BETEKENISVOL LEVEN IN DE BUURT ZINGEVING IN DE THUISZORG VOOR OUDEREN DE ROL VAN DE VERPLEEGKUNDIGE. Kenniscentrum Zorginnovatie Susan Hupkens

Transcriptie

1 BETEKENISVOL LEVEN IN DE BUURT ZINGEVING IN DE THUISZORG VOOR OUDEREN DE ROL VAN DE VERPLEEGKUNDIGE Kenniscentrum Zorginnovatie Susan Hupkens

2 Gezondheid: brede visie Healthy ageing: The proces of developing and maintaining the functional abililty that enables well-being in older age. Functional ability comprises the health-related attributes that enable people to be and do what they have reason to value. (WHO: World report on ageing and health, 2015) Positive health: The ability to adapt and self manage, in the face of social, physical and emotional challenges. (Huber e.a. 2011)

3 6 dimensies van gezondheid (Huber, v Vliet, Giezenberg, Knottnerus, 2013)

4 Zingeving definitie Zingeving is het web van verbindingen, begrip en interpretaties dat ons helpt onze ervaringen te begrijpen, en plannen te maken, die onze energie richt op het bereiken van een gewenste toekomst. Zingeving voorziet ons van het gevoel dat ons leven ertoe doet, dat het betekenis heeft en meer is dan de som van seconden, dagen en jaren. Doorgronden van onze ervaringen op deze manier verschaft ons de cognitieve component van de zin van het leven. De cognitieve component van de zin van het leven verwijst zo naar begrip dat we ontwikkelen van wie we zijn, hoe de wereld is en hoe we daarin passen en ons verhouden tot het grote geheel van de dingen (Steger, 2012) (vertaling SH).

5 7 dimensies van zingeving (Derkx 2011,2015) Doelgerichtheid: leef je ergens naartoe wat je van waarde vindt? Morele rechtvaardiging: is je leven, dat wat je doet en gedaan hebt, moreel te verantwoorden? Eigenwaarde: vind je jezelf de moeite waard? Competentie: heb je het gevoel dat je invloed hebt op je leven? Begrijpelijkheid: heb je een begrijpelijk verhaal over je leven/gebeurtenissen? Verbondenheid: voel je je verbonden met anderen? Verwondering, verbazing: waardoor wordt je geraakt? Voel je je betrokken bij iets? (Transcendentie: voel je je deel van een groter geheel (kan religie zijn) of verlang je daarnaar?)

6 Wie hebben een brede visie op gezondheid? Het hebben van een academische opleiding brengt met zich mee, dat mensen veel smaller oordelen. Het zelf ervaring hebben met ziekte is de sterkst beïnvloedende factor om gezondheid breder te gaan beoordelen. Verpleegkundigen scoren vrijwel gelijk aan patiënten: zij vinden alle dimensies van gezondheid belangrijk artsen scoren significant anders dan patiënten en verpleegkundigen (Huber, v Vliet, Giezenberg, Knottnerus,,2013)

7 Een visie en dan Marian Adriaansen (TVZ 2015): Gezondheid gaat over het hele leven. Verpleegkundigen weten nog veel beter dan artsen dat spiritualiteit en zingeving bij gezondheid hoort. Je zou kunnen concluderen dat de inspanningen gericht op het holistisch benaderen van patiënten, resultaat heeft gehad. De vraag is vervolgens of verpleegkundigen deze visie in de praktijk ook kunnen blijven volhouden. Zij laten zij zich in instellingen vaak beperken tot bemoeienis met vooral fysieke aspecten.

8 Gesignaleerde problemen van het expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen, o.a. (Begeman & Cuijpers 2015) Onbegrip of verlegenheid bij (zorg)medewerkers in het omgaan met levensvragen, o.a. door: Tijd voor een gesprek wordt niet gezien als werktijd; Niet herkennen van levensvragen achter bepaald gedrag of houding; Handelingsverlegenheid, hoe ga je ermee om? Beperkt repertoire aan vaardigheden om met levensvragen om te gaan (alleen luisteren); Geen of te weinig gelegenheid krijgen om uit te wisselen over en reflecteren op wat het werk bij zichzelf aan levensvragen oproept, omdat levensvragen bij cliënten ook eigen levensvragen kan oproepen Onvoldoende mogelijkheden in zorgplan

9 Gesignaleerde problemen van het expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen, o.a. (Begeman & Cuijpers 2015) Ouderen hebben een drempel om levensvragen te uiten Uit bescheidenheid: de zorg heeft het al zo druk; Uit angst dat dingen worden doorverteld; Als er veel wisselende medewerkers zijn; Als er geen belangstelling wordt getoond; Als er geen basis van vertrouwen is die dit mogelijk maakt. Er is onvoldoende borging van aandacht voor levensvragen in organisatorische randvoorwaarden

