. Neogotiek. Architect: H.Kroes. 8. Koninginnenlaan 3, Barbarakerk Eenbeukige neogotische kruiskerk uit 1908 aan de Koninginnenlaan. Architect H. Kroes. Bij de kerk behoort ook een pastorie uit dezelfde periode. In 1945 is de kerk beschadigd door een bombardement. In 1947 is de schade hersteld.

2 9. Koninginnensluis complex: Koninginnensluis en Emmabrug In Merwedekanaal gelegen schutsluis uit De sluis bestaat uit twee sluiskolken en twee bruggen (Emmabrug en Wilhelminabrug). De bouw van deze sluis leidde tot het ontstaan van de wijk rond de Handelskade tussen Koninginnensluis 1-7 Sluiswachterswoningen uit Neorenaissance. Panden hebben opvallende gele baksteenbanden. In het midden van het rijtje een vooruitstekende tuitgevel. 11. Oude sluis, inclusief bruggen Sluis in de Vaartse Rijn. Aan deze sluis dankt Vreeswijk zijn bestaan. Eerste sluis op deze plek dateerde uit de 14 e eeuw. In 1824 kreeg de sluis door ingenieur J. Blanken zijn tegenwoordige uiterlijk. De sluis bestaat uit twee sluiskolken en twee bruggen (Kleine brug en Grote brug). Op de sluis vindt men meerdere malen het wapen van de stad Utrecht afgebeeld, omdat deze stad tot laat in de 20 ste eeuw de eigenaar van de sluis was. 12. Oude Sluis 12 Balkenloods uit De loods fungeerde als opslag voor de schotbalken, die gebruikt werden voor de Oude Sluis. 13. Oude Sluis 13 Woonhuis uit de late 18 e eeuw. Vroeger was het pand veel groter, maar de rechterzijde van het pand is in 1932 gesloopt. Gemeentelijke monumenten 1. Dorpsstraat 2 De Tolgaarden Villa `de Tolgaarder uit De fraaie trap is in 1930 aangebouwd. Het gebouw staat op de plaats van het voormalige tolhuis van Vreeswijk. 2. Dorpsstraat 18 Voormalig gereformeerde kerk, nu woonhuis/atelier. Neorenaissance zaalkerk uit Dorpsstraat 27 Van origine 17 e eeuws pand. Na 1900 talloze malen verbouwd. Nog authentiek 17 e eeuws aan de gevel van dit pand zijn vermoedelijk ondermeer de leeuwenkopjes aan weerszijden net boven de winkelverdieping en de sierankers tussen de ramen op de eerste verdieping. Het dak met dakkapel en de winkelpui zijn van recente datum. 4. Dorpsstraat 42,43 Winkelpand met gevel uit Oorsprong pand is 17 e eeuws. 5. Dorpsstraat 49 Woonhuis uit met lijstgevel en schilddak. Pand is in 1921 zeer drastisch verbouwd, zodat intern van het oude pand weinig meer over is. Is lange tijd bakkerij

3 over is. Is lange tijd bakkerij geweest. Bescherming strekt zich alleen uit tot het exterieur en de nog aanwezige oude balkenplafonds in het pand. 6. Dorpsstraat 50 Eenvoudig pand met gevel uit Vermoedelijk stamt de hoofdmassa van het pand uit de 17 e /18 e eeuw. 7. Gildenborglaan Begraafplaats N.H. gemeente Vreeswijk Nederlands Hervormde begraafplaats aan de Gildenborglaan uit Op deze plek stond de middeleeuwse Parochiekerk van Vreeswijk. Deze kerk werd verwoest in 1585 tijdens gevechten tussen Staatse en Spaanse troepen. 8. Oude Sluis 1 / Spuisluis 2 Woonhuis met schilddak Het pand heeft tot 1900 gediend als kruidenierswinkel, was daarna lange tijd bakkerij. 9. Oude Sluis 6 De gevel van dit pand is omstreeks 1870 gerealiseerd en heeft een Neorenaissance stijl. De gevel is rijk gedecoreerd. 10. Oude Sluis 17 Fraaie classicistische gevel uit Oude Sluis 21 voormalige bewaarschool 12. Oude Sluis / Lekdijk ongenummerd Schotbalkenloods. Bewaarschool uit Links onder bevindt zich een fraaie eerste steen legging. Deze loods werd gebruikt om houten schotbalken op te slaan die bij zeer hoog water in de sponningen van de sluishoofden werden geplaatst. De loods dateert vermoedelijk van voor De loods is opgetrokken uit crème wit geschilderde houten planken. Gemeentelijke monumenten in procedure 1. Dorpsstraat 35 Een laag dwarshuis uit Op de gevel is een houten bord bevestigd met het opschrift `Tabaks- en sigarenhandel Koloniale en Grutterswaren. 2. Dorpsstraat 36 Neoclassicistische gevel uit Aan weerszijden hoekblokken. Ramen en deur hebben classicistische ornamenten. Voor het huis staat nog het originele hekwerk. 3. Dorpsstraat 37 Pand met kroonlijst en schilddak uit Dorpsstraat 55 Voormalige mastenmakerij met geknikte voorgevel. Dateert uit 1826, maar is daarna diverse malen ingrijpend verbouwd. 5. Molenstraat 1,3,5 Een smal witgepleisterd hoekpand en twee grijs gepleisterde gevelpanden. Panden zijn in 1980 door de `Stichting Behoud Beschermd Dorpsgezicht Vreeswijk aangekocht

