Stratego met gas en olie
|
|
- Josephus Baert
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stratego met gas en olie Frank van den Heuvel Het gevaar bestaat dat we straks op onze knieën moeten bij de Russische president Poetin en bij de Iraanse ayatollahs om aan gas te komen, aldus VVD-Tweede Kamerlid De Krom tijdens een recent energiedebat in het parlement. Dit geldt niet alleen voor gas, maar ook voor olie en in mindere mate voor steenkool. Het vooruitzicht is bovendien niet ondenkbaar, als we kijken naar het recente machtsspelletje in Rusland rond de verkoop van een belangrijk deel van het Russische Yukos. Ook de aanhoudende spanningen in het Midden-Oosten geven aan dat energie en wereldpolitiek meer dan ooit met elkaar verbonden zijn. Naast economische en milieu-argumenten, zal de geopolitieke invalshoek de komende tijd een belangrijker rol gaan spelen. Opvallend genoeg kwam dit energie-issue security of supply pas in 2004 op de internationale agenda. Wordt het niet hoog tijd dat het Westen serieus werk maakt van het ontwikkelen van alternatieven? Enkele ontwikkelingen Dreigende tekorten, torenhoge prijzen en ook nog extreme schommelingen in de prijzen: het was een turbulent jaar op de oliemarkt, zo kijkt Heleen de Graaf in NRC Handelsblad 1 terug op En voor 2005 ziet ze het eveneens somber in, nu de politieke onzekerheid aanhoudt en de terreurdreiging nog evident aanwezig is. En dan spreekt ze hoofdzakelijk nog over de oliemarkt. De gasvoorraden zijn voor een belangrijk deel in Russische handen en dat betekent eveneens een risico en potentiële afhankelijkheid. In de World Energy Outlook 2004 schetst het International Energy Agency (IEA) de energie-denktank van de OESO de ontwikkelingen in de energiewereld. 2 Het IEA spreekt over Energy Security in a Dangerous World. En terecht, omdat enkele potentieel gevaarlijke ontwikkelingen samenkomen: een groeiende vraag naar energie in de westerse landen; een explosieve vraag in de opkomende landen, waaronder China; dreigende schaarste en uitputting; en aanhoudende spanningen in de olie- en gasregio s. Ondanks energiebesparende maatregelen in westerse landen, groeit de energiebehoefte. Meer en complexere apparatuur vraagt meer stroom. Wel maken we progressie met de reductie van uitstoot van schadelijke stoffen. Ongeëvenaard is de explosief groeiende behoefte aan energie in opkomende landen als China, India, Brazilië en de Filippijnen. Zeker China zorgt met de grote behoefte aan energie voor een forse groei. De economie draait daar op volle toeren en voor deze ontwakende reus is 2004 het jaar van de doorbraak, in ieder geval als energievreter. De Graaf spreekt in eerdergenoemd artikel over een politieke en economische strijd tussen de Verenigde Staten en Azië, en dan met name China. Iedere maand wordt een nieuwe energiecentrale in bedrijf genomen. Steenkool en gas zijn niet aan te slepen. Het IEA voorspelt dat in 2030 de wereldwijde vraag 60 procent hoger zal zijn dan nu. Om tegemoet te komen aan deze vraag zijn forse investeringen nodig in de infrastructuur van energie. Het IEA spreekt over enkele honderden miljarden dollars per jaar. Wat betreft de schaarste: voor de komende decennia (het IEA bespreekt in de Outlook 2004 de situatie tot 2030) is de voorraad fossiele brandstoffen zeker nog voldoende. De olievoorraden worden ieder jaar weer ruimer ingeschat. Steenkool en gas zijn nog veel ruimer voorradig. Wel zijn er enkele kanttekeningen bij deze fossiele energiebronnen te maken. De winning wordt lastiger en dus duurder en de CO 2 -uitstoot zet een rem (Kyoto- 1
