Meartaligens yn it deistich libben. Meertaligheid in het dagelijks leven

Transcriptie

1 Meartaligens yn it deistich libben Hânboek foar meiwurkers fan bernesintra Meertaligheid in het dagelijks leven Handboek voor medewerkers van kindercenta

2

3 Ynlieding... 3 Blok 1: Folwoeksenen as taalfoarbylden Blok 2: Oparbeidzjen mei âlden op it mêd fan taal...15 Blok 3: Deistige taal sitewaasjes en omjouwing Blok 4: It observearjen en folgjen fan de meartalige taalûntwikkeling Blok 5: Wurkje mei taaltema s Blok 6: Foarlêze en ferhalen fertelle Blok 7: Spultsjes dwaan om taal te stimulearjen Blok 8: Refleksje Blok 9: Foarbylden fan taalspultsjes en aktiviteiten foar bern Tips foar fierdere ferdjipping Introductie... 3 Blok 1: Volwassenen als taalvoorbeelden...11 Blok 2: Samenwerken met ouders op het gebied van taal...15 Blok 3: Dagelijkse taal situatie en omgeving...19 Blok 4: Het observeren en volgen van de meertalige taalontwikkeling Blok 5: Werken met taalthema s Blok 6: Voorlezen en verhalen vertellen Blok 7: Spelletjes spelen om taal te stimuleren Blok 8: Reflectie Blok 9: Voorbeelden van taalspelletjes en taalactiviteiten Tips voor verdere verdieping

4 22 Authors: Johanna Sallinen and Veronica Hertzberg. Editor Frisian-Dutch version: Idske Bangma Graphic design: Lena Malm Printed at: Unigrafia, Helsinki 2011, reprinted in 2012 The authors wish to express their gratitude to the partners of the MELT project who were very helpful and who came up with excellent ideas and solutions for the guide during the work. Special and personal thanks go to Idske Bangma, Sytske de Boer, Catrin Champion, Margaret Francis, Lillemor Gammelgård, Virgine Pronost and Jennie Stolzmann-Frankenhaeuser, who have contributed to the content, and to Heledd Daniel, Jaana Hagelberg, Gari Lewis, Osian Lleywelyn, Gregor Mazo, Luca Maurizi, Alex Riemersma and Jan van der West who have assisted to this guide and to the success of the project. The different partners have edited the text to fit their region. This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. Additional funds and technical assistance have been provided for by the Network to Promote Linguistic Diversity. The MELT project is carried out in cooperation with four European regions and five partners.

5 Ynlieding Introductie Dizze map mei taalûntwikkelingsaktiviteiten en taaladvizen is bestimd foar meiwurkers fan bernedeiferbliuwen, pjutteboartersplakken, gastâlden en oare foar - skoalske foarsjennings dy t harren dwaande hâlde mei meartaligens en jonge bern. Dizze map kinst brûke om ideeën te krijen foar it skeppen fan in goede en rike taalomjouwing, sadat bern harren optimaal ûntwikkelje kinne. Do kinst dizze map brûke sa asto sels wolst. De blokken kinst yn willekeurige foalchoarder brûke en apart fan elkoar, brûk wat foar dy ferrykjend wêze kin. Wy hoopje datsto nei it lêzen fan dizze map taal as in yntegraal part fan de deistige aktiviteiten brûkst. Feilich fiele De basisprinsipes foar alle foarskoalske ynstellings binne dat bern har feilich fiele, dat se part fan de groep binne en har dêrby bliid en goed fiele om sa in posityf selsbyld te ûntwikkeljen. Liedsters wurkje oan in fertrouwens- en respektfolle re - laasje mei de bern en harren âlden. De taalûntwikkeling is dêr ek ûnderdiel fan. Yn dizze map wurdt it belang oanjûn fan in tal fan kompetinsjes fan in liedster; it harkjen nei bern, de (non)-ferbale kommunikaasje nei bern ta, de romte en tiid dy t se bern jouwe om harren te uterjen en de hâlding dy t se hawwe tsjinoer de memmetaal of talen fan it bern. Deze map met taalontwikkelingsactiviteiten en taaladviezen is bestemd voor medewerkers van kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, gastouders en overige voorschoolse voorzieningen die zich bezighouden met meertaligheid en jonge kinderen. Deze map kan je gebruiken om ideeën op te doen voor het creëren van een goede en rijke taalomgeving zodat de kinderen zich optimaal kunnen ont wikkelen. Je kunt deze map gebruiken zoals je zelf wilt. De blokken kun je in willekeurige volgorde gebruiken en apart van elkaar, gebruik wat voor jou verrijkend kan zijn. We hopen dat je na het lezen van deze map taal als een integraal deel in de dagelijkse activiteiten gebruikt. Je veilig voelen De basisprincipes voor alle voorschoolse instellingen zijn dat kinderen zich veilig voelen, dat ze onderdeel van de groep zijn en zich daarbij blij en goed voelen om op die manier een positief zelfbeeld te ontwikkelen. Leidsters werken aan een vertrouwelijke en respectvolle relatie met de kinderen en de ouders. De taalont - wikkeling is daar ook onderdeel van. In deze map wordt het belang van een aantal competenties van de leidsters duidelijk; het luisteren naar de kinderen, de (non)-verbale communicatie richting de kinderen, de ruimte en de tijd die ze de kinderen geven om zich te uiten en de houding tegenover de moedertaal of talen van het kind. 3

6 4 Meartalige bern yn Fryslân By de gearstalling fan dizze map is útgien fan de meartalige sitewaasje yn de provinsje Fryslân. As liedster wurdsto alle dagen konfrontearre mei dy meartaligens. Bern prate thús Frysk, Nederlânsk, in streektaal of in bûtenlânske taal. Guon bern leare yn de thússitewaasje al mear as ien taal. Hoe gietst dêr as liedster mei om? Undersyk toant oan dat meartaligens positive gefolgen hat foar de edukative en de talige ûntwikkeling fan in bern: trochdat it fia twa of mear talen ynformaasje ferwurket, ûntwikkelet it bern in fleksibele tinkwize. Meartaligens liedt ta kognitive, talige, sosjale, ekonomyske en kulturele foardielen dy t foar de lange termyn jilde. Mear - taligens biedt kânsen en is in pree op dyn cv! Mar hoe kin in pjutteboartersplak of bernedeiferbliuw bydrage oan it benutten fan dy foardielen? Yn dizze map fynst oer dit ûnderwurp mear ynformaasje. Fierder wurdt ek by oare ûnderwurpen bytiden spesifyk yngien op meartaligens. Meertalige kinderen in Fryslân Bij de samenstelling van deze map is van de meertalige situatie in de provincie Fryslân uitgegaan. Als leidster word je iedere dag geconfronteerd met die meer - taligheid. Kinderen spreken thuis Fries, Nederlands, een streektaal of een buitenlandse taal. Sommige kinderen leren door die thuissituatie al meer dan één taal. Hoe ga je daar als leidster mee om? Onderzoek toont aan dat meertaligheid positieve gevolgen heeft voor de educatieve en de talige ontwikkeling van kinderen: doordat het kind via twee of meer talen informatie verwerkt, ontwikkelt het kind een flexibele denkwijze. Meertaligheid leidt tot cognitieve, talige, sociale, economische en culturele voordelen op de lange termijn. Meer - taligheid biedt kansen en is een pré op je cv! Maar hoe kan een peuter speelzaal of kinder - dag verblijf bijdragen aan het benutten van deze voordelen? In deze map vind je daarover meer informatie. Ook wordt er bij andere onderdelen specifiek op meertaligheid ingegaan.