4 Dorpsgezicht Vreeswijk aangekocht en in 17 e eeuwse toestand herbouwd. 6. Oude sluis 2 19 e eeuwse gevel met een opvallende ruitvormige decoratie onder de kroonlijst. 7. Oude Sluis 5 Winkelpand uit 1890 met een houten winkelpui met pilasters en consoles. Waardevolle objecten 1. Dorpsstraat 51, achterste deel (Molenstraat, pand achter nummer 5) Een voormalige arbeiderswoning uit de 17 e eeuw, gelegen achter Molenstraat 5 en behorende bij Dorpsstraat 51. Een éénlaags bakstenen pandje met puntgevel. 2. Lekstraat 2 Een kleine villa uit 1920 waarvan de bouwstijl is beïnvloed door de chaletstijl. Het pand is gebouwd in opdracht van Rijkwaterstaat en heeft gefungeerd als opzichterswoning. 3. Dorpsstraat / Prins Hendriklaan Bomen langs Vaartse Rijn. 4. Dorpsstraat 35 Zie hierboven. 5. Dorpsstraat 36 Zie hierboven. 6. Molenstraat Zie hierboven. 7. Oude Sluis 2 Zie hierboven. 8. Oude Sluis 5 Zie hierboven.

5 Bijlage 2 Beschrijving Beschermd dorpsgezicht Vreeswijk, in het kader van artikel 20 van de Monumentenwet Toelichting op het besluit tot aanwijzing van een uitbreiding van het beschermde dorpsgezicht. Behoort bij het besluit van de Ministers van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer van 19 april 1984 nr. MMA/MO U Inhoud en omvang uitbreiding Bij beschikking van 30 juli 1965, afd. O.K.N. nr I is een gedeelte van de oude kern van Vreeswijk aangewezen als beschermd dorpsgezicht in de zin van de Monumentenwet. Het aangewezen gebied omvat de Oude Sluis met de daaraan gelegen bebouwing en de directe omgeving van de uit 1682 daterende Hervormde kerk. De aanwijzing bleef daarmee beperkt tot een klein gedeelte van de oude kern, waarin het historisch dorpsbeeld het duidelijkst herkenbaar was. Bij de uitbreiding van het beschermd dorpsgezicht Vreeswijk ligt het accent meer dan bij de aanwijzing uit 1965 op de structuur van de nederzetting. De uitbreiding omvat de Spuisluis met aanliggende bebouwing, de lintbebouwing langs de Vaartse Rijn tot de Koninginnenlaan, een gedeelte van de Lek voor de beide sluizen en het Fort aan de oostzijde van de oude kern. De grens valt voor een groot deel samen met de grens van het bestemmingsplan dat voor dit gebied ontwikkeld wordt. Aan de westzijde ligt de grens achter de bebouwing aan de Vaartse Rijn. De structurele samenhang van de in het reeds eerder aangewezen gebied en in de nu aangewezen uitbreiding begrepen gedeelten van het oude Vreeswijk is nog altijd zeer sterk. De uitbreiding wordt met name daardoor gedragen. Omdat de toelichting die de aanwijzing uit 1965 vergezeld heeft zeer summier is, is in deze toelichting mede aandacht besteed aan de kern als geheel en aan het reeds eerder aangewezen gebied daarin. Ontstaan en ontwikkeling nederzetting Het ontstaan van Vreeswijk staat in directe relatie met het graven van de Vaartse Rijn ten behoeve van de stad Utrecht. Utrecht is in de elfde eeuw al een belangrijk handelscentrum in de Noordelijke Nederlanden. De stad heeft gunstige waterverbindingen via de Vecht en de Kromme Rijn met het Rijnland, Vlaanderen en het Oostzeegebied. Omdat in de twaalfde eeuw de Kromme Rijn meer en meer verzandt, wordt ter vervanging van deze verbinding een vaart gegraven van de stad naar de Hollandse IJssel. Dit is de eerste fase van de Vaartse Rijn die aanvankelijk ook Nieuwe Rijn wordt genoemd. De afdamming van de bovenmond van de Hollandse IJssel door graaf van Holland in 1285 vanwege het steeds dreigende overstromingsgevaar betekent opnieuw een ernstige belemmering voor het scheepvaartverkeer van en naar Utrecht. In 1288 wordt daarom door de stad land aangekocht voor het graven van een vaart vanaf de Vaartse Rijn bij Jutphaas naar het tegenwoordige Vreeswijk. In de uitmonding van de "Nieuwervaart", de tweede fase van de Vaartse Rijn, in de Lek wordt een sluis aangelegd. Bij deze sluis ontstaat een kleine, op de scheepvaart georiënteerde nederzetting, die tot het midden van de negentiende eeuw zowel Vreeswijk als de Vaart wordt genoemd. De invloed van Utrecht op de ontwikkeling van Vreeswijk is door de eeuwen heen groot. Ook nu nog komt dat tot uitdrukking in de eigendomssituatie van het huidige sluizencomplex. Vanaf het begin van de negentiende eeuw neemt het rijk de dominante rol van de stad over en zijn het vooral nationale belangen die de waterstaatkundige ontwikkeling bepalen. Vreeswijk blijft daarbij een kleine, verzorgende nederzetting.