2 verdrag) op de ongebreidelde groei van deze vorm van energie. Alternatieve energiebronnen, zowel duurzame als andere, worden wel ontwikkeld. Echter, waar de inschatting van voorraden in het verleden te pessimistisch ingeschat is, is de voortgang van de techniek te optimistisch getaxeerd. Misschien hangen deze twee variabelen ook wel met elkaar samen. Peter Odell, emeritus olieprofessor van de Erasmus Universiteit in Rotterdam, zegt dat er geen economische of schaarste reden is voor een structurele hoge olieprijs. Uiteindelijk zijn er, zo zegt hij in Het Financieele Dagblad 3, twee mogelijkheden: of de olieprijs stort in, of er komen afspraken de olieprijs op een bepaald niveau te handhaven (tussen de hoge prijs van enkele maanden geleden en een prijskeldering in). De OPEC realiseert zich dit, en de niet- OPEC-landen als Rusland en de grote olieconcerns die investeringen hebben gedaan, kunnen uiteindelijk ook beter leven met een stabiele olieprijs op een bepaald niveau in plaats van een grillige prijsontwikkeling met het risico van een collapse. Wel zal er steeds een soort terreurpremie in de olieprijs verdisconteerd blijven, aldus James Burkhard van Cambridge Energy Research Associates in de Verenigde Staten in Het Financieele Dagblad. De Zweedse hoogleraar Kjell Aleklet uit Uppsala, in reactie hierop, is somberder en ziet een uitgeputte wereld waar olie van grote diepte gehaald moet worden om te voldoen aan de behoefte. Dit betekent een hogere prijs vanwege de lastiger winning. Tenslotte moeten we ons realiseren dat aardolie nu voor een belangrijk deel als energiebron gebruikt wordt. Eigenlijk is het doodzonde dat we olie op grote schaal verbranden. Olie is namelijk voor plastic en andere materialen een essentiële grondstof, die veel lastiger te vervangen is dan olie als brandstof. Naast economische en milieu-technische redenen zou dit een extra reden kunnen zijn om snel alternatieve energiebronnen te ontwikkelen. Explosieve regio s Een belangrijke, en met het bovenstaande samenhangende, ontwikkeling is de geopolitieke situatie. Simpel gezegd: olie en gas komen voor een belangrijk deel uit de meest explosieve regio s in de wereld: het Midden-Oosten, Rusland, West-Afrika en enkele landen in Zuid- Amerika. Met een stijgende vraag en afnemende voorraden wordt de afhankelijkheid van genoemde regio s en landen steeds groter. Dit is een politiek issue, waarvoor de oplossing alternatieve energiebronnen niet van vandaag op morgen voor handen is. Behalve de energiebronnen zelf zijn ook de transportmiddelen in deze explosieve regio s zeer kwetsbaar. Pijpleidingen lenen zich voor terroristische aanslagen en de Straat van Hormuz en de Straat van Malakka met hun grote aantallen olietankers (26 miljoen vaten per dag) zijn eenvoudig te blokkeren. Ook het IEA waarschuwt hiervoor. Midden-Oosten De aanwezigheid van olie in het Midden-Oosten speelt al jaren een prominente rol in de wereldpolitiek. Het oliekartel OPEC bestaat voor een belangrijk deel uit landen uit het Midden-Oosten, controleert 40% van de olie-export en heeft daardoor een sterke energiepositie. Het lastigste punt is meestal de landen op één lijn te krijgen. Anderzijds is de OPEC al vele decennia lang in staat om met feilloos spel van vraag en aanbod continue goed te verdienen en de oliemarkt naar zijn hand te zetten. Geen slechte prestatie gezien de vele factoren waar men rekening mee moet houden. Toen de Verenigde Staten in 2003 Irak binnenvielen werd door velen als dé reden hiervoor genoemd: de olievoorraden veiligstellen. Natuurlijk speelde dit mee, maar aan de andere kant werd dit door enkele deskundigen ontkend (zo noemde Sweder van Wijnbergen, oud- 2
3 secretaris-generaal van Economische Zaken het een 19 e -eeuwse reden). En natuurlijk zou je kunnen zeggen dat de Verenigde Staten voor die vele miljarden oorlogsdollars ettelijke jaren lang grote hoeveelheden olie hadden kunnen kopen, of dat geld zelfs versneld hadden kunnen investeren in nieuwe energiebronnen. Op dit moment hebben de Verenigde Staten een instabiele relatie met twee van de drie grote oliestaten in het Midden-Oosten Iran en Irak. Met het derde land, Saoedi-Arabië, is de band prima. Het koningshuis dat hier op middeleeuwse wijze regeert is goed bevriend met de grote duivel. Net zoals ooit de sjah van Perzië en, in vroeger tijd, Saddam Hoessein betrouwbare leiders in het Midden-Oosten waren. Wanneer