7 Struktuer en ynhâld fan dizze map Dizze map bestiet út 9 blokken mei ferskillende taalûnderwurpen. De earste 8 blokken hawwe allegear deselde struktuer; in teoretyske eftergrûn, suggestjes, tips en ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling. Yn blok 9 fynst foarbylden fan taal - spultsjes en aktiviteiten foar bern fan 0 4 jier. Structuur en inhoud van deze map Deze map bestaat uit 9 blokken met verschillende taalonderwerpen. De eerste 8 blokken hebben allemaal dezelfde structuur; een theoretische achtergrond, suggesties, tips en onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling. In blok 9 vind je voorbeelden van taalspelletjes en activiteiten voor kinderen van 0 4 jaar. De blokken yn de map jouwe antwurd op fragen as: Hoe prate en kommunisearje de liedsters mei de bern? Hokker talen wurde der op in bernesintrum brûkt? Op hokfoar manieren kinne je de taal en de ûntwikkeling fan de bern observearje? Hoe kin derfoar soarge wurde dat in bernesintrum in taalrike omjouwing is foar bern? Hokker taalaktiviteiten kinne liedsters mei de bern dwaan en hoe organisearje sy dy aktiviteiten? De blokken in de map geven antwoord op vragen zoals: Hoe spreken en communiceren de leidsters met de kinderen? Welke talen worden er op het kindercentrum gebruikt? Op welke manieren kun je de taal en de ontwikkeling van de kinderen observeren? Hoe kun je ervoor zorgen dat een kindercentrum een taalrijke omgeving voor de kinderen is? Welke taalactiviteiten kunnen leidsters met de kinderen doen en hoe worden de activiteiten georganiseerd? Yn Fryslân binne der twa ferskillende foarskoalske ynstellings: de bernedeiferbliuwen en de pjutteboartersplakken. De grutte fan de ynstelling, de pedagogyske oanpak fan liedsters, it deiprogram fan de beide soarten fan organisaasjes en de tiid dat in bern op in plak trochbringt, ferskilt. Ek de be titeling fan de foarskoalske ynstellings (bernedeiferbliuw, pjutteplak, kresj ensfh.) ferskilt. Der is yn dizze map keazen foar ien begrip bernesintra, mei dizze term wurde alle foarskoalske organisaasjes/ynstellings foar bern fan 0 4 jier yn Fryslân bedoeld. Mei de term liedster wurde alle meiwurkers yn de foarskoalske ynstellings bedoeld. De ynhâld fan de map is oarspronklik bedoeld foar meiwurkers fan foarskoalske ynstellings, mar guon blokken, taalaktiviteiten en spultsjes binne ek ta te passen yn de beukergroepen 1 en 2 fan de basisskoalle. Dizze map is twatalich: Frysk en Nederlânsk. De ynhâld is likegoed ta te passen yn oare minderheidstalen/ streektalen of dialekten. In Fryslân zijn er twee verschillende voorschoolse instellingen: de kinderdagverblijven en de peuterspeelzalen. De grootte van de instelling, de pedagogische aanpak van leidsters, het dagprogramma van beide typen organisaties en de tijd dat een kind doorbrengt in een opvangcentra, verschilt. Ook verschilt de benaming van de voorschoolse instellingen (kinderdagverblijf, peuterspeelplaats, chèche enz.). Er is in deze map gekozen voor één begrip kindercentra, met deze term worden alle voorschoolse organisaties/instellingen voor kinderen van 0 4 jaar in Fryslân be - doeld. Met de term leidster worden alle en medewerkers in de voorschoolse instellingen bedoeld. De inhoud van de map is oorspronkelijk bedoeld voor medewerkers van voorschoolse instellingen, maar sommige blokken, taalactiviteiten en spelletjes zijn ook toe te passen in de kleutergroepen 1 en 2 van de basisschool. Deze map is tweetalig: Fries en Nederlands. De inhoud is tevens toe te passen in andere minderheidstalen/ streektalen of dialecten. 5

8 6 Ta stân kommen fan dizze map Mear as 50 miljoen minsken yn Europa hearre by in taalminderheid. It Frysk is ien fan dy minderheidstalen. Fryslân is ien fan de fjouwer regio s yn de EU dy t oparbeidet by it ûntwikkeljen fan taalfeardigens by jonge bern. De ynhâld fan dizze map is ta stân kommen út it MELT-projekt (Multilingual Early Language Transmission projekt, It pojekt wie in gearwurkingsferbân tusken fjouwer taa l mienskippen: Welsh (yn Wales, Grut-Brittannië), Bretons (yn Bretanje, Frankryk), Sweedsk (yn Finlân) en it Frysk (yn Fryslân, Nederlân). De oare trije regio s hawwe ek in soartegelikense map mei taalûntwikkelingsaktiviteiten en taaladvizen yn harren eigen talen. De tekst fan dizze Frysk-Nederlânske map is skreaun troch it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen (ûnderdiel fan de Fryske Akademy). Op guon ûnderdielen is advys ynwûn fan it Sintrum Frysktalige Berneopfang (SFBO). It Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO) Yn de ynlieding waard oanjûn dat foarskoalske ynstellingen yn Fryslân ornaris te krijen hawwe mei meartalichheid. Om dêr goed op yn te spyljen en de foardielen fan in meartalige omjouwing te benutten is it fan belang in taalbelied te ûntwikkeljen. De krekte ynfolling fan sa n taalbelied sil fan plak ta plak ferskille om t de yn - stellingen te krijen hawwe mei ferskillende omstannichheden. Sa spylje de folgjende fragen: Tot stand komen van deze map Meer dan 50 miljoen mensen in Europa spreken een minderheidstaal. Het Fries is één van die minderheidstalen. Fryslân is één van de vier regio s in de EU die samenwerkt bij het ontwikkelen van taalvaardigheid bij jonge kinderen. De inhoud van deze map is een product van het MELT-project (Multilingual Early Language Transmission project, Het project was een samenwerkingsverband tussen vier taalgemeenschappen: Welsh (in Wales, Groot-Brittannië), Bretons (in Bretagne, Frankrijk), Zweeds (in Finland) en het Fries (in Fryslân, Nederland). De andere drie regio s hebben ook een soortgelijke map met taalontwikkelings - activiteiten en taal adviezen in hun eigen taal. De tekst voor deze Fries-Nederlandse map is geschreven door het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren (onderdeel van de Fryske Akademy). Op sommige onderdelen is advies ingewonnen van het Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO). Het Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO) In de inleiding werd aangegeven dat voorschoolse instellingen in Fryslân in het algemeen te maken hebben met meertaligheid. Om daar goed op in te kunnen spelen en de voordelen van een meertalige omgeving te benutten, is het van belang een taalbeleid te ontwikkelen. De juiste invulling van zo n taalbeleid zal per kindercentrum verschillen omdat de instellingen te maken hebben met ver - schillende omstandigheden. Zo spelen de volgende vragen: Giet it om in pjutteboartersplak of in bernedeiferbliuw? Is der op de groep ien fêste liedster of in tiim fan meardere liedsters en wat is harren taalachtergrûn? Befynt de ynstelling him op it (oerwaagjend Frysktalige) plattelân of yn in (Nederlânsktalige) stedske omjouwing? Wurdt der wurke mei in VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) -program? Gaat het om een peuterspeelzaal of een kinderdagverblijf? Is er op de groep een vaste leidster of een team van meerdere leidsters en wat is hun taalachtergrond? Bevindt de instelling zich op het (overwegend Friestalige) platteland of in de (Nederlandstalige) stedelijke omgeving? Wordt er gewerkt met een VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie)- programma?