6 Op het gebied van de verdediging is al in de zeventiende eeuw sprake van een verschuiving van stad naar de centrale overheid. De eerste versterking bij Vreeswijk in de veertiende eeuw dient vooral de verdediging van de belangen van Utrecht tegen de aanspraken die de graaf van Holland en de heer van Vianen hier hebben. De versterking wordt betaald door de Utrechtse gilden. Tot in de zestiende eeuw blijft Vreeswijk herhaaldelijk doelwit van oorlogshandelingen en blijft de stad Utrecht duidelijk partij daarin. Bij de ontwikkeling van nieuwe verdedigingswerken na het beleg door de Spanjaarden in 1585 is dat niet meer het geval. De versterking van Vreeswijk gaat dan deel uitmaken van de Hollandse Waterlinie, die in de zeventiende eeuw ter verdediging van de Republiek ontworpen wordt. De sluis krijgt in dat verband een functie voor de inundatie. Het oudst bekende kaartbeeld van Vreeswijk komt voor op de plattegrond die Jacob van Deventer omstreeks 1560 van Vianen gemaakt heeft. Vreeswijk is daarop weergegeven onder de naam Op de Vaert. De structuur van de nederzetting wordt bepaald door de Vaartse Rijn en de sluis en door de Lekdijk ter plaatse van de tegenwoordige Molenstraat-Lekstraat. De schutkolk met de vrij brede kaden erlangs ligt hoger dan het omringende gebied, maar blijft beneden de Lekdijk en de daarin opgenomen sluisdeuren. Buitendijks is in het midden van de vijftiende eeuw aan de westzijde van de sluis een hoofd aangelegd om dichter bij de zich naar het zuiden verleggende stroomgeul van de Lek te kunnen komen. Uit de kaart van Van Deventer blijkt, dat de verzanding van de monding van de Vaartse Rijn daarmee niet tot staan is gebracht. De bebouwing is in 1560 geconcentreerd rond de sluis, langs het hoofd en langs de aanzet van het pad naar Utrecht aan de westzijde van de Vaartse Rijn. Het bebouwingsbeeld langs de sluis, hoofd en pad lijkt reeds tamelijk gesloten. De kerk ligt aan de oostzijde even buiten de nederzetting. De toenemende verzanding van de monding van de Vaartse Rijn maakt in de tweede helft van de zestiende eeuw maatregelen noodzakelijk. Om dichter bij de stroomgeul van de Lek te komen wordt in 1562 buitendijks een tweede sluiskolk aangelegd, waarbij het al aanwezige hoofd wordt benut. De kaden langs de kolk worden op hetzelfde niveau gebracht als de Lekdijk, waardoor het geheel hoger komt te liggen dan de oude kolk. De vestingwerken die tegen het eind van de zestiende eeuw aan de oostrand van de kern worden aangelegd, hebben in de tegenwoordige situatie geen sporen nagelaten. De belangrijkste veranderingen in de ruimtelijke structuur in de zeventiende eeuw zijn de aanleg van een duiker en kanaal ter plaatse van de latere Spuisluis in 1638 en de in datzelfde jaar begonnen bouw van een nieuwe

7 Spuisluis in 1638 en de in datzelfde jaar begonnen bouw van een nieuwe kerk. Duiker en kanaal dienen om het peil op de Vaartse Rijn en de doorstroming van het water in de grachten van Utrecht te waarborgen en worden op kosten van Utrecht aangelegd. Om energie van het stromende water te benutten, wordt door de stad op de plaats van de duiker een volmolen gebouwd. Hiernaar wordt het kanaal het Volmolengat genoemd. Omdat de molen niet voldoet wordt hij al in 1658 gesloopt. De nieuwe kerk wordt gebouwd ter plaatse van de huidige van 1682 daterende Hervormde kerk ter vervanging van de oude kerk ten oosten van de kern, die bij het beleg van 1585 verwoest is. Ook deze kerk ondergaat dat lot tijdens een belegering door de Fransen in 1672, maar in 1682 wordt het gebouw in de oorspronkelijke Griekse kruisvorm herbouwd. De ruimtelijke veranderingen in de negentiende eeuw zijn zeer bepalend voor het huidig ruimtelijk karakter van Vreeswijk. Het sluizencomplex en de verdedigingswerken krijgen in die eeuw hun tegenwoordige vorm. De ontwikkelingen in de scheepvaart leiden tot de aanleg van de eerste sluis buiten de oude kern, waarmee een proces wordt ingezet waarbij de oude kern uiteindelijk zijn oorspronkelijke functie zal verliezen. Het verval van de oude sluizen is aan het begin van de negentiende eeuw zover voortgeschreden dat herstel onontkoombaar is. In het kader van de verbetering van de waterverbinding van Amsterdam met de Rijn, de zogenaamde Keulse Vaart, wordt besloten de sluizen te verbouwen. Om het scheepvaartverkeer daarvan geen hinder te doen ondervinden, wordt in 1817 ter plaatse van het Volmolengat de Rijkshulpschutsluis of Spuisluis aangelegd. Tussen 1821 en 1824 worden de oude sluizen verbouwd naar een ontwerp van Jan Blanken. De Rijkshulpschutsluis behoudt ook na de verbouwing een functie voor de locale scheepvaart, de waterinlating en de inundatie. Het kadastrale minutenplan van omstreeks 1820 geeft een beeld van de kern na de aanleg van de Rijkshulpschutsluis. De monding van de oude sluizen is al met een tijdelijke dam dichtgezet. Nog sterker dan op de kaart van Jacob van Deventer is de bebouwing georiënteerd op de oude sluizen en de Vaartse Rijn. De verkaveling is over het algemeen smal. De achtererven aan de Spuisluis zijn nog geheel onbebouwd. In de omgeving van de Hervormde kerk en aan de Wierselaan en de Fortweg staat wat losse bebouwing. Van de fortificaties uit de zestiende eeuw is niets meer over. In 1853 wordt in het kader van de na 1815 ter vervanging van de oude waterlinies opgezette Nieuwe Hollandse Waterlinie bij Vreeswijk een nieuw verdedigingswerk aangelegd, het Fort, even ten oosten van de plaats waar de laat zestiendeeeuwse verdedigings-werken gelegen waren. Het Fort bestaat uit een aardwerk in een omgracht terrein en is nog altijd aanwezig. Het wordt in 1960 als militair vestingwerk opgeheven en krijgt dan een voornamelijk sociaal-culturele functie. Ter verbetering van de Keulse Vaart wordt tussen 1881 en 1893 het Merwedekanaal aangelegd. Tussen Utrecht en Vreeswijk betreft dat een verbetering van de Vaartse Rijn en de aanleg van een nieuwe sluis ten westen van Vreeswijk, de Koninginnensluis. De nieuwe sluis betekent aanvankelijk een stimulans voor de ontwikkeling van de kern. Langs de aftakking van de Vaartse Rijn naar de nieuwe sluis vinden bedrijven een plaats en de bevolkingsgroei leidt tot uitbreiding van de kern. De oude sluizen in de Vaartse Rijn blijven in gebruik voor de scheepvaart. Met de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal en het Lekkanaal als aftakking daarvan naar Vreeswijk in de dertiger jaren van deze eeuw komt een einde aan de functie van Vreeswijk voor de scheepvaart, die voortaan langs Vreeswijk heen gaat. Voor het sluizen-complex in de oude kern leidt dat uiteindelijk tot volledige afsluiting aan de kant van de Lek, voor de Spuisluis