de relatie tussen Saoedi-Arabië en de Verenigde Staten ook instabiel wordt dan zal de olieprijs weer sterk gaan stijgen. Deze instabiele relatie is niet ondenkbaar, want ooit zal er een opstand komen tegen dit regime. Een revolutie als in Iran is niet ondenkbaar. En dan kan dat twee kanten opgaan: tegen het fundamentalisme of tegen het samenspannen van de Arabische leiders met de Verenigde Staten. Hoe dan ook, spanningen in Saoedi-Arabië betekent spanningen in het Midden- Oosten en spanningen op de oliemarkt. Onlangs riep Al-Qaeda de mensen in landen als Koeweit en Saoedi-Arabië op olievelden en infrastructuur ten behoeve van de olie-industrie in brand te steken, want deze dienen niet de islamitische natie, maar de vijanden van deze natie. Ook werknemers van westerse (olie)bedrijven zijn vermoord door Al-Qaedaaanhangers. Het Centre for Strategic and International Studies, een Amerikaanse denktank, concludeerde recentelijk dat juist Saoedi-Arabië zeer kwetsbaar is voor aanslagen. Ook andere landen in het Midden-Oosten zijn instabiel door ondemocratische regimes, islamitisch extremisme, etnische conflicten of een mix hiervan. Een voorbeeld is de problematiek van de Koerden in onder andere Irak. De Koerden claimen het gebied rond Kirkuk, een zeer olierijk deel van Irak. De soennieten en andere groepen in Irak willen de Koerden geen autonomie geven en zeker niet rond Kirkuk. Rusland Rusland raakt geïsoleerd. Sinds de val van de Muur zijn veel voormalige Oostbloklanden toegetreden tot de Europese Unie en de NAVO. De Sovjet-Unie is uit elkaar gevallen, Rusland bleef verweesd achter en verliest nog steeds bondgenoten. Na Georgië is recentelijk de Oekraïne gevallen en zal een sterk pro-europese koers gaan volgen. Rusland zal verder vereenzamen, maar toch: Rusland heeft veel olie en gas. Na Saoedi-Arabië is het het land met de grootste oliereserves en met de grootste gasvoorraad. President Poetin is, na de privatiseringen van de jaren negentig, bezig met een grootscheepse centralisatie en renationalisatie met Gazprom (in bezit van 25 procent van de wereldgas-reserves) als middelpunt. Natuurlijk was de privatisering van de oliesector destijds onder Jeltsin chaotisch, maar in plaats van een op westerse leest geschoeide onafhankelijke oliemaatschappij, krijgt Rusland een machtig staatsbedrijf, dat naar believen kan worden ingezet in het buitenlandse beleid van Poetin, aldus Het Financieele Dagblad. 4 De Yukos-casus Het jaar 2004 werd in Rusland afgesloten hoe het begon: een vanuit het Kremlin geregisseerde overname van een belangrijk oliebedrijf. In januari 2004 nam de aardgasmonopolist Gazprom, eigendom van de Russische overheid en zes keer zo groot als het Amerikaanse ExxonMobil (qua omzet en winst het grootste private oliebedrijf ter wereld), het oliebedrijf Rosneft over. In december vond de kafkaëske veiling * plaats van Yuganskneftegaz, de oliedivisie van Yukos, één van de grote, private, oliebedrijven. Yukos moest wel gaan verkopen, want de Russische staat had Yukos ( the most independent- 3
4 minded of the private oil firms ) een forse belastingaanslag opgelegd. De chaotische veiling eindigde met een overname door Baikal Finans een volstrekt onbekende partij, die enkele miljarden roebels ($ 9,34 mrd.) op tafel legde voor Yuganskneftegaz. Iedereen vroeg zich af wie er achter Baikal Finans zat. Enkele dagen later nam Gazprom-dochter Rosneft, onder leiding van Poetins vertrouweling Igor Sechin, Baikal Finans, en dus ook Yuganskneftegaz, over. De staatsgreep in de energiesector door Poetin is gelukt. Het is maar de vraag of grootaandeelhouder van Yukos, Menatep, de veiling, en dus de Russische staat, juridisch kan aanklagen. Ook de gevluchte, in Londen woonachtige, CEO van Yukos, Steven Theede, heeft weinig hoop. Ondertussen zit Yukos-topman Michail Chodorkovski, de man die de oppositie tegen Poetin steunde en zelf presidentiële aspiraties zou hebben, al veertien maanden in de gevangenis. Die andere olietopman, Roman