9 By it ûntwikkeljen fan in twatalich belied moat rekken hâlden wurde mei dizze en oare aspekten. Foar it jaan fan in advys op maat kin in berop dien wurde op it Sintrum Frysktalige Berne- opfang (SFBO). It SFBO is ít provinsjale stipepunt foar meartaligens yn de foarskoalske perioade. It SFBO biedt ek begelieding by de ynfiering fan it taalbelied yn de praktyk. Oan beide saken binne gjin kosten ferbûn. Mear as 100 pjutteboartersplakken en bernedeiferbliuwen hawwe ûnderwilens mei help fan it SFBO in Frysk- of twatalich belied ynfierd. Lykas oanjûn ferskilt de krekte ynfolling fan it twatalige taalbelied fan plak ta plak. Mar oeral wurdt wol mei deselde útgongspunten wurke. Dat binne de folgjende: It kreëarjen fan in omjouwing dêr t de taalûntwikkeling fan bern yn stimulearre wurdt. It útdragen fan de mearwearde fan twa- en meartaligens. It konsekwint brûken fan de beide talen (sadat bern de talen makliker skiede kinne). It stimulearjen fan meartaligens by alle bern troch yn de foar- en ierskoalske perioade goed omtinken te jaan oan de minderheidstaal, yn dit gefal it Frysk. By foarkar: it realisearjen fan in goede ôfstimming tusken foarskoalske ynstelling en de basisskoalle, wêrby't it Frysk him fierder ûntwikkelje kin en der fanôf groep 1 dúdlik omtinken is foar it oanbod en it aktive gebrûk fan it Nederlânsk. Sjoch foar mear ynformaasje op Op de webside is ek de list mei lokaasjes te finen dy t al dwaande binne mei it ynfieren fan taalbelied dat rjochte is op de twatalige ûntwikkeling. Bij het ontwikkelen van een tweetalig beleid moet rekening gehouden worden met deze en andere aspecten. Voor het geven van advies op maat kan een beroep gedaan worden op het Sintrum Frysktalige Berne- opfang (SFBO). Het SFBO is hét steunpunt voor meertaligheid in de voorschoolse periode. Het SFBO biedt tevens begeleiding bij de implementatie van het taalbeleid in de praktijk. Aan beide taken zijn geen kosten verbonden. Meer dan 100 peuterspeelzalen en kinderdagverblijven hebben inmiddels met hulp van het SFBO een Fries- of tweetalig beleid in - gevoerd. Zoals aangegeven verschilt de precieze invulling van het tweetalige taalbeleid per plek. Overal wordt echter wel met dezelfde uitgangspunten gewerkt. Dat zijn de volgende: Het creëren van een omgeving waar de taalontwikkeling van kinderen gestimuleerd wordt. Het uitdragen van de meerwaarde van twee- en meertaligheid. Het consequent gebruiken van beide de talen (zodat kinderen de talen eenvoudiger kunnen scheiden). Het stimuleren van meertaligheid bij alle kinderen door in de voor- en vroegschoolse periode aandacht te geven aan de minderheidstaal, in dit geval het Fries. Bij voorkeur: het realiseren van een goede afstemming tussen de voorschoolse instelling en de basisschool, waarbij het Fries zich verder kan ontwikkelen en er vanaf groep 1 duidelijk aandacht is voor het aanbod en het actieve gebruik van het Nederlands. Kijk voor meer informatie op Op de website is ook een lijst met locaties te vinden die al bezig zijn met het invoeren van taalbeleid dat gericht is op een tweetalige ontwikkeling. 7