8 uiteindelijk tot volledige afsluiting aan de kant van de Lek, voor de Spuisluis in 1960, voor de Oude sluis in Na de tweede wereldoorlog functioneert Vreeswijk tot de zeventiger jaren als een kleine woonkern. Van de bebouwing die vanaf het eind van de negentiende eeuw direct tegen de oude kern tot stand is gekomen, wordt in die periode een groot deel gesaneerd. In 1971 wordt Vreeswijk met Jutphaas samengevoegd tot een nieuwe gemeente, Nieuwegein, die als groeikern wordt aangewezen. De oude dorpskern van Vreeswijk vervult daarin geen centrale rol. Huidig ruimtelijk karakter Het ruimtelijk karakter van de oude kern van Vreeswijk wordt nog altijd bepaald door de sluizen en de Vaartse Rijn. Nagenoeg de gehele oude dorpsbebouwing is daar direct aan gelegen. De ontwikkelingen die in de negentiende eeuw plaats gevonden hebben, zijn sterk bepalend voor het ruimtelijk beeld. De sluizen dateren in hun tegenwoordige vorm uit die tijd. Ook in het karakter van de bebouwing domineren negentiende-eeuwse veranderingen en vernieuwingen. De historische en ruimtelijke samenhang tussen de Oude Sluis, de Spuisluis en de Vaartse Rijn is sterk. Zowel in de vorm en omvang van de sluizen en in het profiel van de kaden als in de functies van de aanliggende bebouwing komt het verschil in betekenis tussen de centrale Oude Sluis en de langs de achterzijde van de dorpsbebouwing aangelegde Spuisluis naar voren. De bebouwing lans de Vaartse Rijn fungeert in functioneel en ruimtelijk opzicht als uitloper van de bebouwing langs de Oude Sluis en wordt naar het noorden toe minder gesloten. De zeventiendeeeuwse Hervormde kerk en de uit het begin van de twintigste eeuw daterende Rooms Katholieke kerk markeren de uiteinden van het oude dorp. Kenmerkend zijn de diepe kommen van de sluizen en de hoogteverschillen tussen de kade langs de Vaartse Rijn, de eerste en tweede kolk van de Oude Sluis ter weerszijden van de oude Lekdijk en de nieuwe Lekdijk met het daarin opgenomen sluishoofd. Het definitieve verlies van de functie die de oude kern voor de scheepvaart heeft gehad, is in het verdwijnen van de daarmee samenhangende bedrijvigheid en in de permanente afsluiting van de niet meer gebruikte sluiskommen aan de Lekzijde zeer manifest. In het gezicht vanaf de rivier op de kern zijn de sluizen herkenbaar gebleven en is in het beeld van de kern achter de dijk weinig veranderd. Het enigszins bezijden de nederzetting gelegen Fort accentueert het vroegere belang van het sluizencomplex en hangt daar historisch, als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, mee samen. Nadere typering te beschermen waarden Bij de beschrijving van het huidige ruimtelijk karakter is reeds in het algemeen ingegaan op de belangen waarop de aanwijzing gericht is. Voor de samenstellende delen van het voorstel, de Vaartse Rijn, de Spuisluis, het Fort en de Lek, is daar het volgende aan toe te voegen. Van de Vaartse Rijn en de Dorpsstraat is vooral het zich naar de Oude Sluis versmallende profiel van belang. Kenmerkend is de overgang van de eenzijdige bebouwing langs de vaart naar de besloten ruimte van de Oude Sluis, geaccentueerd door de verdichting van de bebouwing langs de vaart in de richting van de sluis en door de overgang van een tweerijïge naar een éénrijïge boombeplanting op de kade. Boeiend zijn de getrapte niveauverschillen vanaf de Vaartse Rijn naar de dijk, waar een rij bomen het beeld afsluit. Van bijzonder ruimtelijk belang is het verbrede uiteinde van de vaart voor de Oude Sluis en de Spuisluis, waar ook de overzijde bebouwd is. De bebouwing langs de Vaartse Rijn is eenvoudig en bestaat voornamelijk uit panden met een hoogte van twee bouwlagen en een kap en een breedte tussen vijf en negen meter. De Rooms Katholieke kerk vormt daarin een dominant maar keert zich qua oriëntatie van de vaart af.