Abramovitsj, eigenaar van Sibneft, en van voetbalclub Chelsea, schijnt zich niet te verzetten tegen nationalisatie van zijn bedrijf. Overigens zijn enkele Chinese en Indiase bedrijven, ook zij zien de strategische waarde, eveneens geïnteresseerd in een belang in Yuganskneftegaz. * Bert Koopman in Het Financieele Dagblad, 24 december Ivan at the pipe, The Economist, December 11 th In de nieuwe EU-lidstaten in Centraal- en Oost-Europa neemt Gazprom olie- en gasbedrijven en aan deze sector gerelateerde bedrijven over. De kerncentrales in deze landen moeten, gezien de strenge eisen van de Europese Unie, voor een belangrijk deel dicht of vragen forse investeringen. Gezien het belang van energie raken deze Centraal- en Oost-Europese landen, die nog te weinig in staat zijn tegenwicht te bieden aan Gazprom, sterk afhankelijk (momenteel voor %) van Rusland en Gazprom. Ze worden een soort satellieten op energiegebied Ontwikkelingslanden en energie Zowel de Outlook 2004 als de in december onder leiding van het Nederlands EUvoorzitterschap gehouden conferentie Energy for Development *, waar de Nederlandse bewindslieden Agnes van Ardenne (Ontwikkelingssamenwerking) en Pieter van Geel (Duurzaamheid) zich sterk voor ingezet hebben, benadrukken de relevantie, maar ook de enorme inspanning, die nodig is om de ontwikkelingslanden enkele stappen verder te helpen. Juist in de energievoorziening moeten deze landen vooruit. Energie is nodig voor ontwikkeling in de industrie, het ontwikkelen van een dienstensector, voor medische zorg en voor kinderen om simpelweg te kunnen lezen en studeren. Om deze landen op gelijkwaardig niveau te brengen zijn enkele duizenden miljarden dollar nodig. Paradoxaal genoeg zal dit ook leiden tot een versnelde uitputting van fossiele brandstoffen en tot een grotere afhankelijkheidspositie voor die landen. Overigens zijn er steeds meer, ook Nederlandse, energiebedrijven die investeren in projecten in ontwikkelingslanden en samenwerken met lokale bedrijven, overheden en NGO s. Ook de Millennium Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, waarbij in 2015 onder andere de armoede met de helft moet zijn teruggedrongen, kunnen niet zonder een forse investering in de energievoorziening in die landen worden gerealiseerd. Meer dan bij ons zal vanaf het begin zon, water en wind moeten worden ingezet. Het blad Internationale Samenwerking schetste recentelijk in enkele artikelen wat elektriciteit kan doen met en bij mensen. In Mali betekent dit bijvoorbeeld werk, school en vooruitgang. En dan is het gemiddelde stroomverbruik in Mali een tweehonderdste van dat van ons. Nogmaals, inspanningen om juist hier duurzame energieopwekking te realiseren is dan bittere noodzaak. De Millennium Doelstelling is helder, het IEA is somberder, maar ziet zeker vooruitgang de komende decennia. 4
5 * Zie ook Agnes van Ardenne en Pieter van Geel, Bundel krachten voor arme landen, Het Financieele Dagblad, 14 december Verlichting op komst en Wie geen televisie heeft is achterlijk, Internationale Samenwerking, december/januari 2004/2005. Wat moeten we doen? We zijn de komende jaren nog sterk afhankelijk van genoemde explosieve regio s. De vraag naar olie en gas blijft de komende jaren, en dan niet alleen vanwege de energiebehoefte. Nu kunnen westerse bedrijven natuurlijk blijven investeren in deze regio s. Echter, het blijkt dat in landen als Rusland en Arabische landen niet altijd de wetten van economie en markt gelden. Irrationele en inconsequente politieke besluiten zijn niet ongebruikelijk. Investeringen van met name Duitse energiebedrijven (Winterhall, RWE en E.on) in pijpleidingen van Rusland richting het westen zijn belangrijk voor onze olie- en gasvoorziening, maar zijn aan de andere kant zeer kwetsbaar voor nationalisatie door overheden en molest door terroristen. Bovendien bevestigen de op grote schaal aangelegde pijpleidingen en andere infrastructuur in relatie tot die Russische gasvoorraden juist de afhankelijkheid. Uiteindelijk