10 8

11 Wat is it MELT projekt en wa binne de partisipearjende organisaasjes? Wat is het MELT project en wat zijn de participerende organisaties? It MELT (Multilingual Early Language Transmission, projekt wie in gearwurkingsferbân tusken fjouwer taalmienskippen: Welsh (yn Wales, Grut- Brittannië), Bretons (yn Bretanje, Frankryk), Sweedsk (yn Finlân) en it Frysk (yn Fryslân, Nederlân). It projekt waard finansjearre troch de Europeeske Kommisje. Fryske Akademy ( fertsjinwurdige troch it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen ( hat in lange tradysje op it mêd fan meartalich ûnderwiis yn Fryslân en Nederlân. It Mercator Kennissintrum, oprjochte yn 1987 troch de Europeeske kommisje, hat sterke ynternasjonale kontakten troch middel fan har aktiviteiten en ynternasjonale projekten. Binnen it MELT projekt wurke it Mercator Kennissintrum gear mei it Sintrum Frysktalige Berne- opfang (SFBO, de organisaasje foar it begelieden fan Fryske en twatalige foarskoalske ynstellings yn de provinsje Fryslân. Folkhälsan ( is in Sweedsk-sprekkende ûnafhinkelike organisaaje yn de sosjale wolwêzen-en sûnenssoarch yn Finlân. Sy dogge wittenskipplik ûndersyk en soargje foar sosjale wolwêzen-en sûnenssoarch, lykas ynformaasje en begelieding om de sûnens en kwaliteit fan libben te befoarderjen. Sûnt 1999 hat Folkhälsan wurke oan it stipjen en it eigen meitsjen fan de minderheidstaal by bern fan 0 15 jier en it stimulearjen fan ûnderdompelings ûnderwiis. Divskouarn ( is de organisaasje foar it befoarderjen fan de Bretonske taal yn de foarskoalske perioade yn Frankryk. De organisaasje Divskouarn begûn yn 2005 mei in oantal Bretonse kresjsen yn it westen fan Bretagne. In 2011 wurket Divskouran gear mei âlden en gesinnen om projekten yn de Bretonske taal (twataligens en ûnderdompeling) te ûntwikkeljen en it tal fan Bretonske foarskoalske ynstellings wreidet út. Het MELT (Multilingual Early Language Transmission, project was een samenwerkingsverband tussen vier taalgemeenschappen: Welsh (in Wales, Groot-Brittannië), Bretons (in Bretagne, Frankrijk), Zweeds (in Finland) en het Fries (in Fryslân, Nederland). Het project werd gefinancierd door de Europese Commissie. Fryske Akademy ( vertegenwoordigd door het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren ( eu), heeft een lange traditie op het gebied van meertalig onderwijs in Fryslân en Nederland. Het Mercator Kenniscentrum, opgericht in 1987 door de Europese Commissie, heeft sterke internationale contacten door middel van haar activiteiten en internationale projecten. Binnen het MELT project werkte het Mercator Kenniscen trum samen met Sintrum Frysktalige Berne- opfang (SFBO, de organisatie voor het begeleiden van Friese en tweetalige voorschoolse in - stellingen in de provincie Fryslân. Folkhälsan ( is een Zweedssprekende onafhankelijke organi - satie in de sociale welzijns-en gezondheidszorg in Finland. Zij verrichten wetenschappelijk onderzoek en zorgen voor sociale welzijn en gezondheidszorg, evenals informatie en begeleiding om de gezondheid en kwaliteit van leven te bevorderen. Sinds 1999 heeft Folkhälsan gewerkt aan het ondersteunen van taalverwerving in de minderheidstaal bij kinderen van 0 15 jaar en het stimuleren van onderdompeling onderwijs. Divskouarn ( is de organisatie voor het bevorderen van de Bretonse taal in de voorschoolse periode in Frankrijk. De organisatie Divskouarn begon in 2005 met een aantal Bretonse crèches in het westen van Bretagne. In 2011 werkt Divskouran samen met ouders en gezinnen om projecten rond de Bretonse taal (tweetaligheid en onderdompeling) te ontwikkelen en het aantal Bretonse voorschoolse instellingen breidt uit. 9

12 10 It Conseil Régional de Bretagne ( is it publieke orgaan, dat it oerheidsbelied útdraagt en yn it westen fan Frankryk fêstige is. In 2007 hat Conseil Régional de Bretagne it earste taalkundige belied ter ûndersteuning fan de Bretonske taal oprjochte en ûntwikkele. Het Conseil Régional de Bretagne ( is het publieke orgaan, dat het overheidsbeleid uitdraagt en in het westen van Frankrijk gevestigd is. In 2007 heeft Conseil Régional de Bretagne het eerste taalkundige beleid ter ondersteuning van de Bretonse taal opgericht en ontwikkeld. It Welsh Language Board ( wie in offisjele ynstelling dy t finansiere waard troch de Welske oerheid. It waard oprjochte yn desimber 1993 as ûnderdiel fan de Welsh Language Act De wichtigste funksje fan Welsh Language Board is it befoarderjen en stipjen fan it gebrûk fan de Welske taal. Yn 2012 is der in ein kommen oan it besteansrjocht fan de Welsh Language Board en binne de taken en ferantwurdlikens oerdroegen oan de nije Kommissaris en de Welse oerheid. Het Welsh Language Board ( was een officiële instantie ge - financierd door de overheid van Wales. Het werd opgericht in december 1993 als onderdeel van de Welsh Language Act De belangrijkste functie van de Welsh Language Board was het bevorderen en vergemakkelijken van het gebruik van de taal Welsh. In 2012 is er een eind gekomen aan het bestaansrecht van de Welsh Language Board en zijn de taken en verantwoordelijkheden overgedragen aan de nieuwe Commissaris en de Welshe overheid. Mudiad Meithrin ( is in frijwilligersorganisaasje. It doel is om elts jong bern yn Wales de kâns te jaan om fanôf de earste jierren foarsjennings te bieden yn it Welsk. It Mudiad Meithrin is de foarnaamste ynstelling foar it stipjen fan it Welsk yn de earste jierren soarch en ûnderwiis. It doel fan de 'Cylch Ti a Fi' (âlderen pjuttegroep) is âlden en fersoargers in kâns te jaan om te genietsjen fan it boarts jen mei harren bern en sosjale kontakten te meitsjen yn in ynformele sfear yn it Welsk. Er is in netwurk fan mear dan 1000 Meithrin en Cylchoedd Ti a Fi groepen yn Wales. Mudiad Meithrin ( is een vrijwilligersorganisatie. Het doel is om elk jong kind in Wales de kans te geven om vanaf de vroege jaren voorzienings te bieden in het Welsh. Het Mudiad Meithrin is de belangrijkste instelling voor het stimuleren van het Welsh in de eerste jaren zorg en onderwijs. Het doel van de 'Cylch Ti a Fi' (ouder- en peutergroep) is ouders en verzorgers een kans te geven om te genieten van het spelen met hun kinderen en het maken van sociale contacten in een informele sfeer in het Welsh. Er is een netwerk van meer dan 1000 Meithrin en Cylchoedd Ti a Fi groepen in Wales. Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD, ) Dit projekt komt fuort út it wurk fan it Europeeske NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity). It doel fan it NPLD is it befoarderjen fan taalferskaat en it fersprieden fan ynfor - maasje en positive praktykûnderfinings op it mêd fan taalplenning en taalûnt - jouwing yn hiel Europa. Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD, Dit projekt komt voort uit het werk van het Europese NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity). Het doel van het NPLD is het bevorderen van taalverscheidenheid en het verspreiden van informatie en positieve praktijkervaringen op het gebied van taalplanning en taalomgeving in heel Europa.