10 Wat zegt het beroepsprofiel en het expertisegebied wijkverpleegkundige over de rol van de verpleegkundige bij zingeving De verpleegkundige Heeft kennis van levensbeschouwelijke en religieuze opvattingen en stromingen. Is op de hoogte van culturen en cultuurgebonden opvattingen van gezondheid en cultuurgebonden gezondheidsproblemen Kent de eigen waarden en normen en die van de beroepsgroep (beroepscode). Heeft kennis van de moreelethische context van de zorgverlening. Kan omgaan met ethische vraagstukken en zingevingsvraagstukken van patiënten. Kernset van patiëntenproblemen: Zingevingsproblemen De wijkverpleegkundige Is in staat privacy, autonomie, waarden, normen en cultuurgebonden gebruiken van mensen in hun eigen leefomgeving en sociale context te respecteren en de zorg- en dienstverlening hierop af te stemmen.

11 Aandacht voor zingeving is op zich belangrijk Bovendien weten we uit onderzoek. Zin in het leven (meaning in life) vergroot Welbevinden (Steger 2012; Steger, Oshi & Kashdan 2009; Springer, Pudrovska & Hauser, 2011; Fry 2000; Westerhof, Thisen, Dittmann-Kohli 2006) Kwaliteit van leven (Low & Molzahn, 2007; Haugan, 2013) Gezondheid (wederzijdse beïnvloeding) (Krause & Hayward, 2012; Haugan, 2013) Zin in het leven (meaning in life) vermindert: Risico op cognitieve achteruitgang (Alzheimer en MCI) (Boyle, Barnes & Bernett, 2009) Risico op overlijden ((Boyle, Barnes & Bernett, 2009; Krause, 2009; van Orden, Bamont, King & Duberstein, 2012)

12 In de Rotterdam is er behoefte aan ondersteuning bij zingevingsvragen m.n. bij (v Dijk, Hoekstra, Klaus, 2010): sociaal isolement allochtone ouderen oudere mantelzorgers

13 Hoe kan de verpleegkundige afstemmen op de zingeving van de cliënt? Is een van de vragen van ons onderzoek Betekenisvol Leven in de Buurt. Wat verwacht de cliënt? Wat is passend? toch een paar aandachtspunten

14 Aandacht voor zingeving: Signaleren Zien: Inrichting ( lezen ), verzorging van de cliënt, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding Luisteren: Stem, toon, activiteiten, levensverhaal, waardoor geboeid, waarover bezorgd, wat zijn krachtbronnen? Voelen, sensitiviteit: Wat zegt je intuïtie, welk gevoel krijg je? ook kennis (levensbeschouwingen, culturen, subculturen)

15 Signaleren van risicogroepen: Meer kans op gevoel van doelloosheid bij (Pinquart, 2002) Gezondheidsproblemen Verminderde ADL Laag opleidingsniveau Laag inkomen Ongehuwden (alleen wonenden) Slechte kwaliteit van de relatie Sociale isolatie Werkloosheid (verminderde activiteiten) Geen religieuze overtuiging Activiteiten slechts gericht op zichzelf Helpen helpt!

16 Aandacht voor zingeving: Afstemmen in de relatie 1. Zien of niet zien : er mogen zijn zoals je bent, met onvermogen en kwetsbaarheid, en eigen wijze van zingeving 2. Laten tellen of verlaten : Emotionele nabijheid is belangrijk om de cliënt het gevoel te geven dat hij ertoe doet. 3. Afgestemd besluiten : tot oplossingen komen met de cliënt die bij hem of haar passen (Goossensen, 2014)

17 Aandacht voor zingeving: Presentiebenadering Er zijn voor de ander, o.a.: Volledig bij de ander zijn: pas als je met iemand bent kan je er voor iemand zijn De ander bepaalt wat en hoe. Aansluiten bij leefwereld: taal, belevingswereld, tempo Alles wat je doet is ingebed in de relatie Niet instrumenteel. Passieve momenten: niet alles invullen

18 Aandacht voor zingeving: vaardigheden Zelfreflectie: Bewustzijn van eigen zingeving, reflecteren op handelen, samen met collega s of begeleider (intervisie of spiegeluren) Communicatievaardigheden: Gespreksvoering (open vragen, niet oordelen, stiltes hanteren) Ook non-verbaal: de tijd nemen, lichaamshouding, tempo Tijd indiceren voor zingevingsproblematiek Doorverwijzen bij complexe vragen

19 Meer deskundigheid nodig? Geestelijk verzorger van je eigen organisatie Vrijwilligers: MOTTO: centrum voor levensvragen SPIOR: Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond

20 Meer weten? Palliatieve zorg: Richtlijn