zit Rusland aan het begin van die pijpleiding en kan prijs en beschikbaarheid dicteren, zoals The Economist 5 onlangs schreef. Daarnaast moeten we ons realiseren we vanwege de Duitse pijpleidingen naar Russisch gas ook weer afhankelijk zijn van Duitse leveringscapaciteit. Aan de andere kant, wanneer we massaal alternatieven voor olie en gas zouden kunnen inzetten, zouden de volledig op olie- en gasdollars ingerichte economieën van het Midden- Oosten en Rusland instorten. Politiek instabiele landen waar de economie instort hebben geen beste reputatie. Kortom, dilemma s genoeg. Toch is een snelle ontwikkeling van alternatieven essentieel. Juist om niet afhankelijk te zijn van Rusland en het Midden-Oosten. Een land als Frankrijk realiseert zich dit al jaren en heeft haar hele stroomvoorziening in eigen hand: waterkracht en kernenergie. Enkel het uranium hoeft geïmporteerd te worden. En ook nu nog heeft Frankrijk enkele nieuwe kerncentrales op het programma staan. Ook in de Verenigde Staten staat de bouw van nieuwe kerncentrales gepland, evenals het boren naar olie in Alaska. De Amerikaanse denktank Rocky Mountain Institute heeft, in opdracht van het Pentagon (!), in 2004 een rapport uitgebracht onder de titel Winning the Oil Game: Innovation for Profits, Jobs and Security. Het instituut ziet het verlaten van een wereldeconomie die gedomineerd wordt door olie als dé oplossing. Bij een goede uitvoering van de geschetste plannen, kunnen de Verenigde Staten in 2035 zonder buitenlandse olie. Men ziet gas als de oplossing. Echter, gas heeft twee nadelen: het is ook eindig en deze voorraden liggen eveneens voor een belangrijk deel in een instabiel land, dat nog steeds graag wil meedoen met de groten der aarde. Het IEA geeft in haar Outlook 2004 aan dat om redenen van schaarste, maar zeker ook om niet te afhankelijk te worden van instabiele regio s, duurzame energiebronnen sneller ontwikkeld moeten worden en daarnaast kernenergie als realistisch alternatief te benaderen. Natuurlijk is uranium ook eindig, maar de grootste voorraden liggen in Canada en Australië, zo ongeveer de meest stabiele landen in de wereld. Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), een denktank op het terrein van energie en energievoorziening, ziet nadrukkelijk ook de duurzame opties, waarbij windenergie snel een deel kan vervangen, maar op termijn zonne-energie en kernfusie de oplossingen zijn. 5
6 Ook het ECN ziet de noodzaak van kernenergie (splitsing) (al dan niet als tijdelijke oplossing) als logische stap. Ook in de Nederlandse publieke opinie, wetenschap en politiek zien we het weer bespreekbaar worden van kernenergie, al dan niet als tussenoplossing naar duurzame, veilige energiebronnen als kernfusie en zonne-energie. Op nationaal en Europees niveau zullen nog meer samenwerkingsverbanden moeten komen tussen de relevante partijen: energiebedrijven, andere bedrijven, overheden, NGO s en kennisinstituten. Enerzijds om alternatieven te vinden voor schaarste, uitputting en CO 2 - uitstoot en anderzijds om de kwetsbare en afhankelijke situatie van politiek instabiele landen te voorkomen. Conclusie Het is terecht dat prijs, uitputting en milieu de afgelopen jaren argumenten waren die de energiediscussie beheersten. Alledrie de argumenten zijn nog immer relevant en actueel in de discussies hoe we onze energiehuishouding in de toekomst moeten organiseren. De geopolitieke invalshoek is een nieuwe dimensie die meer en meer relevant zal zijn. Een Midden-Oosten met blijvende spanningen en gedomineerd door islamitische landen, waar ook extremisme voorkomt, en een Rusland, waar Poetin de olie- en gasmacht naar zich toetrekt, maken ons afhankelijk en dus kwetsbaar. Mogelijk is juist dit internationale veiligheidsrisico de stimulans om serieus na te denken over alternatieven. Een monsterverbond tussen Greenpeace en de NAVO lonkt Noten Mr. Frank A.M. van den Heuvel is bestuurslid van de Atlantische Commissie en werkzaam bij energiebedrijf DELTA NV in Middelburg. 1. Heleen de Graaf, Het jaar van de olie, NRC Handelsblad 30 december International Energy Agency, World Energy Outlook 2004, Paris Internationale afspraken over olie in de maak, Het Financieele Dagblad, 30 december Bartjens, Het Financieele Dagblad, 21 december Ivan at the pipe The Economist, December 11 th,