13 Blok 1: Folwoeksenen as taalfoarbylden Blok 1: Volwassenen als taalvoorbeelden De basisprinsipes foar alle bernesintra binne dat bern harren feilich fiele en dat se ûnderdiel fan de groep binne. Dit binne ek basisprinsipes fan it wurk dat yn dizze map beskreaun stiet. Bern moatte har feilich fiele om profitearje te kinnen fan harren ûnderfinings en omjouwing om harren sa goed mooglik ûntwikkelje te kinnen. Dit jildt foar alle soarten fan ûntwikkeling, wêrûnder in meartalige taalûntwikkeling. De basisprincipes voor alle kindercentra zijn dat kinderen zich veilig voelen en dat ze onderdeel van de groep zijn. Dat zijn ook de basisprincipes van het werk dat in deze map wordt beschreven. Kinderen moeten zich veilig voelen om te kunnen profiteren van hun ervaringen en omgeving om zich zo goed mogelijk te kunnen ontwikkelen. Dat geldt voor alle soorten van ontwikkeling, waaronder een meer - talige ontwikkeling. Do en dyn kollega s binne hjir de wichtichste minsken om aktiviteiten yn de foar skoalske ynstellings taalryk te meitsjen foar bern. Jim wurkje gear en prate ôf hokker aktiviteiten jim mei de bern dogge, dêrby binne jim jim bewust fan de faktoaren dy t ynfloed hawwe op de taalûnt - wikkeling fan bern. Taal is in belangryk helpmiddel yn it libben fan minsken. Bern leare de talen wêrfan t sy tinke dat sy se nedich hawwe, omdat se mei folwoeksen en oare bern kommunisearje wolle. Dêrom soene bern de kâns krije moatte om genôch taal om harren hinne te hearren en de mooglikheid krije moatte om in taal te bûken. Bern leare de wurden en útdrukkings dysto brûkst. Ûnthâld datsto in taalmodel bist foar de bern, ek asto mei kollega s praatst. Wylst oan it wurk bist op it bernesintrum kinst in krúsjale rol yn de taalûnwikkeling fan bern hawwe. Jij en je collega s zijn hier de belangrijkste mensen om activiteiten in de voorschoolse instellingen taalrijk te maken voor kinderen. Jullie werken samen en spreken af welke activiteiten jullie met de kinderen doen, daarbij zijn jullie je bewust van de factoren die invloed hebben op de taalontwikkeling van kinderen. Taal is een belangrijk hulpmiddel in het leven van mensen. Kinderen leren de talen waarvan zij denken dat zij ze nodig hebben, omdat ze met de volwassenen en andere kinderen willen communiceren. Daarom zouden kinderen de kans moeten krijgen om voldoende talen om zich heen te horen en de mogelijkheid moeten krijgen om een taal te gebruiken. Kinderen leren woorden en uit - drukkingen die jij gebruikt. Onthoud dat jij een taalmodel bent voor de kinderen, ook als je met collega s praat. Terwijl je aan het werk ben op het kindercentrum kun je een cruciale rol bij de taalontwikkeling van kinderen spelen. 11

14 12 Taalbewustwêzen is nedich by alle meiwurkers fan foarskoalske ynstellings en oare folwoeksenen dy t regelmjittich kontakt hawwe mei bern dy t yn in meartalige sitewaasje opgroeie. As der liedsters binne dy t ferskillende talen prate, is it oan te rieden fêst te hâlden oan it prinsipe fan ien persoan -ien taal. Dit betsjut dat jim ôfprate binnen it bernesintrum hokker taal jim prate tsjin de bern. Bygelyks de iene liedster praat Frysk tsjin de âlden en bern en de oare liedster praat Nederlânsk tsjin de âlden en bern. Dit stipet de taalûntwikkeling fan bern en makket it makliker om ûnderskied te meitsjen tusken talen. Petearen Om it petear mei jonge bern oan de gong te hâlden kinsto troch befêstiging it bern it gefoel jaan datsto nei it bern harkest en de uteringen fan it bern begrypst. Dat befêstigjen kinst non-ferbaal (sûnder wurden, mei lichemstaal, troch bygelyks te knikken) en ferbaal dwaan (mei wurden, troch bygelyks be - fêstigjende wurden en komplimintsjes Ja, oké, hiel goed fan dy ). Troch each kontakt mei it bern te hâlden, op de selde hichte te sitten (troch de knibbels) en it stellen fan iepen fragen moedigst it bern oan om werom te praten. By bern dy t thús in oare taal prate as op it bernesintrum is it ekstra fan belang datst oanjoust datst it begrypst en it bern oanmoedigst en priizgest at hy of sy wurden brûkt yn syn of har twadde taal. Het bewust zijn van taal is nodig bij alle medewerkers van voorschoolse instellingen en andere volwassenen die regelmatig contact hebben met kinderen die in een meertalige situatie opgroeien. Als er leidsters zijn die verschillende talen spreken, is het aan te bevelen om vast te houden aan het principe van één persoon - één taal. Dit betekent dat jullie binnen het kinderdagcentrum afspreken welke taal jullie met de kinderen spreken. De ene leidster spreekt bijvoorbeeld Fries tegen de ouders en kinderen en de andere leidsters spreekt Nederlands tegen de ouders en kinderen. Dit stimuleert de taalontwikkeling van het kind en maakt het makkelijker om onderscheid te maken tussen talen. Gesprekken Om het gesprek met jonge kinderen op gang te houden kan je het kind bevestiging geven, zodat het kind het gevoel heeft dat jij naar hem of haar luistert en dat je zijn of haar expressies begrijpt. Dat bevestigen kan non-verbaal (zonder woorden, met lichaamstaal, door bijvoorbeeld te knikken) en verbaal plaatsvinden (met woorden, door bijvoorbeeld bevestigende woorden en complimentjes ja, oké, heel goed van jou ). Door oogcontact met het kind te houden, op dezelfde hoogte te zitten (geknield of gehurkt) en het stellen van open vragen moedig je het kind aan om terug te praten. Bij kinderen die thuis een andere taal spreken dan die van het kindercentrum is het extra van belang dat je aangeeft dat je het begrijpt en dat je het kind aanmoedigt en complimenteert als hij of zij woorden zegt in zijn of haar tweede taal.