9 De Spuisluis is op zichzelf beschermd als monument. Van belang is het duidelijk secundaire karakter ten opzichte van de eveneens als monument beschermde Oude Sluis. Het zuidelijke deel van de sluis ligt hoger dan het Frederiksoord en ligt tussen een groen talud naar deze straat en de tuinen achter de bebouwing aan de Oude Sluis. Ook in de wijze waarop de Spuisluis en de Oude Sluis aan de kant van de Lek zijn dichtgezet, wordt het verschil in betekenis van beide sluizen aangegeven. De groene dam in de monding van de Spuisluis heeft de bovenzijde van het oude sluishoofd en de daarin opgenomen trappen in zicht gelaten. De bebouwing langs de Spuisluis is eenvoudig en wat kleiner van schaal dan langs de Vaartse Rijn. Het Fort is op zichzelf reeds beschermd als monument. Van belang is de ligging ervan bij de oude kern, de vrij directe relatie tussen kern en Fort via de Fortweg en de in het aardwerk en de omgrachting herkenbare vroegere verdedigingsfunctie. De begraafplaats tussen het Fort en de Fortweg markeert de plek waar de vroegere kerk van Vreeswijk heeft gestaan. De samenhang tussen de kern bij de sluis en de rivier spreekt voor zichzelf. De bemuurde sluishoofden zijn ondanks de afsluiting herkenbaar gebleven. In het silhouet van Vreeswijk vanaf het water domineren het torentje van de Hervormde kerk, de bomen langs de dijk bij de Oude Sluis en op de achtergrond de toren van de Rooms Katholieke kerk en de daken van de dorpsbebouwing. Resultaat gevoerd overleg Bij de brief van 28 april 1966, nr. 691 hebben Burgemeester en Wethouders van de toenmalige gemeente Vreeswijk aan de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk verzocht, het beschermd dorpsgezicht uit te breiden met de ten oosten van de Oude Sluis gelegen Spuisluis. Een voorstel daartoe is door de Minister in 1967 in procedure gebracht. De gemeenteraad van Nieuwegein en Gedeputeerde Staten van Utrecht hebben respectievelijk in 1979 en 1980 hun adviezen uitgebracht, waarin zij opteren voor een veel grotere uitbreiding dan in 1967 is voorgesteld. Ook bij de rijksoverheid zijn in de lange periode tussen het in procedure brengen van het voorstel en de advisering erover de inzichten in de wenselijke omvang van de uitbreiding gewijzigd. Ter voorkoming van verdere vertraging in de afhandeling van het aanwijzingsvoorstel is daarom in overleg tussen de Rijksplanologische Commissie en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg besloten, een extra overlegronde in te lassen met het gemeentebestuur van Nieuwegein en Gedeputeerde Staten van Utrecht, alvorens het liggende voorstel te behandelen in de Rijksplanologische Commissie. Het overleg heeft geleid tot een sterk gewijzigd aanwijzingsvoorstel. Zowel de gemeenteraad als Gedeputeerde Staten hebben zich daarmee kunnen verenigen. Ook de Rijksplanologische Commissie heeft positief geadviseerd over het voorstel maar heeft daarbij aanbevolen de grens aan de oostzijde van de Vaartse Rijn niet in de oever, maar langs het daarlangs gelegen voetpad te leggen. Met deze aanbeveling is rekening gehouden. Rechtsgevolg aanwijzing Ter effectuering van de bescherming van het aangewezen dorpsgezicht moet ingevolge artikel 37, lid 5 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening een bestemmingsplan ontwikkeld worden. De toelichting op de aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht kan daarbij wat het beschermingsbelang betreft als uitgangspunt dienen. Doel van de aanwijzing is, de karakteristieke met de historische ontwikkeling samenhangende structuur en ruimtelijke kwaliteit van het gebied te onderkennen als zwaarwegend belang bij de verdere ontwikkelingen binnen het gebied. De aanwijzing beoogt op die wijze een basis te geven voor een ruimtelijke ontwikkeling, die inspeelt op de aanwezige kwaliteiten, daarvan gebruik maakt en daarop voortbouwt.