Olie crisis? 24 juni 2014
24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieEnergiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 1 Olie (volgende maand) 1 Prijs/vat 9 8 82,4 7 65,54 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week OPEC secretaris-generaal Abdullah al-badri liet
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieSimulatiespel: Bron: The Economist. Crisisoverleg Rusland en de EU
Simulatiespel: Bron: The Economist Crisisoverleg Rusland en de EU Inleiding: Simulatiespel: crisisoverleg EU en Rusland Dit simulatiespel is gebaseerd op realistische veronderstellingen. Rusland heeft
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieBouwstenen voor een nieuw energiebeleid. De uitdagingen in het energiebeleid. CD&V voorzitter Jo Vandeurzen
Bouwstenen voor een nieuw energiebeleid De uitdagingen in het energiebeleid CD&V voorzitter Jo Vandeurzen CD&V-studiedag, Vlaams Parlement 29 april 2006 Als ik zeg dat onze moderne westerse samenleving
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieOlie, terreur, afpersing en economie.
Olie, terreur, afpersing en economie. Op de blog van Guido staat een interessante bijdrage over onze economie of wat daarvoor nog moet doorgaan. Wij zijn het bijna helemaal eens met dit opiniestuk maar
Nadere informatiePersinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten
Persinformatie Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Mario Mehren: strategie Wintershall blijkt succesvol 2 juni 2015 Michael Sasse Tel. +49 561 301-3301
Nadere informatieTariefontwikkeling Energie 08 2015
In dit bericht geeft Ploos Energieverlening (Ploos) haar visie op verschenen nieuwsberichten aangaande ontwikkelingen energietarieven van de afgelopen maand. Het betreft de analyses van verschillende partijen
Nadere informatieINVINCO BENELUX. Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus
Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus 2 Amper een week geleden viel de stad Mosul in handen van ISIS strijders. ISIS is een geradicaliseerde afsplitsing van Al Qaida. Sindsdien is het allemaal
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Directie Milieu, Water, Klimaat en Energie Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.minbuza.nl Contactpersoon
Nadere informatie'Einde aan motto: liever een biertje met Poetin dan een blauwtje bij Gazprom'
'Einde aan motto: liever een biertje met Poetin dan een blauwtje bij Gazprom' 18 september 2014 Olie Olieprijzen klommen wat op in de afgelopen handelsweek. De vatprijs van Brent in het leidende maandcontract
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieTRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS
TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode In 1945 eindigt de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Duitsland wil, onder leiding van Adolf Hitler, Europa veroveren. Na vijf jaar strijd en 55 miljoen doden geeft Duitsland
Nadere informatiePrioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso,
Prioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 22 mei 2013 Nieuwe omstandigheden op de wereldwijde energiemarkt
Nadere informatieDuurzame energie in Japan
Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse
Nadere informatieLatijns-Amerika aarzelt over hernieuwbare energie zaterdag, 15 augustus 2015 12:30
Waterkrachtcentrale's vormen een belangrijke energiebron in Zuid-Amerka, zoals hier bij de Itaipudam, een Braziliaans-Paraguyaanse stuwdam in de rivier de Paraná op de grens van de Braziliaanse staat Paraná
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatieVooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).