15 Suggestjes en tips: Suggesties en tips: 13 Beneam de emoasjes fan it bern. Foarbylden: Oh, do bist ferbaasd ; ik sjoch datsto teloarsteld bist ; do bist bliid! Op dizze wize ferwurdest de emoasjes fan it bern. It ferskil yn toanhichte en yntonaasje lûkt de oandacht fan bern, bringt stimming oer en jout ferwachtings oan. Praat alle dagen mei alle bern. Der binne bern dy t noch net sa goed prate kinne of harsels noch net uterje en der binne bern dy t gewoan wat skruten binne. Praat de measte tiid mei dyjingen dy t it minst sizze. Hâld fol om yn de keazen taal tsjin de bern te praten. Bygelyks as it bern yn it Nederlânsk tsjin de Fryske liedster antwurdet, praat dan Frysk werom. Wês net bang dat de poppe of it bern it Frysk net ferstean sil. Jonge bern kinne maklik meardere talen tagelyk leare, ek al kinne se har miskien noch net drekt yn in bepaalde taal úterje, om t se noch sa jong binne, se begripe it faak wol. Praat yn folsleine sinnen tsjin de bern. Let op dyn stimgebrûk en tink derom datsto ryktaalgebrûk brûkst. Moedigje de bern oan om yn folsleine sinnen werom te praten. Foarbyld: as it bern bal seit, kinsto sizze: Wolst de reade bal of de blauwe bal? Identifisearje objekten, lit se oan it bern sjen en werhelje de nammen fan de foarwurpen. Beskriuw en lis út watsto dochst mei de objekten dysto tsjinkomst en werhelje se. Ja, dat wie Marjan har boek dat op de grûn foel. Harkje aktyf nei de bern, jou harren de tiid en romte om te praten. Brûk dyn lichemstaal om oan te jaan datsto tiid hast om te harkjen en ynteressearre bist: kom oerein, meitsje eachkontakt mei it bern, gean nei it bern ta en knibbelje njonken it bern op eachhichte. Boartsje kiekeboe en oare spultsjes mei hânbewegingen. Betink lytse ferskes en rymkes oer lichemsdielen en oare objekten yn e omjouwing fan de poppe of it bern. Jou de poppe boekjes fan sterk materiaal mei dúdlike plaatsjes mei in protte kontrast. Lit de poppe of it bern dermei boartsje, deryn sjen of der op sobje. Benoem de emoties van kinderen. Voorbeelden: Oh, je bent verbaasd ; ik zie dat je teleurgesteld bent ; je bent blij!. Op deze manier verwoord je de emoties van het kind. Het verschil in toonhoogte en intonatie trekt de aandacht van het kind, brengt de stemming over en geeft verwachtingen aan. Praat iedere dag met alle kinderen. Er zijn kinderen die nog niet zo goed kunnen praten of zich nog niet uiten en er zijn kinderen die gewoon wat verlegen zijn. Gebruik de meeste tijd om te praten met de kinderen die het minst zeggen. Houd vol om in de gekozen taal tegen de kinderen te praten. Bijvoorbeeld als een kind in het Nederlands tegen de Friese leidster spreekt, spreek dan Fries terug. Wees niet bang dat een baby of een kind het Fries niet kan verstaan. Jonge kinderen kunnen eenvoudig meerdere talen tegelijk leren, omdat ze nog zo jong zijn kunnen ze zich misschien nog niet direct in een bepaalde taal uiten, maar ze begrijpen het vaak wel. Praat in volzinnen tegen de kinderen. Let op je stemgebruik en denk erom dat je de taal rijk gebruikt. Moedig de kinderen aan om in complete zinnen terug te spreken. Voorbeeld: als het kind bal zegt, kun jij zeggen: Wil je de rode bal of de blauwe bal? Identificeer objecten, laat ze aan het kind zien en herhaal de namen van de voorwerpen. Beschrijf en leg uit wat je met de objecten doet en herhaal de gebeurtenis: Ja, dat was Marjan haar boek dat op de grond viel. Luister actief naar de kinderen, geef ze de tijd en ruimte om te praten. Gebruik je lichaamstaal om aan te geven dat je tijd hebt om te luisteren en geïnteres - seerd bent: kom overeind, maak oogcontact met het kind, ga naar het kind toe en kniel naast het kind op ooghoogte van het kind. Speel kiekeboe en andere spelletjes met handbewegingen. Bedenk kleine liedjes en rijmpjes over lichaamsdelen en andere objecten in de omgeving van de baby of het kind. Geef de baby boekjes van sterk materiaal met duidelijke plaatjes met veel contrast. Laat de baby of het kind daarmee spelen, erin kijken of er op sabbelen.

16 14 Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling: Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling: Diskusearje meiïnoar wat de rol is dy t foarskoalske ynstellings hawwe op it mêd fan kommunikaasje en taalûntwikkeling (it stellen fan iepen fragen, it hâlden fan petearen, it yntrodusearjen fan (opsis)ferskes, ferhalen ensfh). Wat binne de effekten fan de ferskillende aktiviteiten en stratezjyen dy t jim de bern oanbiede om ferbale kommunikaasje te befoarderjen? Discussieer met elkaar wat de rol van de voorschoolse instelling is op het gebied van communicatie en taalontwikkeling (het stellen van open vragen, het houden van gesprekken, het introduceren van (opzeg) liedjes, verhalen enz.). Wat zijn de effecten van de verschillende activiteiten en strategieën die jullie de kinderen aanbieden om verbale communicatie te bevorderen? Besprek it belang fan it praten yn folsleine sinnen yn ien taal (de iene liedster praat Frysk en de oare liedster praat Nederlânsk) ynstee fan in miks fan talen troch elkoar hinne. Hoe brûke jimme de talen en wat binne de ôfspraken oer it brûken fan de Fryske en Nederlânske taal? Bespreek het belang van het praten in volledige zinnen in één taal (de ene leid - ster spreekt Fries en de andere Nederlands) in plaats van een mix van talen door elkaar heen. Hoe gebruiken jullie de talen en wat zijn de afspraken over het gebruiken van de Friese en Nederlandse taal? Besprek en beneam de taalûntwikkelingsfases dy t in bern troch makket. De taalûntwikkelingsfases kinne jim yn boeken en op ynternet fine, sjoch foar fierdere ferdjipping ek efteryn dizze map. Eins soene liedsters krekt in nivo heger tsjin in bern prate kinne, sadat in bern nije wurden leart. It is net slim as in bern in wurd net wit, yn de kontekst fan de sin snapt it bern faak wol watsto be - doelst. En bern kieze sels, se leare de wurden dy t se op dat stuit nedich ha. Besprek meiïnoar oft jim de taal oanpasse kinne oan it nivo fan it bern en oft jim krekt in nivo heger tsjin in bern prate. Wat hâldt in heger nivo yn? Hokker wurden en begripen brûkst dan en tsjin hokker bern? Besprek it gebrûk fan hângebearten, gesichtsútdrukkings, lichemstaal en oare non-ferbale uterings dytst tapast yn e kommunikaasje mei bern. Hoe dochsto dit? Asto dit dreech fynst, kinst in oare kollega miskien observearje. Diskusearje meiinoar hoe t ferbale kommunikaasje tusken folwoeksenen de taalûntwikkeling fan bern beynfloedzje kin. Wat pikke bern op fan de kommunikaasje tusken folwoeksenen? Bespreek de taalontwikkelingsfasen van het kind. De taalontwikkelingsfasen kunnen jullie in boeken en op internet vinden, kijk ook voor meer verdieping achterin deze map. Eigenlijk zouden leidsters net een niveau hoger tegen kinderen kunnen spreken zodat het kind nieuwe woorden leert. Het is niet erg als een kind een woord niet weet, in de context van de zin begrijpt een kind vaak wel wat je bedoelt. En kinderen kiezen zelf, ze leren de woorden die ze op dat moment nodig hebben. Bespreek met elkaar of jullie de taal kunnen aanpassen aan het niveau van het kind en of jullie net een niveau hoger tegen een kind praten. Wat houdt een hoger niveau in? Welke woorden en begrippen gebruik je dan en tegen welk kind? Bespreek het gebruik van handgebaren, gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en andere non-verbale uitingen die je toepast in de communicatie met kinderen. Hoe doe je dit? Als je dit moeilijk vindt, kan je een andere collega misschien observeren. Discussieer met elkaar hoe de verbale communicatie tussen volwassenen de taalontwikkeling van kinderen kan beïnvloeden. Wat pikken kinderen op van communicatie tussen volwassenen?