10

11 Bijlage 3 Toelichting op de Staat van Bedrijfsactiviteiten De Staat van Bedrijfsactiviteiten maakt deel uit van de voorschriften van het bestemmingsplan. De bedrijvenlijst is gebaseerd op de basiszoneringslijst, die is opgenomen in de VNG-uitgave "Bedrijven en milieuzonering" (versie 2001). In deze basiszoneringslijst zijn vrijwel alle, algemeen voorkomende bedrijfstypen ondergebracht volgens de Standaard Bedrijfsindeling 1993 (SBI) van het Centraal Bureau van de Statistiek. Van de bedrijfstypen zijn kenmerken weergegeven over de milieuhinder die ze kunnen veroorzaken. Zo worden voor elk van de hinderaspecten geur, stof, geluid en gevaar afstanden aangegeven die moeten worden aangehouden tussen een bedrijf en hindergevoelige bestemmingen, om hinder en schade aan mensen binnen aanvaardbare normen te houden. Hierbij gelden de volgende uitgangspunten: - Het betreft gemiddelde bedrijven met gangbare voorzieningen binnen het gedefinieerde bedrijfstype; - Het betreft woningen in een rustige woonwijk met weinig verkeer; - De afstand geldt in principe tussen de perceelsgrens van het bedrijf en de gevel van de woning. Op basis van de grootste afstand die dient te worden aangehouden tot hindergevoelige bestemmingen worden verschillende bedrijfscategorieën onderscheiden: - Categorie 1: grootste afstand 0 of 10 m; - Categorie 2: grootste afstand 30 m; - Categorie 3: grootste afstand 50 of 100 m, etc. De opeenvolgende afstanden worden ook wel afstandsstappen genoemd Zoals gebruikelijk heeft er een inhoudelijke selectie plaatsgevonden van alle bedrijfstypen die zijn genoemd in de basiszoneringslijst uit de VNG-uitgave. Alle bedrijfsactiviteiten die vanuit het oogpunt van een goede ruimtelijke ordening niet (zonder meer) op de bedrijfslocaties zijn gewenst, zijn uit de lijst geschrapt, waaronder: - bedrijven die zijn ingedeeld in de milieucategorieën met een hinderafstand van 100 m en groter; - bedrijvigheid die vanwege de geografische gesteldheid van het plangebied niet voorkomt, zoals aardolie- en gaswinning, delfstoffenwinning, land- en bosbouw, etc.; - bedrijvigheid die is gericht op detailhandel. Overigens voorziet het bestemmingsplan wèl in de nodige flexibiliteit ten aanzien van de Staat van Bedrijfsactiviteiten en, op basis daarvan, de toegelaten vormen van bedrijvigheid. Binnen de bedrijfstypen kunnen zich immers grote verschillen voordoen in milieuhinder, door bijvoorbeeld schaalgrootte en productieproces. In deze situaties verdient de concrete milieu-informatie over een bedrijf de voorkeur boven de indicatieve informatie in de Staat van Bedrijfsactiviteiten. Om deze reden is er in de voorschriften een vrijstellingsbepaling opgenomen, waardoor ook bedrijven die in één categorie hoger zijn genoemd toch kunnen worden gevestigd op de bestemming Bedrijfsdoeleinden. Als voorwaarde hiervoor geldt, dat dergelijke bedrijven naar aard en invloed ten aanzien van elk van de verschillende hinderaspecten overeenkomen met de bij recht toegelaten bedrijven.

12

13 Bijlage 4 Toelichting op de Staat van Horeca-activiteiten Milieuzonering van horeca-activiteiten De problematiek van hinder door horecabedrijven onderscheidt zich als zodanig nauwelijks van de problematiek van hinder veroorzaakt door "gewone" niet-agrarische bedrijven. Bij het opstellen van de in de voorschriften opgenomen Staat van Horeca-activiteiten en het daarmee samenhangende toelatingsbeleid is daarom nauw aangesloten bij de Staat van Bedrijfsactiviteiten die al veel langer in bestemmingsplannen wordt toegepast. Ook voor horecabedrijven bieden de Wet milieubeheer en de APV onvoldoende mogelijkheden om alle relevante vormen van hinder te voorkomen. De milieuzonering van horecabedrijven in het bestemmingsplan richt zich in aanvulling op de beide genoemde instrumenten op de volgende vormen van hinder: - Geluidshinder door afzonderlijke inrichtingen in een rustige omgeving; - (cumulatieve) geluidshinder buiten de inrichting(en) en verkeersaantrekkende werking/parkeerdruk. - De afstand geldt in principe tussen de perceelsgrens van het bedrijf en de gevel van de woning. Op basis van de grootste afstand die dient te worden aangehouden tot hindergevoelige bestemmingen worden verschillende bedrijfscategorieën onderscheiden: - Indelen van activiteiten in ruimtelijk relevante hindercategorieën; - Onderscheiden van gebiedstypen met een verschillende hindergevoeligheid; - Uitwerken van een beleid in hoofdlijnen: in welke gebieden zijn welke categorieën in het algemeen toelaatbaar. De onderstaande toelichting gaat nader in op de gehanteerde hindercategorieën en het algemene toelatingsbeleid voor deze categorieën. Opgemerkt wordt dat naast de criteria ter voorkoming van ongewenste horeca-activiteiten ook ruimtelijk-functionele overwegingen een rol kunnen spelen bij het ruimtelijk beleid voor horeca-activiteiten; daarop wordt op deze plaats niet ingegaan Gehanteerde criteria Voor een indicatie van de mate van hinder veroorzaakt door horecaactiviteiten biedt de basiszoneringslijst uit de VNG-publicatie "Bedrijven en milieuzonering" een goed vertrekpunt. De daar gehanteerde, nogal grove benadering behoeft echter voor een in de praktijk bruikbare Staat van Horeca-activiteiten aanvulling en nadere motivering. In aanvulling op de gegevens uit de VNG-publicatie is gebruikgemaakt van de volgende ruimtelijk relevante criteria: - De voor verschillende soorten horeca inrichtingen over het algemeen gebruikelijke openingstijden 1 ; deze zijn voor het optreden van hinder uiterst relevant; het besluit horecabedrijven en de circulaire industrielawaai hanteren immers voor de dag-, avond- en nachtperiode verschillende milieunormen; - De mate waarin een bedrijfstype naar verwachting bezoekers en in het bijzonder bezoekers per auto en/of brommers (scooters) aantrekt. Categorieën van horeca-activiteiten Mede op grond van bovengenoemde criteria worden in de Staat van Horecaactiviteiten de volgende drie categorieën onderscheiden (waarvan één categorie met drie subcategorieën): 1 Er wordt hier nadrukkelijk gesproken over openingstijden die normaal gesproken verbonden zijn aan het functioneren van een type horecabedrijf; de toelaatbare openingstijden van een individueel bedrijf worden niet via het bestemmingsplan bepaald maar middels de vergunning op grond van de APV.