5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van
Nadere informatieLessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8
Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW Groep 6, 7, 8 Eindhoven, 8 september 2011 In het kort In deze lesbrief vind je een aantal uitgewerkte lessen waarvan je er één of meerdere kunt uitvoeren.
Nadere informatieTOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR
TOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR Groen Gas als kans voor Noord-Holland Dames en heren, Kansen
Nadere informatieBelangen: Rusland versus de EU
Belangen: Rusland versus de EU Korte omschrijving werkvorm Leerlingen denken na over de redenen waarom Rusland en de EU zich met het conflict in Oekraïne bemoeien. Dit doen zij door eerst een tekst te
Nadere informatieLBW 2006. Copyright. De route naar betrouwbare, betaalbare en schone energie
LBW 2006 Copyright Zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van Lukkes Business Writing is het niet toegestaan deze tekst en berichtgevingen die verstrekt worden via deze site op enigerlei wijze
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieMen gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland.
Herhalingsoefeningen De sprong, thema 8 Vocabulaire Oefening 1 Vul het goede woord in. Verander de vorm als dat nodig is. Kies uit: bewegen, bijdragen aan, biologisch, duurzaam, energiebronnen, energierekening,
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte
Nadere informatieHebben de kernramp in Japan en de situatie in het Midden Oosten invloed op Fugro?
Fugro, interview Klaas Wester Kop Fugro: mooiste jaren komen nog? Tekst: Martin Voorn Intro Fugro profiteert van de hoge olieprijs en nieuwe investeringen in olie- en gasvelden. De toestand in Japan, het
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieFactcheck: 5 beweringen van Donald Trump over het klimaatakkoord...
businessinsider.nl Factcheck: 5 beweringen van Donald Trump over het klimaatakkoord van Parijs Dana Varinsky, 7-9 minuten President Donald Trump over zijn besluit om het klimaatakkoord van Parijs op te
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieWorld oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven
World oil production & peaking outlook Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven Inschattingen olievoorziening complex Gegevens OPEC & Rusland geheim Gegevens moeilijk beschikbaar ($$$) Complex
Nadere informatieEnergie en geopolitiek
Energie en geopolitiek Pieter Boot Groningen, 15 juni 2009 Deze presentatie Introductie Internationale energiemarkt Energie voorzieningszekerheid Energie en beleid 1 Introductie Dalende prijzen na juli
Nadere informatieWE KUKELEN DE AFGROND IN
Fietsers komen de pont af bij steiger De Ruyterkade, februari 1951 Foto Ben van Meerendonk/Algemeen Hollands Fotopersbureau, collectie IISG, Amsterdam Heeft u wel eens van EROEI gehoord? De meeste mensen
Nadere informatieInleiding: energiegebruik in bedrijven en gebouwen
Inleiding: energiegebruik in bedrijven en gebouwen Energie Energie is een eigenschap van de materie die kan worden omgezet in arbeid, warmte of straling. De eenheid van energie is de Joule. De fundamentele
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieDuurzame energie. Een wenked perspectief? 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde
Duurzame energie Een wenked perspectief? Naar een nieuwe Delta Wet Energie Manifest van 6 politieke partijen 16 maart 2010 Ons land kan en moet voor 2050 helemaal overstappen op hernieuwbare energie, zoals
Nadere informatieFOSSIELE BRANDSTOFFEN
FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieLes Kernenergie. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Kernenergie Werkblad Les Kernenergie Werkblad Wat is kernenergie? Het Griekse woord atomos betekent ondeelbaar. Het woord atoom is hiervan afgeleid. Ooit dachten wetenschappers
Nadere informatieDe Gazpromisering van het Oude Continent
De Gazpromisering van het Oude Continent Frank van den Heuvel Begin maart vond de Europese top van staatshoofden en regeringsleiders onder leiding van EU-voorzitter Duitsland plaats. Het dominante thema
Nadere informatiereating ENERGY PROGRESS
reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu
Nadere informatieWereldkampioen duurzame energie
Wereldkampioen duurzame energie door Enrico Fantoni leestijd: 8 min Uruguay draait voor bijna 100 procent op duurzame stroom. Dat is niet alleen goed voor het milieu, het zorgt ook voor een boost voor
Nadere informatieLes Crisis in de olie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk
Nadere informatieHet Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen
90 Het Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen De positie van het Midden-Oosten als energieleverancier is crucialer dan ooit. De vraag naar energie in de wereld is groeiende, maar zal ook
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieEnergiemarkt moet op de schop
jeroen de haas Energiemarkt moet op de schop De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks
Nadere informatieEnergie Rijk. Lesmap Leerlingen
Energie Rijk Lesmap Leerlingen - augustus 2009 Inhoudstafel Inleiding! 3 Welkom bij Energie Rijk 3 Inhoudelijke Ondersteuning! 4 Informatiefiches 4 Windturbines-windenergie 5 Steenkoolcentrale 6 STEG centrale
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Irak conflict
Werkstuk Aardrijkskunde Irak conflict Werkstuk door T. 1373 woorden 12 december 2014 7 63 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Tussen wie gaat het conflict en wat is de kern van het conflict?