17 Blok 2: Oparbeidzjen mei âlden op it mêd fan taal Blok 2: Samenwerken met ouders op het gebied van taal Âlden kieze yn hokfoar talen se harren bern grutbringe wolle. As âlden har bern meartalich grutbringe wolle, dan kinsto dêr as liedster in wichtige bydrage oan leverje. It bernesintrum kin de basis lizze yn de minderheidstaal (it Frysk) en dêrmei in goed fundamint lizze foar de fierdere meartalige ûntwikkeling. In ferbining tusken it taaloanbod thús en dat op it bernesintrum fergruttet it rindemint. Pjutten fine it prachtich om de ferskes fan it bernesintrum thús ek te sjongen en oars om. Utwikseling kin hiel ynspirearjend wurkje. Âlden, pakes, beppes en oare fersoargers komme om de bern te bringen en te heljen. Praat mei de âlden en fersoargers oer watst dochts mei it bern, wat it bern seit en hoe t er him fielt. Jou de âlden de kâns om mei dy te praten, om der achter te kommen wat der allegear plak fynt op it bernesintrum en wêr't it bern him mei dwaande hâldt. Praat mei de âlden oer it belang fan stipe foar de thústaal fan it bern (as it in oare taal is as dy fan it bernesintrum). Praat oer de taal ûntwikkeling dy t it bern troch makket en oer meartaligens as âlden harren bern meartalich grut bringe wolle. Der binne ferskillende brosjueres en websides beskiber op it mêd fan twataligens en in meartalige opfieding. Foar tips foar fierdere ferdjipping, sjoch efteryn dizze map. Ouders kiezen in welke talen ze hun kinderen willen opvoeden. Als ouders hun kinderen meertalig willen opvoeden, dan kun je als leidster daar een belangrijke bij - drage aan leveren. Het kindercentrum kan de basis leggen in de minderheidstaal (het Fries) en daarmee een goed fundament leggen voor de verdere meertalige ontwikkeling. Een verbinding tussen het taalaanbod thuis en dat van het kindercentrum vergroot het rendement. Peuters vinden het prachtig om de liedjes van het kindercentrum thuis ook te zingen en omgekeerd. Uitwisseling kan heel inspirerend werken. Ouders, opa s en oma s en andere verzorgers komen om de kinderen te brengen en te halen. Praat met de ouders en verzorgers over wat je doet met het kind, wat het kind zegt en hoe het zich voelt. Geef de ouders de kans om met jou te praten, om er achter te komen wat er allemaal gebeurt op het kindercentrum en waar het kind zich mee bezig houdt. Praat met de ouders over het belang van steun voor de thuistaal van het kind (als het een andere taal is dan die van het kindercentrum). Praat over de taalontwikkeling die het kind doormaakt en over meertaligheid als ouderen hun kinderen meertalig willen opvoeden. Er zijn verschillende brochures en websites beschikbaar op het gebied van tweetaligheid en een meertalige opvoeding. Voor tips voor verder verdieping, kijk achterin deze map. 15

18 16

19 Suggestjes en tips: Suggesties en tips: Foardat in bern op it bernesintra komt kinst mei de âlden yn petear komme en it oer taal hawwe. Bliuw it jier troch mei de âlden praten oer it belang fan de thústaal, meartaligens en de taalûntwikkeling. Kinst eventueel âlden of oare fersoargers tips fan boeken, brosjueres en websides jaan. Voordat een kind op het kindercentrum komt kan je met de ouders een gesprek over taal voeren. Blijf met de ouders het gehele jaar spreken over het belang van de thuistaal, meertaligheid en taalontwikkeling. Je kunt eventueel ouders of andere verzorgers tips van boeken, brochures en websites geven. Ynformearje âlden en fersoargers oer de (Fryske) ferskes, ferhaaltsjes en rymkes dy t de bern leard hawwe. Hingje de teksten op of jou eventueel de wurden mei nei hûs, sadat de âlden op de hichte binne. Moedigje de âlden oan om nijsgjirrich te wêzen nei de dei fan it bern op it bernesintrum; Sjogge jo wol wat Anna hjoed makke hat? Informeer ouders en verzorgers over de (Friese) liedjes, verhaaltjes en rijmpjes die de kinderen geleerd hebben. Hang de teksten op of geef eventueel de woorden mee naar huis, zodat de ouders op de hoogte zijn. Moedig de ouders aan om geïnteresseerd te zijn naar de dag van het kind op het kindercentrum; Zie u wel wat Anna vandaag gemaakt heeft? Boeken fan it bernesintra kinne in skoftke útliend wurde oan de âlden. Doch in pear boeken yn in rêchsekje mei in leech skrift derby. Alden kinne har eigen opmerkings skriuwe oer de boeken en oer it foarlêzen mei de bern. Sa kinne se oare âlden boeken oanriede om dy harren bern foar te lêzen. De rêchsekjes mei boeken kinne âlden makliker op de smaak fan it foarlêzen bringe. Tagelyk mei it útlienen fan boeken kinst in praatsje meitsje mei de âlden oer de bêste manieren fan foarlêzen, oer gaadlike boeken en fansels ek oer oare tema s dy t te krijen hawwe mei taal en it stimulearjen fan taal. Kies in teddybear dy t sabeare graach foto s makket en plaatsjes, ferhaaltsjes en berneferskes sammelet. De bern kinne om bar de teddybear, in fotokamera en in plakboek mei nei hûs nimme. Thús kinne der dan foto s makke wurde fan wat de teddybear thús by it bern allegear belibbet. De foto s fan it bern en de teddybear en oare plaatsjes, ferhaaltsjes en ferskes kinne yn it plakboek plakt wurde. Op it bernesintrum wurdt praat oer de ûnderfinings thús. Boeken van het kindercentrum kunnen een tijdje uitgeleend worden aan ouders. Doe een paar boeken in een rugzakje met een leeg schrift erbij. Ouders kunnen hun eigen opmerkingen schrijven over de boeken en het voorlezen aan de kinderen. Zo kunnen ze andere ouders boeken aanraden om weer aan hun kinderen voor te lezen. De rugzakjes met boeken kunnen ouders stimuleren om voor te lezen. Tegelijk met het uitlenen van boeken kun je een praatje maken met de ouders over de beste manieren van voorlezen, over geschikte boeken en natuurlijk ook over andere thema s die te maken hebben met taal en het stimuleren van taal. Kies een teddybeer uit die zogenaamd graag foto s maakt en plaatjes, ver - haaltjes en kinderliedjes verzamelt. De kinderen kunnen om de beurt de teddybeer, een fototoestel en een plakboek mee naar huis nemen. Thuis kunnen er dan foto s worden gemaakt van wat de teddybeer thuis bij het kind allemaal beleeft. De foto s van het kind en de teddybeer en andere afbeeldingen, ver - haaltjes en liedjes kunnen in het plakboek geplakt worden. Op het kinder - centrum wordt gesproken over de ervaringen thuis. 17