14 1. "lichte horeca": Bedrijven die in beginsel alleen overdag en 's avonds behoeven te zijn geopend (in hoofdzaak verstrekking van etenswaren en maaltijden) en daardoor slechts beperkte hinder voor omwonenden veroorzaken: restaurants, cafetaria's, ijssalons en dergelijke. Het gaat daarbij dus om bedrijven die uit een oogpunt van hinder vooral in woongebieden niet wenselijk zijn. In gemengde gebieden en weinig gevoelige gebieden dient mede in relatie tot de verkeersontsluiting een nadere afweging plaats te vinden. In deze categorie zijn de volgende subcategorieën onderscheiden: 1a. qua exploitatie aan detailhandelsfunctie verwante horeca die in de praktijk nauwelijks van de eigenlijke detailhandel kunnen worden onderscheiden zoals ijssalons, cafetaria s, snackbars en dergelijke; met name in centrumgebieden kan het in verband met ruimtelijk-functionele aspecten gewenst zijn deze groep als afzonderlijke categorie te beschouwen; 1b. overige lichte horeca: restaurants; 1c. bedrijven met een relatief grote verkeersaantrekkende werking: grotere restaurants, grotere hotels, McDrives e.d. 2. "middelzware horeca": Bedrijven die normaal gesproken ook 's nachts geopend zijn en die daardoor aanzienlijke hinder voor omwonenden kunnen veroorzaken: cafés, bars, biljartcentra, zalenverhuur e.d. Deze bedrijven zijn over het algemeen alleen toelaatbaar in weinig gevoelige gebieden, zoals gebieden met primair een functie voor detailhandel en voorzieningen. 3. "zware horeca": Bedrijven die voor een goed functioneren ook 's nachts moeten zijn geopend en die tevens een groot aantal bezoekers aantrekken en daardoor grote hinder voor de omgeving met zich mee kunnen brengen (verkeersaantrekkende werking, daarmee gepaard gaande hinder op straat en parkeeroverlast): dancings, discotheken en partycentra. Deze bedrijven zijn alleen toelaatbaar in specifiek voor dergelijke bedrijven aangewezen gebieden. Flexibiliteit De Staat van Horeca-activiteiten blijkt in de praktijk een relatief grof hulpmiddel te zijn om hinder door horeca-activiteiten in te schatten. De lijst van activiteiten is bovendien tijdgebonden. Het komt in de praktijk dan ook voor dat een bepaald horecabedrijf als gevolg van een geringe omvang van hinderlijke deelactiviteiten, een aangepaste werkwijze (bijvoorbeeld geen openstelling noodzakelijk in de nachturen) of bijzondere voorzieningen minder hinder veroorzaakt dan in de Staat van Horeca-activiteiten is verondersteld. In het betreffende artikel van de planvoorschriften is daarom bepaald dat burgemeester en wethouders een dergelijk bedrijf via een vrijstelling één categorie lager kunnen indelen. Dit betekent bijvoorbeeld van categorie 2 naar 1. Bij categorie 1, met een onderverdeling in subcategorieën, wordt daarbij bedoeld dat vrijstelling tot de laagste subcategorie mogelijk is (dus van categorie 2 naar maximaal 1a, maar bijvoorbeeld ook van 1c naar 1b). Om een vrijstelling te kunnen verlenen moet worden aangetoond dat het bedrijf naar aard en invloed op de omgeving vergelijkbaar is met andere bedrijven uit de desbetreffende lagere categorie. Deze beoordeling dient met name te worden getoetst aan het aspect geluidshinder. Daarnaast is het mogelijk dat bepaalde horeca-activiteiten zich aandienen, die niet zijn genoemd in de Staat van Horeca-activiteiten. Wanneer deze bedrijven wat betreft milieubelasting gelijk kunnen worden gesteld met volgens de bestemmingsregeling toegestane horecabedrijven kan voor de vestiging van deze bedrijven eveneens een vrijstelling worden verleend.