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie
Nadere informatieMacht en waarden in de wereldpolitiek
Rik Coolsaet Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in de internationale politiek Editie 2006-2007 2 Inhoud Inleiding... Deel 1. De jaren 90: het transitiedecennium 1. Van illusie naar
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatieENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom
Nadere informatie40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 1 1 Prijs/vat 9 8 7 6 59,53 47,79 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De olieprijs lijkt inmiddels bijna in een
Nadere informatie60 1-3-2014 1-6-2014 1-9-2014
Energiemarktanalyse Powerhouse week 33 voor vakblad Groenten & Fruit Olie 120 Olie (volgende maand) 110 100 102,56 Prijs/vat 90 80 76,76 70 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De Brent-olieprijs
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieGroep 8 - Les 5 Mijn idee over energie in de toekomst
Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 5 Mijn idee over energie in de toekomst Lesduur: 25 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten waarom je zuinig met elektriciteit moet zijn. De leerlingen kunnen
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieDreigende EU-sancties tegen Rusland houden gasprijzen hoog
Dreigende EU-sancties tegen Rusland houden gasprijzen hoog 24 juli 2014 Olie Olie heeft een week van lichte prijsstijgingen achter de rug. De geopolitieke situatie in de wereld, die vooral bepaald wordt
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2013
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieSTEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op
STEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op AMSTERDAM (Energeia) - Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten,
Nadere informatieFlipping the classroom
In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest
Nadere informatieWederom onrust op de beurs: hoe nu verder?
Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieGuido Kersten Waar eens de boterbloempjes bloeiden...
15 Guido Kersten Waar eens de boterbloempjes bloeiden... Guido Kersten Kritisch volger van de ruimte, Ooij Altijd was de inrichting van ons land een bijproduct van of ondergeschikt aan de economie, maar
Nadere informatieWORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN
WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN In het kader van de WETO-H2-studie is een referentieprognose van het wereldenergiesysteem ontwikkeld samen met twee alternatieve scenario's, een
Nadere informatieOlieprijs daalt flink door Iran, China en Griekenland
Olieprijs daalt flink door Iran, China en Griekenland 9 juli 2015 Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten, elektriciteit
Nadere informatieOverzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.
1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie
Nadere informatieNaslagwerk Economie van Duitsland. Hoofdstuk 7: Energievoorziening. 7.1 Overzicht
Naslagwerk Economie van Duitsland 7.1 Overzicht Energievoorziening staat in Duitsland hoog op de prioriteitenlijst. De Bondsrepubliek moet tweederde van de grondstoffen voor energievoorziening importeren
Nadere informatieEnergiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland.
Uitnodiging Energiek Gelderland Gelders debat 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen www.gelderland.nl/geldersdebat Provinciale Staten van Gelderland gaan graag met u in
Nadere informatieOlieprijs en economische groei zijn richtinggevend
, 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieD r Thomas Chaize Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n
Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n 3-15 31.10.2004 Dr Thomas Chaize Site : Email & Mailing gratis : http:///mailing%20list/mailinglistfr.htm
Nadere informatiede 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening
de 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening De 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening BEKENDHEID EUROPESE ENERGIEDOELSTELLINGEN
Nadere informatieDit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.
INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel
Nadere informatie