20 18 Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling: Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling: Besprek mei dyn kollega s hokker gearwurking jim mei âlden hawwe wolle om de taalûntwikkeling fan bern te ferbetterjen, te stypjen en te stimu learjen. Formulearje de ferwachtings dysto fan âlden hast op it mêd fan de partisipaasje binnen jim bernesintrum en praat ôf hoe t jimme dit nei âlden ta kommunisearje. Bepraat meiïnoar hokker tips en advizen geskikt binne om oan âlden mei te jaan as ynspiraasje foar taalaktiviteiten thús. Yn watfoar foarm kinne jim dizze tips jaan (nijsbrief, temajûn, ensfh.)? Bespreek met je collega s welke samenwerking jullie met de ouders willen hebben om de taalontwikkeling van de kinderen te verbeteren, te onder steunen en te stimuleren. Formuleer de verwachtingen die jij van de ouders hebt op het gebied van de participatie binnen jullie kindercentrum en spreek af hoe je dit naar de ouders toe communiceert. Bespreek met elkaar welke tips en adviezen geschikt zijn om aan ouders mee te geven als inspiratie voor taalactiviteiten thuis. In welke vorm kunnen jullie deze tips geven (nieuwsbrief, thema-avond, enz.)?

21 Blok 3: Deistige taal sitewaasjes en omjouwing Blok 3: Dagelijkse taal situatie en omgeving Dit blok rjochtet him op de deistige sitewaasje en de romten yn it bernesintrum. Troch de romtes taalryk (mei foto s, posters, plaatsjes, foarwurpen ensfh.) oan te klaaien wurde bern, âlden en oare folwoeksenen stimulearre om in petear meiïnoar te fieren. It befoardert de ynteraksje, mei as gefolch dat de wurdskat fan it bern útwreidet. Meitsje de romten yn it bernesintrum taalryk, sadat it útnoeget ta petear. Hjirfoar binne plaatsjes, posters, foto s, boartersguod, foarwurpen en temahoeken geskikt. Dit blok focust op de dagelijkse situatie en de ruimtes binnen het kindercentrum. Door de ruimtes taalrijk (met foto s, posters, plaatjes, voorwerpen enz.) aan te kleden worden kinderen, ouders en andere volwassenen gestimuleerd om een gesprek met elkaar te voeren. Het bevordert de interactie met als gevolg dat de woordenschat van het kind uitgebreid wordt. Maak de ruimtes in het kindercen - trum taalrijk, zodat het uitnodigt tot een gesprek. Plaatjes, posters, foto s, speelgoed, voorwerpen en thema-hoeken zijn hiervoor geschikt. Om taalfeardigens by bern te ûntwikkeljen, is it fan belang dat bern de taal brûke kinne. Undersyk hat oanjûn dat 70 prosint fan de sprektiid troch de folwoeksenen ynnommen wurdt, mei de oerbleaune 30 prosint foar de bern. Dêrom is it wichtich om de deistige rûtine en it deiprogramma te ûndersykjen en oan te passen asto tinkst dat der te min tiid beskikber is foar petearkes tusken de liedster en in bern en de bern ûnderling. Om taalvaardigheid bij het kind te ontwikkelen, is het van belang dat kinderen de taal kunnen gebruiken. Uit onderzoek is gebleken dat 70 procent van de spreektijd door volwassenen wordt ingenomen, met de overgebleven 30 procent voor de kinderen. Daarom is het belangrijk om de dagelijkse routine en het dagprogramma te onderzoeken en aan te passen als je denkt dat er te weinig tijd is voor gesprekjes tussen de leidster en het kind en de kinderen onderling. 19

22 20

23 Suggestjes en tips: Suggesties en tips: Plak foto's en teksten op eachhichte fan de bern, sadat it de oandacht fan it bern lûkt. Guon bernesintra plakke wurdkaartsjes op foarwurpen of yn temahoeken. Soargje der dan foar dat dizze wurdkaartsjes ek yn it Frysk binne. Soargje der foar datsto op eachhichte bist (op de flier) wylst it bern oan it boarts jen is. Dat jout bern de mooglikheid om kontakt mei dy te hâlden, fragen te stellen en dy sjen te litten wat se dogge. Presintearje út en troch yn it boartsjen fan de bern objekten dy t de bern net kenne, om sa de wurdskat fan it bern te fergrutsjen. In helpmiddel is in spesjale bak dêr t sa no en dan wat nijs en ûnferwachts út komt. Soargje derfoar dat der (foarlês) boeken (ek yn it Frysk) yn ferskillende nivo s oanwêzich binne op it bernesintrum. Plak foto s en teksten op ooghoogte van de kinderen zodat het de aandacht van het kind trekt. Sommige kindercentra plakken woordkaartjes op voorwerpen of in thema-hoeken. Zorg er dan voor dat deze woordkaartjes ook in het Fries zijn. Zorg ervoor dat je, tijdens het spelen, op dezelfde ooghoogte bent dan het kind (op de vloer). Dit geeft kinderen de mogelijkheid om contact met je te houden, vragen te stellen en jou te laten zien wat ze doen. Presenteer af en toe objecten in het spel van de kinderen die ze niet kennen om zo de woordenschat van het kind te vergroten. Een hulpmiddel is een speciale bak waar zo nu en dan iets nieuws en verrassnds uitkomt. Zorg ervoor dat er (voorlees) boeken (ook in het Fries) in verschillende niveaus aanwezig zijn op het kindercentrum. 21

24 22 Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling: Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling: Rin troch alle romtes fan it bernesintrum en besjoch de direkte omjouwing mei it each op taal. Besprek mei elkoar de ynrjochting wêr t de taalstimulâns (posters, plaatsjes, spultsjes, boeken ensfh.) it sterkste plakfynt en wêrom. Kin dy taalstimulâns ek op in oar plak brûkt wurde? Loop door alle ruimtes van het kindercentrum en bekijk de directe omgeving met het oog op taal. Bespreek met elkaar de inrichting waar de taalstimulans (posters, plaatjes, spelletjes, boeken enz.) het sterkst plaatsvindt en waarom. Kan die taalstimulans ook op een andere plek gebruikt worden? Besjoch it deistige programma ris kritysk út in taalperspektyf wei. Tink deroer nei wannear t de taalstimulâns (petearkes, fertelle ensfh.) it sterkst is en wêrom. Hoe kinne jim mear praattiid yntegrearje yn de deistige aktiviteiten? Kin de tiid foar taalstimulâns noch wat útwreide wurde? Bekijk het dagelijkse programma eens kritisch vanuit een taalperspectief. Denk erover na wanneer de taalstimulans (gesprekjes, vertellen enz.) het sterkst plaatsvindt en waarom. Hoe kunnen jullie meer spreektijd integreren in de dagelijkse activiteiten? Kan de tijd voor taalstimulans nog worden uitgebreid?