15 Bijlage 5 Verslag van de reactie van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden d.d. 9 augustus 2005 over het concept voorontwerp bestemmingsplan Kom Vreeswijk In het kader van de waterparagraaf is overleg gevoerd met het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR). Aan de hand van watergegevens van de gemeente Nieuwegein en het Hoogheemraadschap is een concept voor de waterparagraaf in het concept voorontwerp bestemmingsplan opgenomen. Dit concept is aan de HDSR voor een reactie voorgelegd. Het Hoogheemraadschap heeft mede namens Rijkswaterstaat de volgende opmerkingen over het concept: Toelichting - Bij hoofdstuk 2.9 Water: In het plangebied ligt, naast de kanalen en watergangen, ook de rivier de Lek. Rijkswaterstaat is de beheerder van het Lekkanaal, de Lek en het Merwedekanaal. - Bij hoofdstuk 2.9 Water: De Vaartse Rijn en het Merwedekanaal hebben een ander streefpeil, namelijk +0,58. - Bij hoofdstuk 2.9 Water: Het oppervlaktewater in het plangebied heeft ook nog een scheepvaartfunctie (Merwedekanaal, Lek en Lekkanaal) en een functie voor de drinkwatervoorziening (Lekkanaal). - Bij hoofdstuk 2.9 Water: In het plangebied bevinden zich enkele sluizen. Deze sluizen worden apart bestemd, maar zijn niet opgenomen in de watersysteembeschrijving. Wij verzoeken u een korte beschrijving op te nemen. De Prinses Beatrixsluis in het Lekkanaal wordt in de toekomst aangepast door de ontwikkelingen bij t Klooster. Voor meer informatie hierover kunt u contact opnemen met Rijkswaterstaat. - Bij hoofdstuk Externe Veiligheid: A.u.b. de `Beatrixsluis aanduiden als `Prinses Beatrixsluis. - Bij het Beleidskader Waterhuishouding: Voor de Rijkswaterwegen geldt het BPRW, het beheersplan Rijkswateren. Wij verzoeken u dit beleidskader toe te voegen. - Bij hoofdstuk 3 verzoeken wij u de beleidsnota Ruimte voor de Rivier op te nemen. Voor meer informatie hierover kunt u contact opnemen met Rijkswaterstaat. - Bij hoofdstuk Water in het bestemmingsplan: A.u.b. bij de eerste zin toevoegen; (..) de Stichtse Rijnlanden en Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat is namelijk de beheerder van het Lekkanaal, de Lek en het Merwedekanaal. - Bij hoofdstuk Water in het bestemmingsplan, Kwantiteit en kwaliteit: Onduidelijk is of hier met de watergangen bedoeld wordt alle watergangen. Indien alle watergangen bedoeld wordt, dan moeten de scheepvaartfunctie en de functie voor de drinkwatervoorziening bijgevoegd worden. Tevens is in de tweede zin onduidelijk van welke watergangen de primaire watergangen zijn. - Bij hoofdstuk Waterkeringen: In het plangebied bevinden zich zowel primaire als regionale waterkeringen. De primaire keringen bevinden zich langs de Lek, de voorhaven van het Merwedekanaal en Vaartse Rijn, inclusief het sluizencomplex. Na het sluizencomplex vormen de oevers (kaden) van de Vaartse Rijn onderdeel van de regionale waterkering. Zie kaart in de bijlage. Voorschriften - Bij artikel 12 Water (WA) en artikel 16 Waterstaatsdoeleinden (Dubbelbestemming): Nabij de sluizencomplexen liggen aanlegplaatsen voor schepen. Wij verzoeken u deze mogelijkheid (bestemming) op te nemen in de bestemmingsomschrijving van water en dubbelbestemming waterstaatsdoeleinden.

16 waterstaatsdoeleinden. - Bij artikel 12 Water (WA) en artikel 16 Waterstaatsdoeleinden (Dubbelbestemming): Graag zien wij een aanvulling op de van toepassing zijnde wetten en regelingen: Voor de Lek is de Beleidslijn Ruimte voor de Rivier van toepassing. Tevens verzoeken wij u de Wet op de Waterkering en de Wet op de Waterhuishouding te noemen. - Bij artikel 17 Sluizencomplex (dubbelbestemming): De sluizencomplexen vormen onderdeel van de primaire waterkeringen en zijn wezenlijk van belang voor de veiligheid tegen overstromingen. Om deze reden verzoeken wij u om het sluizencomplex de bestemming Waterstaatsdoeleinden (dubbelbestemming) te geven. Een andere mogelijkheid is om in artikel 17 bij de bestemmingsomschrijving op te nemen g. Waterstaatsdoeleinden. - Bij artikel 17 Sluizencomplex (dubbelbestemming): De Koninginnensluis en de Prinses Beatrixsluis zijn beide Rijksmonumenten. Plankaart Zie bijlage ligging diverse waterkeringen en globaal voorstel aanpassing plankaart. - Wij verzoeken u om op de plankaart nog de regionale waterkeringen, inclusief beschermingszones van 7 meter aan beide zijden van de oever (kaden) op te nemen. Zie bijlage. - De dubbelbestemming Sluizencomplex vormt tevens de bestemming Waterstaatsdoeleinden. Om deze reden verzoeken wij u de kaden langs het sluizencomplex te markeren als waterstaatsdoeleinden (dubbelbestemming). Het betreft hier de zonering voor primaire waterkeringen. - Op de plankaart is de Oude Sluis (Rijkswaterstaatschutsluis) bestemd als water. Deze sluis is nog steeds functioneel tijdens hoogwater in de Lek. Bij hoogwater wordt water in de sluis ingelaten om de veiligheid te garanderen. Om deze reden verzoeken wij u de dubbelbestemming Waterstaatsdoeleinden toe te voegen. - Recent is het groengebied ten oosten van het Lekkanaal-Lek afgegraven ten behoeve van een bochtafsnijding van de Lek naar het Lekkanaal. Wij verzoeken u de bestemming te wijzingen in de bestemming Water (WA), inclusief de dubbelbestemming Waterstaatsdoeleinden. Gegevens over deze bochtafsnijding zijn beschikbaar bij Rijkswaterstaat. - Op de plankaart mist nog de dubbelbestemming Water (WA) voor de duiker vanaf het fort naar de singels Vreeswijk. Wij verzoeken u deze markering op de plankaart aan te geven. - De nieuwe brug ten noorden van de Prinses Beatrixsluis ontbreekt op de plankaart. - De Prinses Beatrixsluis is ook een Rijksmonument. - De `remmingswerken in de voorhaven van de Prinses Beatrixsluis is een aantal jaren geleden verlengd naar het zuiden. De gemaakte opmerkingen zullen worden meegenomen in het voorontwerp bestemmingsplan. Afgesproken wordt dat het Hoogheemraadschap in het kader van het artikel 10 Bro overleg zal reageren op het (aangepaste) voorontwerp (wateradvies).